24 april 2008

EMERITIFORUM K.U.LEUVEN
p.a. Senaat K.U.Leuven
“Eygen Heerd”
Minderbroedersstraat 5
B-3000 Leuven
KATHOLIEKE
UNIVERSITEIT
LEUVEN
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
20 januari 2011
EMERITIFORUM
Forumgesprek nr. 62
Het Midden Oosten: is er een uitweg ?
Sprekers: - De heer Jef Lambrecht
- prof. Ludo Abicht
Moderator: prof. John Nawas
Plaats: Willem van Croÿzaal in het Convent van Chièvres, Faculty Club
Datum: donderdag 23 december 2010
_____
Ter beschikking gestelde documentatie:
- Inleiding (twee dia’s), em. prof. Camiel De Ranter
- Gedichten, gebracht door prof. Annie Van Avermaet
- ISRAEL-PALESTINA 1947-2007, Zestig jaar volgehouden koers, prof. Abicht
______
Secretariaat : tel. 016/32 07 77 - Fax 016/32 37 38
e-mail : [email protected]
BLAD NR.
2
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
Volgens de voorzitter van het Emeritiforum was de betrokken regio, gelegen binnen een denkbeeldige
sikkel vanaf het historische Mesopotamië over Syrië tot Egypte, gekenmerkt door een hoge bloei van
cultuur tussen 5000 en 2000 vóór Christus. Het gebied werd toen reeds en wordt nog steeds bevolkt
door heelwat verschillende volkeren met ieder hun eigen cultuur. Na 2000 werd de regio slachtoffer van
Indo-Europese invallen en volksverhuizingen met groeiende onrust en instabiliteit tot gevolg. De
problematiek van dit gebied laat niemand onberoerd en dichters van verschillende culturele tradities
hebben dat laten blijken. Collega Van Avermaet draagt achtereenvolgens werk voor van de Israëliër
Yehudi Amichai (Het schoolplein), de Palestijn Mahmoud Darwish (Identiteitskaart) en de Pers Hafiz,
een 14de eeuwse mysticus uit de Soefitraditie.
Em. prof. De Ranter stelt vervolgens collega Nawas voor, een in de VS geboren (°1960) Palestijn, die
begin jaren zeventig naar Nederland kwam en er aan de Katholieke Universiteit Nijmegen de studies
Geschiedenis en Filosofie combineerde. In 1989 voltooide hij beide studies met de grootste
onderscheiding. Na opdrachten aan verschillende Nederlandse universiteiten werd hij in 2000 professor
in de Arabistiek en Islamkunde aan de K.U.Leuven. Hij is sinds 2002 directeur van de School of
Abbasid Studies, een samenwerkingsverband tussen K.U.Leuven, de School of Oriental and African
Studies (SOAS, London), Cornell University en de University of Cambridge. Hij speelt bovendien als
uitvoerend hoofdredacteur een belangrijke rol in de redactie van The Encyclopaedia of Islam. Third
Edition.
Prof. Nawas wil de discussie niet beperken tot het Arabisch-Israëlisch conflict, maar wil de impact van
een aantal gebeurtenissen en de er uit ontstane brandhaarden op de hele regio onder de loupe nemen.
Hij stelt prof. Abicht voor die Germaanse filologie en filosofie aan de UGent, in Nederland en de VS
studeerde, en na lesopdrachten in Canada en de VS, doceerde aan de UA, de Plantijnhogeschool, de
VUB en de UGent. Hij is gekend o.m. door zijn kritische kijk op de cultuur en heeft een hele reeks
publicaties op zijn naam. Hij leidt eveneens de andere spreker, de heer Jef Lambrecht, in. Deze was
eindredacteur bij de VRT, studeerde eerder af aan de K.U.Leuven in Politieke en sociale
wetenschappen en behaalde daarna een postgraduaat culturele antropologie. Na een loopbaan als
radiojournalist, werd hij na de eerste Golfoorlog buitenlandverslaggever en liet ‘De Heilige
Wereldoorlog’ - ten andere de titel van een standaardwerk van hem - hem niet meer los…
De heer Jef Lambrecht gaat op zoek naar de oorzaak van het conflict, niet tot bij de Balfourverklaring
(1917), maar tot het scharnierjaar 1979. Toen werd de 2500-jaar oude dynastie in Iran vervangen door
nog iets archaïscher, een theocratie. Dit leidde tot consternatie, ook in de regio: er ontstond het
grootste sjiitisch land in een regio met een soennitisch overwicht, en met een zuigkracht op gans
centraal Azië. Dit veroorzaakte onrust bij in het bijzonder de Saudi’s, die zich in hun morele primauteit
bedreigd voelden door de Perzen, Ariërs van origine, die zich door hun religieuze opvattingen wilden
onderscheiden van een boers Arabisch nomadengeloof… In datzelfde jaar pleegde Saddam Hoessein
een interne machtsgreep in Irak, installeerde een regime dat gekenmerkt werd door zijn buitenissige
wreedheid en ontketende een oorlog met Iran (1980-1988, 1,5 miljoen doden) die echter geen
2
BLAD NR.
3
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
gemakkelijke klus bleek te zijn. En nog steeds in datzelfde 1979 (1400 in de Moslimkalender) namen
een paar honderd dissidente jongeren - de Mahdi, de verlosser van de Islam zou onder hen geweest
zijn… - tijdens de hadj de Ka’aba in Mekka in, die slechts met (ongelovige) Franse elitetroepen en met
de hulp van de familie Bin Laden kon ontzet worden. Tenslotte was er op kerstavond de Sovjetinval op
kerstavond in Afghanistan, die duurde tot 1989 en waarvan Carter’s veiligheidsadviseur Zbigniew
Brzezinski hoopte dat dit het Vietnam van de Russen zou worden… wat het ook werd. Het werd de
duurste operatie uit de geschiedenis van de CIA, die i.c. wapens uit eigen Amerikaanse arsenalen zoals
de hittezoekende Stingerraketten liet inzetten. Deze situatie bood de Saudi’s, in dit geval aan de zijde
van de CIA, dan eindelijk de gelegenheid Iran van antwoord te dienen.
Ondertussen was Bin Laden, zelf behorende tot de strekking Saïd Qutb binnen de
Moslimbroederschap, in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan tot de overtuiging gekomen
dat het Westen niet in staat was de eigen suprematie ethisch te stutten en dat de jihad van verdediging
er een van de aanval moest worden. Hij bouwde er Al Qaida uit: eerder als een database of een
osmosepool, dan als een ‘organisatie’ zoals we die hier kennen. En ook voor hem was het dus een
opsteker dat de goddeloosheid van het Rode leger, met gigantische verliezen, op grond van het heilige
geloof werd bedwongen. De Saudische inlichtingendiensten lieten Al Qaida (= de basis) de oorlog
overleven en de Amerikanen interesseerden zich niet meer aan Afghanistan, een land dat overgeleverd
was aan anarchie en chaos. De Pakistaanse inlichtingendiensten Inter-Services Intelligence vonden, bij
wijze van spreken, de Taliban uit. Eerder, in de jaren ’80, werden de Jihad en de partij Jama’at-e-Islami
gepromoot om het regime van generaal Zia-ul-Haq legitimiteit te verschaffen, waarmee de basis werd
gelegd van vele terreurorganisaties. Het leger werd er grotendeels ‘gejihadiseerd’, aan de westelijke
grens moest Afghanistan tot vriend gehouden worden en vele jihadi’s werden naar Kasjmir, het
conflictgebied met India verkast. Als er al één zaak duidelijk is: het conflict in de regio is niet op te
lossen met een onbetrouwbare partner als Pakistan.
Geopolitiek zat men nu in een nieuwe situatie: Bush die dacht dat Saddam Hoessein achter 9.11 zat,
ligt zelf aan de basis van het ontstaan van de stedelijke variant van Al Qaida die tot ontwikkeling kwam
in Irak.
Na 1979 was er dus een expansie van Sjiitische macht: de ayatollahs met hun sterke Revolutionaire
Garde, waaronder de Qodsbrigade voor internationaal optreden, waaruit Hezbollah en Hamas
voortkomen, met Syrië als bondgenoot (de familie Assad behoort er tot een kleine Sjiitische sekte). Plus
het feit dat nu een Sjiitische meerderheid in Irak aan de macht kwam, in feite een geschenk van de
Amerikanen. Niet zo verwonderlijk dus dat de Saudi’s (ook volgens WikiLeaks) er nu op aandringen het
militaire programma van Iran te stoppen.
3
BLAD NR.
4
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
Ook prof. Abicht wijst op de verbondenheid tussen Syrië en Iran, binnen een complexe context als daar
is: een bezette Golanhoogte, de mogelijkheden van Iran om een A-bom te maken, Israël als grootste Amacht in de regio, een Afghanistan waar de Taliban toch ergens aan de macht zullen moeten komen…
De redenen waarom zulk klein gebied zo vaak in het nieuws komt, zijn voor hem drieërlei. Wij in het
Westen hebben vooreerst te laat en te weinig vastgesteld dat we erfgenamen zijn van een joodschristelijke cultuur. Verder hadden onze voorouders de joodse minderheden christelijker moeten
behandelen… vanwaar een evolutie van anti-judaïsme (al vanaf de 4de eeuw) naar antisemitisme: een
Jodin als Teresa van Avila kon zich met haar bekering nog tot abdis opwerken, maar een ook bekeerde
Edith Stein was schuldig alleen om haar Jood-zijn en werd vergast… En tenslotte zouden we als
burgers van de EU meer invloed op het beleid tegenover het Midden-Oosten in het algemeen kunnen
uitoefenen.
Zowel het zionisme als de PLO begonnen als seculiere bevrijdingsbeweging, maar zijn nu religieus
voorbijgestreefd: wie het memoriaal Yad Vashem bezoekt verneemt dat de Moefti van Jeruzalem met
Hitler collaboreerde, en vele Arabieren trekken de lijn van de kruistochten over het kolonialisme door tot
bij het zionisme.
Bij de stichting van Israël had het (sociaal-democratische) land een grote aantrekkingskracht. Joden
waren evenwel al geëmancipeerd in Amerika en Europa en bezetten er belangrijke sleutelposities in
politiek en industrie, ontvingen relatief vele Nobelprijzen… en dat veroorzaakte in een aantal milieus
een begrijpelijke angst, een voedingsbodem voor antisemitisme. In een tijd dat kolonialisme populair
was (zongen we met z’n allen niet ‘naar wijd en zijd’?), werd dan ook door Theodor Herzl en anderen
gedacht aan een eigen staat en werden al schaduwstructuren voor die staat opgezet. Grond werd maar
moeizaam verworden: na het eerste Zionistisch congres in 1897 was dat maar 6,8 %, maar de voor 2/3
Palestijnse bevolking moest in 1947 wel 54 % van hun land afstaan - wat geweigerd werd omdat ze van
geen verdeeld land wilden weten; in het jaar nadien had Israël nochtans al 78 % van het oude Engelse
mandaatgebied in handen. Die structuren, die de Palestijnen niet hadden, werkten wél onmiddellijk. Zo
werd het probleem van de vluchtelingen gecreëerd en werden, volgens recente historische gegevens,
om en bij de 750.000 mensen van hun grond verjaagd! Dit conflict werd toen gestuurd door de SovjetUnie ten bate van een socialistische staat Israël, wat al eens vergeten wordt.
Maar Israël bestaat vandaag voor 22-23 % uit niet-Joden, een altijd stijgend percentage, en nietgelovigen zullen er over een aantal jaren in de meerderheid zijn. Er liggen dan ook verschillende
scenario’s voor: in 2003 stelden een aantal Joods-Israëlische auteurs samen met Palestijnse collega’s
de verklaring van Genève op over wat een tweestatenoplossing zou kunnen zijn. Zij stelden voor in te
gaan op het voorstel van de Arabische Liga. Dit hield een terugtrekking uit de bezette gebieden in en
een nederzettingsovereenkomst, met o.m. een demilitarisering en een veiligheidsgarantie voor de
Israëli’s. Er kon gepraat worden over blauwhelmen en nadien met de omliggende Arabische landen. De
bedoeling was uiteindelijk te komen tot een Midden-Oosten economische unie, met een Gaza dat alle
mogelijkheden tot ontwikkeling (ook tot een nieuw Benidorm?!) in zich draagt. Maar die oplossing wordt
4
BLAD NR.
5
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
thans steeds maar moeilijker… Een tweede mogelijkheid is die van een binationale staat, met als
gevolg dus het verdwijnen van een zionistische staat, maar daar is een Joodse meerderheid tegen. Het
derde scenario is dat van de ‘voluntary transfer’ (buitenlandminister Lieberman, zelf ingeweken uit de
SU), waarbij men het de Palestijnen zo moeilijk maakt dat ze weggaan - onaanvaardbaar uiteraard. En
het vierde scenario is dat van ‘let’s pretend to negociate’. Maar hoe langer het duurt, hoe meer de
fanatici aan invloed winnen. Nu zijn sommige Palestijnse jongeren nog zeer positief en goed ingesteld,
straks worden zij misschien ‘martelaren’; aan de andere zijde komen er binnenkort wellicht meer
kolonisten van Hebrontype …
De VS zou, na de verklaringen van Obama in Caïro en Jakarta, niet meer hypocriet mogen doen over
de uitbreiding van de nederzettingen, en los van enig etnisch nationalisme proberen te praten met
Hamas, zoals ze dat eerder deden met andere terroristen.
Men moet nu toch gaan beseffen dat men zijn hoop niet meer moet stellen op de terugkeer van de
vluchtelingen, maar dat de huidige toestand ook voor de Joden tot catastrofes gaat leiden. Want het
ziet er al met al zeker niet goed uit.
__________
V. De bouw van nieuwe woningen in de bezette gebieden heeft letterlijk plaats vóór de ogen van
Amerikaanse gezagsdragers. Men weet toch dat Amerika machteloos is in deze… Is dat zo?
A. Geen enkele president van de VS kan de greep op de regio loslaten: men moet om eigen
veiligheidsredenen de flow van de olie kunnen volgen. Men heeft vrienden in de regio nodig, en
vandaag blijft alleen Israël over. Dit is het pull-element in dit verhaal.
Maar er is ook de push-zijde: de Joodse lobby in de VS zoals de AIPAC, die de Joodse belangen
consequent verdedigt. Maar is dat wel goed op lange termijn, vragen sommigen zich af.
Hierbij is toch niet over het hoofd te zien dat de meest kritische pers over Israël in Israël zelf verschijnt,
met bijvoorbeeld de belangrijke krant Haaretz. In de VS komt men met eenzelfde taal al gauw in het
jaarboek ‘Dangerous professors’ terecht, bij ons zou men ‘Joods Actueel’ op zijn kop krijgen.
V. Maar als het Israëlische bombardement op Gaza door 87 % van de Amerikanen gesteund wordt, dan
is dat toch wel veel meer dan de Joodse lobby…!
A. Akkoord, maar de Bijbel schrijft bij de ‘seven dispensations’ voor dat alle Joden naar het Heilige
Land moeten terugkeren. En in een ‘over-churched’ land als de VS, met bijvoorbeeld 60 miljoen ‘BornAgain Christians’, heeft (pseudo-) religieuze taal een enorme invloed.
Met er nog bovenop, dat de Amerikanen voor alle informatie over nutsvoorzieningen voor ongeveer 80
% aangewezen zijn op TV: de greep van een Murdoch is bijgevolg zeer groot.
5
BLAD NR.
6
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
V. Maar wat moeten, België, de EU, de NAVO… nu doen in Afghanistan?
A. In de regio wordt er van uitgegaan dat de Amerikanen er niet weggaan.
De laatste niet ontgonnen gas- en oliereserves liggen rond de Kaspische zee, en daarom worden erg
betwistbare politieke regimes zoals in Turkmenistan er gedoogd. Naast de VS, liggen natuurlijk ook
Rusland en China met zijn onlesbare oliedorst op de loer.
In Afghanistan werd de grote strategische vergissing begaan de oude koning te laten terugkeren maar
hem niet op de troon te laten zitten. In zulke tribale samenleving leidt het ‘one man, one vote’ niet tot de
beste oplossing. Na de Taliban was er een enthousiasme en een perspectief op welvaart en vrijheid,
maar nu is de macht terug bij de krijgsheren en een corrupt Karzai-regime. Ter informatie toch: 84 %
van de wereldproductie van heroïne komt uit Afghanistan.
Wegtrekken is het land teruggeven aan Al Qaida. Maar het Westen lijdt hier aan ongeloofwaardigheid
door zijn inconsequent handelen: het liet zich feitelijk doen door de VS (‘You pay and we play’).
Het is dus per slot van rekening niet zo duidelijk wat we met Afghanistan zouden moeten doen.
V. De sjah was blijkbaar populair vóór de Khomeini-revolutie, en ook Nasser was dat bij de Palestijnen,
en hun laatste hoop nl. Saddam Hoessein werd door Bush verdreven. Dat verklaart toch dat sommigen
niets anders dan wraak tegenover de Amerikanen koesteren!
A. Maar de mensen passen zich snel aan de macht aan (zie de switch in publieke opinie van Pétain
naar de Gaulle).
UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees, sedert 1949) kan jammer
genoeg niet behoorlijk werken omwille van het zionistische bestuur.
Nergens zijn de Palestijnen - die nota bene zeer studieus zijn - echter volledig staatsburger, maar
integendeel zijn ze ‘personae non gratae’ in Arabische staten. Deze dictatoriaal bestuurde staten
hebben het Palestijnse probleem gewoon politiek gebruikt. In Irak hadden Palestijnen zelfs aparte
pasjes, waren zij tweederangsburgers.
Waarom zou de K.U.Leuven eens geen samenwerking op touw zetten met een Palestijnse universiteit?
V. - Palestijnen kunnen gewoon niet terug in hun ziekenhuis geraken.
- Syrië en Irak, met allebei de Ba’athpartij opgericht door de christen Michel Aflaq, zouden een grote
Arabische staat kunnen vormen, maar zijn de aartsvijanden Kaïn en Abel geworden.
A. - Er zijn vele pogingen geweest om een grotere Arabische staat te vormen, o.a. door Nasser (Syrië
samen met Egypte).
Maar door onderlinge rivaliteit tussen Saddam Hoessein en Assad sr. over het leiderschap in de
Arabische wereld, ontstond een breuk.
- Er is in de Israëlische architectuur niet alleen een horizontale grens, maar zelfs een verticale d.w.z.
met wegen onder of boven een gebied, waar dan geen contact meer mee is.
6
BLAD NR.
7
ONS KENMERK
UW KENMERK
LEUVEN,
V. Zit er geen oplossing in met Syrië?
A. Er is inderdaad het contact Syrië-Israël geweest, met Turkse bemiddeling. Dit verliep aanvankelijk
onverwacht vruchtbaar, met een tamelijk simpel voorstel vanwege Syrië over de Golanhoogte en de
toegang tot het meer van Galilea.
Het blijft in elk geval een gemakkelijkere piste om exploiteren dan gesprekken tussen Israël en de
Palestijnen. In het eerstgenoemde contact worden Hezbollah en Hamas immers drooggelegd, maar
dan moet ook het bondgenootschap tussen Syrië en Iran verbroken worden.
V. Als men die spijtige evolutie bekijkt, is er dan binnenkort geen parallellisme met de voorbije apartheid
in Zuid-Afrika?
A. De situatie is hier wel anders: een fiftyfiftyverhouding. Bovendien bleven een half miljoen Palestijnen
achter, en hebben er ondertussen al 1,3 miljoen het Israëlische staatsburgerschap verworven.
Het fameuze hekken heeft natuurlijk als positief effect dat het Israël beveiligt, maar het werd wel àchter
de grens geplaatst en houdt mensen uit elkaar.
Er bestaan wederzijds enorme onwetendheid en dus vertekende beelden… over de Shoah en de
Nakba bijvoorbeeld!
Particuliere initiatieven als het gemengd ‘West-Eastern Divan Orchestra’ van Daniel Barenboim kunnen
wellicht op termijn het tij langzaam doen keren en verdienen daarom alle steun.
Is het overigens niet erg wenselijk dat vooruitziend naar Kerstmis ook voor ons geldt ‘Nu komt de tijd
dat men naar binnen ziet’?, cfr. de slotzin in een van de Adagio-gedichten van Felix Timmermans.
7