Voeding bij ziekte en herstel - Albert Schweitzer ziekenhuis

Voeding bij ziekte
en herstel
Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo.
Inleiding
Deze folder is voor mensen die (tijdelijk) extra energie en/of eiwitten
nodig hebben. Dit kan zijn vanwege ziekte, ongewenst
gewichtsverlies, een operatie, wonden, een behandeling en de
bijwerkingen hiervan, gebrek aan eetlust of een combinatie van
oorzaken.
Tijdens ziekte verbruikt uw lichaam meer belangrijke voedingsstoffen en energie dan in periodes waarin u niet ziek bent. Ook kan
uw eetpatroon tijdens ziekte verstoord raken. Door gebrek aan
eetlust, misselijkheid, pijnklachten, smaakverlies, vermoeidheid,
benauwdheid, emoties en minder maaltijden rondom onderzoeken
kunt u minder gaan eten.
Na bijvoorbeeld een operatie, langdurig braken, diarree of bij
wondgenezing is de voedingsbehoefte van uw lichaam groter.
Daarom is de kans op ongewenst gewichtsverlies, maar ook het
gebruik van een onvolwaardige voeding tijdens ziekte groot. Uw
lichaam heeft een kleine reserve aan belangrijke voedingsstoffen.
Dit is snel opgebruikt.
Gewichtsverlies of een te laag gewicht kan uw conditie
verslechteren. Dit is tijdens ziekte en een behandelperiode niet
wenselijk. Bij gezonde mensen bestaat gewichtsverlies als gevolg
van onvoldoende eten vooral uit verlies van vetmassa. Bij ziekte
verandert de stofwisseling en bestaat het verlies uit gelijke delen vet
en vetvrije massa zoals spieren. Voor zieke mensen betekent een
kilo gewichtsverlies een verlies van een halve kilo aan spieren. Ook
iemand met een relatief hoog lichaamsgewicht kan daardoor in een
slechte voedingstoestand komen. Mensen met overgewicht hebben
namelijk wel meer vetweefsel maar niet veel meer spierweefsel dan
slanke mensen.
1
Als u al een dieet heeft
Als u al een dieet heeft en dat wijkt af van de tips hiervoor,
adviseren wij u dit energie- en eiwitverrijkt dieet toch tijdelijk te
volgen tot u aangesterkt bent.
 Als u een dieet voor uw nieren volgt, kan dit energie- en
eiwitverrijkt dieet niet voor u gelden. Bespreek dan uw
gewichtsverlies met uw specialist of diëtist voor mogelijke
aanpassingen binnen uw huidige dieet.
 Als u Diabetes Mellitus (suikerziekte) heeft, mag u alle tussendoortjes kiezen. Let hierbij wel goed op de hoeveelheid
koolhydraten per eetmoment. Zoete tussendoortjes bevatten
vaak meer koolhydraten dan hartige tussendoortjes en
melkproducten. Bij zelfcontrole zou u een extra glucosemeting
kunnen doen.
Eiwit- en energieverrijkte voeding
Eiwit
Bij ziekte kan de eiwitbehoefte tijdelijk verhoogd zijn. Uw lichaam
heeft extra eiwit nodig voor:
 Herstel van beschadigd weefsel bijvoorbeeld bij grote
operatiewonden en doorligwonden.
 Compensatie van eiwitverliezen zoals bij brandwonden en groot
bloedverlies.
 Voor eventuele gewichtstoename (toename van spierweefsel).
Eiwit is de bouwsteen voor alle lichaamscellen en dus ook van de
spieren en organen, het zenuwstelsel, de botten en het bloed.
Vooral in de groei wordt veel weefsel opgebouwd en heeft het
lichaam een hoge eiwitbehoefte. Maar ook na de groei zijn eiwitten
nodig. Door natuurlijke slijtage blijft vervanging en opbouw van
weefsel nodig. Eiwit is dus een belangrijke voedingsstof om de
beschadigde weefsels weer op te kunnen bouwen en is nodig bij
ziekte, wondgenezing en herstel.
2
Energie
Om zwaarder te worden of om op gewicht te blijven is het nodig dat
u meer energie (calorieën) binnenkrijgt. Het gaat hierbij om extra
energie uit vetten en koolhydraten, maar ook om een goed
samengestelde voeding.
Tips en adviezen
Eet veel producten met eiwit
Eiwitrijke producten zijn vooral vlees, vis, kip, vleeswaren,
vleesvervangers, ei, kaas, melk(producten), sojaproducten,
peulvruchten, tofu, tahoe, en noten(pasta), pinda’s en pindakaas.
 Gebruik eiwitrijke voedingsmiddelen, zowel bij de maaltijd als
tussendoor. Voorbeelden van zoete voedingsmiddelen zijn:
melk, yoghurt, kwark, vla, chocolademelk, pudding, milkshake,
yoghurtdrank.
Vooral magere kwark en Skyr (IJslandse yoghurt) bevatten veel
eiwit, probeer dagelijks 1x een schaaltje te gebruiken. Of maak
uw nagerecht eiwitrijker door een paar lepels kwark door de
yoghurt of vla te roeren. Voorbeelden van hartige
voedingsmiddelen zijn: blokjes kaas, stukjes worst, handje noten
of pinda’s, saucijzenbroodje, toastje met paté, vlees- of
vissalade, haring.
 U kunt geraspte kaas toevoegen aan bijvoorbeeld aardappelen,
soep, groenten of pastagerechten.
 Gebruik royaal hartig beleg op brood, bijvoorbeeld kaas,
vleeswaren, vis of ei.
 Heeft u meer zin in zoet beleg, bijvoorbeeld jam? Dat kan, maar
neem dan daarnaast ook nog een plakje kaas of vleeswaar
tussendoor voor wat meer eiwit.
 Als vlees tegenstaat, probeer dan eens om het vlees koud te
eten. Soms gaat dit beter omdat er dan minder geur vanaf komt.
Als u bent afgevallen kunnen de volgende tips misschien helpen:
 Als brood eten moeizaam gaat, kunt u brood vervangen door
volle pap, volle vla, muesli, volle melk met beschuit of
drinkontbijt.
3







U kunt volle producten gebruiken in plaats van halfvolle of
magere.
U kunt volle vla, pudding, yoghurt(drank) of kwark als nagerecht
nemen. Voeg eventueel nog limonadesiroop, jam of diksap toe.
Neem liever niet te vaak voedingsmiddelen die snel een vol
gevoel geven en weinig calorieën leveren zoals rauwkost.
Gebruik liever gekookte groente. Vervang fruit eventueel door
een glas vruchtensap.
U kunt royaal suiker gebruiken in plaats van zoetjes of zoetstof.
Suiker of honing kunt u in allerlei gerechten doen. Denk aan
thee, koffie, pap, vla, yoghurt, pudding of milkshake.
Als u niet van zoet houdt, kunt u Fantomalt (van Nutricia)
gebruiken. Fantomalt bevat de energie van suiker, maar smaakt
niet zoet (te koop bij drogist en apotheek).
U kunt royaal (dieet)margarine of roomboter gebruiken. Gebruik
ook een klontje bij de bereiding van uw groente en/of
aardappelen.
Ongeklopte slagroom of koffieroom of soja-cuisine kunt u
verwerken in: koffie, melk, chocolademelk, karnemelk, vla,
yoghurt, kwark, pap, milkshake, gebonden soep, saus, groente,
aardappelpuree. Ongeklopte slagroom geeft minder snel een vol
gevoel zodat u er meer van kunt eten dan van geklopte
slagroom. Soja-cuisine bevat hoofdzakelijk het goede
onverzadigde vet en kan daardoor een betere keus zijn, hoewel
het minder energie levert dan slagroom.
Vettere voedingsmiddelen
In deze folder staan volvette producten genoemd. Als u rekening wilt
houden met preventie van hart- en vaatziekten is het raadzaam
gebruik te maken van producten die weinig verzadigd vet bevatten.
Het kan echter nodig zijn gedurende de periode van herstel (meestal
enkele weken tot maximaal twee tot drie maanden) toch te kiezen
voor wat vettere producten. Als u merkt dat vette gerechten of
toevoegingen u tegenstaan of als u merkt dat u door deze producten
minder gaat eten vanwege de langere verzadigingswaarde, gebruik
dan toch de halfvolle of magere varianten. Kies eventueel ook voor
een bereidingswijze met minder vet.
4
Als u een slechte eetlust heeft, kunnen de volgende tips u
misschien helpen:
 Pas de grootte van uw maaltijden aan. Een vol bord kan de
eetlust op slag doen verdwijnen.
 Neem meerdere kleine maaltijden over de dag verspreid,
bijvoorbeeld om de twee uur een kleinere maaltijd (zes tot zeven
keer per dag). Eet gerust op de tijdstippen dat u wel trek heeft,
ook al vallen die misschien buiten de ‘normale’ etenstijden.
 Probeer bij de anderhalve liter vocht die u dagelijks moet
drinken, zo veel mogelijk melkproducten te nemen. In water,
thee, koffie en bouillon zitten namelijk geen voedingsstoffen,
maar ze geven wel een vol gevoel.
 Zorg voor variatie: wissel koude en warme, zoete en hartige
gerechten met elkaar af.
 Maak uw boterham zo lekker, dat u er nog wel een lust.
Geroosterd brood, een vers broodje of bolletje, beschuit of
knäckebröd zijn ook een goede keus.
Neem in plaats van gewoon brood eens een sneetje
rozijnenbrood, pannenkoek of maak een wentelteefje of een
tosti.
 Als u ’s avonds te moe bent om warm te eten, probeer dan
tussen de middag een warme maaltijd te gebruiken. Kook voor
twee dagen tegelijk en kies eten dat gemakkelijk is klaar te
maken. Zo zijn voorgesneden groente, diepvriesgroente of
groente uit blik snel klaar. Of vraag hulp bij het koken of laat het
bezorgen.
Eiwit- en energierijke producten
In de supermarkt kunt u ook speciale eiwit- en energierijke
producten kopen. Enkele voorbeelden zijn:
 Bouwsteentje. Dit is een klein eiwitrijk gebakje. Het is in vier
smaken als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo.
 Easy to eat. Dit is een eiwitrijke mousse. Het is in twee smaken
als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo.
 Melkunie Breaker High Protein. Dit is een eiwitverrijkte yoghurt in
een knijpverpakking.
 Melkunie Milkshake en ALDI milkshake. Deze milkshakes
bevatten eveneens extra eiwit.
5
 Eiwitrijke repen of maaltijdrepen. Deze repen zijn verkrijgbaar als
maaltijdvervangers voor mensen die willen afvallen. Echter, deze
repen bevatten een aanzienlijke hoeveelheid eiwitten . In uw
situatie kunnen deze repen daarom ook als aanvulling op uw
huidige voeding worden gebruikt. Er zijn veel verschillende
merken en smaken te koop in de supermarkten, bij drogisterijen
of via webwinkels.
Lees het etiket om te zien of het product eiwitrijk is. Let hierbij op dat
de hoeveelheid eiwit per portie bij voorkeur meer dan 8 gram is.
Weer hersteld
Hoe lang is extra voeding nodig?
Na het ziek-zijn moet u herstellen en heeft u nog extra voedingsstoffen nodig. Een goede controle om te zien of u, ondanks uw
ziekte en herstel, voldoende energie uit uw voeding haalt is uw
gewicht. Als uw gewicht gelijk blijft of zelfs stijgt is de gebruikte
hoeveelheid energie voldoende. Daalt uw gewicht dan is de
hoeveelheid energie die u gebruikt (nog) niet voldoende.
Gewicht bijhouden
Vaker dan één keer per week wegen heeft meestal geen zin, omdat
u dan alleen het verschil in vocht meet, tenzij anders geadviseerd
door uw arts. Aandachtspunten bij het wegen zijn:
 Maak steeds gebruik van dezelfde weegschaal.
 Weeg zonder schoenen, jas en andere zware kleding.
 Weeg op een vast tijdstip en zo mogelijk nadat u geplast heeft, bij
voorkeur in de ochtend.
Het aankomen in gewicht kan enige tijd duren. Een gewichtstoename van één kilo in een periode van drie tot vier weken is al
een goed resultaat.
Als uw gewicht onbedoeld achteruit gaat is het belangrijk om dit te
bespreken met uw specialist of huisarts. Vraag zo nodig een
verwijzing voor de diëtist.
6
Zodra u weer een goed gewicht heeft bereikt, u herstelt bent van
ziekte en/of uw activiteitenpatroon weer normaal is, is het meestal
niet meer nodig om extra energie- en/of eiwitrijke voeding te blijven
gebruiken. U kunt dan weer overschakelen naar uw normale
eetpatroon. Zie voor de richtlijnen goede voeding de website van het
voedingscentrum www.voedingscentrum.nl
Algemene tips
Bewegen is belangrijk!
Voor het opbouwen van spieren heeft u voldoende eiwitten in uw
voeding nodig. Daarnaast is het erg belangrijk om voldoende te
bewegen, als dit is toegestaan voor u. U kunt pas spiermassa gaan
opbouwen als u die spieren traint. U hoeft daarbij niet aan een
zwaar trainingsprogramma te denken. U kunt al een goed resultaat
bereiken als u elke dag een paar keer een stukje gaat wandelen en
vaker de trap neemt in plaats van de lift. Begin met een paar
minuten en probeer dit elke dag een stukje uit te breiden. Zorg voor
een goede verdeling van lichaamsbeweging over de hele dag en
voor een goede afstemming tussen inspanning en rust. Om uw
conditie te verbeteren is de combinatie van voeding en beweging de
beste manier.
Een fysiotherapeut of een gespecialiseerde sportschool kunnen u
begeleiden bij beweging.
Let op vitamine D
Vitamine D is, samen met voldoende calcium (kalk), nodig voor
sterke botten. Daarnaast beïnvloedt vitamine D uw spierfunctie. Een
tekort kan spierzwakte en spierkrampen veroorzaken. Volwassenen
met een getinte huid of die weinig buiten komen en vrouwen van 50
t/m 69 jaar krijgen het advies om elke dag 10 microgram vitamine D
te slikken.
Voor vrouwen én mannen van 70 jaar en ouder geldt het advies om
20 microgram per dag te nemen. Zorg dat u daarnaast voldoende
melkproducten neemt. Melkproducten bevatten calcium en dat heeft
u ook nodig voor sterke botten.
7
Voedselinfectie voorkomen
Ouderen en mensen met een verminderde weerstand, lopen vlugger
een voedselinfectie op. Maak daarom vlees en vis altijd goed gaar,
was groente onder stromend water, kook het eitje hard en zorg dat
de koelkast op 4°C staat. Kijk voor meer tips om een voedselinfectie
te voorkomen op www.voedingscentrum.nl/tipsveilig
Tot slot
U kunt voor advies naar uw huisarts gaan als:
 U merkt dat het eten niet goed gaat.
 U merkt dat uw gewicht ongewild afneemt.
 U merkt dat u nog zwaarder wordt.
De huisarts kan u verwijzen naar een diëtist.
Als u een dieet heeft en u heeft vragen hoe u eerder genoemde
adviezen kunt toepassen, neem dan contact op met uw eigen
diëtist.
Als u vragen heeft over uw voeding, kunt u terecht bij één van de
zelfstandig gevestigde diëtisten of bij de thuiszorgorganisatie in
uw regio. U kunt hier zelf een afspraak maken. Deze diëtist wordt
vergoed uit de basisverzekering. Houd u er wel rekening mee dat
dit verrekend wordt met uw eigen risico.
Woont u in of bij een woonzorgcentrum, dan kunt u ook
informeren of er een diëtist verbonden is aan het
woonzorgcentrum.
Wilt u uw mening geven over deze folder? Dat kan hier:
www.asz.nl/foldertest/
8
Albert Schweitzer ziekenhuis
juni 2017
pavo 0312