Wegen van Herdenking 14
advertisement
NoordFrankrijk Wegen van Herdenking 14 - 18 4 themaroutes over monumenten en evenementen uit de Eerste Wereldoorlog S. Dhote Inleiding De ‘Wegen van Herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de Nord-Pas de Calais’ leiden u langs monumenten die getuigen van de zware strijd die tijdens de Eerste Wereldoorlog in deze streek woedde. De prachtige monumenten en begraafplaatsen onthullen steeds een stukje geschiedenis, verteld vanuit een soldaat, een legereenheid, een slag, een plaats. Canadian National Vimy Memorial Deze handige historische gids beschrijft de 36 hoogtepunten uit de Eerste Wereldoorlog in vier themaroutes. De Wegen van Herdenking tonen u hoezeer deze oorlog zijn stempel op de streek drukte. Voorwoord 1 - Het front....................................................................... p. 4 De regio Nord-Pas de Calais waagt zich De twee wereldoorlogen hebben in de met de ‘Wegen van Herdenking’ aan Nord-Pas de Calais onuitwisbare sporen een omvangrijke maatschappelijke achtergelaten. Militaire begraafplaatsen, herdenkingstaak, waarin de offers van oorlogsmonumenten en ‘littekens’ in de inmiddels verdwenen generaties vereerd landschappen zijn de stille, aangrijpende en de nu op het ‘Oude Continent’ getuigen van de gebeurtenissen die zich heersende verworvenheden op het gebied in deze streek hebben afgespeeld. van vrede, vrijheid en broederschap onderstreept worden. 2-D e bewegingsoorlog en de eerste Duitse bezetting.................. p. 10 De ‘Wegen van Herdenking in de Nord-Pas de Calais’ geven niet alleen een beter inzicht in De motivatie achter dit initiatief is niet zozeer deze belangrijke bladzijde van de geschiedenis van nostalgische aard, maar vestigt eerder van Europa en de wereld, maar bewijzen de aandacht op de wereld van vandaag en ook de eer aan mannen en vrouwen uit alle draagt bij tot onze reflectie op de toekomst. windstreken die in deze contreien hun laatste rustplaats hebben. Dhr. Daniel PERCHERON Senator van de Pas-de-Calais Voorzitter van de Regionale Raad (Conseil Régional) Nord-Pas de Calais Mw. Régine SPLINGARD Lid van de Regionale Raad (Conseil Régional) Voorzitster van het Comité Régional de Tourisme Nord-Pas de Calais 3-D e kust, achterhoedebasis voor de geallieerde legers.......................... p. 14 4 - De wederopbouw van het verwoeste grondgebied............................................... p. 16 Foto’s: S. Dhote - E. Roose - A.S. Flament - P. Morès 3 Sergeant Fraser die een gewonde, om hulp roepende soldaat uit het niemandsland draagt, staat model voor het beeld in het Memorial Park. De dag na de door het Britse leger ontketende Slag bij Fromelles om de Duitsers van het offensief in de Somme af te leiden, worden 5.533 slachtoffers geteld in de Australische rangen. 19 juli 1916 blijft in Australië bekend als de eerste operatie van de Australische strijdkrachten op Europese bodem tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar ook als een van de meest tragische feiten. A.S. Flament Richebourg Neuve-Chapelle Indian Memorial Het Britse expeditieleger krijgt in oktober 1914 de steun van troepen uit hun Indiase kolonie. Het Indiase korps wordt in Frans-Vlaanderen gestationeerd en neemt deel aan diverse veldslagen tussen Ieper en La Bassée, waaronder de aanval op Neuve-Chapelle in maart 1915. In deze aanval sneuvelen 4.047 soldaten uit dit korps. Het Indian Memorial van Neuve-Chapelle, een door tijgers gesteunde zuil met de Star of India, is de enige plaats langs het front waar de inzet van de Indiase soldaten in de Eerste Wereldoorlog herdacht wordt. Rue Delval 59249 FROMELLES De vele militaire begraafplaatsen in deze regio herinneren aan de gruwelen van de gevechten die zich hier afspeelden, de herkomst van de gemobiliseerde soldaten en de barre leefomstandigheden in de loopgraven. Kruispunt weg naar Estaires en Rue du Bois (RD171) 62136 RICHEBOURG 2 Een van de mooiste begraafplaatsen aan het front I Jz er N 369 Richebourg La Bassée D D 91 6 11 12 Mont-Saint-Eloi 10 Monchy-le-Preux E 17 0 N6 48 N Bernaville Hébuterne Maubeuge 6 93 63 0 D 64 3 D 962 re amb Flesquières Caudry Avesnes-sur-Helpe Ors Les Rues-des-Vignes Trélon - E 19 17 ld la S Maroilles Le CateauCambrésis Fourmies Wassigny D9 Combles 7 29 Longueval D 101 01 10 D D9 A2 D 936 FRAN NCE CAMBRAI Canal de S D Albert Villers-Bocage Bapaume uN ord N 25 18 17 -E1 5 Beaumont-Hamel Serre-Puisieux 40 Assevent Le Quesnoy D 16 0 D 9933 Acheuxen-Amiénois 19 Bouchain 4 D 93 Bullecourt Doignies Grévillers Bavay D 649 Aubignyau-Bac Héninel D 91 9 D 92 8 14 15 Pozières Hallencourt N Feignies t 5 Ayette N 90 Valenciennes Denain 7 -E1 40 2 7 Mons (Bergen) N 455 A 26 A -E Lewarde 0 Saint-Laurent-Blangy Athies 99339 Domart-enPonthieu 2 40 Wallers 3 64 A 16 -E 28 Raismes Cuincy D Ailly-le-HautClocher Marchiennes Vis-en-Artois D N2 A7 St-Amand-les-Eaux Douai D 95 Doullens Picardie Abbeville 4- h de HéninBeaumont Vimy 9 Thélus Condésur-l'Escaut A 23 D 938 D 917 Frivillescarbotin 6 7 5 91 Harnes A 21 Aix-Noulette 34 1 Neuville-Saint-Vaast Auxi-le-Château D 925 ev ille A La Louvière 0 -E Lens D 93 Liévin Souchez 19 bb 56 N2 8 Saint-Valerysur-Somme d'A N6 N A2 D Ablain-Saint-Nazaire Saint-Pol-sur-Ternoise Nouvion me N7 A 16 Loos-en-Gohelle 01 41 D9 13 ARRAS ari ti Tournai (Doornik) A 27 - E 42 N5 Crécy-en-Ponthieu Ca na lM A1 N 32 Villeneuved'Ascq N 47 94 3 la Sca rpe Rue 429 Ath (Aat) sc au 7 D 929 Hesdin -E M D3 Houdain la C anc he Maintenay A8 LILLE Annoeullin A 1 - E 17 Noeux-les-Mines Bruay-laBuissière Azincourt Rang-duFliers Gamaches Wattrelos la Fressin Montreuil-sur-Mer 94 0 Roubaix N 55 Saint-Josse Merlimont Merlimont Tourcoing Seclin a el al d Can Béthune D D Aubers D 941 Ronse (Renaix) Mouscron (Moeskroen) 9 2 Lillers 3 Fromelles De ûle 16 15 43 Lomme Fleurbaix Vieille-Chapelle A.S. Flament el Marcqen-Baroeul Lambersart 5 94 Fruges 9 A 16 - E 402 4 D9 D N8 N 50 D9 -E 6 D 12 4 5 Busnes A 26 D 901 Lakenhalle Grote Markt 34 8900 IEPER BELGIË Tel.: +32 (0)57 239 220 www.inflandersfields.be 2 la Lys Aire-sur-la-Lys Nord - Pas de Calais Hucqueliers Wambrechies Armentières Saint-Venant Sainte-Cecile-Plage BerckBercksur-Mer sur-Mer Wervicq-Sud Ploegsteert Steenwerck 8 92 Fauquembergues Stella-Plage Stella-Plage Comines D Méteren D 642 Lumbres Hardelot D 93 Messen (Messines) Bailleul Hazebrouck Desvres Dannes Etaples-sur-Mer Oudenaarde (Audenarde) N 42 D A 10 Kortrijk (Courtrai) Menen Menen (Menin) (Menin) Kemmel Kemmel 3 93 Arques Saint-Etienne-au-Mont e Touquetaris-Plage D Godewaersvelde D 617 SAINT-OMER Wimille Saint-Martin-Boulogne Leie A 19 Steenvoorde Cassel Clairmarais Wimere u x BOULOGNESUR-MER Ieper leper leper (Ypres) (Ypres) Watten Houlle Licques Wimereux N9 Passchendaele Sc 94 3 N 38 5 N 36 Manche Sl ack D 12 6 02 E4 16 - A D Poperinge Tournehemsur-la-Hem Marquise 1 Wormhout r l'Yse N 47 ais La Reconstruction dans les territoires dévastés Roeselare (Roulers) 13 Langemark 8 42 Audinghen N N Ardres N3 - Audruicq 15 Guînes 4 Wissant Tardinghen 25 36 Ca l A N l de Cana l'Aa A.S. Flament Hondschoote Bergues Bourbourg 40 N 17 Dendermonde (Termonde) N4 A 16 - E N 35 Le Littoral, base arrière des armées alliées N 50 Cap Blanc Nez Petit-Fort-Philippe Grand-Fort-Philippe DUNKERQUE Gravelines CALAIS Sangatte D 240 In oktober 1914 installeert het front zich op enkele kilometers van Ieper, met een lus, ‘salient’, rond de stad in de Duitse linies. Deze rijke Vlaamse lakenstad is de stille getuige van vijf opeenvolgende veldslagen waarin soldaten uit alle hoeken van de wereld betrokken zijn. In de toen verwoeste Lakenhalle, geheel identiek herbouwd, is het museum ‘In Flanders Fields’ gehuisvest, waar de bezoeker het parcours van een soldaat of een burger volgt om de Eerste Wereldoorlog met andere ogen te zien. Gent (Gand) 403 Mer du Nord Ambleteuse De stad van de ‘Salient’ A 14 - E 17 La guerre de mouvement et la première occupatio Veurnes (Furnes) E 42 Rue de Pétillon 62840 FLEURBAIX Grande-Synthe Oye-Plage -E 1 (La Panne) Zuydcoote Malo-les-Bains A 26 Ieper – Museum ‘In Flanders Fields’ E. Roose A 17 - E P. Morès De Trou Aid Post Cemetery met zijn ringsloot en treurwilgen is waarschijnlijk een van de mooiste begraafplaatsen van de Gemenebest in de streek. De begraafplaats ligt op de plek van een voormalige Britse eerste hulppost en verzamelt de stoffelijke resten van 356 op het ‘vergeten front’ gevallen soldaten. De strook tussen Armentières en La Bassée ligt ver van de belangrijke strategische zones en is het toneel van talloze kleine, maar zeer bloedige aanvallen: Le Maisnil in 1914, Aubers en Loos in 1915 en Fromelles in 1916. l 'E Fleurbaix Trou Aid Post Cemetery 4 Ter nagedachtenis aan de soldaten uit India D 644 In de Nord-Pas de Calais strekt het front zich uit als een enorme scheur tussen Vlaanderen en Picardië. De Franse troepen worden na de operaties in de heuvels van de Artois in 1915 geleidelijk aan afgelost door de legers van het Britse Rijk. Op de beperkte offensieven tijdens de eerste oorlogsjaren volgen vanaf 1916 aanvallen op grotere schaal, zoals de Slag bij Arras in april 1917 en bij Cambrai in november van hetzelfde jaar. ‘Don’t forget me Cobber’ ‘Vergeet me niet, makker’ A2 Over een linie van bijna 800 kilometer van de Belgische kust tot aan de Vogezen bieden de Franse en Britse legers eind 1914 het hoofd aan de Duitse strijdmachten. De hoop op een snelle overwinning vervaagt snel in beide kampen. Het is het begin van een langdurige statische uitputtingslag. 3 ar cq ue 1 Het front Fromelles Australian Memorial Park Le Catelet Bohain-en-Vermandois La Capelle 5 Richebourg – Camitario Militar Portugues 5 Nationale begraafplaats Notre-Dame de Lorette 7 De enige Portugese begraafplaats De jonge Portugese Republiek stelt in 1916 een expeditieleger samen ter ondersteuning van de geallieerde strijdmachten. Het Portugese leger komt onder Brits bevel te staan en wordt gelegerd tussen Laventie en Festubert in Frans-Vlaanderen. Op 9 april 1918 worden de Portugezen verdreven door het Duitse offensief in het dal van de Leie. De stoffelijke resten van de 1.831 in de loop van 1918 gesneuvelde Portugese soldaten rusten in Richebourg, op de enige Portugese militaire begraafplaats langs het front. Weg naar Estaires (RD 947) 62136 RICHEBOURG De grootste Franse militaire begraafplaats In mei 1915 trachten de Franse soldaten de heuvels van de Artois aan de Duitsers te onttrekken. Ze bereiken de heuvel van S. Dhote Notre-Dame de Lorette ten koste van 102.000 man, maar stranden voor Vimy. De nationale begraafplaats van Lorette verzamelt op 25 hectaren de resten van 40.000 slachtoffers, afkomstig van 150 begraafplaatsen uit de Westhoek en de Artois. 22.000 onder hen zijn nooit geïdentificeerd. De grootste militaire begraafplaats van Frankrijk geeft een helder inzicht in de enorme demografische aderlating van de Eerste Wereldoorlog. Chemin du Mont de Lorette 62153 ABLAIN-SAINT-NAZAIRE Vimy Ridge National Historic Site of Canada 9 Het moderne Canada is in de loopgraven van Vimy ontstaan De twee witte zuilen van het monument met de twintig beelden staan in een park van 107 hectaren aan de rand van de mijnstreek. Hier wordt het offer van 11.285 Canadese soldaten herdacht, als vermist opgegeven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het monument staat op de plek waar de troepen van het esdoornblad, voor het eerst verenigd in een legerkorps, op 10 april 1917 de overwinning op de heuvelrug van Vimy behalen. Een uiterst belangrijk moment in de geschiedenis van het moderne Canada. Chemin des Canadiens 62580 VIMY Tel.: +33 (0)3 22 76 70 86 Thélus Lichfield Crater en Zivy Crater 10 P. Frutier P. Frutier S. Dhote S. Dhote S. Dhote Een mijnkrater als laatste rustplaats A.S. Flament Loos-en-Gohelle Dud Corner Cemetery en Loos Memorial 6 ‘Wij zijn gesneuveld omdat onze vaders gelogen hebben’ Rudyard Kipling, de schrijver van het Jungleboek, schreef in zijn Grafschriften van den oorlog de beroemde woorden: ‘Als ze vragen waarom wij gesneuveld zijn/ Zeg het hen: omdat onze vaders ons voorlogen’. De schrijver is ontroostbaar na het verlies van zijn enige zoon, John, gesneuveld tijdens de Slag bij Loos in september 1915. John Kiplings naam staat vermeld op Loos Memorial, rondom de begraafplaats Dud Corner. Hij is een van de 20.000 Britse soldaten zonder eigen graf aan wie hier de laatste eer bewezen wordt. Weg naar Béthune (RD 943) 62750 LOOS-EN-GOHELLE Souchez Cabaret-Rouge British Cemetery 8 ‘There’s some corner of a foreign field that is for ever England’ (Rupert Brooke, in The Soldier) Aan de rand van Souchez stond voor de oorlog het café Le Cabaret Rouge. Het café is van de kaart geveegd, de naam wordt waardig gedragen door een Britse begraafplaats. In 1917 legt de Imperial War Graves Commission een militaire begraafplaats aan voor de stoffelijke resten van 103 kleinere begraafplaatsen uit de Nord-Pas de Calais. Cabaret Rouge ligt tussen de Franse begraafplaats van Notre-Dame-de-Lorette en de Duitse van Maison Blanche. Geheel in de Britse stijl die zo kenmerkend is voor de inrichting van begraafplaatsen van de Gemenebest. Vier Canadese divisies, voor het eerst verenigd in hetzelfde legerkorps, bestormen op 9 april 1917 de door het Duitse leger zwaar Lichfield Crater verdedigde heuvelrug van Vimy. De officier van de bergingsdienst gebruikt twee oude mijnkraters aan de voet van de heuvels om een honderdtal gesneuvelde soldaten te begraven. De Lichfield Crater en de Zivy Crater zijn zoals alle andere militaire begraafplaatsen van de Gemenebest voorzien van een keurig onderhouden gazon, maar zijn met opzet in hun unieke vorm gelaten. Lichfield Crater Bij gehucht Le Vert-Tilleul 62580 THÉLUS Zivy Crater Weg naar Thélus bij Neuville-Saint-Vaast 62580 THÉLUS P. Frutier Neuville-Saint-Vaast Monument Poolse vrijwilligers Tsjecho-Slowaakse begraafplaats en monument 11 ‘Voor onze vrijheid en de uwe’ Gemotiveerd om de strijd tegen de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse overheersing in hun landen van herkomst aan te gaan, treden Poolse en Tsjecho‑Slowaakse immigranten uit Parijs en omgeving in 1914 toe tot de Franse strijdmacht. In mei 1915 nemen ze deel aan de tweede slag om de Artois. Het Poolse monument draagt het motto van de vrijwilligers: ‘Za nasza wolnosc i wasza’, ‘Voor onze vrijheid en de uwe’. Ertegenover, aan de ingang van de Tsjecho-Slowaakse begraafplaats, staat een monument voor de Nazdarcompagnie. Weg naar Neuville-Saint-Vaast bij Souchez (RD 937) 62580 NEUVILLE-SAINT-VAAST Rue Carnot 62153 SOUCHEZ 6 Monument Poolse vrijwilligers 12.09.1920 - Processie naar de nationale begraafplaats van N.-D.-de-Lorette 7 Neuville-Saint-Vaast Duitse begraafplaats Maison Blanche 12 ‘Een verzoening boven de graven’ De begraafplaats van Maison Blanche is de grootste Duitse militaire begraafplaats in Frankrijk. De Fransen leggen deze begraafplaats, waar de resten van 44.833 in de Artois gesneuvelde soldaten rusten, na het eind van de oorlog aan. De VDK S. Dhote (Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, onderhoudsdienst van Duitse militaire graven) richt de begraafplaats in de jaren zeventig opnieuw in. Bij de ingang staat een kruis met de woorden: ‘Paix aux hommes de bonne volonté’, ‘Vrede aan mensen van goede wil’. Het is een van de doelen van de VDK: ‘De verzoening boven de graven’. Monchy-le-Preux Newfoundland Memorial S. Dhote Doignies-Louverval Military Cemetery en Cambrai Memorial 16 14 De kariboe, symbool van de moed van de soldaten uit Newfoundland Bij de kerk van Monchy-le-Preux beklimt een bronzen kariboe de ruïnes van een Duitse bunker. Op 11 april 1917, twee dagen na de aanvang van de Slag S. Dhote bij Arras, wordt het dorp bestormd door het Britse leger. Na een moordende aanval houdt een tiental overlevenden van het Newfoundland Regiment meer dan vier uur lang stand tijdens het Duitse tegenoffensief. De kariboe van Monchy-le-Preux herinnert nog dagelijks aan de heldenmoed van deze mannen uit Newfoundland. Een nieuw wapen: de tank Op 20 november 1917 start het Britse leger bij Cambrai een omvangrijke aanval waarin de infanterie voor het eerst ondersteund wordt door 476 Mark IV-tanks. Het lukt de Tommies om diep in de Hindenburglinie door te dringen, maar ze worden overmand door de Duitse tegenaanval en verliezen zo het moeizaam verworven terrein. Het Cambrai Memorial, naast de militaire begraafplaats van Louverval, bewijst de laatste eer aan de 7.000 soldaten van de Gemenebest, gevallen tijdens de Tankslag bij Cambrai. RD 930 62147 DOIGNIES Rue de Chaussy 62118 MONCHY-LEPREUX Serre-Puisieux Franse dodenakker en begraafplaatsen Gemenebest 18 Gisteren slagveld, vandaag herdenkingsplaats De weg van Serre-Puisieux in de Pas-de-Calais naar Mailly-Maillet in de Somme is amper vijf kilometer lang, maar leidt langs niet minder dan twaalf militaire begraafplaatsen, waaronder een Franse dodenakker. Het landschap op deze hoogvlakte geeft een beeld van het slagveld waar de Fransen in juni 1915 en het Britse leger in juli 1917 de Slag bij de Somme uitvochten. Nu is het slagveld bezaaid met herdenkingsplaatsen: tuinbegraafplaatsen van de Gemenebest en regionale dodenakkers van Frankrijk. Weg naar Puisieux bij Mailly-Maillet (D919) 62116 PUISIEUX Ayette Indian and Chinese Cemetery 19 De Aziatische sjouwers van de Eerste Wereldoorlog Weg naar Neuville-Saint-Vaast bij Arras (RD 937) 62580 NEUVILLE-SAINT-VAAST Bullecourt – Australian Memorial Park 15 De aanval van de Diggers op de Hindenburglinie S. Dhote Arras – Carrière Wellington Op 11 april 1917 gaat het 5e Britse leger ter ondersteuning van het offensief bij Arras in de aanval tegen het dorp Bullecourt, een machtige verdedigingsstelling in de Duitse Hindenburglinie. Op 3 mei wordt een nieuw offensief gelanceerd. Beide operaties lopen uit op een fiasco. De vijf deelnemende Australische divisies verliezen ongeveer 10.000 man. Het Australian Memorial Park van Bullecourt is aan dit gedenkwaardige evenement gewijd, gesymboliseerd door het beeld van de Digger, ‘die graaft om zich veilig te stellen’. 13 En de Britse soldaten borrelen op uit de grond Met als doel een Frans offensief op de Chemin des Dames te camoufleren, ontketent het Britse leger op 9 april 1917 een verrassingsaanval bij Arras. Op die ochtend borrelen ongeveer 24.000 soldaten op uit de oude onderaardse steengroeven van Arras. Zo dicht mogelijk op het Duitse front om het effect te versterken. De Carrière Wellington, een deel van dit onderaardse gangenstelsel, geeft op heldere wijze de voorbereiding, het leven van de wachtende soldaten en de Slag bij Arras weer. 8 Rue Delétoille 62000 ARRAS Tel.: +33 (0)3 21 51 26 95 www.carriere-wellington.com Digger Memorial Rue de Douai (D956) 62128 BULLECOURT P. Morès S. Dhote S. Dhote Grévillers Military Cemetery en New Zealand Memorial 17 De Spaanse griep: slopender dan de oorlog Het New Zealand Memorial van Grévillers herdenkt 450 Nieuw‑Zeelandse soldaten, vermist verklaard in 1918. Het monument staat op de Britse begraafplaats, waar 2.106 soldaten rusten. Sommige soldaten zijn ‘gestorven aan ziekte’ (DoD, Died of Disease). Een aantal heeft waarschijnlijk de Spaanse griep opgelopen tijdens de aangrijpende pandemie tussen begin 1918 en zomer 1919. Deze griep verspreidt zich over de hele wereld via reizende troepen en burgers en maakt tussen 20 en 40 miljoen slachtoffers. Twee à drie maal zoveel als de oorlog zelf. Op de Indiase en Chinese begraafplaats van Ayette rusten tachtig landarbeiders uit het Oosten, gesneuveld op het front van de Artois en de Somme. Het Britse leger doet een beroep op vrijwillige arbeidskrachten, gerekruteerd in Egypte, Zuid-Afrika, India en China, om het gebrek aan mankracht aan te vullen. Deze sjouwers verrichten logistieke taken in de achterhoedebases langs de kust en het front. Een aantal werkt na de oorlog mee aan de wederopbouw. Weg naar Ablainzevelle (RD 7) 62116 AYETTE D29 62450 GRéVILLERS Ribécourt - Kamp Marokkaanse ‘spahis’ 9 De bewegingsoorlog en de eerste Duitse bezetting 2 Op 4 augustus 1914 stuurt het Duitse leger zijn troepen volgens het Schlieffenplan via België naar Frankrijk om Parijs in te nemen. Ondanks de weerstand van het Belgische leger, ondersteund door Franse en Britse eenheden, vervolgen de Duitsers hun weg naar de grens met Frankrijk, die ze ter hoogte van Maubeuge passeren. Na de mislukking van de eerste slag bij de Marne en de ‘wedloop naar de kust’ stabiliseert het front zich en graven de legers zich in. De bewegingsoorlog slaat om in een positieoorlog. Het Duitse leger bezet de veroverde gebieden. Tegen het nieuwe militaire bewind ontwikkelen zich vormen van verzet die later hardhandig de kop worden ingedrukt. In 1918 komt er weer beweging in de oorlog. In de zomer beginnen de geallieerde legers onder bevel van maarschalk Foch een groot offensief dat de Duitse verdedigingslinies doorbreekt en uiteindelijk het bezette gebied bevrijdt. Fort van Seclin 2 Het fort dat niet meedeed Het fort van Seclin wordt na de nederlaag van 1871 gebouwd als onderdeel van de ring van Lille, in het kader van het verdedigingssysteem van Séré de Rivières langs de grenzen. De ring telt zes forten en dertien tussenwerken. Vanaf het moment dat Lille ‘open stad’ verklaard wordt tot aan de bezetting in oktober 1914 maakt het fort van Seclin geen enkel gevecht mee. De familie Boniface houdt zich sinds 1996 bezig met de restauratie van het bouwwerk. In het fort is een artilleriemuseum gehuisvest. Chemin du Petit Fort 59113 SECLIN Tel.: +33 (0)3 20 97 14 18 www.fortseclin.com P. Morès Monument van de Gefusilleerden van Lille 1 Verzetsstrijders uit de Eerste Wereldoorlog: het Comité Jacquet (La Panne) Zuydcoote A 14 - E 17 La guerre de mouvement et la première occupatio Gent (Gand) I Jz er Mont- D 91 6 E 17 4- N 60 Sc 48 D 617 N Raismes Cuincy la Sca rpe Saint-Eloi Wallers Douai D 95 SaintLaurent-Blangy 19 Feignies Denain 3 64 Monchy-le-Preux t Aubignyau-Bac D 93 5 Le Quesnoy D 6644 3 A 16 E4 -E 40 2 Acheuxen-Amiénois Grévillers 02 Pozières 6 93 29 Combles 7 D9 Longueval D 101 01 10 Albert Villers-Bocage Flesquières A2 D 936 Caudry Les Rues-des-Vignes ld la S D 962 re amb Maroilles Ors 4 Avesnes-sur-Helpe Trélon - E 19 Fourmies Wassigny Canal de S D D Hallencourt Doignies 0 D 93 Bapaume Warlencourt Warlencourt -Eaucourt -Eaucourt D 644 SerrePuisieux Beaumont-Hamel Domart-enPonthieu Le CateauCambrésis D 91 7 Ailly-le-HautClocher uN ord Abbeville Hébuterne Bernaville - E 17 Picardie ev ille A 26 Frivillecarbotin bb -E1 5 d'A Doullens D 925 N 25 me Assevent 63 0 CAMBRAI 4 D 9933 Ayette ari ti Maubeuge 40 D Bullecourt D 917 Saint-Valerysur-Somme 5 N 6 9 Héninel D 91 9 92 8 D N2 Nouvion Bavay 9 49 D 64 Bouchain Vis-en-Artois Auxi-le-Château N 90 Valenciennes N 455 D ARRAS Lewarde 0 Athies A A2 ar cq ue M Marchiennes N2 A 16 - E 402 HéninBeaumont Crécy-en-Ponthieu Mons (Bergen) D 938 Vimy NeuvilleSaint-Vaast 7 -E Liévin A7 St-Amand-les-Eaux A 21 Aix-Noulette Souchez Condésur-l'Escaut A 23 7 Harnes D9 35 91 A La Louvière 0 A2 D 34 1 Saint-Pol-sur-Ternoise A 16 sc au Loosen-Gohelle 56 la N5 Lens D D 929 Hesdin Seclin Annoeullin 01 AblainSaint-Nazaire N6 l ''EE D3 N7 N La Bassée 94 3 9 N 55 Noeux-les-Mines Bruay-laBuissière Houdain Tournai (Doornik) A 27 - E 42 a el al d Can 3 42 De ûle 15 Béthune 41 D9 la C anc he 2 -E Ath (Aat) Villeneuved'Ascq Aubers Richebourg A8 1 Lille Fromelles D 941 Lillers h de Fleurbaix Ronse (Renaix) N 47 -E 43 Azincourt Maintenay Gamaches Roubaix Wattrelos Lomme Vieille-Chapelle Busnes D9 Fressin Montreuil-sur-Mer 28 Tourcoing Marcqen-Baroeul Lambersart 5 94 A 1 - E 17 Aire-sur-la-Lys A 26 D 901 Saint-Josse Ca na lM el Mouscron (Moeskroen) 9 2 D la Lys Fruges Rue A1 N 32 02 E4 16 - A N 369 16 8 92 Nord - Pas de Calais 6 D 12 9 94 0 D Wambrechies D9 D 240 D N8 N 50 Steenwerck D Bercksur-Mer Comines Ploegsteert Armentières Hucqueliers Rang-duFliers N 47 Méteren Saint-Venant Etaples-sur-Mer 42 D 642 Wervicq-Sud (Messines) Bailleul Hazebrouck Lumbres D Merlimont N Manche 4 3 93 Desvres Fauquembergues Stella-Plage Kortrijk (Courtrai) Menen (Menin) Godewaersvelde N 42 Hardelot D 93 D Arques Dannes Touquetaris-Plage A 10 Oudenaarde (Audenarde) Steenvoorde 365 Clairmarais Sainte-Cecile-Plage Leie A 19 Cassel SAINT-OMER Saint-Etienne-au-Mont leper (Ypres) N 38 Watten Houlle Wimere u x E. Roos e N4 94 3 Wimille Saint-Martin-Boulogne BOULOGNESUR-MER N9 Passchendaele Poperinge Licques Wimereux La Reconstruction dans les territoires dévastés Roeselare (Roulers) 13 Langemark 8 36 15 D Sl ack N Audruicq Tournehemsur-la-Hem Marquise N3 - Wormhout r l'Yse N 17 Dendermonde (Termonde) N -E Ardres 25 403 de C A 26 Guînes A s al a i l'Aa l Cana Wissant Tardinghen Hondschoote Bergues Bourbourg 40 E 42 A 16 - E Cap Blanc Nez Audinghen DUNKERQUE N 35 Le Littoral, base arrière des armées alliées N 50 A 17 - E Petit-Fort-Philippe Grand-Fort-Philippe Gravelines CALAIS Sangatte Ambleteuse Grande-Synthe Oye-Plage Mer du Nord Square Daubenton 59000 LILLE 10 Parade van Duitse troepen op de Grand’Place van Lille Veurnes (Furnes) Malo-les-Bains D 12 6 E. Roose Vier mannen staan tegen een muur. Het monument van de Gefusilleerden van Lille vereeuwigt de leiders van het Comité Jacquet vlak voor hun executie in de gracht van de Citadel. Eugène Jacquet, Georges Maertens, Ernest Deceuninck en Sylvère Verhulst, maar ook de liggende Léon Trulin, onderhielden in het bezette Lille een netwerk dat informatie over het Duitse leger doorspeelde naar de geallieerden. Na hun arrestatie worden ze tot de doodstraf veroordeeld en op 22 september 1915 gefusilleerd. Le Catelet Bohain-en-Vermandois La Capelle 11 Le Quesnoy New Zealand Memorial Annoeullin – Duitse militaire begraafplaats 3 5 Le Quesnoy, bevrijd door de Kiwi’s De laatste rustplaats van Albert Ball, topvlieger van de Britse luchtmacht Het stadje Le Quesnoy wordt op 4 november 1918 bevrijd door Nieuw-Zeelandse troepen die met een houten ladder de zeventiende-eeuwse stadsmuren beklimmen. Dit tafereel staat afgebeeld op het in de stadsmuur ingemetselde New Zealand Memorial. Onder het monument groeien varens, symbool van Nieuw-Zeeland. De bevrijding van Le Quesnoy blijft negentig jaar na de wapenstilstand nog steeds een van de belangrijkste momenten van de inmenging van de Nieuw-Zeelandse strijdmacht in de Eerste Wereldoorlog. Op de Duitse militaire begraafplaats van Annœullin valt één burgergraf duidelijk op: het graf van de gevierde Britse gevechtspiloot Albert Ball. Ball vernietigt 44 Duitse vliegtuigen tussen voorjaar 1916 en zijn noodlottige neerstorting op 7 mei 1917 tijdens een gevecht tegen het eskader van Lothar von Richthofen, broer van de ‘Rode Baron’. De Britten houden het op motorpech, de Duitsers op een voltreffer. Ball wordt door inwoners van Annœullin verzorgd. Zijn stoffelijke resten krijgen een eervolle teraardebestelling. S. Dhote Rue du Vent de Bise 59112 ANNOEULLIN Feignies – Fort Leveau Stadsmuur (toegang via Rue Jeanne d’Arc of Avenue des Néo-Zélandais) 59530 LE QUESNOY 6 Het langste beleg van de Eerste Wereldoorlog P. Morès P. Morès Ors Communal Cemetery 4 Zo zweeg Wilfred Owen, een van de grootste Britse dichters uit de Eerste Wereldoorlog Het gedicht Anthem for a Doomed Youth van Wilfred Owen begint met de woorden ‘Welke doodsklokken voor degenen die sterven als vee? Slechts de monsterlijke woede van kanonnen […]’. In zijn poëzie beschrijft Owen, zoals talloze andere ‘war poets’ (oorlogsdichters), zijn ervaringen als soldaat en de gruwelen van de oorlog. Op 4 november 1918 wordt hij neergeschoten als hij met zijn eenheid het Sambrekanaal bij Ors probeert over te steken. Zijn stoffelijk overschot rust op de gemeentelijke begraafplaats van Ors. Communal Cemetery Rue de la Gare 59360 ORS 12 S. Dhote S. Dhote S. Dhote In de zomer van 1914 valt het Duitser leger via België de Franse streek de Avesnois binnen en stuit onmiddellijk op de ring van Maubeuge, door generaal Séré de Rivières ontworpen ter verdediging van de grens na de nederlaag van Frankrijk in het Frans-Duitse conflict in 1871. Op 25 augustus 1914 bezetten de Duitse troepen Maubeuge voor wat het langste beleg van deze oorlog zal worden. De stad houdt de verdediging twee weken vol. In Fort Leveau worden de gevechten en de bezetting in dit stukje Frankrijk in beide wereldoorlogen beschreven. Rue de Mairieux 59750 FEIGNIES Tel.: +33 (0)3 27 62 37 07 http://fortdeleveau.site.voila.fr Schotse soldaten in hun legerkamp 13 3 Het Etaples Military Cemetery met 11.500 graven ligt naast de plek waar tijdens de Eerste Wereldoorlog een medisch complex stond met 20.000 bedden, verdeeld over een twintigtal veldhospitalen. Hier worden de op het front gewond geraakte soldaten van het Britse leger verzorgd. De stad Etaples groeit uit tot het grootste trainingskamp voor rekruten uit de landen van het Britse Rijk: miljoenen soldaten deden de veertig kazernes aan alvorens naar de slagvelden te vertrekken. Het algemene hoofdkwartier van het leger van het Britse Rijk installeert zich in 1916 in Montreuil-sur-Mer en wordt het kloppende hart van een uitgestrekte logistieke zone langs de kust van het Kanaal. De sjouwers in de Eerste Wereldoorlog Op de gemeentelijke begraafplaats van Saint-Etienne staat een grafmonument met een pagodedak. Deze poort is de ingang naar het gedeelte waar 160 Chinese en enkele Zuid‑Afrikaanse ‘sjouwers’ rusten. Deze niet-strijders, ingedeeld in Labour Corps (werkkorpsen), voeren onder militair gezag logistieke taken uit in de achterhoede: in havens en munitiedepots van het Britse leger. Eind 1919 helpen 80.000 ‘koelies’, Chinese landarbeiders, mee aan het ruimen van de slagvelden en het begraven van gesneuvelde soldaten op het front. r IJze N 32 D 12 6 Hesdin Maintenay N 47 34 1 Raismes Mont- Douai D 91 6 Maubeuge Aubignyau-Bac Doullens 63 0 D Grévillers 02 Pozières 6 93 29 Combles 7 D9 Longueval D 101 01 10 Albert Villers-Bocage A2 D 962 re amb Flesquières Avesnes-sur-Helpe Ors Les Rues-des-Vignes Trélon - E 19 ld Fourmies Wassigny Canal de S D D Hallencourt 0 D 93 Bapaume Warlencourt -Eaucourt Le CateauCambrésis 17 40 2 Acheuxen-Amiénois Caudry D9 -E SerrePuisieux Beaumont-Hamel Domart-enPonthieu N 25 A 16 uN ord Ailly-le-HautClocher Doignies 7 -E1 Abbeville la S Maroilles Hébuterne Bernaville A 26 Picardie vil le -E1 5 D 925 be D 936 FRANKRIJK FRANK JK CAMBRAI 4 D 93 'Ab 40 Assevent Le Quesnoy 9 Bullecourt D 917 ed Bavay D 649 Vis-en-Artois D 91 9 92 8 D N Feignies t D 64 3 Frivillecarbotin A Valenciennes N 455 Bouchain Héninel Ayette E4 Monchy-le-Preux ARRAS Mons (Bergen) N 90 Denain Athies 5 Saint-Valerysur-Somme 28 Lewarde 0 3 64 N2 Nouvion arit im D 95 SaintLaurent-Blangy D 93 Auxi-le-Château Wallers D Nord - Pas de Calais Crécy-en-Ponthieu Ca na lM 0 Marchiennes Cuincy la Sca rpe Saint-Eloi NeuvilleSaint-Vaast A7 D 938 HéninBeaumont Vimy 7 La Louvière 0 St-Amand-les-Eaux A 21 Aix-Noulette Souchez N5 Condésur-l'Escaut A 23 7 19 Lens Liévin AblainSaint-Nazaire Saint-Pol-sur-Ternoise 91 Harnes A -E D D9 35 Loosen-Gohelle Place du Théâtre 62170 MONTREUIL-SUR-MER A 16 56 A2 41 D9 D 929 94 3 01 D Rue N6 de h D 617 M D3 Houdain la C anc he A 16 - E 402 94 0 Noeux-les-Mines Bruay-laBuissière Azincourt Fressin A 1 - E 17 5 Rang-duFliers Bercksur-Mer Montreuil-sur-Mer N6 la D Gamaches A2 Annoeullin N7 N 55 La Bassée 429 N sc au 15 Béthune 6 D 12 Seclin a el al d Ca n Tournai (Doornik) A 27 - E 42 l 'E -E Richebourg Lillers -E Ath (Aat) Villeneuved'Ascq D 941 Ronse (Renaix) N8 A8 LILLE Aubers ar cq ue A 26 Hucqueliers 43 Fromelles Vieille-Chapelle Busnes D9 Wattrelos Lomme Fruges Saint-Josse Roubaix 2 Fleurbaix Saint-Venant Merlimont Tourcoing Marcqen-Baroeul Lambersart 5 94 De ûle 16 D la Lys Aire-sur-la-Lys Fauquembergues Stella-Plage Sc 02 E4 16 - A N 369 Wambrechies el Mouscron (Moeskroen) 9 N 50 D9 8 92 7 Wervicq-Sud Ploegsteert Armentières Hardelot D Comines D Méteren N4 D 642 Steenwerck D Etaples-sur-Mer Messen (Messines) Bailleul Hazebrouck 42 3 93 N 42 Dannes 4 N Manche 4 Godewaersvelde Desvres Le TouquetParis-Plage N4 D Arques Kortrijk (Courtrai) Menen (Menin) Steenvoorde 5 N 36 Clairmarais Saint-Etienne-au-Mont A 10 Oudenaarde (Audenarde) A 19 Cassel SAINT-OMER Sainte-Cecile-Plage Leie 36 leper (Ypres) N 38 Watten Lumbres 3 N 50 Wormhout r l'Yse Houlle Wimere u x D 901 Tussen de graven van 3.000 soldaten en enkele verpleegsters op de begraafplaats van Wimereux ligt het graf van de Canadese arts en dichter John Mc Crae. In zijn beroemde gedicht ‘In Flanders Fields’ schrijft hij over de geïmproviseerde plek waar de omgekomen soldaten rusten: ‘In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen, tussen de kruisen, rij aan rij’. Sindsdien is de poppy (klaproos) het symbool van de herinnering in alle bij het conflict betrokken landen van de Gemenebest. 943 Wimille Saint-Martin-Boulogne Boulogne-sur-Mer N9 Passchendaele Licques Wimereux Roeselare (Roulers) 13 Langemark 8 Poperinge 40 De klaproos als herdenkingsbloem 2 N N 17 Dendermonde (Termonde) N 15 2 D Sl ack N3 - Audruicq Tournehemsur-la-Hem Marquise Ambleteuse de C -E Ardres 25 s al a i A 26 Guînes A Bourbourg 40 l'Aa l Cana Wissant Tardinghen Bergues E 42 A 16 - E Cap Blanc Nez N 35 Hondschoote Gravelines CALAIS Sangatte Petit-Fort-Philippe Grand-Fort-Philippe 403 Oye-Plage Audinghen 14 Gent (Gand) DUNKERQUE Grande-Synthe et ruiterbeeld van H veldmaarschalk Haig is tot op heden een van de weinige herinneringen aan de Britse aanwezigheid in het vestingstadje tijdens de Eerste Wereldoorlog. Douglas Haig, opperbevelhebber La guerre de mouvement et la première occupatio van het Britse Leger, vestigt van Le Littoral, base arrière des armées alliées 1916 tot 1919 zijn hoofdkwartier in La Reconstruction dans les territoires dévastés Montreuil. Montreuil wordt zo het verzamelpunt van een belangrijk logistiek apparaat lans de kustlijn, met als doel het nabijgelegen front in Frans-Vlaanderen, de Artois en de Somme te steunen en te voorzien van mankracht en materiaal. A 14 - E 17 Veurnes (Furnes) A 17 - E 1 Communal Cemetery Rue Jean Moulin 62930 WIMEREUX (La Panne) Zuydcoote Malo-les-Bains Mer du Nord Wimereux Communal Cemetery A.S Flament 17 t 5 Montreuil, hoofdstad van het Britse Koninklijke Leger -E A.S Flamen Montreuil-sur-Mer Standbeeld Field Marshal Haig N2 Communal Cemetery Rue Edmond Madaré 62360 SAINT-ÉTIENNE-AU-MONT A.S Flament RD 940 62630 ÉTAPLES 48 1 Met een onderzeese uitputtingsoorlog tegen elke vorm van geallieerde scheepvaart probeert het Duitse leger de aanvoerroutes van onontbeerlijk materiaal en troepen tussen Engeland en het vasteland af te snijden. De gedenknaald van de Dover Patrol op de witte krijtrotsen van de kaap Blanc‑Nez is opgericht ter ere van de ‘uitzonderlijke samenwerking tussen de Franse en Britse marine’ die via de Dover Patrol het Nauw van Calais hebben weten open te houden. A.S Flament 3 A 14 St-Etienne-au-Mont Communal Cemetery De bewakers van het Nauw van Calais Kaap Blanc-Nez Sente du Blanc-Nez 62179 ESCALLES A.S Flament N Via havens zoals Boulogne-sur-Mer komen zowel proviand als nieuwe troepen binnen uit alle hoeken van het Britse Rijk. De soldaten worden na een verblijf in trainingskampen naar diverse zones van het Britse front gestuurd: Vlaanderen, de Artois en de Somme. Langs de kust worden ook uitgebreide veldhospitalen ingericht om de gewonde soldaten van thet front te verzorgen. Kaap Blanc-Nez Gedenknaald Dover Patrol 4 Gisteren het grootste hospitaal van het Britse leger, vandaag de grootste begraafplaats van de Gemenebest in Frankrijk D 644 De kust, achterhoedebasis voor de geallieerde legers Étaples Military Cemetery Le Catelet Bohain-en-Vermandois La Capelle 15 De wederopbouw van het verwoeste grondgebied 4 Aan het eind van de oorlog, na vier jaar van intense strijd, worden de verwoeste gebieden bestempeld tot ‘Rode Zone’: omgewoelde grond, verwoeste steden en dorpen, onbruikbare wegen en spoorwegen. Het trein-station Er is aan het eind van de oorlog twee jaar nodig om de grond van het verwoeste Lens te ruimen en te egaliseren. Pas dan kan de steenkolenhoofdstad aan de wederopbouw beginnen. Urbain Cassan, de architect van de Compagnie des Chemins de Fer du Nord, geeft het nieuwe station in 1926 de vorm van een stoomlocomotief. De klokkentoren is de schoorsteen en de ingangspuien de wielen. Binnen leggen tegeltableaus een link tussen de functie van het gebouw en de geschiedenis van de stad: de spoorwegen en de mijnen. Place du Général de Gaulle 62300 LENS (La Panne) Zuydcoote Gent (Gand) I Jz er N 369 D9 16 19 -E D9 35 D 64 3 Combles 7 ld Caudry D 644 la S D 962 re amb Maroilles Le CateauCambrésis Avesnes-sur-Helpe Ors Les Rues-des-Vignes Trélon D 91 7 Longueval uN ord 6 93 29 D 101 01 10 D D9 A Flesquières D 936 19 2-E Fourmies Wassigny Canal de S D Albert Villers-Bocage Doignies 0 D 93 Bapaume N 25 Acheuxen-Amiénois Grévillers Warlencourt -Eaucourt Pozières Hallencourt 0 6 - E 15 E 02 2 40 63 0 D D 91 9 92 8 D 28 E4 SerrePuisieux Beaumont-Hamel Domart-enPonthieu Cambrai 4 D 93 Ailly-le-HautClocher Assevent FRAN NCE 9 7 -E1 A Maubeuge Le Quesnoy Bullecourt Hébuterne Bernaville Bavay D 649 Bouchain Aubignyau-Bac Héninel 40 Feignies t N2 Monchy-le-Preux A 26 Abbeville A1 6- Gamaches 3 64 Picardie ev ille N Denain D Frivillecarbotin Doullens D 925 bb N 90 Valenciennes N 455 Lewarde 0 Athies 917 D 91 d'A N6 de Raismes Wallers Douai Ayette me Sc h ar cq ue A 1 - E 17 Marchiennes Cuincy D 95 D 93 Saint-Valerysur-Somme Mons (Bergen) D 938 Beaumont Vis-en-Artois 5 N2 A7 St-Amand-les-Eaux SaintLaurent-Blangy 5 La Louvière 0 Condésur-l'Escaut A 23 7 4 Vimy Arras ari ti 7 A2 91 Harnes Lens Hénin- Liévin Aix-Noulette NeuvilleSaint-Vaast Auxi-le-Château A M D Crécy-en-Ponthieu al M 7 N 32 D 617 2 De ûle N 47 N5 Mont- Nouvion Ca n N6 56 A 16 la Sca rpe Saint-Eloi Rue N7 N sc au Maintenay 429 Seclin Annoeullin Loosen-Gohelle Souchez Saint-Pol-sur-Ternoise Tournai (Doornik) A 27 - E 42 l 'E Hesdin -E Ath (Aat) Villeneuved'Ascq a el al d Can 94 3 AblainSaint-Nazaire 34 1 Ronse (Renaix) A8 LILLE Lomme Aubers 01 D D 929 Wattrelos A 21 41 D9 la C anc he Roubaix A2 02 E4 16 A 94 0 D Houdain Tourcoing la Noeux-les-Mines Bruay-laBuissière Azincourt Lambersart La Bassée el Mouscron (Moeskroen) 9 N 55 3 Wambrechies D 941 7 D 2 Fromelles 42 Béthune Fressin Montreuil-sur-Mer Rang-duFliers BerckBercksur-Mer sur-Mer D Richebourg Lillers Wervicq-Sud Wervicq-Sud MarcqArmentières en-Baroeul Fleurbaix D Stella-Plage Stella-Plage Saint-Josse N Manche 4 15 43 Fruges Merlimont Merlimont N4 -E D9 Comines Comines 5 94 Vieille-Chapelle Busnes N8 N 50 D la Lys Aire-sur-la-Lys A 26 6 D 12 9 36 16 8 92 Messen (Messines) Ploegsteert Steenwerck Nord - Pas de Calais Hucqueliers A 16 - E 402 Place du Général de Gaulle 59280 ARMENTIÈRES D 642 Saint-Venant D 901 Van Armentières is na de Eerste Wereldoorlog niets meer over. De stad is lange tijd gebruikt als legerplaats van de troepen van de Gemenebest, zoals vertolkt in het lied ‘Mademoiselle from Armentières’. De wederopbouw van de binnenstad geeft architect Louis-Marie Cordonnier de ruimte om zijn regionalistische ideeën uit te werken. Het stadhuis, de beltoren, het oorlogsmonument, de markthal en de kerk zijn voorbeelden van de Vlaamse renaissancestijl die in dit gebied zeker niet misstaat. D 93 1 Bailleul Méteren Hazebrouck Lumbres Hardelot Etaples-sur-Mer Kemmel 3 93 N 42 Dannes Touquetaris-Plage Godewaersvelde Desvres Fauquembergues Van ‘Mademoiselle from Armentières’ naar de ‘Vlaamse renaissance’ D Arques Sainte-Cecile-Plage Oudenaarde (Audenarde) Kortrijk (Courtrai) Menen (Menin) Steenvoorde 5 N 36 Clairmarais SAINT-OMER D A 10 A 19 Cassel D9 2 N9 Leie N Watten Houlle D 240 Armentières – Stadhuis en belfort 403 94 3 Wimere u x Saint-Etienne-au-Mont leper (Ypres) N 38 La Reconstruction dans les territoires dévastés Roeselare (Roulers) Passchendaele Wimille Saint-Martin-Boulogne BOULOGNESUR-MER Grand’Place 62400 BÉTHUNE 13 Langemark 8 Poperinge Licques Wimereux N Wormhout r l'Yse N 17 Dendermonde (Termonde) N 50 A 17 - E 15 D Sl ack N3 - Audruicq Tournehemsur-la-Hem Marquise 25 E 42 de C -E Ardres Audinghen Hondschoote A s al a i A 26 Guînes N 35 Bergues l'Aa l Cana Wissant Tardinghen DUNKERQUE Bourbourg 40 A 16 - E Cap Blanc Nez P. Morès Petit-Fort-Philippe Grand-Fort-Philippe Gravelines CALAIS Sangatte Ambleteuse Grande-Synthe Oye-Plage Mer du Nord Grand’Place 59270 BAILLEUL 16 A 14 - E 17 Veurnes (Furnes) Malo-les-Bains N4 Het Franse Bailleul, Belle in het Nederlands, blijft de gruwelen van de oorlog lang bespaard. Tijdens het Duitse offensief in het voorjaar van 1918 komt daar echter drastisch verandering in. Het stadsbestuur doet voor de wederopbouw een beroep op regionalistische architecten zoals Louis-Marie Cordonnier. Hem wordt gevraagd moderne urbanisatieprincipes te combineren met de traditionele Vlaamse bouwkunst. Na de oorlog wordt Bailleul, Belle, beschouwd als een van de mooiste Vlaamse steden van de streek. Tijdens de Slag bij de Leie in het voorjaar van 1918 lukt het de Duitsers niet om Béthune in te nemen. Uit wraak gooien ze de binnenstad plat met brandbommen. Op de Grand’Place (Grote Markt) blijft alleen het veertiende-eeuwse belfort overeind. Na de oorlog worden de huizen rond het plein opgetrokken in diverse stijlen: art deco en meer streekgebonden stijlen. Het meest markante gebouw is het door Jacques Alleman ontworpen stadhuis dat rijkelijk is P. Morès voorzien van door de stad ontvangen La guerre de mouvement et la première occupatio oorlogsonderscheidingen. Le Littoral, base arrière des armées alliées E1 De ideale Vlaamse stad De wederopbouw komt het belfort ten goede 4- P. Morès 3 A1 1 Béthune – Stadhuis, Grote Markt en belfort 4 D 12 6 De stad Bailleul (Belle) Lens – Station 48 Naast traditionele bouwmaterialen zoals baksteen en natuursteen wordt steeds vaker gekozen voor het moderne gewapende beton, dat een groot deel van zijn succes aan de Wederopbouw dankt. S. Dhote N Voor de wederopbouw van de steden leggen architecten een keur aan ontwerpen voor aan de stadsbesturen. Arras hervindt zijn oude stadsbeeld van voor de oorlog. Plaatsen als Bailleul meten zich een traditioneel regionalistisch, maar gloednieuw stadsbeeld aan. Cambrai en Lens kiezen voor moderniteit en art deco. Le Catelet Bohain-en-Vermandois La Capelle 17 28 E4 02 'Ab be 5 A e Abbeville viill le Oisemont Hallencourt 10 Hesdin Fressin E4 02 Ailly-le-HautClocher A1 6- 8 92 Clairmarais 01 10 D Picquigny Domart-enPonthieu Bernaville Auxi-le-Château D 929 Azincourt Fruges r l'Yse Arques Amiens Doullens D 25 - 3 93 41 D9 43 Villers-Bocage D 34 1 D 94 3 Mont-Saint-Eloi la Sca rpe AblainSaint-Nazaire Souchez 01 Noeux-les-Mines Bruay-laBuissière D 5 29 Albert Beaumont-Hamel SerrePuisieux D9 Ayette Aubers Bray-sur-Somme 91 7 Harnes HéninBeaumont A 21 50 D9 Bapaume Combles Longueval d al Can A2 7 Péronne 9 -E1 Doignies Bullecourt D9 39 Vis-en-Artois 0 D 9933 Menen (Menin) la Mouscron (Moeskroen) Kortrijk jk Court Courtrai) o trai) rai) (Courtrai) Flesquières Aubignyau-Bac Lewarde D 938 0 N9 A 14 - E 17 A 11 4 -E3 0 N7 Bouchain N 455 D 6644 3 Le Catelet Les Rues-des-Vignes Caudry el Bohain-en-Vermandois Le CateauCambrésis Valenciennes Raismes Condésur-l'Escaut A 16 Ronse (Renaix) 9 49 D 64 N7 N5 0 Ath (Aat) -E Bavay A8 9 42 Wassigny Ors la S D 1029 Maroilles re amb Le Quesnoy Oudenaarde Oudenaar Oude naarde de (Audenar (Aud (A Au enarde) de) (Audenarde) A7 N 56 Mons (Bergen) Maubeuge Feignies N8 IË La Capelle A 10 Trélon Hirson Fourmies Avesnes-sur-Helpe D 962 40 N6 N D 936 Assevent De wederopbouw van het verwoeste grondgebied Wallers Denain N9 De kust, achterhoedebasis voor de geallieerde legers Tournai (Doornik) CAMBRAI t Dendermonde (Termonde) De bewegingsoorlog en de eerste Duitse bezetting St-Amand-les-Eaux Leie Het front Wegen van Herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de Nord-Pas de Calais A1 Marchiennes A 23 A 27 - E 42 Wattrelos Villeneuved'Ascq Roisel Brugge (Bruges) Roubaix Tourcoing Douai Cuincy Seclin Lomme Monchy-le-Preux Héninel Roeselare (Roulers) LILLE en-Baroeul Lambersart Saint-Laurent-Blangy Athies Warlencourt -Eaucourt Pozières D Lens Grévillers A 1199 Passchendaele Wambrechies Annoeullin D 941 a el al d Can Fromelles Thélus Vimy Liévin Aix-Noulette 33 N3 2 Comines Wervicq-Sud N N9 Armentières Marcq- Ploegsteert Messen (Messines) Loosen-Gohelle La Bassée N N 35 3 31 Ieper (Ypres) Langemark Richebourg ARRAS Hébuterne N2 D Fleurbaix 5 94 Vieille-Chapelle Béthune N 38 Steenwerck Neuville-Saint-Vaast Houdain Lillers Acheuxen-Amiénois Saint-Pol-sur-Ternoise D9 Busnes Saint-Venant 8 Kemmel N Bailleul Godewaersvelde Poperinge Veurnes (Furnes) Méteren D 642 la Lys Steenvoorde Hondschoote Hazebrouck Cassel Wormhout A Bergues Aire-sur-la-Lys SAINT-OMER Watten Nord - Pas de Calais Picardië D 925 D Houlle Fauquembergues Lumbres Bourbourg Gravelines DUNKERQUE Zuydcoote A 18 D 101 D 936 Kilometers ed Crécy-en-Ponthieu 94 3 Grande-Synthe Gra Petit-Fort-Philippe Grand-Fort-Philippe Malo-les-Bains De Panne (La Panne) Nieuwpoort (Nieuport) I Jz er Oostende (Ostende) int-Qu Canal de Sa Blangysur-Bresle A 0 arit im N 99 Nouvion Maintenay la C anc he Montreuil-sur-Mer 6 D 12 Hucqueliers D la i s Audruicq a de C 40 D Gamaches FrivilleEscarbotin Ca n al M Rue Rang-duFliers Saint-Valerysur-Somme 94 0 Merlimont Saint-Josse Etaples-sur-Mer Sainte-Cecile-Plage Stella-Plage D Hardelot Dannes Le TouquetParis-Plage Bercksur-Mer Saint-Etienne-au-Mont Desvres l Cana A 16 - E Tournehemsur-la-Hem N 42 Ardres Licques Guînes CALAIS BOULOGNE-SUR-MER Wimille Saint-Martin-Boulogne Wimere u x Sl ack Marquise Wimereux Ambleteuse Audinghen Tardinghen Wissant Sangatte 02 E4 16 - A Cap Blanc Nez Manche D1 26 Noordzee 92 8 D 7 Oye-Plage Oye Plage D9 16 De ûle E1 4A1 de 4 N3 D 919 19 A 1 - E 17 N 369 -E1 5 A 16 - E 402 N 25 N 47 D 917 uN ord A 26 17 D 901 3 64 D9 5 4 D 9933 A1 N 32 ar cq ue M 40 E1 D 644 6A2 63 0 16 sc au D9 D D 50 N 50 l 'E'E 5 E1 Sc h 6A2 48 l'Aa N Als de Duitsers in 1918 uit Cambrai (Kamerijk) vertrekken, laten ze de Canadezen een verwoest e stad na. De inwoners zijn geëvacueerd en de binnenstad is platgebrand. De wederopbouw komt in handen van de architect Pierre Leprince-Ringuet, die een solide urbanisatieplan moet uitwerken. Het stadhuis wordt herbouwd, er worden pleinen aangelegd, nieuwe wegen getrokken en administratieve gebouwen en winkels krijgen hun eigen wijken. Cambrai krijgt een nieuwe binnenstad waar een nieuwe stijl de kop opsteekt naast de streekgebonden bouwkunst: de art deco. 0 Een heus urbanisatieplan voor de verwoeste binnenstad N6 Grand’Place 59400 CAMBRAI 6 E 42 5 N 36 19 Cambrai – Binnenstad 403 -E Arras - De verwoeste Grand’Place 36 D9 35 18 A 17 - E N 42 A2 S. Dhote 7 N 90 La Louvière A N 17 N1 6 A7 Bruxelle (Brussel) A 12 Grand’Place en Place des Héros 62000 ARRAS N 50 N 55 D 946 Van 1914 tot 1917 lijdt Arras onder een regen van bommen. Aan het eind van de oorlog is de stad een puinhoop, een ‘ville martyre’, opgeofferde stad. De onder monumentenzorg geplaatste gebouwen dienen hun oorspronkelijke uiterlijk te behouden. Het stadhuis en de gevels van de woningen aan de pleinen komen door hun staat niet in aanmerking voor restauratie en worden geheel opnieuw opgetrokken. Het belfort krijgt zijn vroegere uiterlijk terug, zij het op een voetstuk van gewapend beton, en wordt als vanouds het symbool van Arras. 4 N 7 Het heropgebouwde Arras heeft zijn vooroorlogse uiterlijk N4 7 N2 Arras – Stadhuis, belfort en pleinen 5 N4 N2 E. Le Brun - Light Motiv 3 N5 entin 7 -E1 6 93 19 PEFC/10-31-1269 © Copyright: CRT Nord-Pas de Calais - 2010. Elke reproductie, zelfs gedeeltelijk, is verboden zonder schriftelijke toestemming van het Comité Régional du Tourisme Nord-Pas de Calais. Wettelijk depot: 2e kwartaal 2010. A PEFC/10-31-1269. Druk: Graphic Arts Deschamps. Foto’s cover: P. Frutier - S. Dhote. Vertaling: MOTS, eindredactie: www.cecilebolwerk.nl Volg Wegen van Herdenking op internet: www.wegenvanherdenking-noordfrankrijk.com Contact: Comité Régional de Tourisme Nord-Pas de Calais 6, place Mendès France BP 99 - 59028 Lille Cedex Tel.: +33 (0) 3 20 14 57 57 www.noordfrankrijk-toerisme.com
