anders professioneel

ANDERS PROFESSIONEEL
INGREDIENTEN VOOR PARTICIPATIE IN DE WMO
ANDERS
PROFESSIONEEL
INGREDIËNTEN VOOR
PARTICIPATIE IN DE WMO
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 2
INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave............................................................................................................................ 2
Inleiding ..................................................................................................................................... 5
Gebruiksaanwijzing ...................................................................................................................... 6
Punt van aandacht: de spanning tussen ‘ist’ en ‘soll’.................................................................. 6
Momentopname: transitie is een beweging .............................................................................. 6
Gebruiksaanwijzing per deel ................................................................................................... 6
Deel 1....................................................................................................................................... 10
De gemeente en partijen in het gemeentelijk domein.................................................................... 10
De gemeente en partijen in het gemeentelijk domein.................................................................... 11
1. De drie decentralisatieopgaven ......................................................................................... 11
2. Gemeenten bereiden zich voor .......................................................................................... 13
3. Het veld van aanbieders: samenwerken of concurreren ....................................................... 16
4. Wat kunt u nu al doen?..................................................................................................... 17
5. Meer informatie .............................................................................................................. 19
Deel 2....................................................................................................................................... 20
Algemene teksten ten behoeve van het contact met gemeenten .................................................... 20
Toelichting.......................................................................................................................... 20
A. De doelgroepen van de RIBW nader toegelicht ....................................................................... 21
1. Omvang .......................................................................................................................... 21
2. Ernstige psychiatrische aandoening of psychosociaal probleem............................................. 21
3. Combinaties van stoornissen ............................................................................................. 22
4. Beperkingen als gevolg van de aandoeningen...................................................................... 22
5. Gevolgen van beperkingen voor zelfredzaamheid en participatie........................................... 23
6. Stigmatisering en zelfstigmatisering leiden tot maatschappelijke uitsluiting............................ 24
7. Risico’s bij het ontbreken van ondersteuning ...................................................................... 24
8. Herstel: werken aan een nieuw evenwicht .......................................................................... 25
9. Zelfregisserend vermogen behoeft steun ............................................................................ 25
10. Participatie- en ondersteuningsbehoeften en mogelijkheden .............................................. 26
B. De RIBW - een algemene toelichting ...................................................................................... 28
1. Wat zijn RIBW's? .............................................................................................................. 28
2. Wie werken er bij een RIBW en wat zijn hun competenties? ................................................. 28
3. De vragen aan en aanpak door de RIBW ............................................................................. 29
4. In samenwerking met…..................................................................................................... 31
5. Wat is de aard van de geleverde ondersteuning?................................................................. 32
6. Wat is het beoogde resultaat? ........................................................................................... 35
Deel 3....................................................................................................................................... 37
Productbeschrijvingen................................................................................................................ 37
Algemene productbeschrijvingen ................................................................................................ 38
1. Toelichting ...................................................................................................................... 38
6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod1. Vraagverheldering .......... 39
1. Vraagverheldering............................................................................................................ 40
2. Tijdelijke begeleiding ........................................................................................................ 42
2.1 Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk ................................ 44
2.2 Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk............................................... 46
2.3 Gebruik maken van vrijwillige inzet .................................................................................. 48
2.4 Gebruik maken van collectieve voorzieningen ................................................................... 50
3. Langdurige begeleiding ..................................................................................................... 52
4. Casemanagement ............................................................................................................ 54
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 3
5. Bemoeizorg (OGGZ).......................................................................................................... 55
6. Voorwaardenscheppende activiteiten ................................................................................ 57
6.1 Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen.............................................................. 57
6.2 Kwartiermaken .............................................................................................................. 59
6.3 Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten........................................................................ 61
6.4 Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals ................................................... 63
6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod............................................ 64
Bijlage 1. Producten per levensgebied.......................................................................................... 65
Toelichting op de gebruikte indeling ...................................................................................... 65
1. Wonen............................................................................................................................ 67
2. Huishouden en administratie ............................................................................................ 68
3. Werken/dagbesteding/opleiding........................................................................................ 69
4. Sociale contacten en vrije tijd ............................................................................................ 71
5. Psychisch functioneren en zingeving .................................................................................. 73
6. Persoonlijke verzorging en gezondheid ............................................................................... 75
7. Inkomen en schulden ....................................................................................................... 77
8. Opvoeding en gezin .......................................................................................................... 78
9. Contacten met instanties .................................................................................................. 80
10. Mobiliteit ...................................................................................................................... 82
Bijlage 2.................................................................................................................................... 83
Voorbeelden van specifieke productbeschrijvingen waarin de twee andere typen beschrijving
gecombineerd worden ............................................................................................................... 83
Toelichting.......................................................................................................................... 83
A Psychisch functioneren en zingeving ................................................................................... 85
A.1 Terugvalpreventie .......................................................................................................... 85
A.2 Begeleiding bij terugval................................................................................................... 86
B. Gezondheid en leefstijl ..................................................................................................... 87
B.1 Leefstijlgerichte interventies ........................................................................................... 87
C. Inkomen ......................................................................................................................... 88
C.1 Budgetteringsondersteuning ........................................................................................... 88
C.2 Schuldhulpverlening ....................................................................................................... 90
D. Wonen ........................................................................................................................... 92
D.1 Tweede kansbeleid ........................................................................................................ 92
D.2 Toeleiden naar huisvesting.............................................................................................. 94
E. Sociale contacten/netwerkontwikkeling ............................................................................. 95
E.1 Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners ............. 95
E.2 Ondersteuning van mantelzorgers.................................................................................... 97
E.3 Het organiseren van een maatjesproject ........................................................................... 99
E.4 Het organiseren van inloopactiviteiten............................................................................ 100
F. Arbeid/dagbesteding/opleiding ....................................................................................... 102
F.1 Trajectbegeleiding arbeid .............................................................................................. 102
F.2 Begeleiding bij leer-werkplekken.................................................................................... 104
F.3 Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan ........................ 106
de slag gaan ...................................................................................................................... 106
F.4 Het bieden van leer-werkplekken ................................................................................... 108
F.5 Studiebegeleiding......................................................................................................... 109
F.6 Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten.................................................................. 110
F.7 Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten elders......................................................... 112
F.8 Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten ................................................................. 114
F.9 Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten ........................................................... 115
F.10 Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten.......................................................... 117
F.11 Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten ......................................................... 119
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 4
F.12 Het bieden van inloopactiviteiten ................................................................................. 121
G. Voorwaardenscheppende activiteiten .............................................................................. 122
G.1 Kwartiermaak-festivals ................................................................................................. 122
Colofon .................................................................................................................................. 123
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 5
INLEIDING
De RIBW Alliantie is een vereniging van 22 zelfstandige RIBW’s: regionale instellingen voor
beschermd wonen. In het beleidsplan voor de periode 2011-2015 is de ambitie opgenomen
dat de leden in 2015 een goede positie op de markt hebben.
Een van de belangrijkste veranderingen die in deze periode plaatsvindt, is de wijziging in de
AWBZ waardoor ambulante begeleiding en dagbesteding niet langer via de AWBZ vergoed
worden. Cliënten kunnen in plaats daarvan een beroep doen op de Wmo. Het
compensatiebeginsel dat in de Wmo is opgenomen wordt daarvoor uitgebreid: “Iedere
burger kan dagelijkse levensverrichtingen uitvoeren, het persoonlijk leven structureren en
daarover regie voeren.”
Ook zullen gemeenten de regie krijgen over arbeidsre-integratie van alle inwoners via de
Wet Werken naar Vermogen. Van iedereen die minder dan 80% arbeidsongeschikt is, wordt
verwacht dat deze naar vermogen werk gaat verrichten. Gemeenten dienen daartoe een reintegratie-inspanning te leveren.
Door deze transities worden gemeenten veel belangrijkere financiers voor RIBW’s.
Gemeenten zullen naar verwachting vragen om samenwerking, innovatie, zicht op
resultaten/effecten en ze zullen eisen stellen aan de kostprijs. Binnen de gemeentelijke
markt zijn meer spelers actief dan binnen de AWBZ. RIBW’s zullen daarom een goede
balans moeten vinden tussen samenwerking en concurrentie.
Als hulpmiddel voor haar leden bij de contacten met gemeenten, verwijzers, ketenpartners
en andere maatschappelijke partijen heeft de RIBW Alliantie deze basistekstenset door
MOVISIE laten ontwikkelen. Het volgende hoofdstuk bestaat uit een toelichting op de
deeldocumenten, een gebruiksaanwijzing, waar de teksten voor bedoeld zijn en hoe u ze
kunt aanpassen aan uw eigen situatie.
Deze set wordt door de RIBW Alliantie beschikbaar gesteld in twee vormen: als
totaaldocument voor uzelf en als deeldocumenten. De deeldocumenten corresponderen
met de hoofdstukken in het totaaldocument. U kunt ze naar eigen inzicht aanpassen voor
gebruik richting derden.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 6
GEBRUIKSAANWIJZING
Deze basisset omvat een introductie op de transitie en wat dat van RIBW’s aan actie vraagt,
een introductie op de cliëntengroep, een beschrijving van de RIBW en haar werkwijze en
productbeschrijvingen.
U kunt deze basisset gebruiken om uw medewerkers voor te bereiden en om een
informatieset samen te stellen voor de gemeenten en samenwerkingspartners waar zij mee
te maken hebben. Hierbij kunt u de teksten aanpassen, zodat ze aansluiten op de contacten
die u al heeft, de insteek die uw gemeenten kiezen en de manier waarop u zich wilt
positioneren in de samenwerking met andere partijen zoals welzijn en
vrijwilligersorganisaties.
Punt van aandacht: de spanning tussen ‘ist’ en ‘soll’
Niet alle RIBW’s zijn in hun werkwijze al helemaal ingesteld op de eisen van gemeenten en
de aanpak zoals beoogd in de Wmo. In die zin zijn de beschrijvingen eerder ‘soll’ dan ‘ist’.
Veel medewerkers zijn nu wellicht nog vooral gericht op de contacten met/begeleiding van
de cliënt zelf, terwijl er in de werkwijze die geschetst is vanuit wordt gegaan dat ze net zo
sterk bezig zijn met het betrekken en toerusten van familie, vrijwilligers en welzijn en het
meewerken in (wijk/gebieds)gerichte samenwerkingsverbanden. Dat vraagt andere
competenties. U zult zelf moeten bepalen of uw organisatie en medewerkers de
beschreven producten nu al voldoende waar kunnen maken. Wanneer u vaststelt dat uw
organisatie hier nog niet aan voldoet, kunt u de periode tussen nu en 2013/14 gebruiken
om met uw medewerkers en met uw cliënten de transitie in denken en handelen door te
zetten, uw medewerkers toe te rusten of gericht te selecteren op de gewenste
competenties, de gang ‘naar buiten’ met uw cliënten nog meer tot een vanzelfsprekendheid
in de dagelijkse praktijk te maken dan tot nu toe het geval is.
Momentopname: transitie is een beweging
Transitie is een beweging. Deze basisset is bedoeld voor het gebruik in de eerstvolgende
periode. De verwachting is dat binnen een tot twee jaar een herziening nodig is.
Nu al zijn er RIBW’s, die veel verder gaan, waarbij medewerkers bijvoorbeeld onderdeel
gaan uitmaken van een centrale gemeentelijke toegang of waarbij ze in multidisciplinaire
gebieds(wijk)gerichte teams gaan werken. Op de middellange termijn zal er wellicht geen
sprake meer zijn van specifieke RIBW-producten, alleen nog inbreng van specifieke
expertise. Dit zal gepaard gaan met organisatorische veranderingen, zoals fusie, inbreng van
medewerkers in nieuwe rechtspersonen of detachering. De RIBW Alliantie zal haar leden
daar in de komende jaren ook weer in ondersteunen.
Gebruiksaanwijzing per deel
De hieronder opgenomen informatie wordt herhaald als introductietekst in de verschillende
delen.
Deel 1. Informatie over de gemeente en het gemeentelijk domein
Dit hoofdstuk is bedoeld voor medewerkers van RIBW’s die zich willen inlezen op de
veranderingen die de komende jaren spelen op het gebied van de relatie met gemeenten.
In dit hoofdstuk schetsen we de drie decentralisatieopgaven waar gemeenten de komende
jaren voor staan. Verder gaan we in op twee ontwikkelingen die in het hele land spelen
rondom de Wmo en waar gemeenten en welzijnsorganisaties bij betrokken zijn: De
Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl. Dan staan we stil bij de partijen die binnen de Wmo en
het gemeentelijk domein een aanbiedersrol spelen. Ten slotte doen we een aantal
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 7
aanbevelingen voor uw eigen voorbereiding die op deze ontwikkelingen aansluiten en
noemen we een aantal websites waarop meer informatie te vinden is.
De teksten zijn deels gebaseerd op informatie die het ministerie van VWS en VNG
beschikbaar stellen ter ondersteuning van de voorbereidingen via www.invoeringwmo.nl .
U kunt de tekst gebruiken om eigen medewerkers te informeren over de gemeentelijke
context en om uzelf en uw medewerkers voor te bereiden op contacten met gemeenten.
Ook een cliëntenraad kan belang hebben bij (delen van) deze informatie.
Deel 2. Algemene teksten ten behoeve van het contact met gemeenten
Dit deel bestaat uit twee hoofdstukken:
1.
Een algemene inleiding op de doelgroepen van de RIBW, hun kenmerken en
ondersteuningsbehoeften, met steeds een casus ter illustratie.
Het gaat hier om een beschrijving waarin we een balans hebben gezocht tussen het
duidelijk maken van de langdurigheid van de aandoening en het grillige verloop en het
toelichten van de herstelmogelijkheden en participatiebehoeften. Er is sprake van enig
jargon: de aanduidingen van ziektebeelden en methoden met hun officiële benamingen.
We zijn niet verder ingegaan op specifieke ziektebeelden omdat dat voor een gemeente
niet echt interessant is. We hebben er nadrukkelijk voor gekozen, zeker bij de casussen,
geen relatie te leggen met het RIBW-aanbod. Mocht u dat in uw communicatie wel willen
doen, dan kunt u dat zelf toevoegen.
2.
Een algemene bespreking van het RIBW-aanbod op het gebied van individuele
begeleiding, dagactivering en werk.
Deze beschrijving is gebaseerd op de al gangbare werkwijze in de herstelgerichte
benadering die de leden van de RIBW Alliantie als leidraad gebruiken. Deze aanpak en wat
medewerkers doen, met wie en hoe samenwerking plaatsvindt, is vervolgens beschreven in
‘Wmo-taal’ en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de
doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein.
De tekst van deze hoofdstukken is in principe rechtstreeks te gebruiken als
voorlichtingstekst in de contacten met gemeenten en samenwerkingspartners. Meestal zult
u ze willen individualiseren voor uw eigen RIBW en voor de partner waarmee u contact
heeft.
Deel 3. De productbeschrijvingen
De productbeschrijvingen zijn gebaseerd op de in de AWBZ gangbare producten van RIBW’s
op het gebied van ambulante begeleiding, dagactivering en werk, dat wil zeggen de
producten die (vrijwel) alle RIBW’s bieden. Maar dan anders: de manier van werken en de
productbeschrijvingen zijn beschreven in ‘Wmo-taal’ en geordend op manieren die
aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit
het gemeentelijk domein. We hebben de producten op drie verschillende manieren
benaderd, omdat niet alle gemeenten binnen de Wmo dezelfde aanvliegroute kiezen. De
productbeschrijvingen zijn op drie manieren beschreven:
1.
Algemene beschrijvingen als basis.
2.
Korte producttyperingen per levensgebied in bijlage 1.
3.
Een aantal specifieke productbeschrijvingen in bijlage 2.
De beschrijvingen zijn te gebruiken als bouwstenen voor eigen productbeschrijvingen.
De basis: algemene productbeschrijvingen
We gaan in deze productbeschrijvingen uit van het proces zoals de gemeenten deze
beschrijven: contactlegging-vraagverheldering-verkennen oplossingsrichtingenmaatwerkarrangement. De vraagverheldering, het verkennen van oplossingrichtingen en
bepalen van de voorkeuren van de cliënt voor het maatwerkarrangement vormen samen de
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 8
inhoud van wat gemeenten aanduiden als het Gesprek: de dialoog met de cliënt over zijn
behoeften, mogelijkheden en wensen die de basis biedt voor een duurzame aanpak. De
oplossingsrichtingen en arrangementen volgen daarbij de piramide zoals deze in de Wmo
wordt gebruikt: de eigen mogelijkheden van cliënt en persoonlijk sociaal netwerk inzetten,
vervolgens op maat aanvullen met ondersteuning door vrijwillige inzet en het gebruik van
algemene en collectieve voorzieningen die in de gemeente beschikbaar zijn, en als sluitstuk
de individuele voorzieningen als daarop aanvullend. We hebben de producten besproken in
volgorde van licht naar zwaar, van tijdelijk naar langdurig.
Elke beschrijving bestaat uit de volgende onderdelen:
 Een algemene omschrijving.
 De doelgroep(en) waarvoor dit product is bedoeld. De omschrijving sluit aan op de
beperkingen, het stadium in het herstelproces en de mate van zelfregie,
zelfredzaamheid en participatie die al gerealiseerd is en de daaruit voortvloeiende
ondersteuningsvra(a)g(en). Soms is een product met name bedoeld voor mensen van
een bepaalde leeftijd of omstandigheid (bijvoorbeeld jongvolwassene, bejaarde,
(dreigend) dakloze, tienermoeder); dat is hier dan ook benoemd.
 Het doel dat door het aanbod naar verwachting wordt gerealiseerd, het resultaat. De
cliënt of zijn positie is na afloop van het traject op deze manier veranderd. De duurzame
ondersteuning is als volgt gerealiseerd.
 De gehanteerde werkwijze met de activiteiten en stappen die onderdeel uitmaken van
een product.
 De levensgebieden waar het product aan bijdraagt, zie toelichting hieronder.
 De partners waar bij dit product mee samengewerkt wordt. Onvermeld hierbij blijft in
het algemeen de cliënt (en indien aanwezig zijn directe mantelzorger(s)), omdat deze
altijd betrokken zijn en er altijd sprake is van een “coproductie” tussen beroepskracht
en cliënt(systeem).
 De taakverdeling tussen de samenwerkingspartners (denk aan: verwijzing, toerusting,
wederzijdse afstemming bij verdeling van taken uit het aanbod, gezamenlijk aanbieden,
warme overdracht met vervolgens beschikbaarheid voor consultatie en advies).
 De context. Het gaat hier om de fysieke context: de plek waar en met wie het traject
plaatsvindt. Het kan gaan om een gesprek op een kantoorlocatie of loket, tijdens een
telefonisch spreekuur, een afspraak op een “vindplaats” of een huisbezoek. Hier
worden ook specifieke kenmerken opgenomen over de vorm of voorwaarden van de
inventie: bijvoorbeeld of sprake is van enige vorm van dwang of drang.
 De samenhang met andere producten.
Bijlage 1. Producten beschreven per levensgebied
Deze producttyperingen zijn concreter en daardoor wellicht illustratiever dan de algemene
beschrijvingen. Ook sluiten ze in de beleving van veel van de geraadpleegde RIBWmedewerkers duidelijker aan op de eigen praktijk en illustreren ze wat de specifieke
expertise en inbreng van de RIBW kan zijn. U kunt deze korte producttyperingen ook
gebruiken om de algemene productbeschrijvingen specifieker te maken voor uw aanbod op
een bepaald levensgebied.
Toelichting op de gebruikte indeling
In De Kanteling is de bestaande omschrijving van het compensatiebeginsel vertaald in een
aantal resultaten. Naar analogie van de resultaatbeschrijvingen van De Kanteling hebben
we nagedacht over de concrete resultaten die vallen onder de beoogde uitbreiding in
verband met de decentralisatie van de begeleiding: dagelijkse levensverrichtingen en
structuur in het persoonlijk leven en de regie daarbij. We gebruiken daarvoor een indeling
in levensgebieden. Er zijn diverse indelingen in levensgebieden in gebruik in de sociale
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 9
sector, met steeds net andere accenten, afhankelijk van de doelgroep en het doel waarvoor
ze in eerste instantie ontwikkeld zijn (bijvoorbeeld zelfredzaamheidmatrix, 2010, GGD
Amsterdam; levensgebieden 8 fasen model, NIZW/MOVISIE, 2003, indeling Eigen Kracht
Wijzer Almere). Wij hanteren de volgende indeling:
Indeling in leefgebieden
1.
Wonen
2.
Huishouden en administratie
3.
Werken/dagbesteding/opleiding
4.
Sociale contacten en vrije tijd
5.
Psychisch functioneren en zingeving
6.
Persoonlijke verzorging en gezondheid
7.
Inkomen en schulden
8.
Opvoeding en gezin
9.
Contacten met instanties
10.
Mobiliteit
Voor elk van de levensgebieden is een resultaatgerichte vertaling te maken naar de drie
elementen uit de formulering van het compensatiebeginsel.
Een voorbeeld:
 hij/zij beschikt over de vaardigheden om zelf zijn administratie uit te voeren of heeft
daar duurzame ondersteuning bij (van….);
 hij/zij heeft de daarbij behorende activiteiten opgenomen in zijn (dag, week, ….
levens)planning;
 hij/zij heeft dit conform eigen prioriteiten en keuzes geregeld.
De levensgebieden hebben overlap met de bestaande onderwerpen van het
compensatiebeginsel, maar ook met de te realiseren resultaten op andere prestatievelden
van de Wmo zoals mantelzorgondersteuning en OGGZ en op andere beleidsgebieden van
de gemeente waarin zorg voor burgers geregeld is, zoals het armoedebeleid,
huisvestingsbeleid, schuldhulpverlening en het arbeidsre-integratiebeleid.
Bijlage 2. Voorbeelden van specifieke productbeschrijvingen waarin de twee andere
typen beschrijving gecombineerd worden
In deze set zijn producten die veel RIBW’s bieden op de diverse levensgebieden uitgewerkt
met gebruikmaking van de algemene producttyperingen. Deze uitwerking is niet uitputtend,
meer bedoeld als voorbeelden.
Daarbij is bijzondere aandacht besteed aan “nieuwe” producten, dat wil zeggen producten
die specifiek aansluiten op de Wmo-aanpak. Ook zijn de twee producten gericht op het
levensgebied psychische gezondheid uitgewerkt, waarvan je kunt stellen dat daar de
specifieke positie en expertise van een RIBW het meest nadrukkelijk verschilt van die van
andere mogelijke Wmo-aanbieders.
Met de invoering van de Wet Werken naar Vermogen valt het toeleiden naar geschikte
arbeid van mensen met gedeeltelijke arbeidsbeperkingen onder de verantwoordelijkheid
van de gemeente. Dit sluit aan op de aandacht die RIBW’s besteden aan toeleiding naar
arbeid. Producten die te maken hebben met dagbesteding, scholing en werk en die kunnen
bijdragen aan stijging op de participatieladder zijn afzonderlijk beschreven.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 10
DEEL 1.
DE GEMEENTE EN PARTIJEN IN HET
GEMEENTELIJK DOMEIN
Dit hoofdstuk is bedoeld voor medewerkers van RIBW’s die zich willen inlezen op de
veranderingen die de komende jaren spelen op het gebied van de relatie met gemeenten.
In dit hoofdstuk schetsen we de drie decentralisatieopgaven waar gemeenten de komende
jaren voor staan. Verder gaan we in op twee ontwikkelingen die in het hele land spelen
rondom de Wmo en waar gemeenten en welzijnsorganisaties betrokken zijn: De Kanteling
en Welzijn Nieuwe Stijl. Dan staan we stil bij de partijen die binnen de Wmo en het
gemeentelijk domein een aanbiedersrol spelen. Ten slotte geven we een aantal
aanbevelingen voor uw eigen voorbereiding die op deze ontwikkelingen aansluiten en een
aantal websites waarop meer informatie te vinden is.
De teksten zijn deels gebaseerd op informatie die het ministerie van VWS en VNG
beschikbaar stellen ter ondersteuning van de voorbereidingen via www.invoeringwmo.nl .
U kunt de tekst gebruiken om eigen medewerkers te informeren over de gemeentelijke
context en om uzelf en uw medewerkers voor te bereiden op contacten met gemeenten.
Ook een cliëntenraad kan belang hebben bij (delen van) deze informatie.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 11
DE GEMEENTE EN PARTIJEN IN HET GEMEENTELIJK DOMEIN
1. De drie decentralisatieopgaven
Gemeenten krijgen in de periode tussen 2013 en 2016 drie nieuwe verantwoordelijkheden:
1.
De verantwoordelijkheid voor ondersteuning in het kader van de Wmo aan de
groepen die voorheen in aanmerking kwamen voor AWBZ-begeleiding, in 2013 voor
degenen die niet eerder begeleiding kregen of waarvan de indicatie verloopt en
met ingang van 2014 voor alle inwoners.
2.
De verantwoordelijkheid voor arbeidsre-integratie van alle inwoners met
uitzondering van degenen die volledig en voorgoed arbeidsongeschikt zijn in het
kader van de Wet Werken naar Vermogen; de precieze invoeringsdatum is nog
onduidelijk.
3.
De verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg in een traject vanaf 2013 tot en met
2016.
Hieronder een korte toelichting op de feitelijke veranderingen die hierbij plaatsvinden.
1.1 Decentralisatie AWBZ-begeleiding
De functie begeleiding in de AWBZ komt met ingang van 1 januari 2013 te vervallen als
verstrekking aan ambulante cliënten. Het gaat daarbij om begeleiding individueel,
begeleiding groep en kortdurend verblijf.
Tegelijkertijd wordt in de Wmo een uitbreiding opgenomen die duidelijk maakt dat mensen
met behoefte aan begeleiding een beroep kunnen doen op de Wmo. Het gaat in de Wmo
om ondersteuning gericht op zelfredzaamheid en participatie.
Het compensatiebeginsel is een passage in de Wmo-wettekst die gemeenten
verantwoordelijk stelt voor het dusdanig compenseren van beperkingen van de inwoner
met beperkingen, chronische ziekten of psychische aandoeningen dat deze in staat is “een
huishouden te voeren, zichzelf in en om de woning te bewegen, zich per vervoermiddel
binnen de gemeente te verplaatsen en sociale contacten te onderhouden.” De aanvullende
wettekst luidt: de gemeente heeft de plicht om voorzieningen op het gebied van
maatschappelijke ondersteuning te bieden die deze groepen ”in staat stellen dagelijkse
levensverrichtingen uit te voeren, het persoonlijke leven te structuren en daarover regie te
voeren”.
Ook het verstrekken van hulpmiddelen die betrekking hebben op het thema
’zelfredzaamheid in en om de woning’ worden volledig onder de gemeentelijke
verantwoordelijkheid in het kader van de Wmo gebracht en het vervoer dat aan begeleiding
is verbonden. Verder is ook opgenomen de verplichting “mantelzorgers van personen die
door hun beperking permanent toezicht nodig hebben zodanig te ondersteunen, dat de
mantelzorgers hun taak vol kunnen houden” (dit is de resultaatomschrijving ter vervanging
van de verstrekking kortdurend verblijf).
Om hier invulling aan te kunnen geven hebben gemeenten budget nodig. Het budget dat in
2010 besteed is aan AWBZ-begeleiding wordt overgeheveld naar de gemeenten met een
korting van 5%. Deze budgetkorting betekent, zeker in het licht van de groei van het beroep
op AWBZ-begeleiding van de laatste jaren, dat gemeenten financieel niet in staat zullen zijn
de begeleiding zoals die nu geboden wordt integraal over te nemen, zelfs als ze dat wel
zouden willen. Innovatie en creativiteit om te zoeken naar goedkopere alternatieven zijn
noodzakelijk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 12
De Wmo geeft alleen de gewenste resultaten. Het achterliggende doel is het bevorderen
van participatie en zelfredzaamheid. Het is aan de gemeente zelf om te bepalen hoe zij de
in de wet genoemde resultaten (laat) realiseren. Dat hoeft dus niet per se door individuele
voorzieningen op indicatie te gebeuren; een bepaalde beperking geeft daarom niet
automatisch recht op een bepaalde voorziening. De verwachting is dat de gemeente bij de
invulling van begeleiding niet alleen zal kijken naar de inzet van individuele of
groepsbegeleiding door (zorg)professionals, maar ook naar de inzet van betrokkene zelf,
zijn sociale netwerk, inzet van vrijwilligers of collectieve (welzijns)arrangementen, of een
mix van al deze vormen. Het VNG1 -project De Kanteling is erop gericht deze manier van
werken met en voor gemeenten vorm te geven, zie hierover de volgende paragraaf.
Een transitiebureau van VNG en VWS2 bieden gemeenten en organisaties ondersteuning bij
het voorbereiden en invoeren van de overgang van de begeleidingsfunctie van AWBZ naar
Wmo. Op www.invoeringwmo.nl/begeleiding is een stappenplan voor de voorbereiding
opgenomen, waarin wordt aangegeven hoe en wanneer gemeenten en aanbieders zichzelf
kunnen voorbereiden op de nieuwe situatie. Het stappenplan gaat ervan uit dat gemeenten
per 1 januari 2013 kunnen starten met het bieden van ondersteuning. Dat betekent dat alle
algemene voorbereidingen plaatsvinden in de eerste helft van 2012, en de daadwerkelijke
inkoop en contractering bij aanbieders in de tweede helft. De verwachting is dat veel
gemeenten in praktijk zullen werken met een gefaseerde overgang, waarbij ze in 2013 nog
deels zullen leunen op de bestaande praktijken (de ‘beleidsarme’ aanpak) en tegelijkertijd
ervaring opdoen met vernieuwende arrangementen (de ‘beleidsrijke’ aanpak). In 2014
breiden ze dan de vernieuwende arrangementen uit onder gelijktijdige afbouw van
bestaande praktijken. Op de website zijn de vragen te zien die gemeenten en aanbieders
zichzelf stellen in de voorbereidingsfase en aan welke informatie over de huidige cliënten
en het aanbod (voor gemeenten) en over de gemeenten en hun beleid (voor de aanbieders)
zij behoefte hebben. Er zijn formats te downloaden om informatie over uw eigen cliënten
en aanbod te ordenen ten behoeve van de gemeenten in uw werkgebied.
1.2 Wet Zorg voor Jeugd
Bij de overgang van de jeugdzorg gaat het erom dat de hele jeugdzorg in de komende jaren
tot en met 2016 naar de gemeente overgaat. Er komt één financieringssysteem voor het
preventieve beleid, de vrijwillige provinciale jeugdzorg, de jeugd-LVG3 en de jeugd-GGZ.
In alle regio’s gaan provincie en gemeenten transitieplannen maken over de geleidelijke
decentralisatie in de komende jaren. Het is zaak, indien gewenst, daarbij betrokken te zijn.
Voor de zomer van 2012 moet het voorstel Wet Zorg voor Jeugd gereed zijn.
De doelen van de decentralisatie zijn (1) eerdere samenwerking tussen gemeente,
onderwijs en zorg en zorg op maat; (2) betere samenwerking rond gezinnen. Uitgangspunt
is een algemene zorgplicht voor de gemeente om jeugdigen en hun opvoeders opvoed- en
opgroeiondersteuning te bieden. In ieder geval moet de gemeente laagdrempelige
opvoedingsondersteuning stimuleren via het centrum voor jeugd en gezin in de buurt. Het
centrum voor jeugd en gezin krijgt een groot aantal taken waaronder: ondersteuning,
voorlichting, advies en informatie; zoveel mogelijk zelf bieden van hulp; integrale zorg
rondom het gezin organiseren; samenwerking met het onderwijs. Het wordt de
poortwachter voor alle zorg voor jeugdigen en ouders.
1
VNG: Vereniging Nederlandse Gemeenten
2
VWS: het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
3
LVG: licht verstandelijk gehandicapten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 13
Daarnaast wordt gedacht aan een plicht voor de gemeente om daar waar noodzakelijk een
individuele voorziening te treffen voor jeugdigen en hun opvoeders. Waarschijnlijk komt er
een formulering daarvoor die aansluit bij het compensatiebeginsel in de Wmo.
1.3 De Wet Werken naar Vermogen
De Wet Werken naar Vermogen is een combinatie van diverse regelingen, zoals de Wajong,
de Wet sociale werkvoorziening, de Wet Werk en Bijstand en de Wet Investeren in
Jongeren. Uitgangspunt is dat mensen zo veel mogelijk via werk in hun eigen
levensonderhoud moeten voorzien; een beroep op (versoberde) sociale zekerheid kan
alleen als dit volledig onmogelijk is.
Het doel van de wet is één regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt waarin meer
samenhangend kan worden gewerkt aan het bevorderen van arbeid door mensen met een
beperking. Iedereen die gedeeltelijk arbeidsongeschikt is, moet zoveel mogelijk aan de slag
bij reguliere werkgevers of komt anders in de bijstand terecht. Gemeenten hebben een
aantal financiële instrumenten om gedeeltelijk arbeidsongeschikten te ondersteunen bij het
krijgen en behouden van werk, onder meer door loondispensatie voor werkgevers en door
persoonlijke ondersteuning op de werkplek, die overigens alleen geldt voor de meest
kwetsbare burgers.
De wet heeft grote gevolgen voor jongeren met een beperking en voor gedeeltelijk
arbeidsongeschikten, omdat het niveau van uitkeringen wordt verlaagd tot het
bijstandsregime en de toegang tot sociale werkplaatsen door (her)indicaties sterk worden
beperkt. De Wajong is vanaf 2012 alleen toegankelijk voor mensen die volledig en
duurzaam arbeidsongeschikt zijn. Gedeeltelijk arbeidsongeschikten komen in de bijstand
terecht. De sociale werkplaatsen zijn alleen voor mensen die er al in zitten (ze worden niet
herkeurd) en voor mensen met een indicatie beschutte werkplek. De beloningsstructuur
van de sociale werkplaatsen wordt versoberd en het aantal plaatsen moet sterk afnemen.
2. Gemeenten bereiden zich voor
Gemeenten bereiden zich voor op de drie decentralisaties. De Wmo geeft aan dat zij hier de
belanghebbende partijen: dus aanbieders en kwetsbare inwoners, bij moeten betrekken.
Projecten die hierop aansluiten zijn De Kanteling en Welzijn Nieuwe Stijl.
2.1 Beleidsontwikkeling samen met instellingen en burgers
De bedoeling is dat gemeenten de drie decentralisaties met elkaar en met andere
gemeentelijke beleidsvelden verbinden (zoals huisvesting, onderwijs en
arbeidsmarktbeleid) en zo levensbrede ondersteuning realiseren aan kwetsbare burgers en
hun sociale netwerk, waarin zowel aandacht bestaat voor het realiseren van voldoende
inkomen en arbeid als voor ondersteuning van participatie en zelfredzaamheid. Gemeenten
ontwikkelen dit beleid niet alleen, maar in overleg met alle betrokken partijen.
Gemeenten zoeken daarbij naar nieuwe manieren om met hun vitale en kwetsbare burgers,
organisaties voor zorg en welzijn en overige maatschappelijke organisaties samen te
werken om tot creatieve en duurzame aanpakken te komen. Dit komt terug in de aanpak
van de voorbereiding op de AWBZ-decentralisatie.
Dit wordt landelijk vanuit de VNG ondersteund in het project De Kanteling. Ook het
welzijnswerk werkt aan vernieuwing die hierop aansluit. Dit gebeurt via de landelijke
campagne Welzijn Nieuwe Stijl.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 14
2.2 De Kanteling
De Kanteling introduceert een nieuwe manier van denken bij de gemeenten. Uitgangspunt
is het denken in gewenste resultaten voor de (kwetsbare) burger in plaats van het denken
in aanbod en voorzieningen. Daarbij is de persoonlijke situatie richtinggevend om te
bepalen welke maatwerkoplossing het meest geschikt is. Gemeenten nemen meer de tijd in
het eerste gesprek met de cliënt. Het gesprek wordt meer vraagverhelderend, minder
beoordelend (‘keukentafelgesprek’). Gemeenten èn cliënten moeten afstappen van de
standaard voorzieningenlijst en kijken ook naar andere mogelijkheden om een hulpvraag op
te lossen. Hierbij staan behoud van regie over het eigen leven en zelfredzaamheid van de
cliënt voorop (‘eigen kracht’). Samen met de cliënt wordt vastgesteld wat het resultaat van
de ondersteuning moet zijn en welke oplossingen daaraan bijdragen. Het gaat niet alleen
om individuele voorzieningen, ook met een algemeen aanbod kan het resultaat bereikt
worden (‘eerst kijken naar informele- en collectieve voorzieningen, pas daarna naar
individuele en specifieke voorzieningen’).
Deze visie leidt tot een andere verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen
burgers, gemeente en professionele instellingen. De piramide visualiseert die verdeling. De
piramide kent een brede basis en een smalle top. Van breed naar smal:
 eigen kracht en persoonlijk netwerk vormen de basis.
Deze ontvangt steun van achtereenvolgens:
 informele zorg/burgers onderling;
 collectieve voorzieningen;
 individuele voorzieningen.
Piramide van maatschappelijke ondersteuning
Gemeenten willen in de aanloop naar de decentralisatie onderzoeken of en in hoeverre
deze gekantelde manier van werken geschikt is om innovatie te realiseren in het
ondersteuningsaanbod voor de meest kwetsbare groepen. Een van de vragen die bij
gemeenten speelt, is de vraag wanneer gespecialiseerde doelgroepgerichte begeleiding
nodig is of dat mensen (deels) ook gebruik kunnen maken van bestaand of nader te
ontwikkelen aanbod van het welzijnswerk. Gemeenten zien graag samenwerking ontstaan.
In het kader van de Wmo heeft De Kanteling de volgende lijst resultaten benoemd als
uitwerking van het compensatiebeginsel4 :
1.
2.
3.
4.
5.
4
Iedere burger kan wonen in een schoon en leefbaar huis.
Iedere burger kan wonen in een voor hem/haar geschikt huis.
Iedere burger kan beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften.
Iedere burger kan beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding.
Iedere burger kan thuis zorgen voor gezonde kinderen die tot het gezin behoren.
Denken in Resultaten, bouwsteen voor een nieuwe modelverordening Wmo. VNG, 2010.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 15
6.
7.
8.
Iedere burger kan zich verplaatsen in, om en nabij het huis.
Iedere burger kan zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel.
Iedere burger heeft de mogelijkheid om contacten te hebben met medemensen en
deel te nemen aan recreatieve, maatschappelijke of religieuze activiteiten.
Begeleiding en dagbesteding kunnen hierop aansluiten.
Voor wat betreft de specifieke taken, begeleiding en dagbesteding hebben we hier nog
twee resultaten aan toegevoegd, die aansluiten op respectievelijk de uitbreiding van het
compensatiebeginsel in de Wmo en op de Wet Werken naar Vermogen.
9.
Iedere burger kan dagelijkse levensverrichtingen uitvoeren, het persoonlijk leven
structureren en daarover regie voeren (formulering van de uitbreiding van het
compensatiebeginsel)5 .
10.
Iedere burger kan naar vermogen deelnemen aan betaald werk en zo een eigen
inkomen genereren (ten behoeve van de RIBW-producten gericht op toeleiding
werk)6 .
2.3 Welzijn Nieuwe Stijl
Het welzijnswerk ondersteunt Nederlanders op diverse terreinen bij hun zelfredzaamheid
en bij het meedoen in de maatschappij (participatie). Welzijnswerk doet dit voor
Nederlanders die kwetsbaar zijn vanwege hun gezondheid, hun inkomen of sociale netwerk.
Het welzijnswerk werkt daarbij samen met vele duizenden vrijwilligers. Ook ondersteunt en
begeleidt zij deze vrijwilligers. Welzijn kent vele verschijningsvormen die vaak
gemeentespecifiek zijn. Ook het algemeen maatschappelijk werk en de maatschappelijke
opvang behoren tot het welzijnswerk.
Om het welzijnswerk zo goed mogelijk te laten aansluiten op de actuele maatschappelijke
vraagstukken en de behoeften van de gemeente als opdrachtgever, is eind 2010 een start
gemaakt met ‘Welzijn Nieuwe Stijl’. Eén van de speerpunten van ‘Welzijn Nieuwe Stijl’ is het
verbeteren van de kwaliteit van het welzijnswerk in Nederland. In de acht bakens van
Welzijn Nieuwe Stijl is de beoogde inhoudelijke transitie van het welzijnswerk samengevat:
1.
Vraaggericht werken.
2.
Direct erop af (burgers proactiever benaderen, ook als ze nergens om vragen).
3.
Eigen kracht burger inschakelen (de mogelijkheden van de burger en het eigen
netwerk benutten om de ondersteuning complementair te laten zijn aan de situatie
van de burger).
4.
Collectief versus individueel (steeds is het streven eerst collectieve mogelijkheden
van welzijn inzetten, dan pas individuele voorzieningen).
5.
Informele zorg versus formele zorg (verbeteren van de samenwerking tussen
informele en formele zorg).
6.
Integraal werken (samenhangende oplossingen zoeken voor een probleem, waarbij
partijen goed samenwerken en de gemeente dat faciliteert).
7.
Resultaatgericht (opdrachten in termen van resultaten formuleren en daarop
afrekenen).
8.
Ruimte voor de professional (professionals zijn deskundig, ondernemend en krijgen
de ruimte).
Gemeenten verwerken deze acht bakens in een vernieuwd welzijnsbeleid. De Wmo is
hiervoor het wettelijke kader. Gemeenten zullen van RIBW’s verwachten dat ze aansluiten
op deze manier van werken en dat ze samenwerken met aanbieders van collectief welzijn
en informele zorg. De genoemde punten sluiten aan op hoe RIBW’s vaak al werken en op de
5
Factsheet Wmo en decentralisatie begeleiding. VWS, 2011.
6
Samenvatting van de doelstelling van de nieuwe Wet Werken naar Vermogen.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 16
competenties van RIBW medewerkers, bijvoorbeeld de nadruk op herstelgerichte zorg en
de inzet van ervaringsdeskundigen. Aandachtspunten liggen in het zoeken naar
mogelijkheden om collectieve voorzieningen en informele zorg te betrekken. Dit sluit
bijvoorbeeld aan op RIBW-activiteiten zoals het samenwerken met welzijn en
vrijwilligersorganisaties in maatschappelijke steunsystemen, het kwartiermaken, het
contact leggen met buren/buurtbewoners.
3. Het veld van aanbieders: samenwerken of concurreren
Binnen het gemeentelijk domein zijn in vergelijking met de AWBZ veel aanbieders actief die
op papier vaak een overlappend aanbod hebben. Dit levert enerzijds het risico op voor
concurrentie, anderzijds geeft dit ook veel mogelijkheid tot samenwerking. Een
krachtenveldanalyse is aan te bevelen. Welke belangen hebben de diverse partijen? Zijn
deze tegengesteld aan de eigen belangen? Is samenwerking gezien de opstelling van de
gemeente gewenst of wellicht zelfs noodzakelijk? Is er een persoonlijke klik? Kun je elkaar
aanvullen, zijn er win-win oplossingen te realiseren? Sleutelwoorden voor geslaagde
samenwerking zijn vertrouwen, leiderschap, openheid over eventuele
belangentegenstellingen, transparante afspraken over daadwerkelijke samenwerking en
elkaar aanvullende competenties.
Welzijnsorganisaties zijn vaak wat dubbel in hun opstelling. Enerzijds bestaat er angst om
terrein te verliezen aan een zorgaanbieder die nieuw bij de gemeente binnenkomt en is er
behoefte om zelf ook uit de nieuwe ruif te eten, zeker omdat de laatste jaren op veel
plaatsen stevig is bezuinigd op het welzijnswerk. Soms heeft men ook al vernieuwend
aanbod ontwikkeld dat goed blijkt aan te sluiten op de behoeften van kwetsbare groepen
en is men daar fier op. Tegelijkertijd bestaat soms ook huiver voor de nieuwe doelgroepen:
kunnen we dat wel? En wil men juist graag samenwerken om op een veilige manier ervaring
op te doen. Het welzijnswerk is vaak goed bekend met de mogelijkheden in een wijk, kan
zelf veel vrijwillige werkplekken bieden, organiseert allerlei mogelijkheden voor ontmoeting
en cursuswerk en heeft ervaring in de samenwerking met vrijwillige bewonersgroepen. Dit
kan aantrekkelijk zijn voor een RIBW die wijkgericht wil kwartiermaken voor en met de
eigen cliënten of met hen zoekt naar geschikte maatjes of vrijwilligerswerkplekken.
Hetzelfde geldt voor samenwerking met het algemeen maatschappelijk werk.
Samenwerking in cursorisch groepswerk (bijvoorbeeld thuisadministratie, budgettering,
sociale vaardigheden, oriëntatie op ((vrijwilligers)werk), maar ook in verband met
individuele budgetbegeleiding, schuldhulp en bijvoorbeeld opvoedingsondersteuning of
steun aan de mantelzorger zijn goed denkbaar. Denk ook aan lichte vormen van
samenwerking, zoals het delen van locaties.
Voor wat betreft andere zorgaanbieders (GGZ, VG, MEE, gespecialiseerde thuiszorg) kan
concurrentie ontstaan over het aanbod aan doelgroepen die ook in de huidige praktijk soms
bij de een, soms bij de ander terechtkomen. Denk bijvoorbeeld aan jongeren met een licht
verstandelijke beperking en gedragsstoornissen, mensen met een niet aangeboren
hersenletsel of met een stoornis in het autismespectrum, mensen met multiproblematiek.
Voor gemeenten is interessant om voor wat betreft groepsaanbod te bekijken in hoeverre
het combineren van doelgroepen mogelijk is. Dat kan een meerwaarde hebben als het een
aanbod dichtbij huis mogelijk maakt, of grotere diversiteit in activiteiten, zodat betere
aansluiting plaats kan vinden op de interesses van verschillende deelnemers. In een aantal
gevallen is niet de aard van de beperking van belang, maar of het voldoende klikt tussen
deelnemers qua interesse en mogelijkheden. De agogische kwaliteit van de begeleiding kan
verschil maken in wat mogelijk is. Her en der zijn goede voorbeelden bijvoorbeeld bij
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 17
arbeidsmatige dagbesteding, kunstateliers, huiskamerprojecten, eettafels en bij
kwartiermaak activiteiten.
Interessant kan zijn om met het welzijnswerk en wellicht ook andere zorgaanbieders,
cliëntenorganisaties en vrijwilligersorganisaties samen te werken in het opzetten van
vernieuwende vormen van ondersteuning, bijvoorbeeld een huiskamerontmoeting in de
wijk, maatjesprojecten, het benaderen van lokale ondernemers om werkervaringplekken te
bieden of een project gericht op administratieve ondersteuning door vrijwilligers. In de
basisproductenset zijn al diverse producten beschreven die hierop vooruitlopen.
De RIBW’s zijn relatief ver in de samenwerking met ervaringsdeskundigen. Dit kan voor
gemeenten een onderscheidende kwaliteit zijn.
Mogelijke motieven voor (coalitie-)samenwerking
 één gezicht voor de cliënt;
 spreiden en delen van risico’s bij nieuwe ondersteuningsvormen/innovatie;
 vermijden van parallelle dienstverlening;
 bereiken van kostenvoordelen;
 complementariteit in dienstverlening (aansluitend);
 gebruik maken van elkaars ‘expertise’/ondersteunende diensten;
 verminderen bureaucratie en administratieve lasten;
 ‘uitwisselen’ van werkgebied: logisch aansluiten bij gemeenten/wijken en buurten;
 uitwisseling van personeel/voorkomen personele concurrentie.
Voorwaarden voor (coalitie-)samenwerking
 ‘gelijkwaardig’ voordeel bij de coalitie;
 synergie;
 overeenstemming over:
- de ‘gezamenlijke diensten’
- het aantal en de soorten partners
- de werkverdeling
- omvang van de dienstverlening, prijzen, en onderlinge verrekening
 inzicht in de lange termijn;
 loyaliteit en wederzijds vertrouwen.
(Bron: www.invoeringwmo.nl )
4. Wat kunt u nu al doen?
Een RIBW is een regionale instelling. Dat betekent dat u meestal te maken hebt met een
aantal gemeenten, groter en kleiner, armer en rijker, met verschillende bestuurscultuur,
geschiedenis, lokale infrastructuur, bevolkingsopbouw en politieke verhoudingen. Ook is er
een grote variatie in kennis, gerichtheid en interesse van Wmo-ambtenaren die de
beleidsvoorbereiding en -uitvoering tot taak hebben. In sommige regio’s werken
gemeenten samen in de beleidsontwikkeling en aansluitende inkoop van producten, in
andere regio’s niet. Al die verschillen zullen meespelen in de keuzes die gemeenten maken
in deze decentralisatie. Een vergelijkbaar betoog is te houden over welzijnsinstellingen, hun
gerichtheid en mogelijkheden. Het is noodzakelijk dat u er in investeert om de gemeenten
en (welzijns)organisaties in uw werkgebied te leren kennen.
Hieronder geven we een aantal algemene aandachtpunten voor het gesprek met de
gemeente en de voorbereiding daarop.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 18
Gemeenten willen weten over welke cliënten het gaat, wat zij wel en niet kunnen en welke
zorg zij nu ontvangen. U wilt zelf op een rijtje hebben wat het voor uw organisatie en uw
cliënten betekent als de ambulante begeleiding en dagbesteding deels weg zou vallen, wat
de mogelijkheden zijn van cliënten om zich naar meer zelfredzaamheid te ontwikkelen,
welke speelruimte u (financieel, personeel, locaties) heeft om een en ander anders en liefst
goedkoper te organiseren. Vragen die hierop aansluiten zijn hieronder benoemd (bron:
www.invoeringwmo.nl).
Over de betrokken cliënten/inwoners:
 Welke cliënten binnen uw organisatie ontvangen nu zorg die (deels) met een indicatie
voor extramurale begeleiding wordt gefinancierd?
 Hoe verhouden deze aantallen zich ten opzichte van overige cliënten binnen uw
organisatie?
 Wat is de omvang van de extramurale begeleiding die wordt geboden?
 Hoe verhoudt deze omvang zich ten opzichte van overige zorg die wordt geboden?
 Wat is de duur van de extramurale begeleiding?
 Welk karakter kent deze extramurale begeleiding (eenvoudig, complex)?
 Welke andere zorg consumeren deze cliënten vanuit de AWBZ?
 Welke andere diensten betrekken deze cliënten van de gemeente of op grond van
andere wettelijke regelingen (Zvw, Justitie)? In hoeverre maken cliënten bijvoorbeeld
onderdeel uit van ketens met andere Wmo-voorzieningen (bijvoorbeeld bemoeizorg
OGGZ of ketenzorg dementie)?
 Wat is de gemiddelde in- en uitstroom in een jaar? Wat zijn trends hierin?
Over de locatie(s)/het werkgebied betreffende gemeenten:
 Welke locaties/afdelingen bieden extramurale begeleiding?
 Hoe verhoudt dit zich tot de rest van uw organisatie?
 Wat is de postcode en de woonplaats van cliënten die op de locaties extramurale
begeleiding ontvangen?
 Om hoeveel cliënten gaat het per gemeente?
Over de financiën en het personeel:
 Welk deel van uw budget is hiermee gemoeid?
 In welke mate raakt dit budget de rest van uw organisatie (bijvoorbeeld de intramurale
capaciteit)?
 Welk type professionals levert de extramurale begeleiding (als onderdeel van hun
werk)? Zie voor de competenties van de professionals paragraaf 2 van deel 2B.
 Welke ondersteunende- en besturende functies zijn betrokken bij de levering van de
extramurale begeleiding?
De verzamelde feiten zijn voor gemeenten erg interessant in aanvulling op
beleidsinformatie die zij bijvoorbeeld van het CIZ hebben ontvangen.
Met de informatie kan per gemeente een overzicht worden gemaakt van het aantal cliënten
dat te maken krijgt met de decentralisatie en in welke omvang. Op www.invoeringwmo.nl
is een format te downloaden met de informatie per cliënt die een gemeente zou willen
hebben.
Met behulp van de informatie uit de basisset van de RIBW Alliantie kunt u dit aanvullen
met:
 uw begeleidingsaanbod in de betreffende gemeente met daarbij een cliënttypering;
 de doelen die u beoogt met de extramurale begeleiding.
In het gesprek hierover kunt u met de gemeente vervolgens nader ingaan op uw beeld bij
de ambitie van de Wmo en hoe uw aanbod hierin past; hoe u in de begeleiding nu al
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 19
samenwerking met andere organisaties en waar en hoe ketenzorg vorm krijgt; de factoren
die - op dit moment - bepalen of uw cliënten individuele extramurale begeleiding krijgen of
dat u hen stimuleert deel te nemen in collectief (welzijns)aanbod; wat ‘complexe’ cliënten
zijn, waarvoor geldt dat specialistische expertise noodzakelijk is.
5. Meer informatie
Als u meer wilt lezen zijn er verschillende bronnen beschikbaar.
Bron
www.invoeringwmo.nl
www.movisie.nl/decentralisa
tie
LinkedIn groep Begeleiding
van AWBZ naar WMO
Omschrijving
Op deze website is alle overheidsinformatie
over de transitie te vinden. De informatie
betreft wet- en regelgeving.
Op deze website is informatie beschikbaar over
de transformatie van de AWBZ naar de Wmo.
Hier staat vooral informatie over de manier
waarop de overgang gerealiseerd kan worden.
Beroepskrachten, indicatiestellers en
gemeenteambtenaren kunnen hier informatie
uitwisselen over de benodigde veranderingen
als gevolg van de transitie en de transformatie.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 20
DEEL 2.
ALGEMENE TEKSTEN TEN BEHOEVE
VAN HET CONTACT MET
GEMEENTEN
Toelichting
Dit deel bestaat uit twee hoofdstukken:
A
Een algemene inleiding op de doelgroepen van de RIBW, hun kenmerken en
ondersteuningsbehoeften, met steeds een casus ter illustratie.
Het gaat hier om een beschrijving waarin we een balans hebben gezocht tussen het
duidelijk maken van de langdurigheid van de aandoening en het grillige verloop en het
toelichten van de herstelmogelijkheden en participatiebehoeften. Er is sprake van enig
jargon: de aanduidingen van ziektebeelden en methoden met hun officiële benamingen.
We zijn niet verder ingegaan op specifieke ziektebeelden omdat dat voor een gemeente
niet echt interessant is. We hebben er nadrukkelijk voor gekozen zeker bij de casussen geen
relatie te leggen met het RIBW-aanbod. Mocht u dat in uw communicatie wel willen doen,
dan kunt u dat zelf toevoegen.
B
Een algemene bespreking van het RIBW-aanbod op het gebied van individuele
begeleiding, dagactivering en werk.
Deze beschrijving is gebaseerd op de al gangbare werkwijze in de herstelgerichte
benadering die de leden van de RIBW Alliantie als leidraad gebruiken. Deze aanpak en wat
medewerkers doen, met wie en hoe samenwerking plaatsvindt, is vervolgens beschreven in
“Wmo-taal” en geordend op manieren die aansluiten op de informatiebehoefte van de
doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit het gemeentelijk domein.
De tekst van deze hoofdstukken zijn in principe rechtstreeks te gebruiken als
voorlichtingstekst in de contacten met gemeenten en samenwerkingspartners. Meestal zult
u ze willen individualiseren voor uw eigen RIBW en voor de partner waarmee u contact
heeft.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 21
A.
DE DOELGROEPEN VAN DE RIBW NADER
TOEGELICHT
Janny
Ik ben 47 jaar. Ik heb jarenlang geworsteld in problematische relaties met veel huiselijk
geweld, gewelddadige scheidingen, stalking enzovoorts. Mede daardoor ben ik de laatste 5
jaar opgenomen geweest voor een psychiatrische behandeling vanwege angsten en
depressies. Het gaat nu een stuk beter met me. Ik heb zin om een nieuwe start te maken.
Binnenkort word ik ontslagen en heb ik woonruimte nodig. Mijn wens is om in een eigen huis
te wonen in een nieuwe gemeente, maar wel met voldoende begeleiding. Ik heb al in geen
jaren meer voor mezelf gezorgd en weet niet zeker of ik dat alweer aankan. Ik ben bang om
weer terug te vallen en wil per se afstand houden van mijn familie en vrienden van vroeger.
Ik wil graag een opleiding volgen voor kapster en mensen ontmoeten. Als het kan, zou ik ook
zangles willen volgen en in een koor willen zingen.
1. Omvang
De precieze omvang van de groep mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen en
ernstige psychosociale problemen is niet bekend. Epidemiologisch onderzoek geeft aan dat
1 à 2% van de bevolking op enig moment langdurige psychiatrische aandoeningen heeft
(afgeleid uit factsheets Trimbos-instituut). Het overgrote deel daarvan is thuiswonend.
Medio 2011 hebben 67.500 volwassenen en circa 12.000 kinderen een CIZ-indicatie voor
begeleiding met de grondslag psychiatrie, dit is ongeveer 0,5 % van de bevolking. Velen
daarvan krijgen begeleiding en/of dagbesteding vanuit een Regionale Instelling voor
Beschermd Wonen (RIBW) of van een divisie beschermd wonen en/of dagbesteding van
een grote GGZ-instelling.
2. Ernstige psychiatrische aandoening of psychosociaal probleem
De doelgroep van de RIBW’s bestaat uit mensen met een (gediagnosticeerde) chronische
psychiatrische aandoening• die hen belemmeren op enkele of vele levensgebieden en uit
mensen met een ernstig psychosociaal probleem, waarbij geen diagnose beschikbaar is
over een onderliggende psychiatrische aandoening. Dat laatste wil niet zeggen dat geen
sprake kan zijn van een dergelijke aandoening, maar er kunnen allerlei redenen zijn waarom
mensen (nog) niet gediagnosticeerd zijn. Denk bijvoorbeeld aan daklozen en zorgmijders.
De meest voorkomende psychiatrische aandoeningen met blijvende beperkingen zijn7 :
 Stemmingsstoornissen: langdurige intense somberheid, negatief zelfbeeld en apathie of
extreme stemmingswisselingen. Dit kan leiden tot isolement, zelfverwaarlozing en
suïcidaliteit. Benamingen zijn bijvoorbeeld depressieve stoornis, dysthymie en bipolaire
stoornis.
 Angststoornissen: extreme angstgevoelens of paniekaanvallen, die het hele leven
beheersen en de handelingsmogelijkheden ernstig beperken. Benamingen zijn
7
Onder andere gebaseerd op factsheet De GGZ: De belangrijkste ziektebeelden oktober 2010 (http://www.ggznederland.nl/de-
ggz-sector/factsheet-ziektbeelden-oktober-2010.pdf) en informatie op www.trimbos.nl.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 22




bijvoorbeeld paniekstoornis, agorafobie, sociale fobie, specifieke fobie en
gegeneraliseerde angststoornis.
Middelenstoornissen: verslaving of excessief gebruik met risico op gezondheidsschade
en sociaal-maatschappelijke uitval. Bijvoorbeeld alcohol- of drugsmisbruik en alcohol- of
drugsafhankelijkheid.
Aandachtstekort- of gedragsstoornissen: onaangepast gedrag, dat zich zeer moeilijk laat
corrigeren en dat kan leiden tot ernstig sociaal ongemak en isolement, overlast, agressie
of zelfbeschadiging. Benamingen zijn bijvoorbeeld ADHD, gedragsstoornis,
oppositioneel opstandige gedragsstoornis, persoonlijkheidsstoornis.
Psychotische stoornissen: een psychose is een psychiatrisch toestandsbeeld, waarbij de
cliënt het normale contact met de - door zijn omgeving ervaren - werkelijkheid geheel
of gedeeltelijk kwijt is, bijvoorbeeld schizofrenie. Dit kan leiden tot bizar gedrag,
vermijden van zorg en contact, zelfverwaarlozing, suïcidaliteit en het ontstaan van
multiproblemen.
Combinaties van stoornissen.
3. Combinaties van stoornissen
Vaak komen combinaties van stoornissen voor, zowel van verschillende psychiatrische
aandoeningen als een combinatie van een psychiatrische aandoening met bijvoorbeeld een
licht verstandelijke beperking, met autisme of met een niet aangeboren hersenletsel. Ook
verslavingsproblematiek behoort tot de psychiatrische aandoeningen. De combinatie van
een andere psychiatrische aandoening en/of ernstig psychosociaal probleem met een
verslaving of excessief middelengebruik komt veel voor.
Bij ouder wordende mensen met een langdurige psychiatrische aandoening kunnen net als
bij andere ouderen cognitieve problemen en/of lichamelijke beperkingen en chronische
ziektes ontstaan. Dit is bij hen eerder regel dan uitzondering omdat zij door medicijngebruik
en een vaak ongezonde leefstijl (roken, zelfverwaarlozing, middelengebruik) een verhoogde
kans hierop hebben.
Combinaties van problemen kunnen een gerichte behandeling moeilijk maken. Dit leidt dan
vaak tot multiproblemen: naast en in aanvulling op de oorspronkelijke aandoening krijgt
iemand ook problemen op andere levensgebieden, zoals werken, wonen, gezondheid,
relaties en financiën. De problemen hangen onderling samen en beïnvloeden elkaar. Vaak is
na verloop van tijd niet meer met zekerheid te zeggen wat als eerste speelde.
Mark
Mark is 34 jaar en is verslaafd aan heroïne. Hij woont antikraak in een oud flatgebouw.
Mark verwaarloost zichzelf en zijn gezondheid is slecht. Hij werkt op een veegproject in de
stad om aan geld te komen, hoewel hij soms ook moet stelen om genoeg te kunnen
gebruiken. Hij is al een paar keer opgepakt. Zijn ouders hebben er in overleg met de sociale
dienst voor gezorgd dat al zijn vaste lasten automatisch betaald worden en dat hij iedere
week een vast bedrag krijgt voor boodschappen. Mark heeft buiten het project weinig
contacten, het interesseert hem ook niet, als hij maar dagelijks kan gebruiken. Zijn moeder
maakt zich zorgen over hem maar Mark vindt dat overdreven. “Ik kan altijd nog stoppen als
ik dat echt zou willen, laat iedereen me maar met rust laten. Ik regel het zelf wel.”
4. Beperkingen als gevolg van de aandoeningen
Mensen die begeleiding vragen van een RIBW hebben niet alleen last van hun aandoening
(of vaak: van een combinatie van aandoeningen), maar ook en soms vooral van de
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 23
beperkingen als gevolg ervan. De volgende beperkingen in het dagelijks functioneren zijn
vrijwel altijd aan de orde als mensen begeleiding vragen bij een RIBW.
 Sociale redzaamheid: matig tot ernstig beperkt, vooral wat betreft het regelen van
dagelijkse routine; zelf geld beheren, het initiëren en uitvoeren van complexe taken en
het bijhouden van administratieve zaken. Het gaat hier zowel om regieverlies als om
vaardigheden. Als er niemand beschikbaar is om iemand daarbij te helpen, is de kans
groot dat een aantal administratieve en regelzaken in het slop raken en dat gewone
dagelijkse verplichtingen niet worden nagekomen, met het risico op bijvoorbeeld
schulden of een verwaarloosd huishouden.
 Sociaal functioneren: moeite met contacten leggen en onderhouden, intieme relaties
aangaan en behouden; angstig bij formele contacten en contacten met instanties:
vermijdend gedrag, hierdoor vaker in isolement. Contact met familie en oude vrienden
is vaak verwaterd of er zijn zo veel nare dingen gebeurd dat familie en vrienden afstand
bewaren. Of iemand heeft zelf het contact verbroken en wil of kan het niet zelf
herstellen. Veel mensen hebben moeite om zelf contact te leggen met een vreemde.
 Probleemgedrag: licht tot ernstig, varieert van passief gedrag, angstig en verward
gedrag, initiatiefloos en destructief gedrag, dwangmatig gedrag en
verslavingsproblematiek. Soms is probleemgedrag een direct gevolg van de stoornis,
maar het kan ook een reactie zijn uit onmacht en spanning. Als iemand in een
vertrouwde omgeving is, met personen die hij kent of bezig is met een vertrouwde
bezigheid, zal hij veel minder probleemgedrag vertonen dan in een onbekende
omgeving met nieuwe mensen of activiteiten. Overigens zie je ook het omgekeerde: dat
iemand in een onbekende sociale omgeving heel adequaat reageert en daarbij sociaal
op zijn tenen loopt, maar dit niet kan volhouden als hij ergens langer of vaker is.
 Psychisch functioneren: matig tot zwaar beperkt, varieert van emotionele, sombere of
ongeremde stemming en chaotische gedachten (zoals veel mensen wel eens hebben,
wel heftig maar nog invoelbaar en herkenbaar) tot aan wanen, depressiviteit, manie en
psychose (de extreme versies, veel heftiger dan wat iemand die hier niet aan lijdt zelf
meemaakt; de relatie tot de werkelijkheid van anderen is op een dergelijk moment zoek
voor de betreffende persoon).
 Concentratieproblemen: matig tot zwaar beperkt. Heel veel mensen met psychiatrische
aandoeningen of ernstige psychosociale problemen geven aan dat het hun veel moeite
kost om zich goed te concentreren. Daar hebben ze zowel last van bij regietaken
(denken, plannen, kiezen) als bij hun geheugen (zich iets herinneren, leren) en bij
oriëntatie (in tijd, plaats en persoon).
5. Gevolgen van beperkingen voor zelfredzaamheid en participatie
Door deze beperkingen zijn mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen vaak
blijvend beperkt in hun zelfredzaamheid en hun deelname aan het maatschappelijk verkeer.
Het is voor hen moeilijk om een eigen plan te trekken en zelf de richting van hun leven te
bepalen (zelfregie). Ze hebben bijvoorbeeld moeite met het vinden of behouden van werk,
met sociale contacten en relaties of met (zelfstandig) wonen. Ze hebben vaak hun leven
lang ondersteuning nodig om met voldoende kwaliteit van leven zelfstandig te kunnen
wonen en naar vermogen mee te doen in de samenleving.
Die steun komt juist bij mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen niet
automatisch uit de eigen sociale omgeving. Het persoonlijk netwerk is vaak heel klein
geworden. Familie, vrienden, collega’s en bekenden uit vrije tijd zijn uit beeld geraakt of
hebben zich vanwege conflicten, onmacht en onbegrip teruggetrokken. Soms heeft iemand
zelf het contact verbroken. Het netwerk beperkt zich dan tot professionals en
medecliënten. Het valt iemand in de herstelperiode vaak moeilijk om zelfstandig oude
contacten te vernieuwen of nieuwe contacten te leggen.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 24
Jan (36 jaar)
Ik ben vroeger horecakok geweest. Ik heb een jaar of tien gesukkeld met steeds
terugkerende psychoses. De laatste jaren gaat het beter. Sinds kort woon ik zelfstandig na
een jaar of drie in een RIBW. In het begin vond ik het heerlijk weer helemaal eigen baas te
zijn, maar nu begint het tegen te vallen. Ik zit hele dagen te gamen op internet. Eigenlijk
verveel ik me, ik voel me nogal eenzaam, maar het lukt me niet om iets op te pakken. Ik
blow ook veel. Ik voel zelf dat dit me geen goed doet. Ik zou graag onderzoeken wat er nog
mogelijk is met mijn horeca-ervaring, liefst betaald, en ik zou graag een meisje leren
kennen, maar dan wil ik ook iets te bieden hebben.
6. Stigmatisering en zelfstigmatisering leiden tot maatschappelijke uitsluiting
De beperkingen worden versterkt door de reacties van de buitenwereld. Er is sprake van
stigmatisering en negatieve beeldvorming. Veel mensen trekken zich terug zo gauw ze
horen dat iemand een psychiatrische aandoening heeft of bij de ggz behandeld is. Ze gaan
er zonder meer van uit dat zo iemand afwijkend gedrag zal vertonen en minder competent
is. Mensen die ervoor uitkomen dat ze een psychiatrische aandoening hebben, worden
bijvoorbeeld vaak niet (meer) uitgenodigd voor sociale bijeenkomsten en verjaardagen bij
familie en bekenden en ze worden om onduidelijke redenen afgewezen bij sollicitaties.
In reactie daarop speelt ook “zelfstigmatisering” een rol: mensen met langdurige
psychiatrische aandoeningen hebben het beeld van de buitenwereld in hun eigen zelfbeeld
opgenomen en voelen zichzelf al bij voorbaat minder competent en minder geaccepteerd.
Ze geven het gauw op of zijn al bij voorbaat afhoudend of agressief in contacten. Of ze
dagen anderen juist uit door expres afwijkend gedrag te vertonen. Het overwinnen van
zelfstigmatisering en het leren omgaan met uitsluiting zijn extra opgaven wanneer iemand
werkt aan herstel en maatschappelijke re-integratie.
7. Risico’s bij het ontbreken van ondersteuning
Een belangrijk kenmerk van mensen met psychiatrische aandoeningen is, dat de ernst van
de problematiek in de tijd wisselt. Het kan een tijdlang goed gaan, en dan kan een terugval
plaatsvinden, soms plotseling en zonder aanwijsbare reden. Dan is de directe
beschikbaarheid van iemand die van wanten weet en waarmee afspraken zijn gemaakt over
hoe te handelen in geval van crisis noodzakelijk om verdere escalatie te voorkomen.
Daarom is in veel gevallen een vinger aan de pols contact van een gespecialiseerde
professional nodig.
Wanneer er onvoldoende ter zake kundige steun beschikbaar is en iemand geïsoleerd leeft,
bestaat het risico dat iemand zichzelf verwaarloost en problemen ontwikkelt op allerlei
levensgebieden, met als uiteindelijk effect dat hij niet meer zelfstandig kan wonen. Het
risico bestaat dat symptomen verergeren zonder dat iemand uit zijn omgeving het merkt en
hem stimuleert om hulp te zoeken. Bij acute problematiek kan iemand agressief worden
naar anderen of suïcidaal. Opname voor behandeling is dan vaak noodzakelijk. Ook dreigen
er ernstige maatschappelijke gevolgen. Iemand kan uitzichtloze schulden ontwikkelen. Er
kan overlast voor de omgeving ontstaan, bijvoorbeeld vanwege gebrek aan hygiëne,
geluidsoverlast, agressie of wanneer iemand zelf drugs dealt of regelmatig drugsdealers of
andere profiteurs in huis haalt. Gevolg van zelfverwaarlozing, isolement en multiproblemen
kan zijn, dat iemand dakloos raakt of in het justitiële circuit belandt.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 25
8. Herstel: werken aan een nieuw evenwicht
Mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale
problematiek vinden na een acute periode waarin de symptomen voorop stonden en
waarin meestal ook een behandeling plaatsvindt vaak een nieuw evenwicht. Dit wordt het
proces van herstel genoemd. Hoewel de aandoening niet volledig genezen is, kan iemand
door ervaring wijs worden en beter omgaan met zijn symptomen. Goed ingestelde
medicatie en/of psycho-educatie (leren omgaan met de symptomen) dragen bij aan het
ontstaan van dit evenwicht. Het belangrijkste is echter het proces van herstel dat iemand
zelf moet doormaken. Coaching van professionals, ervaringsdeskundigen en/of andere
vertrouwenspersonen kan daarbij helpen.
Toch blijft de aandoening op de achtergrond van invloed op het leven. Bij grote
veranderingen of spanningen kan de aandoening weer op de voorgrond komen. Dit wordt
wel aangeduid als levenslange kwetsbaarheid. De restverschijnselen kunnen ertoe leiden
dat mensen met een psychiatrische aandoening vaak weinig energie hebben (of juist - bij
perioden - een overmaat aan energie die ze moeilijk kunnen richten), dat ze het moeilijk
vinden om zelf de lijn in hun leven vast te houden, dat concentreren en leren minder
gemakkelijk gaat dan voorheen en dat ze gemakkelijk uit hun evenwicht kunnen raken als
zich onverwachte gebeurtenissen voordoen. Ze kunnen zich snel onbegrepen of overvraagd
voelen en reageren daar niet altijd adequaat op.
In het herstelproces gaat iemand op zoek naar een nieuw evenwicht:
 tussen regie nemen en zelf doen
en
zich laten adviseren en ondersteunen;
 tussen participeren en actief zijn
en
voldoende rust en ontspanning nemen;
 tussen groeien en ontwikkelen
en
accepteren van eigen grenzen;
 tussen rust, veiligheid en structuur en
uitdaging, spontaniteit en terugvalrisico.
De begeleiding ondersteunt iemand met de herstelgerichte zorg om al deze gevolgen van
het leven met een aandoening te hanteren en een zo normaal mogelijk leven te leiden.
Sleutelwoorden zijn steun bij eigen regie en het gebruik van eigen kracht, wederkerigheid
en balans met de omgeving (geven en nemen), zo nodig bescherming.
Nadja (42 jaar)
Ik ben naar Nederland gekomen voor mijn huwelijk toen ik 20 was. Mijn man woonde al
sinds hij klein was in Nederland. Er kwamen al snel drie kinderen, we woonden in bij de
ouders van mijn man. Moeder bleef de baas in huis. Het boterde niet echt tussen mij en
haar. Ik leefde in een kleine wereld, ik leerde nauwelijks Nederlands en kwam eigenlijk niet
buiten. Ik was erg eenzaam. De situatie verergerde toen mijn man zonder werk kwam en
een van mijn zoons autistisch bleek te zijn. Ons gezin raakte in een isolement en iedereen
verweet dit aan mij. Ik stortte in, kreeg vreselijke huilbuien, deed diverse
zelfmoordpogingen. Toen ik opgenomen werd, heeft mijn man mij verstoten. Via mijn
begeleider kwam ik in een groep met meer vrouwen van allochtone afkomst met
vergelijkbare omstandigheden. Inmiddels ben ik tien jaar verder. Ik woon nu zelfstandig,
spreek goed Nederlands, heb een Mbo-opleiding gevolgd en werk als ervaringsdeskundige in
een FACT-team. Ik heb nog regelmatig contact met een RIBW-medewerker (zelf ook van
allochtone afkomst) die mij coacht.
9. Zelfregisserend vermogen behoeft steun
Naast beperkingen in het zelfregisserend vermogen ten gevolge van de aandoening kan
iemand door langdurige opname en afhankelijkheid van hulpverleners ook last hebben van
“learned helplessness”, aangeleerde hulpeloosheid. Hij of zij heeft het helemaal afgeleerd
om nog na te denken over wat hij zelf zou kunnen doen, ervaart daar ook geen behoefte
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 26
meer toe. Of hij is zo bang om weer terug te vallen en weer meer last te krijgen van
symptomen, dat hij daardoor veel minder durft te doen dan hij zou kunnen. Het vergt vaak
een proces van jaren om weer stapje voor stapje het vertrouwen in eigen kunnen op te
bouwen.
Het omgekeerde zie je ook: dat iemand niet goed doorheeft wat zijn beperkingen zijn en
koste wat het kost zelf wil kiezen en bepalen, ook als hij daar de consequenties niet van
overziet of keuzes maakt die gezien zijn vaardigheden of omstandigheden helemaal niet
haalbaar zijn. Dit kan leiden tot zorgmijding, schulden, zelfverwaarlozing of terugval in het
ziektebeeld als er niet een vertrouwd persoon beschikbaar is die hem of haar de spiegel
voorhoudt, hem confronteert met de realiteit en helpt om het realiteitsgehalte van de
eigen keuzes te vergroten.
Kevin (19)
Ik heb een groot deel van mijn jeugd doorgebracht in instellingen, eerst vanwege autisme en
later zeiden ze dat ik ook psychotische symptomen had. Mijn moeder wil ik nooit meer zien,
want ze heeft me weggedaan en ze betuttelt me, zegt altijd dat ik dingen niet goed voor
elkaar heb. Ik ben niet dom, maar school lukte gewoon niet. Ik heb praktijkonderwijs
gevolgd. Ik heb veel geleerd van werk- en woonvaardigheden. Nu heb ik een Wajonguitkering en werk 4x6 uur bij een fietsenmaker. Zo gauw ik 18 was, ben ik weggegaan uit het
instituut en ben ik zelfstandig gaan wonen. Ik heb het nu best goed voor elkaar. Ik krijg
woonbegeleiding en heb een job coach. Mijn tante beheert mijn financiën voor me. Omgaan
met geld en het nemen van zakelijke beslissingen vind ik nog steeds wel moeilijk. Mijn vrije
tijd gaat op aan internet en gamen. Ik droom ervan een reis naar New York te maken, maar
het is te duur. En nu heeft mijn tante ook nog kanker gekregen! En ik heb steeds vaker ruzie
met mijn baas. Die moet toch weten dat ik zo veel ervaring heb dat ik het beter weet dan de
andere jongens die er werken.
10. Participatie- en ondersteuningsbehoeften en mogelijkheden
Onderzoek onder mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen geeft het volgende
rijtje aan behoeften die zij zelf aangeven (bron: Handreiking Maatschappelijke
Steunsystemen, 2010).
1.
2.
3.
4.
5.
Ontmoetingsmogelijkheden en gezelschap
Activiteiten en dagbesteding
(Betaald) werk
Zingeving
Relaties, intimiteit en seksualiteit
Het is duidelijk dat de behoefte aan (zingevende en zinvolle) participatie en sociaal contact
groot is. De laatste jaren is veel ervaring opgedaan met diverse mogelijkheden om mensen
met langdurige psychiatrische aandoeningen meer te laten participeren. Met passende
begeleiding en goede samenwerking tussen betrokken partijen blijkt daarin veel mogelijk.
Denk hierbij aan de samenwerking van RIBW (en/op GGZ) met welzijn, met partijen op het
gebied van arbeidsre-integratie en onderwijs, met regionale cliëntenorganisaties
(zelforganisaties van GGZ-cliënten), met vrijwilligersorganisaties, met maatschappelijk
betrokken ondernemers en kunstenaars, en met wijkplatforms en wijkregisseurs. Ook de
inzet van (opgeleide en betaalde) ervaringsdeskundigen binnen RIBW’s en GGZ-instellingen
is een succesvolle formule, zowel als carrièremogelijkheid voor mensen die een eind
gevorderd zijn in hun herstelproces zelf als vanwege hun inzet als rolmodel en coachend
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 27
vertrouwenspersoon voor mensen die nog niet zo ver zijn. Ook spelen ze een belangrijke rol
als ambassadeur en voorlichter bij het bestrijden van vooroordelen en onbekendheid bij
samenwerkingspartners en andere maatschappelijke gremia.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 28
B.
DE RIBW - EEN ALGEMENE TOELICHTING
Uit het visiedocument van de RIBW Alliantie “(On)opvallend present” (2010)
Ieder mens heeft recht om deel te nemen aan de samenleving en een betekenisvol leven in
te richten. Langdurige psychische en/of ernstige psychosociale kwetsbaarheid mag daarin
geen belemmering zijn, maar is het soms wel. Als mensen dergelijke drempels tegenkomen
dan is het belangrijk om de draad (weer) op te kunnen pakken, de regie op het leven weer te
vinden en richting en inhoud te geven aan het leven. Dit wordt ook wel aangeduid met het
begrip herstel. Het herstelproces is iets van mensen zelf. Het gaat daarbij niet alleen om
leren leven met de kwetsbaarheid, maar vooral ook om alles wat daarbij komt kijken:
verloren dromen, verlies van hoop, stigma, ziekmakende bijwerkingen van zorg,
bijwerkingen van medicatie, verbroken relaties, sociale uitsluiting, armoede en
werkeloosheid. RIBW’s zijn er om mensen te faciliteren en te ondersteunen bij het herstellen
van perspectief en normalisering van het leven. Soms door mogelijke wegen te laten zien,
soms door te ondersteunen in het dagelijks leven, soms door directe hulp te bieden als het
minder goed gaat. Maar altijd met als uitgangspunt: hoe wil iemand leven, wat is iemands
verhaal. Uitgangspunt is de eigen kracht van mensen. RIBW’s ondersteunen mensen in hun
kwetsbaarheid met zo veel als nodig en zo weinig als mogelijk professionele hulp, zodat zij
naar tevredenheid en met succes kunnen leven.
In dit stuk geven we een toelichting op de RIBW als organisatie, het type medewerkers, het
soort ondersteuningsvragen, samenwerkingspartners en producten en activiteiten.
1. Wat zijn RIBW's?
De RIBW’s, regionale instellingen voor beschermd wonen, zijn er voor mensen met
psychische of psychosociale problemen, die gebaat zijn bij (professionele) begeleiding en
goede woonvoorzieningen. Deze ondersteuning kan kort- of langdurend zijn. Ook mensen
met een strafrechtelijke titel kunnen bij de RIBW’s terecht. De 23 zelfstandige RIBW’s in het
land bieden aan meer dan 24.000 mensen zorg- en dienstverlening op maat. Bijna 11.000
hiervan (ruim 45%) woonden zelfstandig. In regio’s waar geen zelfstandig RIBW is, hebben
grote GGZ-instellingen vaak een RIBW-divisie.
De RIBW’s hebben beschermde woonvormen, waarin mensen met een intramurale AWBZindicatie verblijven. Deze mensen ontvangen woonondersteuning in combinatie met zorg
op alle levensgebieden waar ze dat nodig hebben. In dit hoofdstuk gaan we niet nader in op
dit aanbod.
Daarnaast hebben RIBW’s een aanbod gericht op mensen die zelfstandig wonen en een
ondersteuningsbehoefte hebben om hun zelfstandig leven en wonen vorm te geven en ze
bieden in het kader van de OGGZ bemoeizorg aan mensen zonder hulpvraag maar met
multiproblematiek. Dit aanbod aan zelfstandig wonende mensen is het onderwerp van dit
hoofdstuk.
2. Wie werken er bij een RIBW en wat zijn hun competenties?
RIBW-medewerkers zijn professionals als verpleegkundigen, sociaalpedagogische
hulpverleners en maatschappelijk werkers.
 Ze zijn de laatste jaren steeds meer gewend om proactief en resultaatgericht te werken,
samenwerking te zoeken met welzijn, vrijwilligers en familieleden, ze werken out
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 29





reachend en zijn er voortdurend op gericht de eigen mogelijkheden van hun cliënten te
versterken. Hun competenties sluiten daarmee aan op de acht pijlers van Welzijn
Nieuwe Stijl.
Zij werken met beproefde methodieken en speciaal voor de doelgroepen ontwikkelde
kennis.
Ze hebben kennis van psychiatrische ziektebeelden, kunnen professioneel agogisch
handelen, weten hoe je iemand benadert, hoe je een vertrouwensrelatie kunt
opbouwen, ze hebben lef en uithoudingsvermogen.
Ze hebben kennis van de diverse leefgebieden en daarop aansluitend maatschappelijk
aanbod, zoals schuldhulpverlening.
Ze hebben kennis van de lokale sociale kaart en van lokaal actieve partijen op sociaal
vlak. Ze stimuleren de interactie tussen de cliënt en de sociale omgeving in de wijk en
zijn gewend om met de daar actieve partijen samen te werken, van huisarts tot sociale
dienst en wijkagent.
Ze werken samen met mantelzorgers en hebben kennis over netwerkstrategieën en het
ondersteunen van de ondersteuners; kennis van ondersteuningsmogelijkheden voor
(jonge) mantelzorgers uit de omgeving van de cliënt.
Daarbij stimuleren de medewerkers steeds de mogelijkheden van hun cliënten8 . Deze
worden gezien als ‘de regisseurs van hun eigen leven’, waarbij de medewerker het proces
van de cliënten ondersteunt.
In de RIBW-hulpverlening staan de herstelbenadering en rehabilitatie centraal. Herstellen is
wat mensen met een beperking zelf doen, rehabilitatie is wat hulpverleners kunnen doen
om het herstelproces te bevorderen. Voor meer informatie www.herstelondersteuning.nl .
Professionele ondersteuning vraagt om geloof in herstel van de cliënt, de regie bij de cliënt
laten ook bij ingrijpen, de cliënt volgen en zijn of haar verhaal centraal stellen.
Professionaliteit van begeleiding staat voor bekwaamheid opgebouwd vanuit gerichte
opleiding en ervaring. Professionals werken vanuit betrokkenheid bij de cliënt.
Betrokkenheid bij de cliënt en diens proces van herstel betekent ook: de cliënt kunnen en
willen loslaten. Medewerkers werken met de cliënt toe naar vertrek, zorgen voor een
warme overdracht en veilige landing bij andere ondersteuningsvoorzieningen.
Soms werken medewerkers voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld voor ouderen die
ook fysieke zorg nodig hebben, voor ex-gedetineerden, voor mensen die gericht willen
werken aan scholing of arbeidsre-integratie, voor jongeren met een autistische stoornis of
voor tienermoeders. Zij zijn dan qua netwerk, kennis en aanpak specifiek daarin geschoold
en ervaren.
Veel RIBW’s hebben ook medewerkers die ervaringsdeskundige zijn. Dat betekent dat ze
zelf een langdurige psychiatrische aandoening hebben, een herstelproces hebben
doormaakt, en zich vervolgens hebben geschoold om deze ervaring in te zetten ter
ondersteuning van mensen met vergelijkbare achtergrond.
3. De vragen aan en aanpak door de RIBW
RIBW-cliënten willen een zo normaal mogelijk leven leiden, waarbij ze zo zelfstandig
mogelijk wonen, hun eigen leven inrichten en deelnemen in de maatschappij. Inzet van
8
In dit en het volgende hoofdstuk spreken we over cliënten of hulpvragers, omdat we het hebben over de doelgroep in de context
van de hulp en ondersteuning die ze ontvangen. Het gaat daarbij over de kwetsbare burgers die in het vorige hoofdstuk zijn
toegelicht.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 30
RIBW-medewerkers is erop gericht hen daarbij te ondersteunen. Deze ondersteuning kan
direct op de cliënt zelf gericht zijn, maar ook op personen die deel uitmaken van het sociale
netwerk van de cliënt of op vrijwilligers of professionals. Daardoor werken RIBWmedewerkers als vanzelfsprekend in lijn met de gedachtegang van de Wmo en De
Kanteling:
 Het versterken van de eigen kracht en het zelfregisserend vermogen van de cliënt;
hierbij is tevens aandacht voor het realiseren van wederkerigheid in de relaties met
personen die de cliënt kunnen steunen.
 Het betrekken, versterken en vergroten van het persoonlijk netwerk, waarbij tevens
gelet wordt op signalen van overbelasting en aandacht is voor steun voor de
netwerkleden.
 Het betrekken en waar nodig ontwikkelen en ondersteunen van de mogelijkheden van
vrijwilligers.
 Het betrekken en waar nodig ontwikkelen en ondersteunen van (bestaand) collectief
aanbod.
De RIBW-medewerker zal in zijn begeleiding toewerken naar het zichzelf zo veel mogelijk
overbodig maken. Tegelijkertijd kan hij door zijn gespecialiseerde kennis en ervaring ook
snel schakelen en gericht interveniëren op die momenten dat het de cliënt slecht gaat en
deze niet in staat is gebruik te maken van eigen kracht en van informele en collectieve
ondersteuning. De RIBW-medewerker heeft korte lijnen naar de behandelaars in de GGZ,
waardoor bij terugval of verergering van de problematiek de toegang tot de GGZ relatief
eenvoudig is.
Hoewel de RIBW-medewerker zich in zijn werk richt op maatwerk voor de individuele cliënt,
wordt het aanbod zo veel mogelijk groepsgewijs ingericht, waardoor de sociale
vaardigheden van de cliënt worden gestimuleerd en contactmogelijkheden ontstaan.
De inzet kan zich concreet richten op alle leefgebieden waar een cliënt beperkingen in
zelfredzaamheid of participatie kan ervaren. Denk hierbij aan wonen,
werken/dagbesteding/scholing, inkomen, administratie, sociale contacten, gezin, vrije tijd,
mobiliteit, zingeving, gezondheid en contacten met instanties. Dit raakt aan diverse
gemeentelijke beleidsdomeinen (naast alles wat valt onder maatschappelijke ondersteuning
ook huisvesting, armoede, schuldhulp, arbeidsre-integratie, volksgezondheid, onderwijs en
veiligheid) en heeft ook een relatie met organisaties en voorzieningen bekostigd vanuit de
zorgverzekering en justitie.
De algemene ondersteuningsvraag van mensen die hulp krijgen van een RIBW is:
Hoe kan ik een zo ‘normaal’ mogelijk leven leiden, waarbij ik waar nodig word ondersteund
bij het uitvoeren van de dagelijkse handelingen, dagstructurering en in sociale contacten en
contacten met instanties?
Dit is een vraag waarbij de behoefte aan stabiliteit en preventie van terugval voorop staat.
Een toenemend deel van de cliënten werkt gericht aan het eigen herstel. Zij stellen ook
ontwikkelingsvragen.
De vraag is dan: Ik wil zo veel mogelijk zelf leren doen, zodat ik minder afhankelijk word van
de steun van derden. Ik wil in staat zijn iets terug te doen als iemand iets voor mij doet
(wederkerigheid).
Concreet gaat het hier bijvoorbeeld over vragen om ontwikkeling van arbeidsvaardigheden
en hulp bij het vinden en houden van een (betaalde) baan, leren budgetteren, leren zelf het
huishouden te plannen en in goede banen te leiden, leren zelfstandig contacten te leggen
en te onderhouden, leren zelfstandig een hulp- of dienstverlener te kiezen en aan te sturen,
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 31
leren budgetteren, leren zelf de kinderen op te voeden kinderen of leren zelf een plan te
maken (en uit te voeren) voor vakantie en vrije tijd.
In een aantal gevallen is er geen sprake van een eigen vraag, met name bij zorgmijders,
mensen in multiprobleemsituaties en (dreigend) daklozen. Dan vraagt de omgeving om
interventies.
Zorg dat deze persoon zichzelf of anderen geen schade berokkent, dat anderen er geen
overlast van ondervinden en dat de persoon in kwestie gemotiveerd raakt om mee te
werken aan een verbetering van zijn situatie en zich laat aanspreken in zijn rol als
verantwoordelijk burger.
De RIBW-medewerker zal in dit soort situaties altijd streven naar het ontwikkelen van een
persoonlijke motivatie van de cliënt om de ondersteuning te accepteren - dat betekent dat
de medewerker zoekt naar de “verborgen vraag” van de cliënt, daarop inspeelt en dat
bespreekbaar maakt, met als doel dat de cliënt een eigen ondersteunings- en/of
participatievraag ontwikkelt en daar zelf mee de verantwoordelijkheid en regie in neemt.
4. In samenwerking met…
RIBW-medewerkers zoeken waar mogelijk de samenwerking met andere organisaties en
personen, die op termijn een duurzame ondersteunende rol in het leven van de cliënt
kunnen spelen (zie kader).
RIBW-cliënten hebben contact met diverse hulp- en dienstverleners





Wmo/welzijn:
- hulp bij het huishouden;
- instelling voor maatschappelijke opvang of vrouwenopvang (met name bij gebruik
inloopfunctie);
- eetvoorzieningen;
- budgetbeheer en schuldhulpverlening;
- Sociaal Juridische Dienstverlening (SJD) of algemeen maatschappelijk werk;
- mantelzorgondersteuning;
- maatjesprojecten; cliënt en zijn problematiek
- inzet vrijwilligers (oppas/gezelschap, begeleiding/coach, netwerkversterking,
respijtzorg etc.);
- GGZ- en Autisme cafés;
- welzijnswerk en vrijwilligerscentrales.
Werk/onderwijs:
- WSW;
- re-integratietraject;
- trajectbegeleiding (op het gebied van scholing of arbeid);
- (leer/)werkprojecten;
- volwasseneneducatie en/of inburgering;
- betaald werk, eventueel met job coaching of WSW-begeleiding.
Justitie/veiligheid:
- reclassering;
- nazorgprogramma ex-detentie.
Specialistische zorg in het kader van de zorgverzekeringswet:
- psychiater/GGZ-instelling;
- verslavingszorg.
AWBZ
- thuiszorg (verzorging en verpleging) voor fysieke ongemakken;
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 32
-
verstandelijk gehandicaptencircuit.
Ook hebben RIBW-cliënten net als andere burgers contacten met en ontvangen ze diensten
van woningcorporaties, sociale dienst, nutsbedrijven, verzekeraars, banken, winkels,
wijkbewonersorganisaties, het bevolkingsloket van de gemeente en organisaties op het
gebied van cultuur, recreatie en sport.
(Bron: HHM-rapport, met aanvullingen)
De RIBW-medewerkers zijn beschikbaar voor informatie, advies,
deskundigheidsbevordering of consultatie aan de samenwerkingspartner. Toenemend
wordt ook samengewerkt in de uitvoering van aanbod, bijvoorbeeld een open eettafel op
het buurthuis waar RIBW-cliënten uit de wijk samen met andere buurtbewoners koken en
mee-eten en waarbij RIBW-medewerkers en het welzijnswerk samen de kookgroep
organiseren en zo nodig begeleiden. Ook de cliënten en betrokken familieleden worden op
alle niveaus (beleid, organisatie, uitvoering) betrokken bij besluitvorming over en
vormgeving van het aanbod.
5. Wat is de aard van de geleverde ondersteuning?
5.1 Algemene werkwijze
Cliënt en RIBW-medewerker werken samen, waarbij de regie zo veel mogelijk bij de cliënt
blijft. Ook worden leden van het persoonlijk netwerk en potentiële steunbronnen uit de
omgeving van het begin af aan betrokken. De focus van de RIBW-inzet ligt op het versterken
van de eigen kracht van de cliënt en zijn persoonlijk netwerk en het realiseren van een
duurzame ondersteuningsstructuur met inzet van vrijwilligers en collectieve voorzieningen.
De RIBW-medewerker stelt in overleg met de cliënt vast wat het concrete doel van de
begeleiding is en hoe de begeleiding ingevuld wordt. Dit wordt in een plan vastgelegd,
inclusief evaluatiemomenten en het nagestreefde resultaat. Veel RIBW’s gebruiken bij de
begeleiding de SRH-methode (Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen) of IRB
(Individuele Rehabilitatie Benadering): twee bewezen effectieve methoden om het
herstelproces van de cliënt te ondersteunen. Het doel, de vorm, de intensiteit, de duur en
het beoogde resultaat kunnen variëren, afhankelijk van de persoonlijke
ondersteuningsbehoefte, eigen mogelijkheden, netwerk, vaste activiteiten en verdere
omstandigheden van de betreffende cliënt.
Intermezzo: ondersteuning en begeleiding
We pleiten voor een onderscheid tussen het resultaat: ondersteuning en de werkwijze:
begeleiding. Met de term begeleiding wordt dus niet de functie begeleiding bedoeld, zoals
omschreven in de AWBZ, maar de beroepsmatige inspanning van een RIBW-medewerker.
De werkwijze begeleiding heeft als resultaat het bieden van adequate ondersteuning.
5.2 Begeleiding gericht op regie over het eigen leven en het uitvoeren van dagelijkse
handelingen
De begeleiding wordt geleverd volgens het principe: tijdelijk als het kan, langdurig als het
moet.
Begeleiding is in principe tijdelijk. Cliënt en RIBW-medewerker stellen specifieke
(ontwikkel)doelen waar de begeleiding zich op richt. Denk bijvoorbeeld aan
trajectbegeleiding arbeid, job coaching, opvoedingsondersteuning, hulp bij schulden,
sociale netwerkversterking. Daarbij wordt aandacht besteed aan het betrekken van de
familie (denk aan netwerkberaden, zorgen voor voldoende mantelzorgondersteuning) en
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 33
het helpen bij leggen van nieuwe contacten en het starten in/opnieuw oppakken van
maatschappelijke rollen. De RIBW-medewerker geeft informatie, bemiddelt en biedt zo
nodig deskundigheidsbevordering, consultatie of advies aan de vrijwilligers of aan
professionals van collectief ondersteuningsaanbod, zodat zij het gewenste aandeel in de
ondersteuning of participatie van de cliënt kunnen leveren. Ook kan de ondersteuning aan
de cliënt in eerste instantie gezamenlijk worden uitgevoerd. De RIBW-medewerker maakt in
het directe contact met de cliënt gebruik van verschillende werkwijzen: coachende of
structurerende gesprekken, het geven van instructie, het laten oefenen van een
vaardigheid, een activiteit samen uitvoeren. Veel RIBW’s bieden aan hun cliënten ook een
cursorisch aanbod gericht op het aanleren van algemene (burger)vaardigheden. Denk
hierbij aan een sociale vaardigheidstraining, cursus budgetteren, empowerment- of
hersteltraining, cursus vrijetijdsbesteding, vriendschapscursus, kookcursus,
introductiecursus social media of internetgebruik. Ook hierbij wordt bekeken of er geen
geschikt (collectief) aanbod beschikbaar is, waar de cliënt aan deel kan nemen en wordt zo
nodig samengewerkt aan het geschikt of toegankelijk maken van bestaand aanbod.
Bij cliënten waarbij de aandoening van tijd tot tijd weer op de voorgrond komt, of die bij
voortduring zeer ernstige beperkingen ervaren in de eigen mogelijkheden, blijkt het vaak
niet haalbaar om een duurzame ondersteuningssituatie te realiseren met en rond de cliënt
zonder blijvende gespecialiseerde inbreng. In dat geval is langdurige begeleiding aan de
orde. Doel daarvan is dan het stabiliseren van de situatie: het gaat dan om het bewaken van
de ondersteuningsstructuur, deze waar nodig aanvullen of verstevigen, signaleren en
interveniëren op die momenten dat sprake is van (dreigende) terugval. Inzet is om ervoor te
zorgen dat de cliënt op alle levensgebieden en levenslang zo zelfstandig mogelijk kan
functioneren naar eigen inzichten, waarbij hij kan terugvallen op ondersteuning bij de
dagelijkse taken, beslissingen, activiteiten en contacten, waar hij of zij op dat moment een
steuntje in de rug bij nodig heeft.
5.3 Begeleiding gericht op dagstructuur en participatie
Veel RIBW-cliënten beschikken niet over vaste bezigheden zoals (al dan niet betaalde)
arbeid. Een belangrijk onderdeel van het RIBW-aanbod richt zich daarom op het toeleiden
naar en zo nodig aanbieden van geschikte vormen van arbeid of dagbesteding. Ook
ondersteuning bij het volgen van onderwijs behoort tot de mogelijkheden. Aard van het
aanbod, werkwijze en doel variëren afhankelijk het functioneringsniveau en de
ontwikkelingsmogelijkheden en -wensen. Zo mogelijk en als de cliënt dit wil (daartoe te
motiveren is), wordt toegewerkt naar een verbetering van de participatie: de cliënt bereikt
een hogere trede op de participatieladder. Soms heeft de cliënt het persoonlijk optimum al
bereikt en is stabilisering, behoud van vaardigheden en bijdragen aan kwaliteit van leven
het doel.
Bij toeleiding naar betaalde arbeid, scholing of vrijwilligerswerk werken de RIBWmedewerkers samen met arbeidsre-integratiebedrijven, opleidingen, de sociale dienst of
het UWV, werkgevers, welzijn en vrijwilligersorganisaties. De RIBW-medewerker biedt zo
nodig deskundigheidsbevordering, informatie en advies aan degenen met wie de cliënt in
het traject te maken krijgt of met wie hij gaat samenwerken. Ook kan de RIBW-medewerker
een direct aandeel leveren in “training on the job”.
Als toeleiding naar regulier of beschut werk, scholing of vrijwilligerswerk niet haalbaar is,
wordt toegewerkt naar een vaste vorm van dagbesteding. Bij voorkeur vindt daarbij
samenwerking plaats met andere partijen in settings waarin mensen met en zonder
beperkingen elkaar ontmoeten en samen activiteiten ondernemen.
Dagbestedingsactiviteiten kunnen een recreatief, creatief, sportief, educatief of
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 34
arbeidsmatig karakter hebben. De nadruk komt steeds meer op arbeidsmatige activiteiten
te liggen. Dit zowel op basis van de voorkeuren van cliënten als in aansluiting op het
maatschappelijk belang. Het streven is om activiteiten inhoudelijk gevarieerd en op
verschillende niveaus van verwachte of te ontwikkelen (arbeids- en beroeps)vaardigheden
aan cliënten te kunnen bieden, afhankelijk van de doelen, interesses en capaciteiten van
deelnemers. Hierbij wordt samengewerkt met bedrijven, maatschappelijke organisaties en
de lokale bevolking. Ze kunnen een activiteit bieden waar de cliënt in meedoet. Ook kunnen
ze afnemer van producten en diensten zijn (bijvoorbeeld lunchcatering, een winkel met
zelfgemaakte ambachtelijke producten, fietsreparatiewerkplaats, hondenuitlaatdienst) of
optreden als opdrachtgever waar een groep werkzaamheden voor verricht (desgewenst
met eigen (RIBW-)beroepskracht), bijvoorbeeld onderhoudsklussen in opdracht van een
woningcorporatie, groenonderhoud.
Een aantal RIBW’s heeft een of meer eigen dagbestedings-/dagactiviteitencentra,
vergelijkbaar met een buurthuis of clubhuis. Er zijn vaak meerdere ruimtes, specifiek
geschikt voor een of meer activiteiten (bijvoorbeeld cursuslokalen, atelier, werkplaats(en),
computerlokaal, keuken, sportzaal). Vaak is in zo’n centrum tevens een ontmoetingsruimte,
waar men wat kan eten of drinken, met elkaar praten of een spelletje doen. Ook zijn er
soms collectieve faciliteiten, zoals douches en was- en droogautomaten, waar bezoekers
gebruik van kunnen maken. Een dagactiviteitencentrum biedt cliënten ook
doorgroeimogelijkheden. Vaak worden cliënten vrijwilliger op het activiteitencentrum, een
mogelijkheid om basale arbeidsvaardigheden op te doen in een veilige omgeving.
RIBW’s willen deze centra in de toekomst zo mogelijk ook openstellen voor een bredere
doelgroep, meer gericht op de hele lokale samenleving, De centra vormen dan een
onderdeel van de in de gemeente te ontwikkelen infrastructuur voor ontmoeting en
participatie van kwetsbare groepen. De RIBW zal daarin de samenwerking zoeken met
andere partijen die op dit terrein voorzieningen verzorgen, zoals welzijn.
5.4 Kwartiermaken en participatie in netwerken of sociale wijkteams
De RIBW kiest ervoor zo veel mogelijk aan te sluiten op gebiedsgericht werken en
samenwerken. Kwartiermaken en participatie in (wijk)netwerken,
samenwerkingsverbanden in woonservicegebieden of deelname in sociale wijkteams zijn
voorwaardenscheppende activiteiten, waarbij RIBW-medewerkers contacten leggen en
vaste samenwerkingsprocedures ontwikkelen. RIBW-medewerkers brengen daar hun
kennis en ervaring in over hun doelgroep en ontwikkelen zich idealiter tot
generalistspecialisten die volwaardig in sociale wijkteams of -netwerken participeren.
Vanuit hun kennis van mensen met psychiatrische aandoeningen en hun netwerk kunnen ze
snel de verbinding tot stand brengen met de GGZ-behandelaars op die momenten dat dat
voor een specifieke inwoner nodig is. Deelname in sociale wijkteams of wijknetwerken
komt ten goede aan alle RIBW-cliënten en breder nog: aan de doelgroep (wijk)bewoners
met een langdurige psychiatrische aandoening, aan alle kwetsbare groepen in de wijk en
aan alle wijkbewoners. Naast de individuele of groepsgerichte ondersteuning van
kwetsbare wijkbewoners kunnen RIBW-medewerkers ook gezamenlijke activiteiten
organiseren met, voor en door zowel kwetsbare als vitale wijkbewoners. Hierdoor ontstaat
onderlinge bekendheid en worden vooroordelen weggenomen. Dit vergemakkelijkt de
participatie in samenleving van mensen met psychiatrische aandoeningen en andere
beperkingen.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 35
5.5 Casemanagement
RIBW-medewerkers nemen deel in multidisciplinaire teams of samenwerkingsverbanden
gericht op de hulp aan multiprobleemhuishoudens. Daarbij wordt gewerkt volgens het
principe één gezin, één plan. In voorkomende gevallen zal een RIBW-medewerker de
casemanagementfunctie op zich nemen, met taken als het houden van overzicht over de
verschillende trajecten en zo nodig initiëren van afstemmingsacties, het bij elkaar roepen
en voorzitten van cliëntgebonden multidisciplinaire overleggen en het vastleggen,
communiceren en bewaken van de uitvoering van gemaakte afspraken. Als de
casemanagementfunctie door een andere organisatie wordt ingevuld, zal de RIBWmedewerker contact onderhouden met de casemanager van de cliënt over de voortgang
van het RIBW-deel.
5.6 Bemoeizorg/OGGZ
RIBW-medewerkers kunnen worden ingezet in het kader van outreachende bemoeizorg aan
mensen met multiproblemen die zelf geen hulp zoeken, terwijl sprake is van een ernstig
psychosociaal probleem en mogelijk ook een psychiatrische aandoening, verslaving of
andere beperking meespeelt. De omgeving acht ondersteuning noodzakelijk om de
veiligheid van de persoon zelf of zijn omgeving te realiseren. Taken van de RIBWmedewerker: outreachend contact leggen met de betreffende persoon, een inventarisatie
maken van problemen en behoeften, actie ondernemen om acute noden te lenigen, de
cliënt motiveren voor het accepteren van verdere ondersteuning.
6. Wat is het beoogde resultaat?
Hoewel de doelgroep langdurige, soms levenslange ondersteuning nodig heeft, betekent
dat niet dat mensen per definitie hun leven lang specialistische begeleiding nodig hebben.
Jaarlijks stroomt ongeveer 1/4 van de zelfstandig wonende cliënten die begeleiding krijgen
van een RIBW door naar een situatie waarin ze niet langer een beroep doen op
specialistische begeleiding (bron: trendrapport RIBW Alliantie 2010). Dit aantal stijgt ieder
jaar.
Concrete resultaten die met de begeleiding gerealiseerd worden:
 Wonen, huishouding en administratie:
- De woonsituatie van de cliënt is stabiel en sluit aan op de persoonlijke voorkeur en
mogelijkheden van de cliënt: er zijn geen problemen die aanleiding kunnen vormen
tot huisuitzetting (zoals huurachterstand, vervuiling of overlast aan/ruzie met de
buren) of die verhuizing noodzakelijk maken (zoals huiselijk geweld,
onbetaalbaarheid of fysieke ongeschiktheid van de woning).
- De cliënt kan omgaan met (kleine) routinematige zaken in het huishouden (de
dagelijkse boodschappen doen, maaltijd bereiden, wassen, opruimen,
schoonmaken).
- De cliënt heeft zijn administratie op orde, kan deze zelf bijhouden of wordt hierin
ondersteund.
 Werken/daginvulling/opleiding: de cliënt heeft een zinvolle dagbesteding en een
gestructureerde dagindeling, volgt een opleiding of de dagbesteding is de toeleiding
naar (betaald) werk en een opstap naar een re-integratie traject.
 Financiën: de cliënt weet hoe om te gaan met geld of wordt hierin ondersteund. Hij
beschikt over een toereikend inkomen en maakt adequaat gebruik van
inkomensondersteunende voorzieningen. De financiële problemen zijn beperkt en
onder controle.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 36






Sociaal functioneren: de cliënt heeft een sociaal netwerk opgebouwd, dan wel versterkt
(met daarbinnen goede contacten met familie). Hij neemt naar tevredenheid en
vermogen deel aan (vrije tijds)activiteiten naar eigen keuze waarbij hij op een
natuurlijke manier zijn sociale netwerk uitbreidt.
Psychisch functioneren: de cliënt leert om te gaan met zijn of haar beperking en zijn
zelfvertrouwen is vergroot (empowerment en eigen kracht); hij weet wat hij wil met zijn
leven, is in staat zelf keuzes te maken over de invulling van zijn leven en ondersteuning
of wordt daarin ondersteund (zelfregie en zingeving). Terugval wordt zo veel mogelijk
voorkomen en na een terugval wordt meteen weer toegewerkt naar het optimaal
zelfstandig functioneren binnen de al eerdere opgebouwde ondersteuningsstructuur.
Persoonlijke verzorging en gezondheid: de cliënt verzorgt zichzelf adequaat of wordt
hierin ondersteund; hij heeft een bij hem passende zo gezond mogelijke leefstijl of
wordt hierin ondersteund; eventuele fysieke ongemakken zijn onder controle.
Opvoeding en gezin: de cliënt is in staat gezonde kinderen die tot zijn gezin behoren op
te voeden of wordt hierin ondersteund. Partners en andere gezinsleden worden niet
overvraagd of worden ondersteund om de mantelzorg vol te houden.
Contacten met instanties: de cliënt is in staat zelfstandig contacten met instanties te
onderhouden of wordt hierin ondersteund.
Mobiliteit: de cliënt is in staat zichzelf in en om de woning te verplaatsen en zelfstandig
te reizen met een vervoermiddel of wordt daarin ondersteund.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 37
DEEL 3.
PRODUCTBESCHRIJVINGEN
In dit deel zijn afzonderlijke producten beschreven. We beginnen met een uitleg over de
opbouw van de beschrijvingen. De gebruikte indelingen zijn toegelicht.
De productbeschrijvingen zijn gebaseerd op de in de AWBZ gangbare producten van RIBW’s
op het gebied van ambulante begeleiding, dagactivering en werk, dat wil zeggen de
producten die (vrijwel) alle RIBW’s bieden. Maar dan anders: de manier van werken en de
productbeschrijvingen zijn beschreven in “Wmo-taal” en geordend op manieren die
aansluiten op de informatiebehoefte van de doelgroepen gemeenten en ketenpartners uit
het gemeentelijk domein. We hebben de producten op drie verschillende manieren
benaderd, omdat niet alle gemeenten binnen de Wmo dezelfde aanvliegroute kiezen. De
productbeschrijvingen zijn op drie manieren beschreven:
1.
Algemene beschrijvingen als basis.
2.
Korte producttyperingen per levensgebied in bijlage 1
3.
Een aantal specifieke productbeschrijvingen in bijlage 2.
De beschrijvingen zijn te gebruiken als bouwstenen voor eigen productbeschrijvingen.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 38
ALGEMENE PRODUCTBESCHRIJVINGEN
1. Toelichting
De basis: algemene productbeschrijvingen
We gaan in deze productbeschrijvingen uit van het proces zoals de gemeenten deze
beschrijven: contactlegging-vraagverheldering-verkennen
oplossingsrichtingenmaatwerkarrangement. De vraagverheldering, het verkennen van
oplossingrichtingen en bepalen van de voorkeuren van de cliënt voor het
maatwerkarrangement vormen samen de inhoud van wat gemeenten aanduiden als het
Gesprek: de dialoog met de cliënt over zijn behoeften, mogelijkheden en wensen die de
basis biedt voor een duurzame aanpak. De oplossingsrichtingen en arrangementen volgen
daarbij de piramide zoals deze in de Wmo wordt gebruikt: de eigen mogelijkheden van
cliënt en persoonlijk sociaal netwerk inzetten, vervolgens op maat aanvullen met
ondersteuning door vrijwillige inzet en het gebruik van algemene en collectieve
voorzieningen die in de gemeente beschikbaar zijn, en als sluitstuk de individuele
voorzieningen als daarop aanvullend. We hebben de producten besproken in volgorde van
licht naar zwaar, van tijdelijk naar langdurig.
Elke beschrijving bestaat uit de volgende onderdelen:
 Een algemene omschrijving.
 De doelgroep(en) waarvoor dit product is bedoeld. De omschrijving sluit aan op de
beperkingen, het stadium in het herstelproces en de mate van zelfregie,
zelfredzaamheid en participatie die al gerealiseerd is en de daaruit voortvloeiende
ondersteuningsvra(a)g(en). Soms is een product met name bedoeld voor mensen van
een bepaalde leeftijd of omstandigheid (bijvoorbeeld jongvolwassene, bejaarde,
(dreigend) dakloze, tienermoeder); dat is hier dan ook benoemd.
 Het doel dat door het aanbod naar verwachting wordt gerealiseerd, het resultaat. De
cliënt of zijn positie is na afloop van het traject op deze manier veranderd. De duurzame
ondersteuning is als volgt gerealiseerd.
 De gehanteerde werkwijze, met de activiteiten en stappen die onderdeel uitmaken van
een product.
 De levensgebieden waar het product aan bijdraagt, zie toelichting hieronder.
 De partners waar bij dit product mee samengewerkt wordt Onvermeld hierbij blijft in
het algemeen de cliënt (en indien aanwezig zijn directe mantelzorger(s)), omdat deze
altijd betrokken zijn en er altijd sprake is van een “coproductie” tussen beroepskracht
en cliënt(systeem).
 De taakverdeling tussen de samenwerkingspartners (denk aan: verwijzing, toerusting,
wederzijdse afstemming bij verdeling van taken uit het aanbod, gezamenlijk aanbieden,
warme overdracht met vervolgens beschikbaarheid voor consultatie en advies).
 De context. Het gaat hier om de fysieke context: de plek waar en met wie het traject
plaatsvindt. Het kan gaan om een gesprek op een kantoorlocatie of loket, tijdens een
telefonisch spreekuur, een afspraak op een “vindplaats” of een huisbezoek. Hier
worden ook specifieke kenmerken opgenomen over de vorm of voorwaarden van de
inventie: bijvoorbeeld of sprake is van enige vorm van dwang of drang.
 De samenhang met andere producten.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 39
Productenlijst algemeen
Deze producten kunnen van toepassing zijn op alle levensgebieden.
1.
2.
2.1
2.2
2.3
2.4
3.
4.
5.
6.
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
Ontwikkeling van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk
Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk
Gebruik maken van vrijwillige inzet
Gebruik maken van collectieve voorzieningen
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg (OGGZ)
Voorwaardenscheppende activiteiten
Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen
Kwartiermaken
Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten
Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals
Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 40
1. Vraagverheldering
Productnaam
Vraagverheldering
Omschrijving
Dit product kan voorafgaan aan dan wel in de plaats komen van Het Gesprek
zoals dat in De Kanteling bedoeld is. Dit is het eerste contact om te komen van
ondersteuningsbehoefte tot een passend arrangement, een en ander conform
het gekantelde gesprek. Het gaat over het verhelderen van de vraag en het
afspreken van een door de cliënt als passend ervaren maatwerkoplossing.
Ofwel: het versterken van het zelfregisserend vermogen van de cliënt. Het
verhaal van de cliënt wordt zodanig in beeld gebracht, dat dit ook op andere
momenten gebruikt kan worden. Zo voorkom je dat iemand steeds opnieuw
zijn verhaal moet vertellen.
Doelgroep
Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek:
 die ondersteuning nodig heeft in verband met het uitvoeren van dagelijkse
levensverrichtingen en het structuren van zijn leven en de regie daarbij;
 en nog geen helder beeld heeft van zijn gewenste levenssituatie en de
ondersteuningsmogelijkheden en het traject om deze te realiseren.
 De cliënt heeft een overzicht van zijn concrete behoeften en noden.
 De cliënt heeft een overzicht van oplossingsmogelijkheden, waarbij hij ziet
wat hij zelf kan op basis van eigen competenties en kracht, welke
mogelijkheden er binnen zijn persoonlijk netwerk zijn, welke steun kan
komen via vrijwillige inzet en van algemene en collectieve voorzieningen
en waarbij hij individuele ondersteuning nodig heeft.
 De cliënt heeft met de RIBW-medewerker daaruit een voor hem passende
keuze gemaakt.
 De cliënt heeft zo nodig met steun van de RIBW-medewerker de stap
gezet naar de gekozen ondersteunings- en/of participatievormen.
 De RIBW-medewerker legt actief contact met de cliënt, vaak op verzoek
van derden. Of de cliënt meldt zichzelf.
 Bij een eenvoudige vraag wordt direct informatie en advies verstrekt.
 Cliënt en RIBW-medewerker brengen samen de persoonlijke situatie van
de cliënt in kaart, ze bespreken waar problemen zijn, hoe de cliënt daar
tot nu toe mee is omgegaan. De diverse kracht- en
ondersteuningsbronnen worden verkend. Indien aanwezig en de cliënt dit
wil, worden mantelzorgers en gezinsleden hierbij betrokken. Ook
professionals of vrijwilligers waar de cliënt contact mee heeft kunnen
betrokken worden.
 De cliënt wordt toegeleid naar de organisaties waarvan hij ondersteuning
kan krijgen, zo nodig met bemiddeling en een warme overdracht door de
RIBW-medewerker.
 Als sprake is van acute nood en de cliënt kan niet meteen bij het
uitgezochte aanbod terecht kan, dan zoekt de RIBW-medewerker met de
cliënt naar tijdelijke oplossingen om wachttijden te overbruggen.
 Indien de uitkomst is dat een RIBW-product onderdeel wordt van de
oplossing, zorgt de medewerker dat de start daarvan soepel verloopt.
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 41


Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Waar nodig wordt een indicatieaanvraag in gang gezet.
Indien de situatie van de cliënt dit nodig maakt, wordt crisisinterventie of
outreachende hulpverlening opgestart.
Dit product gaat over regievoering in het algemeen. De vragen van de cliënt
kunnen op alle levensgebieden liggen.
De volgende organisaties kunnen signaleerder/verwijzer zijn of er kan naar
hen verwezen worden voor het realiseren van de gekozen oplossing: Wmoloket gemeente, mantelzorgers en vrijwilligersorganisaties, andere zorg- en
welzijnsvoorzieningen, ervaringsdeskundigen, zorgnetwerken en sociale
teams. Ook kunnen ze in deze fase actief betrokken worden om vanuit
bekendheid met de cliënt of met de oplossingen mee te denken.
De RIBW-medewerker werkt samen met de cliënt aan de uitwerking van de
vraag. Ze spreken gaande het traject af wie welke taken uitvoert en welke
samenwerkingspartner betrokken moet worden, en met welke taak.
Dit kan op een spreekuur of bezoek aan een vindplaats zijn, via huisbezoek, op
kantoor of via een telefonisch overleg.
Vraagverheldering vindt plaats als iemand voor het eerst in beeld komt. In een
aantal gevallen zal elders al vraagverheldering hebben plaatsgevonden en
komt de cliënt met een gerichte vraag. Wanneer tijdens het traject blijkt dat
de cliënt nog op andere levensgebieden ondersteuning nodig heeft dan
waarop het traject zich richt, kan vraagverheldering worden ingezet om dit in
kaart te brengen.
Samenhang met
andere
producten
Dit product heeft geen subproducten. Dit product kan op zichzelf staan of gaat
vooraf aan een van de andere producten.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 42
2. Tijdelijke begeleiding
Productnaam
Tijdelijke begeleiding
Omschrijving
Bij tijdelijke begeleiding is het in het algemeen zo, dat de begeleiding op
een klein aantal levensgebieden betrekking heeft. De begeleiding is
resultaatgericht. Het gaat om het realiseren van een duurzame situatie
door een mix van ontwikkeling van vaardigheden, het organiseren van een
duurzame steun uit het eigen netwerk, via vrijwilligers en/of door
gebruikmaking van collectieve voorzieningen. Als het resultaat bereikt is
en effectief blijkt, wordt de begeleiding beëindigd.
Cliënten met een specifieke ondersteuningsvraag op één of een beperkt
aantal levensgebieden. Het gaat om iemand die op een bepaald gebied
nog niet of onvoldoende in staat is om structuur aan te brengen in zijn
leven, zelfstandig initiatieven te nemen en/of geen praktische
vaardigheden/ handelingen beheerst om zich zelfstandig te redden. De
verwachting is dat hij wel de capaciteiten heeft om de benodigde
vaardigheden te leren of een eenmaal opgebouwde
ondersteuningsstructuur vast te houden.
Het doel van tijdelijke begeleiding richt zich op ontwikkeling van de
situatie. Het kan daarbij gaan om het aanleren van vaardigheden, kennis
maken en ervaring opdoen met nieuwe activiteiten en voorzieningen, het
versterken of uitbreiden van het persoonlijk netwerk. Hierbij is het
versterken van de zelfregie van de cliënt steeds het uitgangspunt.
 Cliënt en RIBW-medewerker stellen zo gezamenlijk mogelijk een
handelingsplan op, met een concreet geformuleerd eindresultaat en
evaluatiemomenten.
 Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt zelf kan
leren en wat de cliënt op termijn aan ondersteuning nodig heeft.
Daarbij kijken ze naar de mogelijkheden om mensen uit het netwerk te
betrekken en naar de mogelijkheden om gebruik te maken van
vrijwilligers en collectieve voorzieningen.
 De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen
stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en
ondersteunen. Ook mogelijk is het aanleren van vaardigheden
(instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met
toezicht/nabespreking), eventueel (gedeeltelijk) in cursusvorm.
 Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt en
RIBW-medewerker, omvat de begeleiding ook het (al dan niet samen)
betrekken van derden bij het plan, hen toe te rusten om hun aandeel
in de ondersteuning goed te kunnen invullen en het monitoren van het
verloop van hun aandeel.
Deze begeleidingsvorm kan zich op alle levensgebieden richten.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 43
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Partijen die een bijdrage kunnen leveren aan de definitieve oplossing: zorg
en welzijn, ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes, mantelzorgers.
De RIBW-medewerker richt zich op het voorbereiden van de cliënt op de
uiteindelijke situatie. Daar waar een andere partij (een deel van) de
uiteindelijke oplossing zou moeten bieden, wordt deze zo vroeg mogelijk
betrokken. De RIBW-medewerker ziet erop toe dat beiden tot een goede
afspraak komen over te leveren ondersteuning, bereidt de cliënt zo nodig
voor via gerichte training, begeleidt cliënt en ontvangende partij
gedurende de eerste periode en monitort of de ondersteuning naar beider
tevredenheid tot stand komt en effectief is.
Vorm: Begeleiding wordt individueel geleverd aan de cliënt (op zijn
woonadres), al dan niet samen met zijn mantelzorger(s) of andere leden
van zijn persoonlijk sociaal netwerk; een training in groepsverband kan
ook deel uitmaken van het aanbod. Contacten leggen met derden,
meegaan met de cliënt, adviseren aan en toerusting van derden over hun
aandeel in de ondersteuning kunnen onderdeel uitmaken van de
begeleiding.
Doorlooptijd: Tijdelijke begeleiding wordt voor een afgebakende periode
geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.
Tijdelijke begeleiding kan een onderdeel vormen van langdurige
begeleiding.
Er zijn vier subproducten te onderscheiden, meestal zal de tijdelijke
begeleiding een aantal van deze subproducten omvatten.
2.1
Tijdelijke begeleiding gericht op het ontwikkelen van de eigen
kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk.
2.2
Tijdelijke begeleiding gericht op de ontwikkeling en
ondersteuning van het persoonlijk netwerk.
2.3
Tijdelijke begeleiding gericht op het gebruik maken van vrijwillige
inzet.
2.4
Tijdelijke begeleiding gericht op het gebruik maken van
collectieve voorzieningen.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 44
2.1 Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk
Productnaam
Ontwikkelen van eigen kracht van de cliënt in zijn persoonlijk netwerk
Omschrijving
De focus van de begeleiding ligt op het versterken van de eigen kracht van
de cliënt en zijn persoonlijk netwerk door te werken aan vergroten van
competenties en het richten of versterken van het contact tussen de cliënt
en leden van het persoonlijk netwerk (wederkerigheid).
Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die de
persoonlijke competenties wil en kan vergroten om daardoor (bepaalde)
dagelijkse levensverrichtingen zelfstandig(er) te kunnen uitvoeren of zijn
leven te kunnen structureren èn de mensen die onderdeel vormen van het
persoonlijk netwerk van deze cliënt.
 De cliënt optimaliseert de eigen vaardigheden en zet deze effectief in
om de eigen zelfredzaamheids- en participatiedoelen te bereiken
waarvoor hij begeleiding zocht.
 Er zijn afspraken met leden van het persoonlijk netwerk over de
ondersteuning die zij daarbij bieden, die naar tevredenheid van alle
betrokkenen worden nagekomen.
 Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets
terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd.
 Cliënt en RIBW-medewerker brengen in kaart welke competenties de
cliënt wil ontwikkelen met het oog op zijn doelen en welke steun hij
daarbij van leden uit zijn netwerk nodig heeft. Indien aanwezig worden
deze hierbij direct betrokken. (zo niet: zie product 2.2: ontwikkeling
netwerk).
 Cliënt en RIBW-medewerker stellen gezamenlijk en zo mogelijk in
overleg met te betrekken netwerkleden een handelingsplan op met
een concreet geformuleerd eindresultaat en evaluatiemomenten.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt via training gericht op het
ontwikkelen van de gewenste competenties.
 De cliënt voert (desgewenst samen met de RIBW-medewerker)
gesprekken met de leden uit het netwerk om afspraken over hun
aandeel te maken.
 Ook het organiseren van een netwerkberaad of een training voor
netwerkleden is mogelijk.
 De begeleiding bestaat uit een (combinatie van) handelingen
stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en
ondersteunen. Het aanleren van vaardigheden gebeurt via instructie,
oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht, nabespreking, eventueel
(gedeeltelijk) in cursusvorm.
Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 45
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Partijen die deel uitmaken van het persoonlijk netwerk van de cliënt en
een bijdrage kunnen leveren aan de duurzame ondersteuning, in de eerste
plaats gezinsleden, familie, vrienden, buren, kennissen. Ook al tot zijn
netwerk behorende ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes,
mededeelnemers aan activiteiten, (oud)collega’s en personen die
beroepsmatig contact hebben met de cliënt (zoals huisarts, docent,
werkgever) kunnen hiertoe behoren.
De RIBW-medewerker bewaakt de voortgang, netwerkleden geven eigen
mogelijkheden en grenzen aan.
Doorlooptijd: dit is een vorm van tijdelijke begeleiding. Deze duurt in het
algemeen korter dan een jaar.
Afhankelijk van het doel zal dit product worden gecombineerd met andere
vormen van tijdelijke begeleiding zoals netwerkontwikkeling en toeleiden
naar vrijwillige inzet en/of collectieve voorzieningen. Ook kan het een
onderdeel uitmaken van een langer traject.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 46
2.2 Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk
Productnaam
Ontwikkeling en ondersteuning van het persoonlijk netwerk
Omschrijving
Veel cliënten hebben een klein of overbelast sociaal netwerk.
Eenzaamheid is een veel gehoorde klacht. Ook kunnen er contacten zijn
die eerder belemmerend werken dan ondersteunend. Dit product gaat
over de activiteiten gericht op uitbreiding, revitalisering en verandering
van het netwerk, om de ondersteuningsmogelijkheden te vergroten en het
contact tussen de cliënt en leden van het persoonlijk netwerk te
verbeteren (ontwikkelen van wederkerigheid).
Iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek die een
klein, belemmerend of overbelast netwerk heeft en behoefte heeft aan
meer contacten met personen die hem zo nodig ook kunnen
ondersteunen.
 Het netwerk van de cliënt is uitgebreid, gevitaliseerd of gewijzigd,
zodanig dat de cliënt beschikt over voldoende personen voor sociale
contacten en onderlinge steun.
 Leden van het netwerk die aan te merken zijn als mantelzorger zijn
naar behoefte en tevredenheid ondersteund.
 De cliënt en de leden van zijn netwerk zijn gemotiveerd en in staat om
in het onderling contact te investeren.
 Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets
terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd.
Er wordt gewerkt volgens de methode van de sociale netwerkstrategie,
een effectieve methode. Deze volgt de volgende stappen:
 Cliënt en RIBW-medewerker brengen het huidige netwerk in kaart
volgens een gestructureerde methode en bespreken welke
veranderingen gewenst zijn en wat de cliënt daarbij belangrijk vindt.
 Cliënt en RIBW-medewerker stellen gezamenlijk en zo mogelijk in
overleg met al aanwezige netwerkleden een ontwikkelingsplan op,
met concreet geformuleerde stappen en evaluatiemomenten.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij de uitvoering van het
plan.
 De cliënt spreekt veelal met bemiddeling of steun van de
RIBW-medewerker met de mensen die nu zijn netwerk vormen over
hun tevredenheid, ervaren belasting, knelpunten in de relatie,
ondersteuningsbehoefte en ideeën voor verbetering en uitbreiding.
 De cliënt oriënteert zich met informatie en steun van de RIBWmedewerker op beschikbare uitbreidingsmogelijkheden van zijn
netwerk.
 Zo nodig worden sociale vaardigheden aangeleerd gericht op het
leggen en onderhouden van contacten.
 De cliënt legt (veelal met bemiddeling of steun van de RIBWmedewerker of een lid uit zijn huidige netwerk) contact met nieuwe
personen of bezoekt plaatsen waar hij nieuwe personen kan
ontmoeten.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 47

Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
De RIBW-medewerker organiseert zo nodig ondersteuning voor leden
van het netwerk die aan te merken zijn als mantelzorgers of biedt
informatie en advies.
 De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen
stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en
ondersteunen. Het aanleren van vaardigheden gebeurt via instructie,
oefenen, samen doen, zelf doen met toezicht, nabespreking,
eventueel (gedeeltelijk) in cursusvorm.
Dit product richt zich primair op sociale contacten, maar kan vanwege de
wens het netwerk te betrekken bij ondersteuning van de cliënt van belang
zijn voor alle levensgebieden.
Steunpunten mantelzorg, familieorganisaties, maatjesprojecten,
relatiebemiddelingsbureaus, vrijwilligersorganisaties, aanbieders welzijn
(ontmoetingsactiviteiten), maatschappelijke organisaties zoals
verenigingen en kerken, aanbieders van respijtzorg, eventueel: een Eigen
Kracht Centrale.
De RIBW-medewerker zorgt in overleg met de partner voor afstemming,
verwijzing met warme overdracht, toerusting, consultatie en is
beschikbaar als achterwacht. De partner levert zijn eigen dienst.
Locatie: Naast gesprekken bij de cliënt of op kantoor is ook het
gezamenlijk bezoeken van netwerkleden of locaties waar uitbreiding van
het netwerk gerealiseerd kan worden mogelijk.
Doorlooptijd: Netwerkontwikkeling is een vorm van tijdelijke begeleiding.
Deze duurt in het algemeen korter dan een jaar.
Afhankelijk van het doel zal netwerkontwikkeling worden gecombineerd
met andere vormen van tijdelijke begeleiding. Ook kan het een onderdeel
uitmaken van een langer traject. Kan worden gecombineerd met
ondersteuning van de ontvangende partij(en) of deelname in
afstemmingsoverleg. Specifiek product: mantelzorgondersteuning.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 48
2.3 Gebruik maken van vrijwillige inzet
Productnaam
Gebruik maken van vrijwillige inzet
Omschrijving
Het betrekken van vrijwilligers bij de duurzame ondersteuningsstructuur
van een cliënt. Het gaat daarbij om het toeleiden van een cliënt naar een
bestaand aanbod waarbij vrijwilligers ondersteuning bieden of activiteiten
organiseren die voorzien in een ondersteunings-/participatiebehoefte van
de cliënt (het kan ook gaan over deelname aan een sportclub of een
gespreksgroep bij de kerk). Daarbij is het mogelijk dat de betreffende
vrijwilliger of de ontvangende vrijwilligersorganisatie nog moet worden
toegerust of geadviseerd over specifieke aandachtspunten in de omgang
met de cliënt of dat aanpassingen in het aanbod nodig zijn om het geschikt
te laten zijn voor deze cliëntengroep.
Cliënt: iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek
die een ondersteuningsbehoefte heeft waar het vrijwillige aanbod in kan
voorzien.
Vrijwillige inzet: alle denkbare vrijwillige initiatieven die in de gemeente
aanwezig zijn.
 De cliënt kan met steun van de vrijwilliger de eigen zelfredzaamheidsen participatiedoelen realiseren waarvoor hij ondersteuning nodig
heeft.
 Er zijn afspraken met de vrijwilliger en zijn organisatie over de
ondersteuning die zij bieden, die naar tevredenheid van alle
betrokkenen worden nagekomen. Zij zijn bereid en in staat deze
ondersteuning in de toekomst te blijven bieden.
 Waar mogelijk zijn daarbij de mogelijkheden voor de cliënt om “iets
terug te doen” naar tevredenheid van alle betrokkenen geëffectueerd.
 Het betreffende aanbod van vrijwillige inzet is geschikter en
toegankelijker voor andere leden van deze cliëntengroep.
 De RIBW-medewerker brengt met de cliënt zijn
ondersteuningsbehoefte in kaart, waarbij blijkt dat het aanbod van
een vrijwilliger(sorganisatie) daarin kan voorzien.
 De werkwijze bij contactlegging en verwijzing zal afhangen van eigen
mogelijkheden en wensen daarbij van de cliënt en onderlinge
bekendheid tussen RIBW-medewerker en ontvangende organisatie.
Soms zal de RIBW-medewerker vooraf oriënterend contact hebben om
na te gaan of de organisatie inderdaad de ondersteuning kan bieden
waaraan behoefte bestaat en onder welke voorwaarden.
 Desgewenst biedt de RIBW-medewerker training of informatie en
advies aan de vrijwilligers(coördinator) of worden er afspraken
gemaakt over aanpassingen in het aanbod of aandachtspunten in de
startfase.
 Ook worden afspraken gemaakt over beschikbaarheid van de RIBWmedewerker als achterwacht.
 De RIBW-medewerker ziet erop toe dat afspraken tussen
vrijwilliger(sorganisatie) en cliënt worden vastgelegd en er een
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 49
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
evaluatiemoment wordt afgesproken.
 De RIBW-medewerker monitort actief of het contact zich op de
gewenste manier ontwikkelt: hij houdt contact met de cliënt over zijn
ervaringen en neemt in overleg met de cliënt contact op met de
vrijwilliger(scoördinator) indien zich knelpunten voordoen.
Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden. Vrijwillige inzet
zal vaak aan de orde zijn bij behoefte aan sociale contacten en
vrijetijdsbesteding en bij dagbesteding/vrijwilligerswerk.
Vrijwilligersorganisaties en organisaties die werken met vrijwilligers, zoals
cliëntenorganisaties, AMW, welzijn, steunpunten vrijwillige thuiszorg,
mantelzorg steunpunten, buurt- en wijkorganisaties, verenigingen.
De RIBW zorgt voor verwijzing met warme overdracht, inclusief eventuele
scholing en advies, zorgt voor afstemming en is beschikbaar als
achterwacht en de samenwerkingspartner biedt de gevraagde vrijwillige
ondersteuning, inclusief eventuele werving, selectie, matching en
monitoring van de vrijwillige inzet.
Vorm: Vaak op de locatie van de ontvangende organisatie.
Doorlooptijd: Het regelen van vrijwillige inzet is een vorm van tijdelijke
begeleiding, trajectduur meestal minder dan een jaar. Wanneer na
afronding van het traject geen professionele betrokkenheid meer gepland
is, kan worden afgesproken dat de cliënt en de vrijwilligersorganisatie ook
na afronding van het traject een beroep kunnen doen op de RIBWmedewerker indien sprake is van stagnatie.
Dit product wordt vaak aangeboden in combinatie met de andere
subproducten die vallen onder tijdelijke begeleiding. Ook kan het
aansluiten op de voorwaardenscheppende producten kwartiermaken,
deelname ketenoverleg of sociale teams, deskundigheidsbevordering aan
vrijwilligersorganisaties en consultatie en advies.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 50
2.4 Gebruik maken van collectieve voorzieningen
Productnaam
Gebruik maken van collectieve voorzieningen
Omschrijving
Het betrekken van collectieve voorzieningen bij de duurzame
ondersteuningsstructuur van een cliënt. Het gaat daarbij om het toeleiden
van een cliënt naar een bestaand aanbod aan ondersteuning of activiteiten
die voorzien in een ondersteunings-/participatiebehoefte van de cliënt.
Daarbij is het mogelijk dat de betreffende organisator of de ontvangende
organisatie nog moet worden toegerust of moet worden geadviseerd over
specifieke aandachtspunten in de omgang met de cliënt of dat
aanpassingen in het aanbod nodig zijn zodat zij geschikt zijn voor deze
cliëntengroep.
Cliënt: iedereen met psychiatrische of ernstig psychosociale problematiek
die een ondersteuningsbehoefte heeft waar het collectieve aanbod in kan
voorzien.
Aanbieders van collectief aanbod.
 De cliënt kan met gebruik van het collectieve aanbod de eigen
zelfredzaamheids- en participatiedoelen realiseren waarvoor hij
ondersteuning nodig heeft.
 Er zijn afspraken met de aanbieder en zijn organisatie over de
ondersteuning die zij bieden, die naar tevredenheid van alle
betrokkenen worden nagekomen. Zij zijn bereid en in staat deze
ondersteuning in de toekomst te blijven bieden.
 Het collectieve aanbod is beter toegankelijk en geschikt voor alle
andere cliënten met vergelijkbare ondersteuningsbehoefte,
mogelijkheden en beperkingen.
 De RIBW-medewerker brengt met de cliënt zijn
ondersteuningsbehoefte in kaart, waarbij blijkt dat het collectieve
aanbod daarin kan voorzien.
 De werkwijze bij contactlegging en verwijzing zal afhangen van eigen
mogelijkheden en wensen daarbij van de cliënt en onderlinge
bekendheid tussen RIBW-medewerker en ontvangende organisatie.
Soms zal de RIBW-medewerker vooraf oriënterend contact hebben om
na te gaan of de organisatie inderdaad de ondersteuning kan bieden
waaraan behoefte bestaat en onder welke voorwaarden.
 Desgewenst biedt de RIBW-medewerker training of informatie en
advies aan de organisator of worden er afspraken gemaakt over
aanpassingen in het aanbod of aandachtspunten in de startfase.
 Ook worden afspraken gemaakt over beschikbaarheid van de RIBWmedewerker als achterwacht.
 De RIBW-medewerker ziet erop toe dat afspraken tussen de
ontvangende organisatie en cliënt worden vastgelegd en er een
evaluatiemoment wordt afgesproken.
 De RIBW-medewerker monitort actief of het contact zich op de
gewenste manier ontwikkelt: hij houdt contact met de cliënt over zijn
ervaringen en neemt in overleg met de cliënt contact op met de
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 51
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
organisator indien zich knelpunten voordoen.
Dit product kan betrekking hebben op alle levensgebieden.
Organisatoren van collectief aanbod, zoals AMW, welzijn, stadsbank,
sociale dienst, onderwijs.
De RIBW zorgt voor verwijzing met warme overdracht, inclusief eventuele
scholing en advies, denkt mee over aanpassingen in het aanbod om het
geschikter te maken voor de cliënt, zorgt voor afstemming en is
beschikbaar als achterwacht. De samenwerkingspartner biedt het
gevraagde collectief aanbod en zorgt voor het doorvoeren en
communiceren van eventuele aanpassingen die nodig zijn om het aanbod
beter te laten aansluiten op deze cliëntengroep.
Vorm: Vaak op de locatie van de ontvangende organisatie.
Doorlooptijd: Het regelen van het gebruik van collectieve voorzieningen is
een vorm van tijdelijke begeleiding, trajectduur meestal minder dan een
jaar. Wanneer na afronding van het traject geen professionele
betrokkenheid meer gepland is, kan worden afgesproken dat de cliënt en
de organisatie ook na afronding van het traject een beroep kunnen doen
op de RIBW-medewerker indien sprake is van stagnatie.
Dit product wordt vaak aangeboden in combinatie met de andere
subproducten die vallen onder tijdelijke begeleiding. Ook kan het
aansluiten op de voorwaardenscheppende producten kwartiermaken,
deelname ketenoverleg of sociale teams, deskundigheidsbevordering aan
collectieve voorzieningen en consultatie en advies.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 52
1.
Langdurige begeleiding
Productnaam
Langdurige begeleiding
Omschrijving
Het gaat om algemene ondersteuning om het leven beter aan te kunnen
op alle levensgebieden. De vragen zullen in de tijd variëren, afhankelijk
van de omstandigheden van dat moment. Steeds is het versterken van
zelfregie, het werken aan behoud en vergroten van vaardigheden en het
versterken van het sociale netwerk punt van aandacht. Binnen het geheel
van langdurige begeleiding kan tevens gericht gewerkt worden aan een
specifieke verbetering vergelijkbaar met wat omschreven is onder
tijdelijke begeleiding. Het verschil is dat daarnaast en in aanvulling daarop
ook (meestal laagfrequente) beschikbaarheid voor ad hoc vragen
noodzakelijk blijft.
Iemand met een behoefte aan vrijwel levensbrede ondersteuning, die
zonder steun de grip op zijn leven kwijt raakt en niet langer zelfstandig kan
wonen. Vaak is sprake van regelmatige terugval. Overlast en verloedering
dreigen. Iemand met een zeer beperkt zelfregisserend vermogen. Iemand
die onvoldoende in staat is om structuur aan te brengen in zijn leven, om
zelf ondersteuning uit het netwerk te regelen en te houden, om
initiatieven te nemen en/of die onvoldoende praktische
vaardigheden/handelingen beheerst om voor zichzelf te zorgen.
Leermogelijkheden zijn beperkt of nog onduidelijk. Het sociaal netwerk is
niet of beperkt in staat tot ondersteuning.
Het doel van langdurige begeleiding richt zich op primair op continuering
en stabilisatie, waar mogelijk op ontwikkeling van de situatie. Langdurige
begeleiding kan ook gericht zijn op begeleiding bij (het voorkomen van)
achteruitgang.
 De zelf- en samenredzaamheid van de cliënt en zijn netwerk blijven
behouden of nemen toe.
 De cliënt krijgt de kans naar vermogen deel te nemen in de
samenleving, waarbij (begeleid) deelnemen in collectief of vrijwillig
aanbod waar mogelijk is gerealiseerd.
 Een opname in een instelling wordt zo veel mogelijk voorkomen.
 De kans op verwaarlozing of terugval van de cliënt wordt verkleind.
 Cliënt en RIBW-medewerker stellen zo gezamenlijk mogelijk een
handelingsplan op, met gewenste streefsituaties op diverse
levensgebieden, prioritering: wat eerst-wat later, evaluatiemomenten
en een concreet geformuleerd resultaat voor de korte termijn.
 Waar mogelijk worden ook mantelzorger en/of gezin bij de planning
en de uitvoering betrokken.
 Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt zelf kan
leren en wat de cliënt op termijn aan ondersteuning nodig heeft.
Daarbij kijken ze naar de mogelijkheden om mensen uit het netwerk te
betrekken en naar de mogelijkheden om gebruik te maken van
collectieve voorzieningen.
 De begeleiding bestaat uit (een combinatie van) handelingen
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 53
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
stimuleren, toezicht houden, sturing geven, structureren en
ondersteunen. Ook mogelijk is het aanleren van vaardigheden
(instructie, oefenen, samen doen, zelf doen met
toezicht/nabespreking).
 Aanvullend daarop richt de begeleiding zich op het monitoren van het
functioneren van de cliënt. In goede perioden kan iemand met deze
problematiek redelijk zelfstandig functioneren, maar in perioden met
terugval is ondersteuning weer nodig. De vinger aan de pols houden, is
onderdeel van het hele ondersteuningspakket van de RIBWmedewerker.
 Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt
en RIBW-medewerker, zal ook het (al dan niet samen) betrekken van
derden bij het plan en het monitoren van het verloop van hun aandeel
onderdeel vormen van de begeleiding.
 Er kan sprake zijn van met andere partijen overeengekomen
casemanagement, met de daarbij behorende coördinerende taken.
 De begeleiding kan ook onderdeel vormen van een traject waarbij een
andere partij casemanager is. Terugkoppeling van de voortgang naar
deze casemanager is dan vast onderdeel van de werkwijze.
De begeleiding kan zich op alle levensgebieden richten.
Partijen die een bijdrage kunnen leveren aan de definitieve oplossing: zorg
en welzijn, ervaringsdeskundigen, vrijwillige maatjes, mantelzorgers,
andere maatschappelijke organisaties.
Afhankelijk van de afspraken, kan sprake zijn van warme overdracht,
samen uitvoeren, ondersteuning en toerusting, afstemming en
casemanagement.
Vorm: Varieert in de tijd, afhankelijk van de specifieke vraag van het
moment.
Doorlooptijd: Een cliënt kan voor een langere periode (meerdere jaren)
begeleiding nodig hebben in verband met zijn problematiek.
Vrijwel alle andere producten kunnen onderdeel uitmaken van dan wel
worden gecombineerd met langdurige begeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 54
4. Casemanagement
Productnaam
Casemanagement
Omschrijving
Het coördineren van de hulp en steun van diverse partijen in het kader van
het streven naar één gezin - één plan.
Iemand met multiproblemen waarbij meerdere hulp- en dienstverlenende
organisaties en personen betrokken zijn. Betrokkene is niet in staat zelf de
regie te voeren om de gewenste samenhang in het hulp- en
ondersteuningspakket te realiseren.
Alle betrokken hulp- en dienstverleners werken optimaal samen aan één
gezin - één plan. Daardoor sluit dit beter aan op de behoefte van de cliënt
en wordt deze optimaal ondersteund.
 Het zorgdragen voor een gezamenlijk plan van aanpak met heldere
taakverdeling, waarbij de cliënt en zijn systeem zo veel mogelijk zelf
betrokken is.
 Het initiëren en voorzitten van afstemmingsoverleg, zorg dragen voor
het vastleggen van gemaakte afspraken en de communicatie daarvan
naar alle betrokkenen.
 Het zo nodig inschakelen van andere partijen bij de uitvoering
 Het bewaken van de voortgang en ondernemen van actie als stagnatie
dreigt of wijzigingen nodig zijn.
Casemanagement kan zich op alle levensgebieden richten.
Alle partijen die betrokken zijn bij de hulp- en steunverlening aan de cliënt.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Partijen committeren zich om de aanwijzingen van de casemanager op te
volgen. Deelnemers in overleg zorgen voor uitvoering van gemaakte
afspraken binnen de eigen organisatie. De casemanager bewaakt dat dit in
praktijk ook gebeurt en onderneemt actie als dit niet zo is.
Vorm: Intensiteit, acties en locatie variëren afhankelijk van wat nodig is.
Doorlooptijd: Zo lang sprake is van een multidisciplinair traject waarbij
deze afstemming nodig is.
Casemanagement kan samengaan met alle vormen van begeleiding en
bemoeizorg.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 55
5. Bemoeizorg (OGGZ)
Productnaam
Bemoeizorg (OGGZ)
Omschrijving
De ongevraagde bemoeienis met sociaal kwetsbaren die hulp nodig
hebben, maar daar zelf niet om vragen of deze hulp niet willen
accepteren. Aanmelding wordt veelal door derden gedaan. Bij de
uitvoering van bemoeizorg zijn meerdere partijen betrokken. Een
belangrijk doel is het motiveren om hulp en steun te accepteren.
Iemand met multiproblemen, die dreigt te verloederen of te
verkommeren, maar zelf niet bereid en in staat is steun te zoeken. Vaak is
sprake van isolement of overlast. Ontwikkelingsmogelijkheden zijn beperkt
of nog onduidelijk. Het sociaal netwerk is afwezig, beperkt in staat tot
ondersteuning of belemmerend.
 De cliënt raakt gemotiveerd om zorg en ondersteuning te accepteren
en zijn situatie stabiliseert zich of verbetert.
 Het ondersteunend netwerk wordt versterkt en uitgebreid.
 Een mogelijke uithuiszetting wordt voorkomen.
 Een opname in een instelling wordt voorkomen.
 De kans op verwaarlozing of terugval van de cliënt wordt verkleind.
 De RIBW-medewerker legt actief contact en bouwt een
vertrouwensband op.
 De RIBW-medewerker inventariseert met de cliënt de problemen,
eigen oplossingen en wensen en het beschikbare netwerk.
 De RIBW-medewerker biedt praktische steun waar de cliënt direct
mee geholpen is.
 De RIBW-medewerker treedt zo nodig op als bemiddelaar en
wegbereider om basisvoorwaarden zoals inkomen, huisvesting en zorg
veilig te stellen.
 De RIBW-medewerker stelt als de eerste zorg is geleverd zo mogelijk
gezamenlijk met de cliënt en eventuele netwerkleden een
handelingsplan op, met gewenste streefsituaties op diverse
levensgebieden, prioritering: wat eerst-wat later, evaluatiemomenten
en een concreet geformuleerd resultaat voor de korte termijn.
 De RIBW-medewerker motiveert de cliënt tot het accepteren van zorg
en steun, zorgt voor een warme overdracht en monitort of de zorg tot
stand komt en wordt gecontinueerd.
 De RIBW-medewerker kan optreden als casemanager met de daarbij
behorende coördinerende taken.
 De bemoeizorg kan ook onderdeel vormen van een traject waarbij een
andere partij casemanager is. Terugkoppeling van de voortgang naar
deze casemanager is dan vast onderdeel van de werkwijze.
De bemoeizorg kan zich op alle levensgebieden richten.
Vaak is sprake van een multidisciplinair bemoeizorgteam, waarin ook
RIBW-medewerkers participeren. Daarnaast gaat het om partijen die een
bijdrage kunnen leveren aan stabilisering en verbetering van de situatie.
GGD, gespecialiseerde zorg- en opvanginstellingen, gemeentelijke sociale
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 56
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
dienst, AMW, woonconsulent, wijkagent, schuldhulp enzovoorts.
Er kan sprake zijn van afstemming, gezamenlijke uitvoering,
doorverwijzing met warme overdracht, toerusting.
Vorm: Intensiteit, acties en locatie variëren afhankelijk van wat nodig is.
Doorlooptijd: Afhankelijk van de mogelijkheden om de cliënt door te
geleiden naar andere vormen van zorg en ondersteuning.
Bemoeizorg kan uitmonden in (langdurige) begeleiding, tweedekansbeleid,
schuldhulp. Vaak zal sprake zijn van casemanagement.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 57
6. Voorwaardenscheppende activiteiten
6.1 Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen
Productnaam
Deelname in sociale teams of netwerkoverleggen
Omschrijving
Het voeren van structureel overleg tussen netwerkpartners en gebruik
maken van elkaars expertise via samenwerking in multidisciplinaire teams
zoals sociale wijkteams of FACT-teams (FACT-teams zijn gebiedsgebonden
multidisciplinaire teams vanuit de GGZ-sector, van waaruit cliënten
levensbreed ondersteuning krijgen en waarin medewerkers van diverse
organisaties participeren). Dit is specifiek gericht op het realiseren van een
laagdrempelige en integrale ondersteuningsstructuur voor mensen in een
multiprobleemsituatie. De mate van integratie van het werk van de
netwerkpartners kan variëren, van het afstemmen van de manieren van
werken, signaleren van knelpunten en lacunes en het komen tot een
samenhangend ondersteunings- of participatieaanbod voor alle cliënten in
het werkgebied tot het als één team werken voor een gezamenlijke
cliëntengroep of gebiedspopulatie.
De doelgroep kan variëren:
1. De gehele populatie van een afgebakend werkgebied (wijk, dorp)
waarbij op individueel niveau slechts een deel van de populatie
ondersteuning nodig heeft op één of een beperkt aantal
levensgebieden. Er zijn op cliëntniveau meestal slechts één of een
beperkt aantal (al dan niet professionele) ondersteuners betrokken.
2. Personen met multiproblematiek, dat wil zeggen mensen met
problematiek op meerdere levensgebieden waaronder de (psychische)
gezondheid, waarbij de problemen onderling samenhangen en elkaar
versterken. Voor deze groep is samenwerking en afstemming het
meest nodig. Ze zijn veelal beperkt in eigen regiemogelijkheden en
competenties, hebben een beperkt ontwikkelingspotentieel en een
schraal of belemmerend netwerk. Ze worden vaak door een groot
aantal disciplines ondersteund.
Efficiency en effectiviteit zijn vergroot door betere onderlinge samenhang
en afstemming. Cliënten krijgen de ondersteuning die op hun behoefte
aansluit en niet meer. Het aanbod en de werkwijze van de verschillende
ketenpartners sluit goed op elkaar aan, qua uitgangspunt en qua
vormgeving. Eén gezin-één planaanpak is ingevoerd. Iedere partner komt
de afspraken over het eigen aandeel in de aanpak van
multiprobleemcliënten na. Knelpunten op het gebied van vraag en aanbod
zijn gesignaleerd en oplossingen ontwikkeld.
Deze varieert afhankelijk van de intensiteit van de samenwerking.
 Deelname aan of coördinatie van overleg anders dan om afspraken te
maken over eigen cliënten.
 Onderwerpen zijn bijvoorbeeld procedureafspraken en afspraken over
taakverdeling bij de samenwerking in (wijk)teams of bij situaties waar
meer disciplines een taak hebben, het in kaart brengen van overlap,
knelpunten, lacunes en misfit tussen vraag en aanbod,
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 58


Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Het samenwerken bij het oplossen van de gesignaleerde problemen.
De terugkoppeling van signalen en gemaakte afspraken in de eigen
organisatie en bewaken van de uitvoering ervan.
 Terugkoppeling van uitkomsten van acties in eigen organisatie naar de
netwerkpartners.
Alle genoemde levensgebieden kunnen onderwerp zijn.
Afhankelijk van de aard en doel van het team of netwerk zal de
samenstelling variëren. Vaak zijn diverse organisaties op het gebied van
zorg en welzijn vertegenwoordigd, maar ook kunnen woningcorporaties,
wijkagenten en gemeentelijke wijkcoördinatoren deel uitmaken van het
netwerk of team. In een gebiedsgebonden overleg kunnen ook
bewonersorganisaties en vrijwilligersgroepen participeren.
De partijen brengen elk hun eigen deskundigheid in. Ook kunnen nog nietdeelnemende partijen betrokken worden. De RIBW brengt hier haar
deskundigheid in op het terrein van de doelgroep (mensen met langdurige
psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale problemen) en de
ervaring met werkwijzen die goed werken bij deze doelgroep.
Vorm: Overleg vindt plaats op een locatie van een van de deelnemende
partijen. Sociale wijkteams en FACT-teams werken vaak vanuit een eigen
locatie op een centrale plaats in het werkgebied.
Doorlooptijd: Deelname in een team of overleg ketenpartners wordt voor
een langdurige periode geboden. Deze periode hangt samen met de wens
van de gemeente om goede samenwerking te organiseren en de duur
daarvan.
Vaak zal samenwerking in een team of netwerk ook betekenen dat een of
meer van de andere voorwaardenscheppende producten worden
aangeboden.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 59
6.2 Kwartiermaken
Productnaam
Kwartiermaken
Omschrijving
Het met collectieve voorzieningen, vrijwilligersorganisaties en andere
maatschappelijke organisaties in contact treden om te realiseren wat er
nodig is om hen toegankelijker en geschikter te maken voor de
doelgroepen van de RIBW.
Primair: de organisaties en voorzieningen die een rol kunnen spelen in het
ondersteunen van zelfredzaamheid en participatie van de profijtgroep.
Profijtgroep: cliënten met langdurige psychiatrische aandoeningen of
psychosociale problemen, die behoefte hebben aan ondersteuning en
open staan voor steun van in het gebied aanwezige voorzieningen en
organisaties.
Het aanbod en de werkwijze van in het gebied aanwezige voorzieningen
en organisaties is toegankelijk en passend voor de cliënten van de RIBW.
De organisaties en voorzieningen hebben dit in hun beleid, werkprocessen
en dagelijkse routines opgenomen.
Contactlegging kan plaatsvinden via een ketenoverleg of direct. Meestal
zal nader overleg in verband met kwartiermaken bilateraal plaatsvinden.
Het meest effectief is zo snel mogelijk concrete ervaring op te doen en
naar aanleiding van die ervaringen formele samenwerkingsafspraken vast
te leggen.
De RIBW en partner:
 Gaan in gesprek over de mogelijkheden om een nieuwe doelgroep
(voor de partner) mee te laten doen in het bestaande aanbod. Zo
mogelijk nemen ook een of meer RIBW-cliënten die interesse hebben
deel aan dit overleg
 Bepalen of cliëntgroep in het bestaande aanbod past.
 Stellen vast wat er mogelijk aangepast kan of moet worden.
 Bekijken wat de partner nodig heeft van de RIBW om de cliëntgroep te
laten meedraaien.
 Spreken een proefperiode af waarin ze de gewenste aanpassingen en
randvoorwaarden realiseren en waarin de RIBW vervolgens een of
meer cliënten zal aanbieden die interesse hebben in het betreffende
aanbod.
 Evalueren dit, voeren eventuele aanpassingen door en maken
(formele) afspraken om deze vorm van samenwerken en/of dit aanbod
voor alle cliënten open te stellen en te houden.
Alle genoemde levensgebieden kunnen aan de orde zijn.
De organisaties en voorzieningen in het werkgebied die gezien hun aanbod
een rol kunnen spelen in de ondersteuning en participatie van de
profijtgroep, maar waar deze groep nog niet of onvoldoende gebruik van
maakt.
De RIBW-medewerker neemt het initiatief tot het contact, maakt de wens
kenbaar en geeft aan welke ondersteuningsmogelijkheden er vanuit de
RIBW zijn voor de partner. De partner onderzoekt in eigen organisatie wat
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 60
Context
nodig is. Samen bewaken ze de uitvoering van de gemaakte afspraken.
Vorm: Het kwartiermaken vindt plaats bij de samenwerkingspartner.
Doorlooptijd: Afhankelijk van de bereidheid en mogelijkheden van beide
partijen, in het algemeen binnen een beperkte periode.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 61
6.3 Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten
Productnaam
Ondersteunen zelfinitiatieven van cliënten
Omschrijving
Het ondersteunen van cliënten van de RIBW bij zelfinitiatieven, activiteiten
die ze in eigen beheer organiseren. Denk aan initiatieven als:
 arbeidsproject, dagbesteding of inloop in eigen beheer;
 informatiesteunpunt in eigen beheer;
 zelfhulpgroepen en hersteltrainingen in eigen beheer;
 cliënten trainen professionals (feedback over wat werkt en niet werkt
in de omgang; voor AMW, sociale diensten, politie, woningcorporaties
et cetera);
 deelname in burgerparticipatie/Wmo raad/wijkraad of soortgelijk.
Cliënten die over vaardigheden beschikken of deze kunnen ontwikkelen
om met elkaar initiatieven op te zetten en uit te voeren. Daarbij kunnen ze
aanlopen tegen knelpunten waar ze zelf niet mee uit de voeten kunnen
(bijvoorbeeld financiering, juridische aspecten, gebrek aan kennis, toegang
tot instanties).
Cliënten realiseren het gewenste initiatief met succes. Knelpunten zijn
opgelost. Het initiatief blijft hun eigendom. Zowel de initiatiefnemers als
de gebruikers van het initiatief ervaren daardoor een verbetering in hun
situatie.
 De RIBW-medewerker denkt op verzoek van de initiatiefgroep mee. Hij
geeft informatie of wijst de weg waar informatie te vinden is, helpt
desgewenst structureren en plannen, en introduceert de groep zo
nodig bij derden. Hij stelt zich daarbij meer op als coach dan als
inhoudelijk adviseur.
 De RIBW-medewerker bewaakt dat de coaching taakgericht blijft en
verwijst cliënten zo nodig naar een eigen begeleider als sprake is van
een individuele ondersteuningsvraag gericht op verbetering van het
persoonlijk functioneren.
 In een aantal gevallen berust de uitvoering van de activiteit bij de
cliëntengroep, terwijl de RIBW de faciliteiten biedt zoals locatie,
inkoop/het maken van afspraken met leveranciers of opdrachtgevers,
vervoer en administratie.
Het initiatief kan op alle levensgebieden betrekking hebben.
Het opbouwwerk, een gemeenteambtenaar of andere partij die kan
bijdragen aan de realisatie van het initiatief. Partijen die betrokken zijn als
leverancier of afnemer. Partijen waarmee de groep in de uitvoering
samenwerkt.
De partijen brengen hun eigen deskundigheid en faciliteiten in. De RIBW
brengt haar deskundigheid in op het begeleiden en betrekken van mensen
met psychiatrische en multiproblem problematiek.
Vorm: Ondersteuning van zelfinitiatieven vindt plaats daar waar het het
meest praktisch is, op de plek waar het initiatief wordt uitgewerkt.
Doorlooptijd: Afhankelijk van de aard van het initiatief. Het kan gaan om
een langer lopend project, waarbij periodiek of gedurende het gehele
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 62
Samenhang met
andere
producten
project ondersteuning gewenst is.
Varianten hierop zijn samenwerkingsprojecten van cliënten met
buurtbewoners, of tussen cliënten en andere vrijwillige en professionele
groeperingen zoals in een kwartiermakerfestival.
De in de introductie genoemde voorbeelden zijn verbijzonderingen van dit
product.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 63
6.4 Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals
(zie ook ondersteuning ervaringsdeskundigen elders)
Productnaam
Toerusting en advies aan vrijwilligers en/of professionals
Omschrijving
Verbeteren van de deskundigheid van vrijwilligers en professionals die
vanuit een niet-gespecialiseerde setting betrokken raken bij de
ondersteuning van RIBW-cliënten. De deskundigheidsbevordering gaat
over de specifieke kenmerken en gedragingen van de doelgroep en geeft
handvatten hoe hier mee om te gaan.
Medewerkers van professionele en vrijwillige organisaties die betrokken
zijn of raken bij de ondersteuning van mensen met verschillende soorten
problematiek, met name psychiatrische problematiek en multiproblem
situaties.
Deze medewerkers hebben inzicht in de specifieke kenmerken van de
groep die voor hun contacten en activiteiten van belang zijn en kunnen
daar in hun eigen setting en taak naar voldoening van alle betrokkenen en
passend bij hun taak en verantwoordelijkheid mee omgaan.
 Het kan hierbij gaan om diverse vormen: een training,
casuïstiekbespreking, een thematische bijeenkomst, een adviesvraag
naar aanleiding van een actuele situatie.
 Ook kan een ervaringsdeskundige al dan niet samen met een andere
RIBW-medewerker het aanbod verzorgen.
 De trainer/adviseur geeft handvatten om bepaalde te verwachten
gedragingen te herkennen en er mee om te gaan
 De deelnemers oefenen met elkaar of met de ervaringsdeskundige of
trainer hoe een bepaalde situatie aan te pakken
 De trainer helpt de deelnemers om hun eigen reactie op ongewoon
gedrag te duiden en zo mogelijk bij te sturen.
 De mogelijkheid het geleerde toe te passen binnen de eigen praktijk is
altijd onderwerp van gesprek.
Alle levensgebieden kunnen onderwerp zijn bij de toerusting.
De ontvangende partij; eventueel een ervaringsdeskundig trainer.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
De RIBW stelt haar deskundigheid beschikbaar. De ontvangende
organisatie zorgt voor organisatie en inbedding van het geleerde in de
eigen praktijk
Vorm: Deskundigheidsbevordering vindt plaats op een locatie van een van
de deelnemende partijen.
Doorlooptijd: Deskundigheidsbevordering wordt voor een kortdurende
periode ingezet. Deze periode beslaat in het algemeen een aantal
bijeenkomsten met een doorlooptijd korter dan een half jaar.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 64
6.5 Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod
Productnaam
Het openstellen van eigen voorzieningen als collectief aanbod
Omschrijving
De RIBW beschikt over een goed geoutilleerd dagactiviteitencentrum, een
cursusaanbod sociale vaardigheden, goede schuldhulpverleners
enzovoorts. Deze kunnen een aanvulling bieden op binnen de gemeente
bestaande collectieve voorzieningen. Waarom zouden deze niet (óók) voor
een bredere doelgroep inzetbaar zijn?
Alle bewoners uit de regio of stad, inclusief mensen met langdurige
psychiatrische aandoeningen of psychosociale problemen.
Er zijn voldoende kwalitatief hoogwaardige voorzieningen voor alle
inwoners die daaraan behoefte hebben dichtbij huis. Zo mogelijk hebben
inwoners keus uit verschillende voorzieningen die vergelijkbare
ondersteuning of participatiemogelijkheden bieden. Er zijn geen onnodige
dubbelingen.
Gewenst nevenresultaat: stigma wordt bestreden. RIBW-doelgroepen en
andere inwoners komen op een natuurlijk wijze met elkaar in contact.
Gemeente en RIBW maken afspraken over collectieve toegang tot RIBWvoorzieningen/aanbod voor (groepen) inwoners en toegangsvoorwaarden.
Afhankelijk van de specifieke voorziening die wordt opengesteld.
Gemeente, andere aanbieders van collectieve voorzieningen.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkingspartners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Gemeente als opdrachtgever en regisseur. Afspraken met de gemeente en
met andere aanbieders van collectieve voorzieningen over de gewenste
spreiding en diversiteit en over samenwerking en afstemming. Visie van
inspraakorganen van cliënten en andere burgers wordt hierin
meegenomen.
n.v.t.
De volgende producten betreffen het aanbieden van een voorziening.
Daarvan is openstelling voor een bredere doelgroep als collectieve
voorziening denkbaar:
 maatjes;
 inloop;
 (arbeidsmatige) dagbesteding;
 leer-werkplekken.
Daarnaast zijn diverse begeleidingsproducten ook voor bredere
doelgroepen geschikt, denk aan schuldhulp, ontwikkeling van het sociale
netwerk, trajectbegeleiding richting arbeid.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 65
BIJLAGE 1. PRODUCTEN PER LEVENSGEBIED
Deze producttyperingen zijn concreter en daardoor wellicht illustratiever dan de algemene
beschrijvingen. Ook sluiten ze in de beleving van veel van de geraadpleegde RIBW-medewerkers
duidelijker aan op de eigen praktijk en illustreren ze wat de specifieke expertise en inbreng van de
RIBW kan zijn.
U kunt deze korte producttyperingen ook gebruiken om de algemene productbeschrijvingen specifieker
te maken voor uw aanbod op een bepaald levensgebied.
Toelichting op de gebruikte indeling
In De Kanteling is de bestaande omschrijving van het compensatiebeginsel vertaald in een aantal
resultaten. Naar analogie van de resultaatbeschrijvingen van De Kanteling hebben we nagedacht over
de concrete resultaten die vallen onder de beoogde uitbreiding in verband met de decentralisatie van
de begeleiding: dagelijkse levensverrichtingen en structuur in het persoonlijk leven en de regie daarbij.
We gebruiken daarvoor een indeling in levensgebieden. Er zijn diverse indelingen in levensgebieden in
gebruik in de sociale sector, met steeds net andere accenten, afhankelijk van de doelgroep en het doel
waarvoor ze in eerste instantie ontwikkeld zijn (bijvoorbeeld zelfredzaamheidmatrix, 2010, GGD
Amsterdam; levensgebieden 8 fasen model, NIZW/MOVISIE, 2003, indeling Eigen Kracht Wijzer
Almere). Wij hanteren de volgende indeling:
Indeling in leefgebieden
1. Wonen
2. Huishouden en administratie
3. Werken/dagbesteding/opleiding
4. Sociale contacten en vrije tijd
5. Psychisch functioneren en zingeving
6. Persoonlijke verzorging en gezondheid
7. Inkomen en schulden
8. Opvoeding en gezin
9. Contacten met instanties
10. Mobiliteit
Voor elk van de levensgebieden is een resultaatgerichte vertaling te maken naar de drie elementen uit
de formulering van het compensatiebeginsel.
Een voorbeeld:
 hij/zij beschikt over de vaardigheden om zelf zijn administratie uit te voeren of heeft daar
duurzame ondersteuning bij (van….);
 hij/zij heeft de daarbij behorende activiteiten opgenomen in zijn (dag, week, …. levens)planning;
 hij/zij heeft dit conform eigen prioriteiten en keuzes geregeld.
De levensgebieden hebben overlap met de bestaande onderwerpen van het compensatiebeginsel,
maar ook met de te realiseren resultaten op andere prestatievelden van de Wmo zoals
mantelzorgondersteuning en OGGZ en op andere beleidsgebieden van de gemeente waarin zorg voor
burgers geregeld is, zoals het armoedebeleid, huisvestingsbeleid, schuldhulpverlening en het arbeidsreintegratiebeleid.
Lijst met beschreven producten
1. Wonen
2. Huishouden en administratie
3. Werken/dagbesteding/opleiding
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 66
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sociale contacten en vrije tijd
Psychisch functioneren en zingeving
Persoonlijke verzorging en gezondheid
Inkomen en schulden
Opvoeding en gezin
Contacten met instanties
Mobiliteit
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 67
1. Wonen
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk


Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet

Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Wonen
In de vraagverheldering komt het levensgebied wonen aan de
orde. Indien op dit vlak problemen zijn, komt het vaak al bij de
aanmelding ter sprake.
Zie ook huishouden. Ondersteunen bij maken en uitvoeren
regieplan over wonen (keuze woning, plan van aanpak voor
verkrijgen en behouden, contacten met instanties); leren en in
levensplanning opnemen van hierbij behorende taken; regelen
van steun hierbij of overnemen ervan door iemand uit het
persoonlijk netwerk. Ook: een door ervaringsdeskundig
begeleiders gegeven cursus over woonwensen.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet.
Toeleiden naar en ondersteuning van door-en-voorinitiatieven op
het gebied van wonen (zelfstandig groepswonen, pension in
zelfbeheer); toerusting en beschikbaarheid als achterwacht voor
initiatiefnemers.
Toeleiding naar en ondersteuning van aanbieders van collectieve
voorzieningen op woongebied.
Deelnemen aan overleg rond woonproblematiek; beschikbaarheid
voor toerusting, advies en consultatie voor partijen die hierin een
rol spelen; ontwikkeling van nieuwe woon- en
woonbegeleidingsconcepten zoals groepswonen in zelfbeheer.
Steunen bij of overnemen van taken bij uitvoeren woonplan;
monitoring of huisvestingssituatie acceptabel blijft.
Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij taken gericht op verkrijgen of behouden van
woning op zich neemt en voortgang monitoren.
Bemiddeling bij overlast, huurachterstand of (dreigende)
huisuitzetting, hulp bij het regelen van (tijdelijke) huisvesting,
regelen schuldhulpverlening en motiveren voor het accepteren
van ondersteuning.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 68
2. Huishouden en administratie
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Huishouden en administratie
Tijdens de vraagverheldering komen deze thema’s aan de orde.
Indien sprake is van een huisbezoek, worden eventuele
problemen op dit vlak vaak zichtbaar.
Cursus thuisadministratie of huishoudelijke vaardigheden; leren
administratie doen of huishoudelijke taken uitvoeren al dan niet
met steun; regelen van steunen bij of overnemen van
administratie of huishoudelijke taken door iemand uit het
persoonlijk netwerk.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet.
Toeleiding naar vrijwilliger die bij administratie of huishoudelijke
activiteiten steunt of de administratie of huishoudelijke
activiteiten overneemt; toerusten en beschikbaarheid als
achterwacht voor vrijwilliger.
Toeleiden naar cursus thuisadministratie, cursussen gericht op
huishoudelijke taken; toeleiden naar bijvoorbeeld open eettafel,
boodschappenservice, klussendienst; toerusten en
beschikbaarheid als achterwacht voor cursusleider.
Opzetten, coördineren, toerusten of ondersteunen van
vrijwilligerspool thuisadministratie; overleg met, toerusting van en
consultatie aan cursusaanbieders.
Steunen bij of overnemen van administratie of huiselijke taken;
monitoring of administratie of huishouden op orde blijft.
Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij administratie of huishoudelijke taken op zich
neemt en voortgang monitoren.
Motiveren voor accepteren hulp bij thuisadministratie of het
uitvoeren van huishoudelijke taken, overnemen van, helpen bij of
organiseren van hulp bij eerste ordening of grote schoonmaak.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 69
3. Werken/dagbesteding/opleiding
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Werken/dagbesteding/opleiding
De invulling van de dag en wensen op dit vlak zijn altijd onderdeel
van gesprek tijdens vraagverheldering, omdat dit ook zicht geeft
op eigen mogelijkheden en beschikbaar netwerk. Indien sprake is
van een verwijzing door de uitkeringsinstantie, is al bij de
aanmelding duidelijk dat hier een vraag ligt.
Begeleiding gericht op het maken van eigen keuzes en plannen
voor arbeidsre-integratie of andere vormen van zinvolle
dagbesteding. Ook: cursus gericht op het verkennen van
mogelijkheden en wensen (bijvoorbeeld Goldsteintraining, cursus
onder ervaringsdeskundige begeleiding); begeleiding of training
gericht op het vergroten van (arbeids)vaardigheden, ten behoeve
van functioneren in baan, vrijwilligerswerk, leer-werkplek,
opleiding of dagbesteding; regelen van steun hierbij door iemand
uit het persoonlijk netwerk.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet.
Cliënt koppelen aan een vrijwillig maatje op de werkvloer, een
medecursist of een mededeelnemer, of toeleiden naar een
vrijwilligersproject om daar aan de slag te gaan, beschikbaarheid
als achterwacht en voor toerusting voor de ontvangende
organisatie.
Cliënt toeleiden naar een al dan niet betaalde baan, leerwerkplek, arbeidsmatige dagbesteding, training of andere
dagactiviteit binnen de collectieve voorzieningen; beschikbaarheid
als achterwacht en voor toerusting voor de ontvangende
organisatie.
Deelnemen aan of initiëren en coördineren van een overleg rond
activering en participatie (een maatschappelijk steunsysteem);
beschikbaarheid voor toerusting, advies en consultatie aan
partijen die hierin een rol spelen; het bieden van (arbeidsmatige)
dagbesteding, leer-werkplekken, inloop.
Steunen bij het behouden van de dagbesteding, studie of werk,
monitoring of deze voldoende blijft aansluiten op mogelijkheden
en motivatie van cliënt.
Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij het verkrijgen of behouden van dagbesteding,
studie of werk op zich neemt en voortgang monitoren.
Motiveren voor en toeleiden naar geschikte dagbesteding, bij
voorkeur zonder aanwezigheidsverplichtingen maar met
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 70
inkomsten zoals dagloonprojecten.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 71
4. Sociale contacten en vrije tijd
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Sociale contacten en vrije tijd
Stand van zaken en wensen met betrekking tot sociale contacten
is een vast onderdeel van vraagverheldering, omdat sowieso het
persoonlijk netwerk ter sprake komt. Invulling vrije tijd komt aan
de orde wanneer daginvulling besproken wordt.
Sociale vaardigheidstrainingen (bijvoorbeeld Goldsteintraining) en
begeleiding gericht op het leren aangaan en onderhouden van
sociale contacten, inzet sociale netwerkstrategieën,
netwerkberaden, Eigen Kracht conferenties om het persoonlijk
netwerk te vergroten en meer te betrekken.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet.
Cliënt bemiddelen naar maatjesprojecten gericht op samen leuke
dingen doen en naar door vrijwilligers georganiseerde
ontmoetings- en vrije tijdsactiviteiten, verenigingen en clubs; ook:
bekijken of de cliënt zelf als vrijwilliger actief kan en wil worden en
zo nodig toeleiden (zie dagbesteding); toerusten en
beschikbaarheid als achterwacht voor vrijwilliger(sorganisatie).
Toeleiden naar sociale vaardigheidstrainingen, inloop- en
ontmoetingsactiviteiten van het welzijnswerk, relatiebemiddeling,
voorzieningen op het gebied van sport, recreatie en cultuur; doen
organiseren van een Eigen Kracht conferentie; zo nodig actief
bemiddelen, meedenken over manieren om het aanbod
geschikter te maken voor de cliënt en bieden van toerusting en
beschikbaarheid als achterwacht aan de ontvangende organisatie.
Het deelnemen aan overleg rond doorbreken van isolement,
buurtleefbaarheid en creëren van ontmoetingsmogelijkheden,
beschikbaarheid voor toerusting, advies en consultatie aan
partijen die hierin een rol spelen; het (mee) opzetten van een
relatiebemiddelingsbureau, vriendendienst, inloop of het
ondersteunen van daarop gerichte cliëntenzelfinitiatieven of
buurtinitiatieven.
Steunen bij het onderhouden van sociale contacten en het
deelnemen aan vrije tijdsactiviteiten, monitoring of deze
voldoende blijven aansluiten op behoeften en mogelijkheden van
cliënt, zie ook alle voorgaande.
Bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij het vergroten, versterken of wijzigen van het
netwerk en vrije tijdsactiviteiten op zich neemt en voortgang
monitoren.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 72
Bemoeizorg OGGZ
Bemiddelen bij spanningen in de relationele sfeer, zo mogelijk
herstellen contact met het netwerk, zoeken naar mogelijkheden
om isolement te doorbreken, steunen bij het verminderen van
belemmerende contacten (misbruik, geweld, slechte vrienden).
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 73
5. Psychisch functioneren en zingeving
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Psychisch functioneren en zingeving
Dit is een vast aandachtspunt tijdens het vraagverhelderend
gesprek, omdat het te maken heeft met de mogelijkheden en
drijfveren van de cliënt. Zo nodig wordt in overleg met cliënt
informatie ingewonnen bij een behandelaar.
Individuele begeleiding gericht op het maken van eigen keuzes en
plannen voor invullen van het eigen leven en daarbij gewenste
behandeling en begeleiding; training of begeleiding gericht op het
ontdekken van eigen motieven en kracht, het leren omgaan met
eigen beperkingen, uitleg daarover leren geven aan anderen,
steun leren vragen. Dit vaak in de vorm van een door
ervaringsdeskundig begeleiders geleide cursus zoals “Herstellen
doe je zelf”. Ondersteuning bij het bespreekbaar maken van eigen
waarden en plannen in het eigen netwerk.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting; zie ook vrijwillige inzet.
Inzet van een maatje hiervoor, met name ervaringsdeskundige
maatjes. Toeleiding naar een op de interesse van de cliënt
aansluitende zelfhulpgroep of vrijwilligersgroep die zich met
zingeving bezig houdt (kerken, New Age et cetera). Toeleiden naar
zelf actief worden als vrijwilliger (zie ook dagbesteding). Zo nodig
beschikbaar zijn voor toerusting of als achterwacht voor de
ontvangende groepering.
Toeleiden naar activiteitenaanbod dat aansluit op de
zingevingsbehoefte van de cliënt, denk aan vormen van
maatschappelijke inzet, werk, ontmoeting en ontplooiing
(creativiteit, sport; persoonlijke ontwikkeling) zie ook
dagbesteding en sociale contacten. Zo nodig beschikbaar zijn voor
toerusting of als achterwacht voor de ontvangende groepering.
Het ondersteunen van cliëntenzelfinitiatieven of initiatieven waar
ook cliënten aan deelnemen.
Ondersteunen van de cliënt bij te nemen levensbeslissingen.
Bewaken of de levensinvulling blijft voldoen aan de wensen. Al het
voorgenoemde kan onderdeel zijn van langdurige begeleiding.
De cliënt helpen met overzicht te krijgen of te houden op wie er
allemaal tot zijn (ondersteunend) netwerk behoren. Zo nodig
initiatief nemen tot afstemming tussen (informele en formele)
ondersteuning.
De cliënt helpen weer greep te krijgen op zijn leven, zijn leven
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 74
meer in te richten naar eigen wens, motieven en drijfveren is een
van de meest belangrijke doelen van bemoeizorg.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 75
6. Persoonlijke verzorging en gezondheid
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Persoonlijke verzorging en gezondheid
Dit onderdeel kan ter sprake komen, het uiterlijk en de
presentatie van de cliënt bij het gesprek geven hier
aanknopingspunten voor. Het vormt sowieso een aandachtspunt
bij het bespreken van eigen mogelijkheden en ervaren
belemmeringen.
Begeleiding bij het bepalen van eigen wensen en doelen op dit
vlak, het aanleren van daarvoor benodigde kennis en
vaardigheden (bijvoorbeeld gezonde keuzes op het gebied van
voedsel, het kiezen van geschikte kleding, dagelijkse op
persoonlijke verzorging gerichte routines), het maken en
uitvoeren van een plan van aanpak voor bijvoorbeeld
vermagering, stoppen met roken, opbouwen conditie, al dan niet
in groepsverband, en het helpen organiseren van de daarbij
benodigde steun uit het eigen netwerk. Indien nodig (hulp bij het)
regelen van ziektekostenverzekering en inschrijving bij huisarts en
tandarts (verband met levensgebieden inkomen, administratie en
contact met instanties).
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk, die de cliënt speciaal
op dit punt ondersteunen; waken voor overbelasting. Voor
uitbreiding sociale netwerk zie vrijwillige inzet.
Toeleiden naar vrijwillig georganiseerde en begeleide groepen die
met elkaar werken aan leefstijlelementen (zoals loopgroepen,
vermageringsclubs, AA); ondersteunen van een cliënt bij het zelf
actief worden in het organiseren of begeleiden van zo’n groep
(valt ook onder dagbesteding). Zo nodig beschikbaar zijn als
achterwacht of voor advisering of toerusting van de
coördinatoren.
Toeleiden naar leefstijlgericht collectief of publiek toegankelijk
(commercieel) ondersteuningaanbod zoals stoppen met roken of
afslankcursussen van GGD, thuiszorg of welzijn, sportactiviteiten,
maar ook de tandarts of de diëtiste. Zo nodig beschikbaar zijn als
achterwacht, voor advisering of toerusting voor alle betrokken
hulp- en dienstverleners.
Toerusting of consultatie aan (eerstelijns) gezondheidszorg en
aanbieders van leefstijlgericht aanbod om het beter geschikt en
toegankelijk te maken voor mensen met langdurige psychiatrische
aandoeningen. Ondersteunen van cliënteninitiatieven of
bewonersinitiatieven waarin cliënten participeren om te komen
tot zelfhulp/activiteitengroepen op het gebied van leefstijl en
persoonlijke verzorging.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 76
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Steunen bij het onderhouden van op gezondheid en leefstijl
gerichte contacten en het volhouden of deelnemen aan op gezond
gedrag gerichte activiteiten, monitoring of deze voldoende blijven
aansluiten op behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle
voorgaande.
Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
behandeling van gezondheidsklachten of ondersteuning bij het
verbeteren van gezond gedrag en persoonlijke verzorging op zich
neemt en voortgang monitoren.
Vaak zullen gezondheidsproblemen en het toeleiden naar
gezondheidszorg een belangrijk aandachtspunt zijn bij personen
met multiproblemen, daarbij kan ook aan de orde zijn het regelen
van een ziektekostenverzekering en de inschrijving bij een
huisarts.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 77
7. Inkomen en schulden
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Inkomen en schulden
Dit onderwerp komt altijd ter sprake bij vraagverheldering en het
nagaan van geschikte oplossingen, omdat het raakt aan de
financiële (on)mogelijkheden van de cliënt. Bij een huisbezoek valt
eventuele administratieve chaos vaak meteen op. In een aantal
gevallen zullen problemen op het gebied van financiën de
primaire reden van aanmelding of verwijzing zijn.
Zo nodig in kaart brengen met de cliënt van inkomenspositie,
uitgavenpatroon en schulden. Aanleren van benodigde
vaardigheden: leren budgetteren, training budgetteren.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die ondersteunen bij
budgetteren of (deels) overnemen; waken voor overbelasting. Zie
ook vrijwillige inzet.
Toeleiden naar budgetondersteuning door vrijwilliger, zo nodig
achterwacht of toerusting.
Toeleiden naar schuldhulp, budgetondersteuning of training via
collectieve voorziening zoals stadsbank, AMW. Zo nodig
achterwacht of toerusting.
Toerusting en advisering voor vrijwilligers en collectieve
voorzieningen op dit vlak om deze geschikter te maken voor
mensen met een psychiatrische aandoening.
Het (mee) organiseren van een vrijwilligerspool ter ondersteuning
bij budgettering.
Deelname aan afstemmingsnetwerk rond schulden en inkomen.
Het ondersteunen van een cliënteninitiatief om tot onderlinge
steun te komen.
Bieden van langdurige budgetteringsondersteuning, monitoring of
de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op
behoeften en mogelijkheden van cliënt. Zie ook alle voorgaande.
Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
schuldhulp of ondersteuning bij het budgetteren op zich neemt,
samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken
en voortgang monitoren.
Schulden en inkomensproblemen spelen eigenlijk altijd een rol bij
bemoeizorgcliënten. Het zorgen voor “eerste hulp”, voorkomen
van huisuitzetting en in kaart brengen van schuldenpositie is een
vast onderdeel.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 78
8. Opvoeding en gezin
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk

Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning

Vrijwillige inzet

Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Opvoeding en gezin
Wanneer sprake is van een partner of kinderen, zal dit altijd aan
de orde komen bij de vraagverheldering, omdat zij onderdeel
vormen van het persoonlijk steunsysteem. Soms zullen
opvoedingsproblemen of huiselijk geweld in het gezin meespelen
als reden voor aanmelding.
Het bepalen van de (levens)doelen van de cliënt op dit vlak. Het
aanleren van vaardigheden: bieden van opvoedingsondersteuning,
al dan niet in cursorisch verband en het helpen regelen van
ondersteuning uit het eigen netwerk (bijvoorbeeld Eigen Kracht
Conferentie, netwerkberaad).
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk; waken voor
overbelasting. Toeleiden naar dan wel zelf (mee) aanbieden van
specifieke (preventieve) ondersteuningprogramma’s voor
kinderen van ouders met een psychiatrische aandoening, naar
aanbod familieverenigingen of GGZ.
Toeleiden naar maatjes gericht op opvoedingsondersteuning zoals
Home Start, aanbod familieverenigingen. Beschikbaarheid voor
toerusting en als achterwacht.
Toeleiden naar algemeen opvoedingsondersteunend aanbod zoals
van CJG, thuiszorg, GGD, welzijn. Beschikbaarheid voor toerusting
en als achterwacht.
Toerusting en advisering aan andere professionals en vrijwilligers
op dit vlak, gericht op het geschikter maken van hun aanbod voor
mensen met psychiatrische aandoeningen en hun gezin.
Deelname in netwerken huiselijk geweld, buurtnetwerken
jeugdhulpverlening, ZAT-teams. Ondersteuning van
zelfhulpinitiatieven van cliënten.
(Mee) organiseren en coördineren van een maatjesproject gericht
op opvoedingsondersteuning van ouders met een psychiatrische
aandoening.
Bieden van langdurige opvoedingsondersteuning, monitoring of
de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op
behoeften en mogelijkheden van cliënt. Zie ook alle voorgaande.
Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
opvoedingsondersteuning op zich neemt, samenhang met acties
gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang
monitoren.
Als er kinderen in het gezin zijn, speelt inschatten van eventueel
gevaar voor de kinderen en daarop actie ondernemen altijd een
rol bij bemoeizorgcliënten. Het zorgen voor “eerste hulp”, zo
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 79
mogelijk voorkomen van uithuisplaatsing en mobiliseren van
ondersteunend netwerk is dan een vast onderdeel.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 80
9. Contacten met instanties
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Contacten met instanties
Dit onderwerp komt aan de orde wanneer gekeken wordt naar
acties die de cliënt al uitvoerde, steun die hij al ontving of naar
mogelijke oplossingsrichtingen. Soms zal het contact met
instanties de directe aanleiding zijn voor een aanmelding of
verwijzing, bijvoorbeeld contact met justitie of met de sociale
dienst.
Het bepalen met de cliënt welke contacten met instanties nodig
zijn voor het realiseren van de persoonlijke doelen, het inbedden
van activiteiten die daaruit voortvloeien in de dagelijkse routines,
het geven van sociale kaartinformatie, het oefenen van de
vaardigheden nodig voor het onderhouden van contacten (zo
nodig door met de cliënt mee te gaan), en het regelen van
ondersteuning uit het persoonlijk netwerk erbij.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die hierbij steunen;
waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige inzet.
Het toeleiden een (ervaringsdeskundig) maatje voor
ondersteuning bij het contact met instanties. Beschikbaarheid
voor toerusting en als achterwacht.
Warme overdracht naar en beschikbaarheid voor instanties voor
toerusting en als achterwacht kan drempelverlagend werken. Ook:
het toeleiden naar bijvoorbeeld sociaal raadsliedenwerk of AMW,
die tevens een wegwijs en ondersteunende functie hebben op dit
vlak en beschikbaarheid voor hen voor toerusting en als
achterwacht.
Advies aan en toerusting van instanties om toegankelijkheid te
verbeteren en adequaat te reageren op ondersteuningsvragen van
mensen met psychiatrische problematiek. Bijvoorbeeld via een
training door ervaringsdeskundigen of het maken van afspraken
over aangepaste procedures.
Deelname in netwerkoverleggen waarin dit aan de orde kan
komen.
Ondersteuning van cliënteninitiatieven gericht op het verbeteren
van de toegang en geschiktheid of op onderlinge steun daarbij.
Bieden van langdurige ondersteuning bij of (deels) overnemen van
contacten met instanties, monitoring of de steun door derden op
dit vlak voldoende blijft aansluiten op behoeften en
mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande.
Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij contacten met instanties op zich neemt,
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 81
Bemoeizorg OGGZ
samenhang met acties gericht op andere levensgebieden bewaken
en voortgang monitoren.
Vaak spelen problemen met instanties bij mensen met
multiproblemen, in verband met schulden, woonoverlast,
criminaliteit, huiselijk geweld. Het bemiddelen daarbij is vaak een
onderdeel van het “eerste brandjes blussen” in het kader van
bemoeizorg.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 82
10. Mobiliteit
Type product/
levensgebied
Vraagverheldering
Tijdelijke begeleiding
primair gericht op:
 Eigen kracht met
persoonlijk netwerk



Versterken
persoonlijk netwerk/
mantelzorgondersteuning
Vrijwillige inzet
Collectieve
voorzieningen
Voorwaardenscheppende
activiteiten (niet
cliëntgebonden)
Langdurige begeleiding
Casemanagement
Bemoeizorg OGGZ
Mobiliteit
In veel gevallen zullen er geen problemen zijn met mobiliteit, zo
wel dan komt het vaak aan de orde in verband met het verkennen
van het persoonlijk netwerk of belemmeringen om zelf ergens op
af te gaan. Angsten, medicijngebruik, geldgebrek of fysieke
problemen kunnen redenen zijn dat er problemen zijn op het
gebied van mobiliteit.
Het bespreken van belemmeringen, wensen en
oplossingsmogelijkheden op dit vlak, zo nodig oefenen van
vaardigheden om het reizen in de dagelijkse routines beter uit te
kunnen voeren, of betrekken van iemand uit het sociale netwerk
die daarbij kan ondersteunen.
Toerusten en beschikbaarheid als achterwacht voor
ondersteunende perso(o)n(en) uit netwerk die voor steun op dit
vlak beschikbaar is, waken voor overbelasting. Zie ook vrijwillige
inzet.
Toeleiden naar vrijwillige maatjes voor het reizen.
Beschikbaarheid als achterwacht of voor toerusting daarvan.
Toeleiden naar collectief doelgroepenvervoer, desgewenst
beschikbaarheid als achterwacht of voor toerusting van daarbij
betrokken medewerkers.
Het deelnemen in overleg of het adviseren over het toegankelijker
maken van openbaar vervoer of collectief doelgroepenvervoer.
Bieden van langdurige ondersteuning bij het reizen, monitoring of
de steun door derden op dit vlak voldoende blijft aansluiten op
behoeften en mogelijkheden van cliënt, zie ook alle voorgaande.
Zo nodig bijeen brengen van te betrekken partijen, afspreken wie
ondersteuning bij het reizen op zich neemt, samenhang met acties
gericht op andere levensgebieden bewaken en voortgang
monitoren.
Problemen bij mobiliteit signaleren en zo nodig helpen op te
lossen als deze een rol spelen bij het voortduren van de
multiproblematiek.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 83
BIJLAGE 2.
VOORBEELDEN VAN SPECIFIEKE PRODUCTBESCHRIJVINGEN
WAARIN DE TWEE ANDERE TYPEN BESCHRIJVING
GECOMBINEERD WORDEN
Toelichting
In deze set zijn producten die veel RIBW’s bieden op de diverse levensgebieden uitgewerkt met
gebruikmaking van de algemene producttyperingen. Deze uitwerking is niet uitputtend, meer bedoeld
als voorbeelden.
Daarbij is bijzondere aandacht besteed aan “nieuwe” producten, dat wil zeggen producten die specifiek
aansluiten op de Wmo-aanpak. Ook zijn de twee producten gericht op het levensgebied psychische
gezondheid uitgewerkt, waarvan je kunt stellen dat daar de specifieke positie en expertise van een
RIBW het meest nadrukkelijk verschilt van die van andere mogelijke Wmo-aanbieders.
Met de invoering van de Wet Werken naar Vermogen valt het toeleiden naar geschikte arbeid van
mensen met gedeeltelijke arbeidsbeperkingen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. Dit
sluit aan op de aandacht die RIBW’s besteden aan toeleiding naar arbeid. Producten die te maken
hebben met dagbesteding, scholing en werk en die kunnen bijdragen aan stijging op de
participatieladder zijn afzonderlijk beschreven.
Lijst met beschreven producten
A.
B.
C.
D.
E.
F.
Psychisch functioneren en zingeving
A.1
Terugvalpreventie
A.2
Begeleiding bij terugval
Gezondheid en leefstijl
B.1
Leefstijlgerichte interventie
Inkomen
C.1
Budgetteringsondersteuning
C.2
Schuldhulpverlening
Wonen
D.1
Tweede kansbeleid
D.2
Toeleiden naar huisvesting
Sociale contacten/netwerkontwikkeling
E.1
Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners
E.2
Ondersteuning van mantelzorgers
E.3
Het organiseren van een maatjesproject
E.4
Het organiseren van inloop activiteiten
Arbeid/dagbesteding/opleiding
F.1
Trajectbegeleiding arbeid
F.2
Begeleiding bij leer-werkplekken
F.3
Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan de slag gaan
F.4
Het bieden van leer-werkplekken
F.5
Studiebegeleiding
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 84
G.
F.6
Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten
F.7
Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten
F.8
Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten
F.9
Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
F.10
Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
F.11
Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
F.12
Het bieden van inloopactiviteiten
Voorwaardenscheppende activiteiten
G.1
Kwartiermaak-festivals
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 85
A Psychisch functioneren en zingeving
A.1 Terugvalpreventie
Productnaam
Terugvalpreventie
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op het met de cliënt en zijn naasten
bespreken hoe terugval voorkomen kan worden, welke signalen wijzen op
dreigende terugval en hoe dan te handelen en het maken van afspraken
over de gewenste handelwijze in geval van terugval.
Cliënten met een ernstige psychiatrische aandoening die op sommige
momenten weer de overhand (dreigt te) krijgen.
De cliënt en zijn netwerk hebben zicht op de eigen mogelijkheden om
dreigende terugval te signaleren en zo mogelijk te voorkomen.
De cliënt geeft op momenten dat het goed gaat aan op welke manier hij
behandeld wil worden als terugval aan de orde is en wat hij dan van
andere partijen verwacht.
Dit is vastgelegd in een signalerings- en crisisplan.
 De RIBW-medewerker analyseert met de cliënt en zo mogelijk ook met
directe naasten eerdere ervaringen met terugval of verergering van
symptomen om na te gaan welke signalen en situaties voorafgingen
aan de terugval. Ze stellen vast welke handelwijze op dat moment het
meest effectief bleek om het evenwicht zo snel mogelijk te herstellen.
 Op basis daarvan bespreken ze hoe de cliënt en zijn netwerk kunnen
signaleren dat symptomen verergeren en wat ze dan het beste kunnen
doen. Ook bespreken ze hoe de cliënt situaties die het risico op
terugval vergroten kan vermijden of kan hanteren en hoe de cliënt wil
dat mantelzorgers, begeleider en behandelaar handelen in geval van
terugval, waarbij de cliënt op dat moment zelf niet in staat is de regie
te voeren.
 De RIBW-medewerker stelt met cliënt op basis daarvan een
signalerings- en crisisplan op en ze zorgen ervoor dat alle betrokkenen
ervan op de hoogte zijn wat de cliënt in zo’n geval van hen verwacht.
 De afspraken worden periodiek opnieuw bekeken en zo nodig
bijgesteld.
Dit product richt zich op het levensgebied psychisch functioneren en
zingeving
GGZ behandelaars, mantelzorgers, overige personen uit het netwerk van
de cliënt, andere partijen die al ondersteuning bieden aan de cliënt.
Afstemming, advies.
Vaak zal hier ook de behandelaar bij betrokken worden.
Product hangt samen met begeleiding bij terugval.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 86
A.2 Begeleiding bij terugval
Productnaam
Begeleiding bij terugval
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op toeleiding naar behandeling en
bescherming in tijden dat het slechter gaat met de cliënt.
Cliënten met een ernstige psychiatrische aandoening die op dat moment
weer de overhand (dreigt te) krijgen.
Terugval wordt snel gesignaleerd. De cliënt krijgt dan meteen adequate
behandeling en pakt de draad van zijn gewone leven weer zo snel mogelijk
op.
 De RIBW-medewerker handelt op basis van een met cliënt en netwerk
afgesproken signalerings- en crisisplan waarin afspraken staan over
hoe te handelen in geval van terugval.
 Wanneer hij constateert dat de cliënt terugvalt of dreigt terug te
vallen, zorgt de RIBW-medewerker voor inschakeling van de GGZbehandelaar of de huisarts.
 De RIBW-medewerker zorgt zo veel mogelijk in samenspraak met
cliënt en familie voor het aanpakken van eventuele praktische
gevolgen indien de cliënt zijn dagelijkse bezigheden niet kan uitvoeren
(bijvoorbeeld afzeggen afspraken, regelen opvang kinderen of
huisdier).
 De RIBW-medewerker houdt contact met cliënt, familie en
behandelaar over het verloop.
 Zo gauw de symptomen weer voldoende onder controle zijn, pakken
cliënt en RIBW-medewerker de draad weer op. Het signalerings- en
crisisplan wordt op basis van de ervaringen geactualiseerd.
Dit product richt zich op het levensgebied psychisch functioneren en
zingeving.
GGZ voorzieningen, mantelzorgers, overige personen uit het netwerk van
de cliënt, andere partijen die al ondersteuning bieden aan de cliënt.
Verwijzing, afstemming, advies.
Plaats, frequentie en intensiteit hangen af van de specifieke situatie.
Begeleiding bij terugval krijgt prioriteit ten opzichte van andere producten
als de situatie van de cliënt dat noodzakelijk maakt. Product hangt samen
met terugvalpreventie.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 87
B. Gezondheid en leefstijl
B.1 Leefstijlgerichte interventies
Productnaam
Leefstijlgerichte interventies
Omschrijving
Het gaat hier om ondersteuning van de cliënt om gezond te leven, denk
aan stoppen met roken, gezond eten, bewegen, omgaan met alcohol en
drugs, ontspannen. Veelal zullen deze interventies in groepsverband
worden aangeboden, al dan niet in samenwerking met
gezondheidsvoorlichters. De interventies worden afgestemd op de
specifieke omstandigheden en informatieverwerkingsmogelijkheden van
de doelgroep.
Cliënten met ernstige psychiatrische aandoeningen of psychosociale
problemen die een minder goede gezondheid ervaren, samenhangend
met ongezonde leefstijlelementen en die daarin verandering willen
brengen.
De cliënt heeft kennis over en ervaring met een gezondere leefstijl
opgedaan en is gemotiveerd en toegerust om het nieuw verworven
gezondheidsgedrag vol te houden. De gezondheid en conditie van de cliënt
is verbeterd.
 De RIBW-medewerker stelt in overleg met de cliënt vast wat op dit
vlak zijn streefdoel is en stippelt met hem (en zijn netwerk) de meest
geschikte aanpak uit.
 Afhankelijk van de mogelijkheden en voorkeuren van de cliënt zal de
RIBW-medewerker hem verwijzen naar collectief aanbod op het
gebied van sport of gezondheidsbevordering (zo nodig met een warme
overdracht) of toeleiden naar een RIBW-aanbod dat aansluit.
 In een aantal gevallen geeft de RIBW-medewerker zelf een training of
begeleidt een beweeg- of kookgroep of ondersteunt een zelfhulpgroep
van cliënten die samen aan het gezonde gedrag werken.
 De RIBW-medewerker bespreekt periodiek met de cliënt zijn
vorderingen en onderneemt zo nodig actie indien stagnatie dreigt.
Dit product richt zich op het levensgebied persoonlijke verzorging en
gezondheid. Het gezonde gedrag kan tevens tot veranderingen leiden op
andere levensgebieden, zoals wonen, sociale contacten en vrije tijd,
psychisch functioneren, inkomen en dagbesteding.
Aanbieders van cursussen, gezondheidsadvies en sportactiviteiten, zoals
GGD, Thuiszorg, sportverenigingen en sportscholen, diëtist, huisarts,
fysiotherapeut`, AA, afslankgroepen zoals Weight Watchers,
zelfhulpgroepen van cliënten.
Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring,
toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met
afstemming.
Afhankelijk van de situatie: bij RIBW, op locatie van derden.
Een leefstijlgerichte interventie kan de specifieke invulling zijn van
kortdurende begeleiding. Ook kan het deel uitmaken van een breder
ondersteuningspakket over meer levensgebieden.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 88
C. Inkomen
C.1 Budgetteringsondersteuning
Productnaam
Budgetteringsondersteuning
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op het gezond houden van de financiële
situatie van de cliënt en op het daartoe organiseren van de financiën en de
administratie.
Cliënten die geen greep hebben op hun inkomsten en uitgavenpatroon,
waardoor ze moeite hebben om uit te komen met hun geld en schulden
dreigen of al beginnen te ontstaan. De cliënt heeft in principe de
capaciteiten om de benodigde vaardigheden te leren of een eenmaal
opgebouwde ondersteuningsstructuur al dan niet met steun van het eigen
netwerk of een vrijwillig maatje vast te houden.
De cliënt heeft een goed inzicht in zijn inkomsten en uitgaven.
De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en
administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die gedurende
langere tijd ondersteuning daarbij biedt.
Schuldenproblematiek wordt voorkomen. De greep op zijn financiën geeft
de cliënt een stuk regie over zijn eigen leven terug.
 Cliënt en RIBW-medewerker stellen samen een plan van aanpak met
gewenste eindsituatie op, gebaseerd op de mogelijkheden en wensen
van de cliënt. Daarbij wordt gekeken wat de cliënt zelf kan of kan
leren, en welke ondersteuning hij daarbij op termijn nodig heeft.
 De RIBW-medewerker overlegt met de cliënt of deze om het beheer
succesvol vol te houden vaste ondersteuning nodig heeft. Hij betrekt
daarbij zijn eigen inschatting van de mogelijkheden van de cliënt. Zo
ja, dan wordt deze partij zo snel mogelijk benaderd en betrokken bij
de volgende stappen.
 N.B. de volgende stappen kunnen ook (deels) worden vervangen door
toeleiding van een cliënt naar een budgetteringscursus. Ook kunnen
de concrete activiteiten al worden uitgevoerd door een partij die op
de lange termijn steun blijft verlenen, waarbij de RIBW-medewerker
uitsluitend monitort of het naar beider tevredenheid lukt.
 Cliënt en RIBW-medewerker maken samen een overzicht van de
uitgaven, inkomsten en eventueel schulden van de cliënt.
 De RIBW-medewerker helpt de cliënt op basis daarvan een begroting
op te stellen en bespreekt met de cliënt knelpunten in het
uitgavenpatroon, posten waar besparingen mogelijk zijn,
mogelijkheden om inkomenssteun te krijgen en biedt ondersteuning
bij de daaruit voortkomende acties. Hierbij wordt de regie en de
uitvoering zo veel mogelijk bij de cliënt gelaten.
 Cliënt en RIBW-medewerker organiseren samen de voor het
budgetbeheer noodzakelijke administratie, spreken een vaste
procedure af voor het bijhouden van de administratie en oefenen dit.
 Wanneer de cliënt zich de taken heeft eigen gemaakt (al dan niet met
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 89
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
steun van een persoon uit zijn netwerk of maatje), volgt de RIBWmedewerker nog enige tijd de uitvoering ervan om te kijken of het
lukt.
Dit product richt zich op administratie en op inkomen en schulden.
Aanbieders van budgetteringscursussen (AWM of Sociaal Raadslieden
bijvoorbeeld) en (vrijwillige) hulp bij thuisadministratie, gegadigden uit het
netwerk van de cliënt, sociale dienst, stichting voor budgetbeheer.
Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring,
toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met
afstemming.
De steun wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd,
omdat daar alle administratieve stukken beschikbaar zijn.
Budgetteringsondersteuning kan volgen op of samengaan met
schuldhulpverlening. Ook kan het deel uitmaken van een breder
ondersteuningspakket over meer levensgebieden.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 90
C.2 Schuldhulpverlening
Productnaam
Schuldhulpverlening
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op het gezond krijgen van de financiële
situatie van de cliënt en op het daartoe organiseren van de financiën en de
administratie. Bij vragen om schuldhulpverlening gaat het vaak om
situaties waar sprake is van een administratieve chaos en het ontbreken
van zicht op omvang en spreiding van de schulden. Inventarisatie en
ordening staan voorop. Ook nadat een officieel traject gestart is, kan
aanvullende begeleiding nodig zijn om de cliënt succesvol in het traject te
houden.
Cliënten met ernstige schulden. De cliënt heeft de capaciteiten om de
verantwoordelijkheid voor het afbouwen van de schuld te nemen, de
benodigde vaardigheden te leren en/of een eenmaal opgebouwde
ondersteuningsstructuur al dan niet met steun van het eigen netwerk of
een vrijwillig maatje vast te houden.
De cliënt is schuldenvrij of de schuldenproblematiek is beheersbaar
gemaakt. Schulden nemen in ieder geval niet meer toe.
Psychosociale problemen die voortkomen uit de schuldenproblematiek
zijn opgelost dan wel de cliënt kan deze verder zelf oplossen.
De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en
administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die gedurende
langere tijd ondersteuning daarbij biedt.
De cliënt heeft een goed inzicht in zijn inkomsten en uitgaven.
Toekomstige schuldenproblematiek wordt voorkomen. De greep op zijn
financiën geeft de cliënt een stuk regie over zijn eigen leven terug.
 N.B. de activiteiten kunnen ook worden uitgevoerd door een
schuldhulpverlener van een andere organisatie. In dat geval beperkt
de begeleiding zich tot het monitoren of een en ander tot het
gewenste resultaat leidt.
 De RIBW-medewerker maakt met de cliënt een overzicht van de
uitgaven, inkomsten en schulden van de cliënt.
 De cliënt en de schuldhulpverlener stellen samen een begroting op, ze
stellen de oorzaken van de schuld vast en bepalen hoe ze de kosten
hiervoor kunnen verminderen, ze stellen vast hoeveel maandelijks
afgelost kan worden.
 De cliënt en de schuldhulpverlener overleggen samen met de
schuldeisers om een betalingsregeling af te spreken.
 De cliënt en de schuldhulpverlener zoeken samen naar mogelijkheden
om het inkomen aan te vullen.
 De RIBW-medewerker overlegt met de cliënt of deze om het beheer
succesvol vol te houden vaste ondersteuning nodig heeft. Hij betrekt
daarbij zijn eigen inschatting van de mogelijkheden van de cliënt. Zo
ja, dan wordt deze partij zo snel mogelijk benaderd en betrokken bij
de volgende stappen.
 N.B. de volgende stappen kunnen ook (deels) worden vervangen door
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 91
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
toeleiding van een cliënt naar een budgetteringscursus.
 De RIBW-medewerker helpt de cliënt op basis daarvan een begroting
op te stellen en bespreekt met de cliënt knelpunten in het
uitgavenpatroon, posten waar besparingen mogelijk zijn,
mogelijkheden om inkomenssteun te krijgen en biedt ondersteuning
bij de daaruit voortkomende acties. Hierbij wordt de regie en de
uitvoering zo veel mogelijk bij de cliënt gelaten.
 Ze organiseren samen de administratie, spreken een vaste procedure
af voor het bijhouden van de administratie en oefenen dit.
 Wanneer de schuldensituatie van de cliënt onder controle is, volgt de
RIBW-medewerker de uitvoering ervan om te kijken of het lukt en
onderneemt actie als stagnatie dreigt.
Inkomen en schulden, administratie voeren.
Gemeentelijke afdeling Sociale Zaken, gemeentelijke kredietbank,
schuldhulpverlening van het AMW, schuldeisers, (vrijwillige) hulp bij
thuisadministratie, gegadigden uit het netwerk van de cliënt, stichting
voor budgetbeheer.
Er kan sprake zijn van verwijzing met warme overdracht en monitoring,
toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling van taken met
afstemming.
De zorg wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd,
omdat daar ook alle administratieve informatie is. Daarnaast zijn
gezamenlijke bezoeken aan bijvoorbeeld een stadbank, een schuldeiser of
sociale dienst mogelijk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 92
D. Wonen
D.1 Tweede kansbeleid
Productnaam
Tweede kansbeleid
Omschrijving
Begeleiding die wordt geboden in het kader van een verplicht traject,
waarbij het accepteren van begeleiding een voorwaarde is in het
huurcontract. De cliënt gaat de verplichting aan om zich gedurende
meestal een jaar te laten begeleiden vanwege eerdere problemen die
geleid hebben tot (dreigende) huisuitzetting.
Dit product is bedoeld voor bewoners van een (sociale) huurwoning die
ernstige overlast veroorzaken of grote huurschulden hebben en die te
maken hebben met (dreigende) huisuitzetting op grond van een
rechterlijke uitspraak. Het betreft mensen met een langdurige
psychiatrische aandoening of ernstige psychosociale problematiek.
 De cliënt heeft een duurzame verbetering van woongedrag waardoor
huisuitzetting in de toekomst niet meer aan de orde is. De cliënt heeft
hierdoor meer regie over eigen leven.
 De cliënt heeft eventuele schulden nu en in de toekomst voorkomen.
De cliënt is zich bewust van zijn inkomsten en uitgaven.
 De cliënt beschikt over vaardigheden om de eigen financiën en
administratie te regelen, of beschikt over een vast persoon die
gedurende langere tijd ondersteuning daarbij biedt.
 De cliënt is zich bewust van overlastgevend gedrag en beschikt over
vaardigheden om zich anders te gedragen om overlast te voorkomen
of wordt hierin duurzaam ondersteund.
 De cliënt werkt aan het verminderen of opheffen van de psychosociale
problemen die onderdeel uitmaken van het overlastgevende gedrag.
In een individueel begeleidingsplan wordt vastgelegd welke vorm van
hulpverlening en woonbegeleiding de huurder moet accepteren. Het
huurcontract en het begeleidingsplan zijn aan elkaar gekoppeld, wat
betekent dat de begeleidende organisatie zal adviseren om het
huurcontract te verbreken als de cliënt zich niet aan de afspraken houdt.
De RIBW-medewerker bepaalt zo veel mogelijk in overleg met de cliënt
het gewenste resultaat: gericht op het oplossen van huurschuld en/of
overlastgevend gedrag.
 Bij schuldenproblematiek: de cliënt en de RIBW-medewerker zoeken
samen naar mogelijkheden om de schulden af te lossen en in de
toekomst te voorkomen (zie het product schuldhulp).
 Bij overlastproblematiek: de RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt
bij het onderkennen van de problematiek, ze kijken naar oorzaken en
wat daaraan kan veranderen. Ze zoeken naar oplossingen en mogelijke
aanpassingen in gedrag, dagritme of leefstijl om de overlast te
voorkomen. Hierbij wordt ook het netwerk van de cliënt betrokken.
 Soms zullen ook gesprekken met de buren gevoerd worden.
 De cliënt wordt vaardigheden geleerd (instructie, oefenen, samen
doen, zelf doen met toezicht/nabespreking) om het overlastgevende
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 93
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
gedrag te verminderen.
 Naast en in aanvulling op het één op één aan de slag gaan van cliënt
en RIBW-medewerker, zal ook het (al dan niet samen) betrekken van
derden bij het plan en het monitoren van het verloop van hun aandeel
onderdeel vormen van de begeleiding.
Wonen, inkomen en schulden, administratie. Ook linken met sociale
relaties en gezondheid en psychisch functioneren.
Woningcorporaties, organisaties op het gebied van schuldhulp, partijen
die een rol kunnen spelen bij de definitieve ondersteuningsstructuur van
de cliënt.
De RIBW-medewerker rapporteert aan de woningcorporatie indien de
begeleiding stagneert of niet tot het afgesproken resultaat leidt.
Met de andere partijen kan sprake zijn van verwijzing met warme
overdracht en monitoring, toerusting, gezamenlijke uitvoering of verdeling
van taken met afstemming.
De zorg wordt bij voorkeur op de woonlocatie van de cliënt geleverd.
Naast schuldhulp kunnen ook andere producten worden aangeboden in
het kader van het tweedekansbeleid, afhankelijk van de behoeften van de
cliënt. Indien nodig en gewenst kan tweedekansbeleid worden vervolgd
met een vrijwillig begeleidingstraject.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 94
D.2 Toeleiden naar huisvesting
Productnaam
Toeleiden naar huisvesting
Omschrijving
Het begeleiden van de cliënt is specifiek gericht op het komen tot eigen
huisvesting.
Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die zelfstandig kunnen
wonen, maar niet vanuit zichzelf gemotiveerd zijn of niet over de
vaardigheden beschikken om die huisvesting te regelen.
De cliënt ontwikkelt wil, kennis en vaardigheden om zelfstandig te wonen.
De cliënt is in staat om zelfstandig woonruimte te verkrijgen.
De cliënt beschikt over de vaardigheden om daadwerkelijk een woning te
huren.
De cliënt wordt begeleid bij de start van het zelfstandig wonen.
De cliënt woont zelfstandig (al dan niet met steun).
 De RIBW-medewerker motiveert de cliënt op het vlak van zelfstandig
wonen.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig
heeft om een woning te krijgen.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de belemmeringen
en mogelijkheden van de cliënt en belemmeringen en
ondersteuningsmogelijkheden van andere partijen om het wonen
mogelijk te maken. Op basis daarvan maken ze een plan van aanpak
voor het verkrijgen, inrichten en starten met wonen.
 De RIBW-medewerker helpt de cliënt bij administratieve en
voorwaardenscheppende zaken die horen bij zelfstandig wonen of
organiseert daarvoor steun van derden.
 De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor het regelen van
woonbegeleiding.
 Indien geen andere partij woonbegeleiding gaat bieden, monitort de
RIBW-medewerker het verloop van het zelfstandig wonen door de
cliënt via een beperkt aantal vinger aan de pols contacten in het eerste
woonjaar.
Wonen, huishoudelijke taken en administratie.
Vrijwillig maatje, ervaringsdeskundige, maatschappelijk werk,
woningcorporatie, mantelzorger.
De toeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de
RIBW;
Zo nodig zorgt de RIBW-medewerker voor vrijwillig maatje, mantelzorger,
een ervaringsdeskundige of een maatschappelijk werker die de cliënt
blijvend ondersteunt en helpt bij de nodige handelingen.
De huisvesting wordt geregeld via de woningcorporatie.
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Bij de cliënt thuis of bij de RIBW.
Doorlooptijd: Toeleiding naar huisvesting wordt voor een kortdurende
periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.
Dit kan onderdeel zijn van langdurige begeleiding.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 95
E. Sociale contacten/netwerkontwikkeling
E.1 Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere (wijk)bewoners
Productnaam
Ondersteunen van gezamenlijke initiatieven van cliënten en andere
(wijk)bewoners
Omschrijving
Het ondersteunen van bewonersinitiatieven waar (een groep) cliënten van
de RIBW aan meedoet (of omgekeerd). Het gaat hier om zelfinitiatieven in
de buurt, activiteiten die in eigen beheer worden georganiseerd. Denk aan
initiatieven als:
 wijkeettafel;
 buurthulp uitwisselingsproject;
 inloopactiviteit;
 administratie ondersteuning.
Cliënten die een doel voor ogen hebben en over vaardigheden beschikken
om initiatieven op te zetten en de wens hebben om zelf een activiteit te
organiseren.
Cliënten zijn in staat om initiatieven te ontplooien en te organiseren
samen met andere wijkbewoners.
Wijkbewoners accepteren de (groep) cliënten als deelnemers en
medeorganisatoren van wijkactiviteiten.
Cliënten hebben een versterkt netwerk, hebben meer gevoel van
zingeving en hebben een verbeterd zelfbeeld.
 De cliënten nemen zo veel mogelijk zelf het initiatief.
 De RIBW-medewerker ondersteunt hen daar waar ze aangeven daar
behoefte aan te hebben (contactlegging, oefenen vaardigheden,
samen optrekken bij de uitvoering).
 Ook gaat hij na of de met de cliënten samenwerkende wijkbewoners
behoefte hebben aan informatie of advies en is hij desgewenst voor
hen beschikbaar voor overleg.
 De RIBW-medewerker volgt de vorderingen en coacht de cliëntgroep
en/of de bewoners of treedt op als bemiddelaar als daar behoefte aan
is.
In ieder geval sociale contacten. Afhankelijk van de aard van de
gezamenlijke activiteiten kan het ook gaan over dagbesteding,
huishouding, gezondheid of opvoeding.
De betreffende bewonersgroep. Het kan voor de hand liggen hier ook het
wijkwelzijnswerk, een gemeentelijke wijkmanager of een
leefbaarheidsoverleg bij te betrekken.
Het kan gaan om warme overdracht met monitoring, toerusting,
afstemming of gezamenlijke uitvoering.
Vorm: Ondersteuning vindt plaats daar waar het meest praktisch is, op de
plek waar het initiatief wordt uitgewerkt of bij de RIBW.
Doorlooptijd: Afhankelijk van de aard van de activiteit kan het gaan om
ondersteuning tijdens de startperiode. Deze periode is in het algemeen
korter dan een jaar. Of er worden afspraken gemaakt over blijvende
betrokkenheid van een RIBW-medewerker als achterwacht (periodiek
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 96
Samenhang met
andere
producten
terugkerend contact).
Dit product kan een specifieke vorm zijn van kwartiermaken of
ondersteuning zelfinitiatieven. Ook is er een link met de producten gericht
op de begeleiding van de betrokken cliënten.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 97
E.2 Ondersteuning van mantelzorgers
Productnaam
Ondersteuning van mantelzorgers
Omschrijving
Het gaat hierbij om coaching en deskundigheidsbevordering voor
mantelzorgers, individueel of via cursussen. Bij dit product staat de
mantelzorger zelf centraal, niet als onderdeel van het cliëntsysteem, maar
als zelfstandige vrager van steun. De medewerker die de
mantelzorgondersteuning biedt, hoeft niet de begeleider te zijn van de
RIBW-cliënt waar de mantelzorger bij betrokken is.
Mantelzorgers: leden uit het persoonlijk netwerk van mensen met
langdurige psychiatrische aandoeningen of ernstige psychosociale
problematiek, die dagelijks of wekelijks en gedurende een lange periode
ondersteuning verlenen, meer dan wat gebruikelijk is tussen gezinsleden
of vrienden.
Specifiek gaat het om mantelzorgers van cliënten die door de RIBW
worden begeleid of om mantelzorgers van mensen die vanwege hun
problematiek tot de doelgroep van de RIBW horen.
De mantelzorger is in staat een goede balans te bewaren tussen het eigen
leven en welzijn enerzijds en het ondersteunen van zijn netwerklid
anderzijds.
De mantelzorger beschikt over de kennis en vaardigheden nodig om op
een voor beiden zinvolle en voldoening gevende manier invulling te geven
aan de ondersteuning en de relatie met de cliënt.
N.B. Het is mogelijk dat de RIBW niet zelf de mantelzorgondersteuning
biedt, maar wel signaleert dat ondersteuning gewenst is en de
mantelzorger naar beschikbaar aanbod van derden verwijst (zo nodig met
warme overdracht, afstemming en monitoring).
 Een mantelzorger krijgt het aanbod van ondersteuning als blijkt tijdens
contacten in verband met een RIBW-cliënt dat de mantelzorger
daaraan behoefte heeft. Een cursus wordt standaard aangeboden als
er voor het eerst contact gelegd wordt.
 Naast de mogelijkheid van individuele coaching heeft de RIBW een
groepsaanbod voor mantelzorgers van cliënten. Onderstaande
activiteiten vormen dan onderdeel van het programma. Voordeel van
een cursus is dat mantelzorgers ook onderling ervaringen kunnen
uitwisselen.
 De RIBW-medewerker brengt met de mantelzorger in kaart welke
belasting deze (en zijn gezin) ervaart en welke steunbronnen er zijn en
bepaalt samen met de mantelzorger wat het resultaat van het
coachingstraject moet zijn.
 Onderwerpen:
- hoe om te gaan met specifieke kenmerken van de cliënt waar de
mantelzorger ondersteuning aan biedt (uitleg, oefenen, coaching
over concrete situaties);
- hoe de balans te houden tussen het eigen leven, de zorgtaak en
ontspanning zoeken;
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 98
hoe anderen te informeren of te betrekken bij de mantelzorg
(sociale kaartkennis, oefenen, coaching over concrete situaties).
 Als dat nodig is verwijst de RIBW-medewerker de mantelzorger
aanvullend naar zelfhulpaanbod, respijtzorg of naar professionele zorg
voor zichzelf.
Dit product betreft allereerst het sociale netwerk, maar kan ook over
andere levensgebieden gaan als de mantelzorg daar voor de mantelzorger
tot problemen leidt, denk bijvoorbeeld aan opvoeding, aan werk of
inkomen. Dit product sluit aan op prestatieveld 4 van de Wmo.
Steunpunt mantelzorg; maatschappelijk werk en mantelzorg
zelfhulpgroepen.
-
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Er is sprake van verwijzing met warme overdracht en monitoring. Op
verzoek van de samenwerkingspartner ook toerusting en afstemming.
Vorm: Individueel of in groepsverband, in principe op kantoor bij de RIBW.
De cliënt wordt hierbij niet betrokken.
Doorlooptijd: Ondersteuning mantelzorg wordt voor een afgebakende
periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.
Mantelzorgondersteuning is een zelfstandig product. Het hangt samen
met begeleiding gericht op versterking of uitbreiding van het sociale
netwerk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 99
E.3 Het organiseren van een maatjesproject
Productnaam
Het organiseren van een maatjesproject
Omschrijving
Het organiseren van een maatjesproject. Doel van zo’n project is het
koppelen van vrijwilligers aan cliënten van de RIBW om hen uit een
isolement te halen, of te ondersteunen bij bijvoorbeeld dagbesteding, vrije
tijd of administratie. De concrete invulling van het contact tussen maatje
en cliënt hangt af van de behoefte van de cliënt.
Burgers die zich vrijwillig willen inzetten en affiniteit hebben met de
profijtgroep.
Profijtgroep: mensen met een langdurige psychiatrische aandoening of
ernstig psychiatrisch probleem die behoefte hebben aan iemand om
samen activiteiten te ondernemen.
Er zijn maatjes beschikbaar voor cliënten die hieraan behoefte hebben.
Een RIBW-medewerker is de coördinator. Deze zorgt voor:
 werving, selectie en training van maatjes;
 matching van maatjes aan cliënten;
 ondersteuning van koppels cliënt - maatje;
 deskundigheidsbevordering van maatjes;
 contacten met derden over het project, publiciteit en verslaglegging.
De RIBW regelt de randvoorwaarden (vrijwilligersbeleid,
onkostenvergoeding, verzekering).
In ieder geval sociale contacten, verder afhankelijk van de specifieke
invulling: vrije tijd, dagbesteding, administratie, mobiliteit, gezin en
opvoeding.
Vrijwilligersorganisaties, vrijwilligerssteunpunt, vrijwillige thuiszorg en/of
welzijn.
In tweede instantie ook de organisaties die betrokken zijn bij werk,
dagbesteding of recreatieve activiteiten van de cliënt.
Afstemming, eventueel onderlinge verwijzing of samenwerking bij werving
of uitvoering.
Een maatjesproject kan ook een bredere doelgroep bedienen als
collectieve voorziening.
Doorlooptijd: een maatjesproject loopt langdurig.
Maatjes kunnen worden ingezet in het kader van netwerkversterking of
toeleiden naar vrijwillige inzet, of bij langdurige begeleiding. Een
alternatief voor dit product is het toeleiden van cliënten naar
maatjesprojecten georganiseerd door of samen met andere partijen.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partner
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 100
E.4 Het organiseren van inloopactiviteiten
(ook: F.12)
Productnaam
Het organiseren van inloop activiteiten
Omschrijving
De inloop is een specifieke laagdrempelige voorziening voor mensen uit de
doelgroep die eventueel ook open staat voor andere buurt- of
wijkbewoners. Deelnemers kunnen komen en gaan wanneer ze willen, er
is geen vast programma. Het biedt een mogelijkheid om even uit de eigen
omgeving te komen en onder andere mensen te zijn De inloop is bij
voorkeur op een centrale plaats in het woongebied van de doelgroep
gesitueerd.
Cliënten die geen eigen dagbesteding hebben en die behoefte hebben aan
een laagdrempelige daginvulling, zonder verplichting en zonder
kwaliteitseisen. Het gaat hier om mensen met een psychiatrische
achtergrond of mensen met ernstige psychosociale problematiek, vaak
met weinig eigen initiatief en ontwikkelingsmogelijkheden en een klein
netwerk. Er is sprake van (dreigende) vereenzaming.
Daarnaast staat de activiteit ook open voor andere mensen, bijvoorbeeld
uit de buurt van de inloopplek.
Cliënten komen door deze activiteit in contact met andere mensen. Ze
hebben een plek om vragen te stellen en zich gezien te voelen. Cliënten
zijn welkom zonder dat ze gestigmatiseerd worden door andere
deelnemers.
RIBW-medewerkers vangen op deze plek signalen op, bieden ad hoc
ondersteuning bij concrete dagelijkse vragen en schatten in of mensen in
zijn voor een traject richting een andere vorm van dagbesteding.
 De RIBW stelt een daartoe geschikte ruimte beschikbaar als
inloopgelegenheid.
 De inloop heeft geen programma. Wel bestaat de mogelijkheid iets te
drinken (en te eten) en deel te nemen aan ongeorganiseerde
recreatieve activiteiten zoals kaarten, biljarten, andere spelletjes en
het maken van een praatje.
 Leden van de doelgroep komen op de momenten dat ze daar behoefte
aan hebben.
 RIBW-medewerkers zijn aanwezig en beschikbaar voor vragen van
cliënten. Ze leggen zo nodig actief contact met een bezoeker en
stimuleren bezoekers tot onderling contact.
 Het is mogelijk dat de inloop wordt georganiseerd door cliënten en dat
zij de rol van gastheer of gastvrouw op zich nemen.
Inloop levert een bijdrage op de levensgebieden sociale contacten, vrije
tijd en dagbesteding.
Vrijwilligers, cliënten/ervaringsdeskundigen, organisaties die
wijkbewoners waarvan ze denken dat deze baat hebben bij bezoek van de
inloop verwijzen (bijvoorbeeld zorg en welzijn, gemeente,
bewonersorganisaties, woonconsulenten, wijkagenten).
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 101
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Medeorganisatoren of mee-uitvoerders respectievelijk verwijzen en
afstemmen.
Vorm: De inloop wordt door de RIBW in eigen beheer georganiseerd, op
een eigen locatie of in van derden gehuurde ruimte. RIBW-begeleiding is
op de locatie van de inloop aanwezig.
Doorlooptijd: Inloop activiteiten worden voor een langdurige periode
geboden. Deze periode is in het algemeen langer dan een jaar.
Het bezoek aan een inloop kan onderdeel zijn van de stabiele
ondersteuningsmix in het kader van langdurige begeleiding of tijdelijk
plaatsvinden, als start van een hersteltraject. Het bieden van inloop is een
alternatief voor het begeleiden van cliënten naar en bij het bezoeken van
inloop van derden.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 102
F. Arbeid/dagbesteding/opleiding
F.1 Trajectbegeleiding arbeid
Productnaam
Trajectbegeleiding arbeid
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op het verkrijgen en houden van
(on)betaald werk.
Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die (on)betaald werk
willen, maar niet in staat zijn zelfstandig of uitsluitend met hulp van een
re-integratiebedrijf dit doel te realiseren. De cliënt heeft in principe de
capaciteiten om de benodigde competenties te ontwikkelen.
De cliënt heeft (on)betaald werk naar eigen tevredenheid en vermogen.
Cliënt werkt op termijn toe naar een betaalde baan (arbeidscontract).
Trajectbegeleiding kan worden aangeboden op eigen verzoek van de cliënt
als specifieke vorm van tijdelijke begeleiding of op verwijzing van UWV,
sociale dienst of re-integratiebedrijf. In dat laatste geval zal sprake zijn van
een verplichting. Er zijn specifieke methoden ontwikkeld voor de
trajectbegeleiding van mensen met psychiatrische aandoeningen. De
RIBW-medewerker zet deze zo mogelijk in.
N.B. in een aantal gevallen zal de RIBW-medewerker niet de volledige
trajectbegeleiding doen met name wanneer betaald werk binnen
afzienbare tijd gerealiseerd gaat worden. De medewerker zal dan
samenwerken met het re-integratiebedrijf en beschikbaar zijn voor
toerusting, consultatie en advies. Sommige van onderstaande activiteiten
vervallen dan of worden gezamenlijk uitgevoerd.
 De RIBW-medewerker onderzoekt met de cliënt wat deze voor werk
wil doen.
 Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen welke kwaliteiten de
cliënt in huis heeft, wat hij al kan en in het verleden gedaan heeft.
 Ook onderzoeken ze welke beperkingen de cliënt ondervindt en wat
dat voor consequenties heeft voor de arbeidsmogelijkheden.
 Cliënt en RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt wil en kan
leren om het gewenste werk te kunnen uitvoeren.
 Cliënt en RIBW-medewerker zoeken samen een passende manier om
die vaardigheden te leren, eventuele kwalificaties te behalen en
werkervaring op te doen. Dit kan betekenen het doen van
vrijwilligerswerk, volgen van scholing, het zoeken van een stage of
werkervaringplek.
 De RIBW-medewerker bewaakt de voortgang en stelt in overleg met
de cliënt en diens leidinggevende vast wanneer de cliënt toe is aan
een volgende stap.
 Zo mogelijk wordt meteen gestart op de beoogde uiteindelijke
werkplek, waarbij training en begeleiding van zowel de cliënt als de
ontvangende medewerkers ter plaatse worden aangeboden. Dit is een
specifieke op effectiviteit getoetste methode: individual placement
and support (IPS).
 De RIBW-medewerker bemiddelt bij het vinden van een geschikte
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 103
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
plek. Als cliënt dat niet zelf kan, zoekt de RIBW-medewerker een baan.
Hij zet daarvoor zijn netwerk in.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het maken van
afspraken over de werkzaamheden en begeleiding op de werkplek.
 De RIBW-medewerker monitort de voortgang en biedt zo nodig
ondersteuning aan de cliënt en aan de ontvangende partij.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het zich presenteren
aan een mogelijke werkgever.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het zoeken van werk.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Vrijwilliger, organisatie die werkplek biedt, UWV/Sociale Dienst, arbeidsreintegratiebedrijf, werkgever.
Er kan sprake zijn van een verwijzing met warme overdracht en
monitoring, afstemming, samenwerking in de uitvoering, toerusting en
advisering.
Het is mogelijk dat er een vrijwilliger is die als maatje op de werkplek extra
aandacht heeft voor de cliënt en laagdrempelige steun biedt. De RIBWmedewerker is dan beschikbaar als achterwacht (toerusting, advisering).
In geval sprake is van een verplicht traject in opdracht van UWV of sociale
dienst, zal rapportage plaatsvinden aan de opdrachtgever conform
afspraak.
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Bij de cliënt thuis of bij de RIBW, of ook wel op de werkplek of bij het
re-integratiebedrijf.
Doorlooptijd: Trajectbegeleiding wordt voor een kortdurende periode
geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 104
F.2 Begeleiding bij leer-werkplekken
Productnaam
Begeleiding bij leer-werkplekken
Omschrijving
De begeleiding is specifiek gericht op het leren werken en in een bepaalde
werksetting te functioneren en op het geschikt maken van de
ontvangende werkomgeving voor de cliënt.
Cliënten met psychiatrische en psychosociale problematiek die een
werkplek krijgen of hebben waar ze werkervaring opdoen. Het gaat veelal
om mensen met beperkte arbeidsvaardigheden of weinig of geen
(recente) ervaring in hun vak.
De cliënt heeft zicht op zijn mogelijkheden om (betaald) werk te kunnen
verrichten.
De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn
om naar vermogen te kunnen werken.
De cliënt heeft algemene arbeidsvaardigheden en specifieke
beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en heeft werkervaring
opgedaan.
De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en
verhoudingen met collega’s en leidinggevende optimaal afgestemd op de
betreffende cliënt.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden
van een leer-werkplek en zet hiervoor zo nodig zijn eigen netwerk en
sociale kaartkennis in.
 RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken afspraken
over het werk en de werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt,
de doelen die de cliënt wil realiseren met de leer-werkplek, de
ondersteuning die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of
collega’s/leidinggevenden van de ontvangende partij en de
evaluatiemomenten.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het verwerven van
arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties, zoals discipline, op
tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen volhouden, omgaan
met collega's, communicatie en samenwerken) via coaching en
reflectie op de opgedane ervaringen, adviezen, training, eventuele
training on the job.
 De RIBW-medewerker ondersteunt soms ook bij het verkrijgen van
vakinhoudelijke vaardigheden (groenonderhoud,
bouwwerkzaamheden, e.a.) via voorbereidende training of training on
the job.
 De RIBW-medewerker ondersteunt desgewenst ook collega’s en
leidinggevenden met adviezen over de omgang met de cliënt of over
aanpassingen aan werkplek, werkinhoud, werkinstructies om de cliënt
beter te laten functioneren en bemiddelt bij knelpunten of stagnatie.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Vrijwilliger, organisatie die leer-werkplek biedt.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 105
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
Meestal zorgen de organisaties die leer-werkplekken bieden zelf voor
training ‘on the job’ en voor de dagelijkse werkbegeleiding van de cliënt.
Het is mogelijk dat er een vrijwillig maatje of daartoe aangewezen collega
op de werkplek extra aandacht heeft voor de cliënt en laagdrempelige
steun biedt.
De RIBW-medewerker begeleidt op afstand, er is sprake van afstemming,
warme overdracht en monitoring, toerusting en advies, soms ook
gezamenlijke uitvoering.
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Op de werkplek, bij de RIBW of bij de cliënt thuis.
Doorlooptijd: Begeleiding bij leer-werkplekken wordt voor een
afgebakende periode geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan
een jaar.
Begeleiding van de cliënt tijdens een leer-werkplek bij derden kan
onderdeel uitmaken van trajectbegeleiding. Het kan worden aangeboden
volgend op arbeidsmatige dagbesteding of een deelname op een leerwerkplek die de RIBW zelf biedt of voorafgaand aan begeleiding tijdens
deelname aan betaald werk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 106
F.3 Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties aan
de slag gaan
Productnaam
Ondersteuning wanneer ervaringsdeskundigen bij andere organisaties
aan de slag gaan
Omschrijving
Organisaties zetten ervaringsdeskundigen in als collega omdat deze een
aanvulling kunnen bieden op hun bestaande dienstverleningsaanbod aan
mensen met langdurige psychiatrische aandoeningen of ze zetten
ervaringsdeskundigen in als trainer van eigen medewerkers om hen te
leren beter met cliënten met langdurige psychiatrische aandoeningen om
te gaan. De RIBW kan de ontvangende organisatie daarbij uit eigen
ervaring adviseren en ondersteunen en kan ook de ervaringsdeskundige
coachen.
Organisaties die hetzij ervaringsdeskundigen als medewerker aannemen,
hetzij hun medewerkers door een ervaringsdeskundige laten trainen.
Cliënten met specifieke competenties en/of kwaliteiten die zich als
ervaringsdeskundige inzetten om hun kennis over de doelgroep gericht in
te zetten voor andere cliënten of te delen met professionals.
De ervaringsdeskundige heeft zich ontwikkeld door de opgedane
arbeidservaring en/of het onderhouden van arbeidsvaardigheden.
De organisatie heeft haar kwaliteit verbeterend of haar mogelijkheden
vergroot op het thema waar de ervaringsdeskundige in thuis is.
Medewerkers van de ontvangende organisatie beschikken over meer
vaardigheden om met mensen met psychiatrische aandoeningen om te
kunnen gaan. Het aanbod van de organisatie is beter afgestemd op
cliënten met psychiatrische aandoeningen
 RIBW-medewerker, cliënt en ontvangende partij maken afspraken
over het werk en de werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt,
de doelen die de cliënt wil realiseren, de ondersteuning die de RIBWmedewerker biedt aan cliënt en/of collega’s/leidinggevenden van de
ontvangende partij en de evaluatiemomenten.
 Het kan voor de ondersteuning van de ontvangende partij gaan om
deskundigheidsbevordering, advisering over takenpakket, inwerken en
werkbegeleiding, periodiek overleg met werkbegeleider of met
werkbegeleider en ervaringsdeskundige samen. Het kan gaan om
adviezen over de omgang met de cliënt of over aanpassingen aan
werkplek, werkinhoud, werkinstructies om de cliënt beter te laten
functioneren, ook kan sprake zijn van bemiddeling bij knelpunten of
stagnatie.
 Wanneer ervaringsdeskundigen optreden als trainer, kan sprake zijn
van een coproductie, waarin de trainers in principe vanuit het RIBW
werkzaam zijn. De RIBW is dan verantwoordelijk voor de
werkbegeleiding van de ervaringsdeskundig trainers. In dat geval is
belangrijk dat het voor de ontvangende organisatie duidelijk is wie
waarop aanspreekbaar is.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het verwerven van
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 107
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties, zoals discipline, op
tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen volhouden, omgaan
met collega's, communicatie en samenwerken) via coaching en
reflectie op de opgedane ervaringen, adviezen, training, eventuele
training ‘on the job’.
Levensgebied dagbesteding/werk/opleiding. De inzet van
ervaringsdeskundigen kan gebeuren in verband met ondersteuning van
cliënten van de ontvangende partij op alle levensgebieden.
De ontvangende organisatie; denk bijvoorbeeld aan een
welzijnsorganisatie, gemeentelijke diensten die contacten met het publiek
hebben, Wmo-loket, woonconsulenten of politie. Eventueel ook
UWV/sociale dienst/re-integratiebedrijf.
Toerusting, coaching, afstemming, samenwerking in de uitvoering, warme
overdracht met monitoring.
Vorm: De ondersteuning vindt plaats bij de samenwerkingspartner of, als
dat beter uitkomt, bij de RIBW.
Doorlooptijd: Ondersteuning ervaringsdeskundigen elders wordt voor een
kortdurende periode ingezet. Deze periode is in het algemeen korter dan
een jaar.
Het is een verbijzondering van E2. Het kan een onderdeel zijn van E1
trajectbegeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 108
F.4 Het bieden van leer-werkplekken
(ook mogelijk als collectieve voorziening)
Productnaam
Het bieden van leer-werkplekken
Omschrijving
Het bieden van leer-werkplekken en bijbehorende werkbegeleiding binnen
de RIBW-organisatie.
Cliënten met psychiatrische en psychosociale problematiek die behoefte
hebben aan een werkplek waar ze werkervaring opdoen, en waarbij de
specifieke gedragskenmerken zodanig zijn dat een werkplek bij derden nog
niet haalbaar wordt geacht. Het gaat veelal om mensen met beperkte
arbeidsvaardigheden of weinig of geen (recente) ervaring in hun vak. Ook
is denkbaar dat personen die elders in traject zijn richting geschikte arbeid
een leer-werkplek bij de RIBW invullen.
Er zijn geschikte leer-werkplekken beschikbaar voor cliënten.
De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en
verhoudingen met collega’s en leidinggevende optimaal afgestemd op de
betreffende cliëntengroep.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Doelen voor de cliënt: zie begeleiding bij leer-werkplekken.
De RIBW definieert geschikte leer-werkplekken binnen de eigen
organisatie.
 De RIBW ontwikkelt procedures gericht op selectie, inwerken en
begeleiden van kandidaten en afstemming tussen de dagelijkse
werkbegeleider en de medewerker die de cliënt coacht in zijn
ontwikkeling.
 De RIBW ziet erop toe dat betrokken medewerkers adequaat worden
toegerust en dat afstemming plaatsvindt tussen werkbegeleider en
trajectbegeleider.
Het product heeft betrekking op het leefgebied
werken/dagbesteding/opleiding.
Eventuele verwijzers (sociale dienst, UWV, zorg en welzijn)

De RIBW zorgt in het kader van dit product uitsluitend voor het
beschikbaar stellen van de plek en voor begeleiding gericht op de
dagelijkse werkzaamheden. De begeleiding van cliënt en werkplek tijdens
de leerwerkperiode behoort niet tot dit product.
Vorm: Het gaat om leer-werkplekken binnen de RIBW-organisatie. Deze
kunnen zowel in de cliëntgebonden teams als binnen bijvoorbeeld keuken,
facilitaire dienst of administratie vallen.
Doorlooptijd: Leer-werkplekken worden voor een afgebakende periode
geboden. Deze periode is in het algemeen korter dan een jaar.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 109
F.5 Studiebegeleiding
Productnaam
Omschrijving
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Studiebegeleiding
De begeleiding is specifiek gericht op het onder de knie krijgen van
plannen, organiseren van studievaardigheden en het leren van de eigen
leerstijlen. Een onderdeel is het leren hulp te vragen bij onderwerpen
waar de leerling/student niet zelfstandig uitkomt.
Cliënten die moeite hebben op het gebied van structureren, organiseren
en plannen. Dat is vaak het geval bij mensen met een psychiatrische
stoornis.
De cliënt kan zijn studietraject zelfstandig plannen.
De cliënt kent zijn eigen leerstijl en kan daarbij passende methoden
toepassen om zich effectief kennis eigen te maken.
De cliënt signaleert wanneer hij ondersteuning nodig heeft en is in staat
deze te organiseren.
 De RIBW-medewerker onderzoekt samen met de cliënt de
belemmeringen bij het studeren.
 De RIBW-medewerker oefent met de cliënt vaste
planningswerkwijzen.
 De RIBW-medewerker ondersteunt bij het aanleren van effectieve
manieren van leren.
 Na een periode van intensieve begeleiding waarbij de RIBWmedewerker over alle studieopgaven met de cliënt meedenkt, gaat de
cliënt steeds meer zelf de structuur aanbrengen.
 De RIBW-medewerker monitort met de cliënt zijn vorderingen,
signaleert eventuele stagnatie en bespreekt aanpakken.
 Zo nodig is ook contact met de opleiding en de docent. Advisering of
toerusting kunnen aan de orde zijn. Soms zullen afspraken gemaakt
worden over specifieke aanpassingen bijvoorbeeld rond aanwezigheid,
verwacht studietempo, of samenwerking met medestudenten die het
de cliënt gemakkelijker maken de studie effectief te volgen.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
De uitstraling is levensbreed: organiseren, plannen en structureren zijn
belangrijke vaardigheden bij het nemen van regie over het eigen leven.
School of onderwijsinstelling: eventueel een vrijwillig maatje of een
medestudent.
De RIBW-medewerker leert de cliënt de studievaardigheden aan.
Eventueel zorgt de onderwijsinstelling voor inhoudelijke ondersteuning bij
de studievaardigheden en zorgt de RIBW-medewerker voor specifieke
handreikingen voor de speciale vragen waar de cliënt mee komt,
ingegeven door zijn of haar beperking.
Het maatje of de medestudent kunnen samen studeren en ook kan de
medestudent opletten of het de cliënt goed gaat binnen de opleiding.
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Bij de cliënt thuis, op de school of bij de RIBW.
Doorlooptijd: Studiebegeleiding wordt voor een langdurige periode
geboden. Deze periode is in het algemeen langer dan een jaar.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 110
F.6 Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten
Productnaam
Omschrijving
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Toeleiden naar arbeidsmatige dagactiviteiten
Het toeleiden van een cliënt om een arbeidsmatige dagactiviteit te vinden
en er te starten.
Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die qua competenties
arbeidsmatig bezig kunnen zijn buiten een beschermde omgeving, in
eerste instantie zonder dat er perspectief is op doorgroei naar een
betaalde baan. Ze weten niet welke mogelijkheden er in hun omgeving zijn
of hoe ze een geschikte plek vinden. Ook weten ze vaak niet goed wat ze
willen en kunnen.
De cliënt beschikt over een passende arbeidsmatige dagactiviteit, waar hij
naar eigen tevredenheid en vermogen actief kan zijn.
De ontvangende organisatie is bereid en in staat de activiteit te bieden en
de cliënt in de toekomst te blijven ondersteunen.
 De RIBW-medewerker motiveert de cliënt op het vlak van arbeid.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de interesses en
mogelijkheden van de cliënt en specifieke aandachtspunten of
wensen.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig
heeft om te starten en oefenen dit desgewenst.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden
van een arbeidsmatige dagbestedingsplek en zet hiervoor zijn eigen
netwerk en sociale kaartkennis in.
 De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor begeleiding bij het
kennismaken met de arbeidsmatige dagactiviteit. RIBW-medewerker,
cliënt en ontvangende partij maken dan afspraken over het werk en de
werkbegeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de
cliënt wil realiseren met de bezigheden, eventuele ondersteuning bij
de start die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of
collega’s/leidinggevenden van de ontvangende partij en over een
evaluatiemoment na een korte startperiode.
 Als de evaluatie positief is, wordt het toeleidingstraject beëindigd. De
RIBW-medewerker geeft aan dat cliënt en ontvangende partij altijd
contact kunnen opnemen indien stagnatie of uitval dreigt.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Organisatie die arbeidsmatige dagactiviteiten biedt, bijvoorbeeld
welzijnsorganisatie, zorgorganisatie (zoals verzorgingshuis),
vrijwilligersorganisatie, kunstatelier, vereniging, school of kerk.
De ontvangende organisatie verzorgt het inwerken en de werkbegeleiding.
Verwijzing met warme overdracht en monitoring. Eventueel coaching en
toerusting, in eerste instantie gezamenlijk uitvoeren van activiteiten.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 111
Context
Samenhang met
andere
producten
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Bij de ontvangende organisatie, bij de cliënt thuis of bij de RIBW.
Doorlooptijd: Toeleiding naar arbeidsmatige dagactiviteiten bij collectieve
voorzieningen beslaat een afgebakende. Deze periode is in het algemeen
korter dan een halfjaar.
Toeleiding kan een onderdeel vormen van trajectbegeleiding arbeid. Ook
is samenhang met andere arbeidsgerelateerde producten mogelijk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 112
F.7 Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten elders
Productnaam
Omschrijving
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten
Het begeleiden van een cliëntengroep, specifiek gericht op deelnemen aan
arbeidsmatige dagactiviteiten binnen een andere organisatie. Een RIBWmedewerker biedt ter plekke begeleiding aan cliënten die daar
meewerken.
Organisaties die bereid zijn om (groepen) cliënten binnen hun organisatie
mee te laten werken, maar zelf onvoldoende geschikt begeleidend
personeel hebben.
Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die kunnen werken buiten
een beschermde omgeving, maar (nog) niet over de vaardigheden
beschikken om dat zelfstandig te kunnen uitvoeren. Ook is de
ontvangende omgeving nog niet optimaal op hun behoeften aangepast.
De werkomgeving is qua inrichting, werkinhoud, werkproces en
verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerker optimaal
afgestemd op de betreffende cliënt.
De deelnemersgroep werkt als groep op een goede manier mee in het
werk van de ontvangende organisatie. De onderlinge verhoudingen zijn
steunend.
De cliënt heeft voldoende algemene arbeidsvaardigheden en specifieke
beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en werkervaring
opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid en naar tevredenheid van
de ontvangende organisatie te functioneren in de arbeidsmatige
dagbesteding.
De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn
om naar vermogen te kunnen werken.
 RIBW en ontvangende organisatie maken contractuele afspraken over
de samenwerking, met daarin geregeld de financiële verhoudingen,
verantwoordelijkheidsverdeling en afspraken over evaluatie en
verantwoording.
 De RIBW-medewerker geeft leiding aan het cliëntenteam dat
werkzaamheden binnen de organisatie uitvoert, voert
afstemmingsoverleg met andere onderdelen van de organisatie en
met de leiding.
 Het team fungeert zoals binnen een werkorganisatie gebruikelijk: met
afspraken over inzet en taakverdeling, werkbesprekingen en informele
teamactiviteiten zoals het samen koffie drinken.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het verwerven en
beoefenen van arbeidsmatige vaardigheden (arbeidscompetenties,
zoals discipline, op tijd op het werk verschijnen, werktempo kunnen
volhouden, omgaan met collega’s, communicatie en samenwerken)
via gerichte werkaanwijzingen, training on the job en
werkbesprekingen.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het verkrijgen en
uitvoeren van vakinhoudelijke vaardigheden (groenonderhoud,
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 113
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
bouwwerkzaamheden, e.a.) gerichte werkaanwijzingen, training ‘on
the job’ en werkbesprekingen.
 De RIBW-medewerker ondersteunt andere medewerkers uit de
ontvangende organisatie met adviezen over de omgang met de
cliënten of over aanpassingen aan werkplek, werkinhoud,
werkinstructies om de cliëntengroep beter te laten functioneren en
bemiddelt bij knelpunten of stagnatie.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Organisatie die werkplekken biedt, zoals zorgboerderij,
welzijnsorganisatie.
De begeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de
RIBW.
De organisatie die de werkplek biedt, zorgt voor bedrijfsvoering.
Vorm: De begeleiding vindt plaats op de plek waar de dagactiviteit
plaatsvindt.
Doorlooptijd: Begeleiding bij arbeidsmatige dagactiviteiten vindt vaak
langdurig plaats, waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun
eigen traject in- en doorstromen.
Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van
de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 114
F.8 Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten
(ook mogelijk als collectieve voorziening)
Productnaam
Het bieden van arbeidsmatige dagactiviteiten
Omschrijving
Het bieden van (on)betaalde werkzaamheden met een arbeidsmatig
karakter en de begeleiding daarvan.
Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die behoefte hebben aan
dagbesteding en interesse hebben in arbeidsmatige activiteiten, maar qua
competenties en gedragskenmerken niet in staat zijn daarbij in een minder
beschermde omgeving te functioneren.
Ook anderen die baat kunnen hebben bij het deelnemen aan de geboden
activiteit kunnen tot de doelgroep behoren.
Er zijn voldoende geschikte arbeidsmogelijkheden zonder werkdruk
beschikbaar voor de cliënten. De werkomgeving is qua inrichting,
werkinhoud, werkproces en verhoudingen met andere deelnemers en
RIBW-medewerker optimaal afgestemd op de betreffende cliënt.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
De cliënt heeft voldoende algemene arbeidsvaardigheden en specifieke
beroepsvaardigheden ontwikkeld of onderhouden en werkervaring
opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid en naar tevredenheid te
functioneren in de arbeidsmatige dagbesteding.
De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn
om naar vermogen te kunnen werken.
Eventuele doorgroeimogelijkheden zijn in kaart gebracht.
 De RIBW verzorgt de werkplek waar de cliënt dagactiviteiten uitvoert,
inclusief de dagelijkse werkbegeleiding.
 De RIBW zorgt ook voor de bedrijfsvoering van de werkzaamheden.
Dit product heeft betrekking op het leefgebied
werken/dagbesteding/opleiding.
Verwijzers zoals sociale dienst, welzijn- en zorgorganisaties, UWV, Wmoloket.
Afstemming. Terugkoppeling van bevindingen en resultaten.
Vorm: De dagactiviteiten vinden in het algemeen plaats op een locatie van
de RIBW of een speciaal voor de activiteit gehuurde locatie.
Doorlooptijd: Arbeidsmatige dagbesteding wordt langdurig aangeboden,
waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen
Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van
de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 115
F.9 Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
Productnaam
Toeleiden naar niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
Omschrijving
Het toeleiden van een cliënt om een dagactiviteit te vinden en er te
starten.
Cliënten met veelal psychiatrische problematiek die qua competenties en
interesses bezig kunnen zijn buiten een beschermde omgeving, die niet
geïnteresseerd zijn in arbeidsmatige dagbesteding en waarbij ook geen
perspectief is op doorgroei naar een betaalde baan. Ze weten niet welke
mogelijkheden er in hun omgeving zijn of hoe ze een geschikte plek
vinden. Ook weten ze vaak niet goed wat ze willen en kunnen.
De cliënt beschikt over een passende dagactiviteit, waar hij naar eigen
tevredenheid en vermogen actief kan zijn.
De ontvangende organisatie is bereid en in staat de activiteit te bieden en
de cliënt in de toekomst te blijven ondersteunen.
 De RIBW-medewerker motiveert de cliënt om elders actief te worden.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen de interesses en
mogelijkheden van de cliënt en specifieke aandachtspunten of
wensen.
 De cliënt en de RIBW-medewerker bepalen samen wat de cliënt nodig
heeft om te starten en oefenen dit desgewenst.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënt bij het kiezen en vinden
van een dagbestedingsplek en zet hiervoor zijn eigen netwerk en
sociale kaartkennis in.
 De RIBW-medewerker zorgt indien nodig voor begeleiding bij het
kennismaken met de dagactiviteit. RIBW-medewerker, cliënt en
ontvangende partij maken dan afspraken over de bezigheden en de
begeleiding die de ontvangende partij biedt, de doelen die de cliënt
wil realiseren met de bezigheden, eventuele ondersteuning bij de start
die de RIBW-medewerker biedt aan cliënt en/of andere deelnemers en
RIBW-medewerkers van de ontvangende partij en over een
evaluatiemoment na een korte startperiode.
 Als de evaluatie positief is, wordt het toeleidingstraject beëindigd. De
RIBW-medewerker geeft aan dat cliënt en ontvangende partij altijd
contact kunnen opnemen indien stagnatie of uitval dreigt.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Organisatie die dagactiviteiten biedt, bijvoorbeeld een welzijnsorganisatie,
een zorgorganisatie (zoals verzorgingshuis), een vrijwilligersorganisatie,
kunstatelier, vereniging, een commerciële aanbieder van cursussen of de
kerk.
De ontvangende organisatie verzorgt de introductie en de begeleiding bij
de activiteit.
Verwijzing met warme overdracht en monitoring. Eventueel coaching en
toerusting, in eerste instantie gezamenlijk uitvoeren van activiteiten.
Vorm: De begeleiding vindt daar plaats waar deze het meest voor de hand
ligt. Bij de ontvangende organisatie, bij de cliënt thuis of bij de RIBW.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 116
Samenhang met
andere
producten
Doorlooptijd: Toeleiding naar dagactiviteiten bij collectieve voorzieningen
beslaat een afgebakende periode. Deze periode is in het algemeen korter
dan een halfjaar.
Toeleiding kan een onderdeel vormen van trajectbegeleiding. Ook is
samenhang met andere meer arbeidsgerelateerde producten mogelijk.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 117
F.10 Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
Productnaam
Begeleiding bij niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
Omschrijving
Het begeleiden van een cliëntengroep, specifiek gericht op deelnemen aan
dagactiviteiten binnen een andere organisatie. Een RIBW-medewerker
biedt ter plekke begeleiding aan cliënten die daar meewerken.
Organisaties die bereid zijn om (groepen) cliënten binnen hun organisatie
mee te laten doen maar zelf onvoldoende geschikt begeleidend personeel
hebben.
Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die actief kunnen zijn
buiten een beschermde omgeving, maar (nog) niet over de vaardigheden
beschikken om dat zelfstandig te kunnen uitvoeren. Ook is de
ontvangende omgeving nog niet optimaal op hun behoeften aangepast.
De omgeving is qua inrichting, aanbod, vaste gang van zaken en
verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerker optimaal
afgestemd op de betreffende cliënt.
De deelnemersgroep neemt als groep plezierig deel in de activiteiten van
de ontvangende organisatie. De onderlinge verhoudingen zijn steunend.
Doelgroep
Doel
De cliënt heeft voldoende vaardigheden ontwikkeld of onderhouden en
ervaring opgedaan om naar eigen wens en tevredenheid èn naar
tevredenheid van de ontvangende organisatie mee te doen in de
dagbesteding.
De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn
om naar vermogen te kunnen deelnemen.
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners

RIBW en ontvangende organisatie maken contractuele afspraken over
de samenwerking, met daarin geregeld de financiële verhoudingen,
verantwoordelijkheidsverdeling en afspraken over evaluatie en
verantwoording.
 De RIBW-medewerker geeft leiding aan het cliëntenteam dat
activiteiten binnen de organisatie uitvoert, voert afstemmingsoverleg
met andere onderdelen van de organisatie en met de leiding.
 De RIBW-medewerker ondersteunt de cliënten bij het uitvoeren van
de activiteiten die tot het geboden programma behoren. Waar
relevant worden daarbij medewerkers van de ontvangende
organisatie, andere deelnemers en vrijwilligers betrokken.
 De RIBW-medewerker ondersteunt andere medewerkers en bezoekers
van de ontvangende organisatie met adviezen over de omgang met de
cliënten of over aanpassingen aan inrichting, programma, afspraken
en regels om de cliëntengroep beter te laten functioneren en
bemiddelt bij knelpunten of stagnatie.
Het heeft betrekking op het leefgebied werken/dagbesteding/opleiding.
Organisatie die geschikt activiteitenaanbod biedt, zoals een
welzijnsorganisatie.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 118
Taakverdeling
Context
Samenhang met
andere
producten
De begeleiding van de cliënt vindt plaats door een medewerker van de
RIBW.
De organisatie die de plek biedt, zorgt voor bedrijfsvoering.
Vorm: De begeleiding vindt plaats op de plek waar de dagactiviteit
plaatsvindt.
Doorlooptijd: Begeleiding bij dagactiviteiten vindt vaak langdurig plaats,
waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen.
Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van
de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 119
F.11 Het bieden van niet-arbeidsmatige dagactiviteiten
(ook mogelijk als collectieve voorziening)
Productnaam
Het bieden van niet arbeidsmatige dagactiviteiten
Omschrijving
Het bieden van een activiteitenprogramma met recreatieve, educatieve en
creatieve activiteiten en de begeleiding daarbij ter vervanging van
gebruikelijke dagbesteding zoals werk en scholing.
Cliënten veelal met psychiatrische problematiek die behoefte hebben aan
dagbesteding en interesse hebben in dagbestedingsactiviteiten, maar qua
competenties en gedragskenmerken niet in staat zijn daarbij in een minder
beschermde omgeving te functioneren of arbeidsmatig actief te worden.
Ook anderen die baat kunnen hebben bij het deelnemen aan de geboden
activiteit kunnen tot de doelgroep behoren.
Er zijn voldoende geschikte dagactiviteiten beschikbaar voor de cliënten.
De omgeving is qua inrichting, aanbod, vaste gang van zaken en
verhoudingen met andere deelnemers en RIBW-medewerkers optimaal
afgestemd op de betreffende cliëntengroep.
De cliënt kan naar eigen wens en tevredenheid functioneren in de
dagbesteding.
Hij beschikt over een vaste dagstructuur waar hij contacten heeft met
andere mensen en zinvol bezig is.
De cliënt kent zijn grenzen en weet welke aandachtspunten van belang zijn
om naar vermogen te kunnen deelnemen.
Eventuele doorgroeimogelijkheden zijn in kaart gebracht.
 De RIBW maakt afspraken met de gemeente/verwijzers over aard van
de deelnemersgroep en hoe toegang en verantwoording geregeld is.
 De RIBW verzorgt de plek waar de cliëntengroep dagactiviteiten
uitvoert, inclusief de dagelijkse begeleiding.
 De RIBW zorgt ook voor alles wat nodig is qua huisvesting, beheer en
bedrijfsvoering.
 Er is een vast activiteitenprogramma. Zo veel mogelijk worden daarin
ook vrijwilligers en cliënten in het kader van een leerwerkplek/arbeidsmatige dagbesteding als RIBW-medewerkers bij
activiteiten ingezet.
 Nieuwe deelnemers worden persoonlijk ontvangen, er wordt met hen
besproken wat ze willen en ze worden geïntroduceerd bij de
activiteitengroep naar keuze, waarbij wordt gemonitord of de
deelname naar wens is en zo nodig aanpassingen in het afgesproken
programma of werkwijze worden doorgevoerd.
Dit product heeft betrekking op het leefgebied
werken/dagbesteding/opleiding en op sociale contacten.
Verwijzers zoals welzijn- en zorgorganisaties, Wmo-loket, sociale dienst,
vrijwilligersorganisaties.
Afstemming. Terugkoppeling van bevindingen en resultaten.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 120
Context
Samenhang met
andere
producten
Vorm: De dagactiviteiten vinden in het algemeen plaats op een locatie van
de RIBW of een speciaal voor de activiteit gehuurde locatie.
Doorlooptijd: Arbeidsmatige dagbesteding wordt langdurig aangeboden,
waarbij de concrete cliënten die participeren volgens hun eigen traject inen doorstromen.
Dit product kan samengaan met producten die de RIBW ten behoeve van
de individuele cliënt biedt, zoals trajectbegeleiding en toeleiding.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 121
F.12 Het bieden van inloopactiviteiten
(zie E.4)
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 122
G. Voorwaardenscheppende activiteiten
G.1 Kwartiermaak-festivals
Productnaam
Kwartiermaak-festivals
Omschrijving
Kwartiermaak-festivals worden op diverse plaatsen in Nederland
georganiseerd. Een kwartiermaak-festival bestaat uit activiteiten op het
gebied van kunst en cultuur, waarin cliënten en andere inwoners samen
aan de slag gaan.
Primaire doelgroep: RIBW cliënten.
Secondaire doelgroep: alle bewoners uit de regio of stad.
Doordat cliënten en andere inwoners elkaar ontmoeten en samenwerken
in activiteiten waarin ontspanning en creativiteit centraal staan, wordt het
stigma en de negatieve beeldvorming doorbroken.
Cliënten en niet-cliënten hebben op ontspannen wijze contact gehad.
 De RIBW-medewerker, cliënten en alle betrokken partijen werken
projectmatig aan het voorbereiden van het festival (het betrekken van
mensen en organisaties, fondswerving, het regelen van locaties en
materiaal, publiciteit).
 De RIBW-medewerker kan optreden als coördinator/projectleider of
neemt deel in de projectgroep, terwijl een andere partij de
projectleiding heeft.
 De RIBW-medewerker begeleidt de andere deelnemers en de
betrokken eigen cliënten tijdens de voorbereiding en het evenement,
stimuleert onderlinge contacten, samenwerking en bemiddelt bij
knelpunten.
Het gaat om de levensgebieden sociale contacten en dagbesteding/arbeid.
Welzijn, cliëntorganisaties, wijkorganisaties, kunstenaars GGZ, gemeente.
Doelgroep
Doel
Werkwijze
activiteiten
Levensgebied
Samenwerkings
partners
Taakverdeling
Context
Verwijzing, afstemming, toerusting en coaching, samenwerken in de
uitvoering.
Vorm: (Voorbereiding van) kwartiermaak-festivals vindt plaats daar waar
het meest praktisch is. Daar waar samengewerkt wordt aan het festival.
De voorwaarden worden door de financierende partij(en) afgesproken.
Doorlooptijd: Het organiseren van een kwartiermaak-festival is een
project. De projectduur is in het algemeen korter dan een jaar. Er kunnen
afspraken zijn tussen organisatoren en financiers dat het festival
gedurende een langere periode jaarlijks of tweejaarlijks wordt
georganiseerd.
RIBW Alliantie | Anders professioneel 2012 | 123
COLOFON
Uitgevoerd door
Drs. Anne-Marie van Bergen, Movisie
Ir. Margit van der Meulen, Movisie
Eindredactie
Eta Mulder, RIBW Alliantie
Contact
RIBW Alliantie
Wibautstraat 133D
1097 DN Amsterdam
[email protected]
www.ribwalliantie.nl
Drukwerk
Papier en Meer, Almere
April 2012