PowerPoint-presentatie

Overzicht van rechtspraak inzake MBV
(exclusief draagmoederschap)
Prof. dr. Gerd Verschelden
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
1
Opzet van het onderzoek
Rechtspraakoverzicht: diverse procedures m.b.t. MBV
Grondwettelijk recht
Administratief recht
Vreemdelingenrecht
= Publiekrecht
Gezondheidsrecht
Sociaal recht
Familierecht
Verbintenissenrecht
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
= Privaatrecht
2
Grondwettelijk recht
Twee beroepen tot vernietiging van de afbakening van het
toepassingsgebied van de Wet Menselijk
Lichaamsmateriaal (19/12/2008) m.b.t. gameten,
(fragmenten van) gonaden, embryo’s en foetussen
1) delegatie: KB 28 september 2009: nooit in werking
2) door de wet van 23 december 2009 in art. 3, § 4, lid 2 van de wet van 2008
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
3
Grondwettelijk recht
Vzw’s voerden aan:
- aantasting v/d eerbied voor de integriteit v/d persoon, die
een rechtssubject zou zijn vanaf de conceptie (≠ theorie
van de juridische persoonlijkheid)
- onverenigbaarheid met het grondwettelijk recht op
integriteit van het kind (art. 22bis Gw.) j° het recht op
leven (art. 2.1 EVRM, art. 6.1 BUPO en art. 6.1 IVRK)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
4
Grondwettelijk recht
GwH 5 oktober 2011:
“De rechten toegekend aan kinderen door art. 22bis Gw.
strekken zich niet uit tot het embryo en de foetus in de zin
van de wet van 19 december 2008”
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
5
Administratief recht
RvS 3 februari 2005: vernietiging van art. 25, § 1 KB 15
februari 1999
vereiste van minstens 6 jaar ervaring op het vlak van MBV
als erkenningsvoorwaarde voor een zorgprogramma
reproductieve geneeskunde B
schendt art. 10 Gw.
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
6
Vreemdelingenrecht
KG Rb. Brussel 17 november 2006:
Bevel om het grondgebied te verlaten t.a.v. een illegaal in
België verblijvende man, die een IVF-behandeling was
begonnen
strijdig met artikel 8 EVRM
Termijn om het grondgebied te verlaten verlengd
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
7
Gezondheidsrecht
Toestemming tot het gebruik van ingevroren embryo’s
Evans t. Verenigd Koninkrijk
Het recht van een vrouw op voortplanting is ondergeschikt
aan het recht van haar ex-partner om zich niet (met haar)
voort te planten
(Brits recht: toestemming kan door elke partij op ieder
ogenblik voorafgaand aan inplanting worden ingetrokken)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
8
Gezondheidsrecht
Toestemming tot het gebruik van ingevroren embryo’s
Belgische MBV-wet: overeenkomst met fertiliteitscentrum
moet voorzien in bestemming van overtallige embryo’s bij
scheiding of onoplosbaar meningsverschil (art. 13, 1°)
Het centrum moet rekening houden met de laatste instructie
van de wensouders waarover zij het wel eens waren
(art. 14)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
9
Gezondheidsrecht
K.I. met sperma van een gedetineerde echtgenoot
Dickson t. Verenigd Koninkrijk
Finaal is geoordeeld dat een echtpaar geen MBVbehandeling mag worden geweigerd omdat één van de
partners gedetineerd is
(Brits recht: seksuele contacten tijdens detentie onmogelijk)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
10
Gezondheidsrecht
Wettelijk verbod op heterologe IVF
S.H. t. Oostenrijk
- IVF met eiceldonatie,
- IVF met spermadonatie
de beoordelingsmarge “at the relevant time” werd niet
overschreden: geen schending van artikel 8 EVRM
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
11
Gezondheidsrecht
Bewaring van overtallige embryo’s
Knecht t. Roemenië
Transfer naar een door de staat erkend centrum waar ook
een IVF-behandeling werd aangeboden
Geen schending van art. 8 EVRM
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
12
Gezondheidsrecht
Verbod op pre-implantatiediagnostiek
Costa en Pavan t. Italië
Beide ouders drager van het muco-gen
Italiaans recht: algemeen wettelijk verbod op PID, maar
therapeutische abortus toelaatbaar
Schending van art. 8 EVRM
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
13
Sociaal recht
Ontslagbescherming na IVF
HvJ 26 februari 2008 - Mayr
ontslagverbod bij zwangerschap (richtlijn 1992) geldt niet in
de fase van in vitro bevruchte eicellen vóór de inplanting
MAAR een werkneemster mag in het raam van de
gelijkheid (richtlijn 1976) in de fase tussen eicelpunctie en
inplanting niet ontslagen worden met als voornaamste
reden voor ontslag deze behandeling
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
14
Sociaal recht
Ontslagbescherming na IVF
Arbrb. Leuven 20 januari 2011
Het is niet de bedoeling om de ontslagbescherming uit de
Arbeidswet “vanaf het ogenblik waarop de werkgever
werd ingelicht omtrent de zwangerschap” jaren te rekken:
ze geldt enkel vanaf de kennisgeving van (niet: de kans
op of de poging tot) een zwangerschap
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
15
Familierecht
Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning
Brussel 29 mei 2012
Feiten: wettelijk samenwonenden sluiten achtereenvolgens
twee overeenkomsten tot KID: één schriftelijk in 2005 (UZ
Gasthuisberg) en één mondeling (L.I.F.E.)
kind wordt geboren na tweede behandeling, maar de
bevruchting vond plaats na beëindiging van de WS
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
16
Familierecht
Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning
Wensvader wil erkenning, maar moeder weigert
* Afstammingsrecht: biologische realiteit primeert
* Art. 56, eerste lid MBV-wet: “vanaf de inseminatie van de
gedoneerde gameten spelen de afstammingsregels zoals
bepaald in het Burgerlijk Wetboek in het voordeel van de
wensouder(s) die de gameten ontvangen heeft (hebben)”
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
17
Familierecht
Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning
Rb. Leuven (27 september 2010) en Hof Brussel (29 mei
2012) laten de wensvader (m.i. terecht) toe te erkennen,
maar…
het kind was in juni 2010 al erkend door de nieuwe partner
van de moeder
Quid?
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
18
Familierecht
Onderzoek naar het vaderschap
Rb. Dinant 5 maart 2009
Na toestemming tot KID stierf de wensvader zes dagen na
de geboorte
Moeder vorderde succesvol gerechtelijke vaststelling van
vaderschap op basis van bezit van staat en de MBV-wet
(ondanks art. 332quinquies, § 3 BW)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
19
Familierecht
Adoptie
Procedures van lesbische meemoeders hebben geleid tot de
ongrondwettigheid van basisregels inzake adoptie:
- Volle adoptie moet kunnen mits toestemming moeder, ook
ingeval de ex-partners niet meer samenwonen
- Toestemmingsweigering van de geboortemoeder mag niet
quasi-absoluut zijn in geval van mee-ouderschapsproject
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
20
Familierecht
Alimentatie
Geen wettelijke onderhoudsplicht voor de mee-moeder
zonder afstammings- of adoptieband
Soms wordt een natuurlijke verbintenis aanvaard die kan
worden omgezet in een burgerrechtelijke verbintenis
als een drietal voorwaarden zijn voldaan…
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
21
Familierecht
Alimentatie – natuurlijke verbintenis
1) een subjectieve gewetensplicht bij degene die het
onderhoud verstrekt
2) een objectieve gewetensplicht op basis van een
maatschappelijke consensus en
3) de omzetting van de verbintenis door een eenzijdige
wilsuiting, bestaande uit de vrijwillige uitvoering of de
belofte daartoe (≠ art. 221 BW volgens Rb. Hasselt)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
22
Familierecht
Ouderlijk gezag en recht op persoonlijk contact
Gezag kan enkel volgen uit afstamming of adoptie, in
afwachting van een regime van zorgouderschap (waartoe
het Grondwettelijk Hof heeft opgeroepen)
De meemoeder heeft als derde een virtueel recht op
persoonlijk contact, toegekend of geweigerd in het belang
van het kind, na bewijs van bijzondere affectieve band
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
23
Familierecht
Huwelijk – weigering tot voltrekking schijnhuwelijk
Cass. 8 februari 2008
“De rechter die o.g.v. verscheidene getuigenverklaringen vaststelt dat de
partijen blijkbaar daadwerkelijk samenwonen en niet ontkent dat zij
een behandeling voor MBV hebben gestart, kan niet naar recht
beslissen dat de intentie van de man kennelijk niet gericht was op de
totstandkoming van een duurzame levensgemeenschap, maar enkel
op het verkrijgen van een verblijfsrechtelijk voordeel”
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
24
Verbintenissenrecht
Hospitalisatieverzekeringsovereenkomsten
afgesloten door een koppel met vruchtbaarheidsproblemen
zijn niet nietig (Rb. Brugge)
MBV-overeenkomsten gesloten vóór 27 juli 2007 (niet geldig
ontbonden of nietig verklaard) worden sinds die datum
beheerst door de MBV-wet, zonder dat herbevestiging
nodig is (Hof Brussel)
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
25
Conclusie
MBV gaf aanleiding tot zeer diverse procedures, vnl. van
privaatrechtelijke aard
Rechtspraak van het EHRM noopt niet tot aanpassing van
Belgische wetgeving of rechtspraak
Het recht moet de medische evoluties volgen en begeleiden
door ethische limieten te stellen met respect voor
menselijke waardigheid, wilsautonomie en zelfbeschikking
Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014
26