Excursieverslag Fysisch Milieu Kluisberg

2016
Excursieverslag Fysisch Milieu
Kluisberg
Verslag :Alain Lelan
Gids: Dhr Dirk Libbrecht
1.Inleiding
De Kluisberg is een heuvel in de Vlaamse Ardennen (Oost-Vlaanderen), op de
grens van Vlaanderen en Wallonië en is 141 meter hoog. De heuvel ligt in twee
gemeenten die naar de Kluisberg genoemd zijn: de Vlaamse gemeente
Kluisbergen en de Waalse gemeente Mont-de-l'Enclus. Op de top ligt het
bosgebied Kluisbos.
Het maakt deel uit van een heuvelrij die vanuit Noord-Frankrijk dwars door
Vlaanderen tot grofweg Hasselt loopt.De zogeheten getuigenheuvels. (In
Frankrijk de Casselberg en de Catsberg,in België de
Zwarteberg,Rodeberg,Scherpeberg,Kemmelberg,de Mont St.Aubert ,de heuvels
van de Vlaamse Ardennen en het Hageland)
Getuigenheuvels ontstonden in het Tertiair (70 tot 1miljoen jaar
geleden).Vlaanderen werd herhaaldelijk overspoeld door de zee die telkens weer
een laagje sediment afzette,nu eens zand,dan weer klei.De zanden die werden
afgezet, bevatten veel glauconiet (=ijzerhoudend mineraal).Toen de zee zich
definitief terugtrok naar het noorden ( veroorzaakt door opheffing en vorming
van de Alpen),werden de zanden geërodeerd.Het glauconiet oxideerde en de
roest die hierbij ontstond deed het zand tot ijzerzandsteen aaneenklitte,zo
ontstond de ijzerhoudende Diestiaanse zandsteen die ook werd gebruikt als
bouwmateriaal.
Het ijzerzandsteen was veel beter bestand tegen de latere erosie,waarbij de
zachtere lagen werden weggespoeld,aldus bleven heuvels van ijzerzandsteen
achter.Ze zijn nog steeds zichtbaar en getuigen van de aanwezigheid van de zee
en hoe het landschap er vroeger moet hebben uitgezien.
De sokkel van de Kluisberg bestaat uit Ieperiaanse klei (Formatie van
Kortrijk),terwijl de top bestaat uit kleiige zanden (Formatie van Gent) afgezet
door de zee.
Naast het Diestiaanzand vindt men op de heuveltoppen ook nog silexgrind en
rolkeien,die deels werden afgezet door rivieren die naar de toenmalige zee
stroomden.
2
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016
Later tijdens de Ijstijden (1miljoen tot 10.000 jaar geleden) werden de heuvels
bedekt met een leemmantel.Uit het- in die periode uitgedroogde
Noordzeebekken - werd heel wat materiaal door de noordoostenwinden
aangevoerd (zand en silt (leem,löss)).Het zwaardere zand werd eerst afgezet
(zandigVlaanderen) en de lichtere leemdeeltjes werden verder landinwaarts
geblazen (zandleem- en leemstreek).Zo heeft men in België grosso modo van
noord naar zuid respectievelijk zand – zandleem – leemgronden.
Je kunt de Kluisberg (en andere getuigenheuvels) a.h.w voorstellen als een
gelaagde taart (tertiair) gegarneerd met bloemsuiker (de leem aangevoerd tijdens
de Ijstijden in het Quartair.).
2.Wandeling
De wandeling startte aan het zwembad.Het zwembad van de Kluisberg was
oorspronkelijk een zandwinningsput voor de aanleg van een autostrade(cf. De
Gavers,Bergelenput,etc..) en langs zwembadzijde in het bos loopt een gracht
neerwaarts om het regenwater af te voeren van de toppen,om een verschuiving
van de steile wand van de groeve te voorkomen.
Zandlagen laten het regenwater makkelijk door maar de kleilagen houden het
tegen,toch gaat het water verder en baant zich een weg naar de buitenkant van
de heuvel.Aan de oppervlakte verschijnt dan een bron,een duidelijk voorbeeld
hiervan is de Liefdesbron.
3
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016
De liefdesbron is een puntvormige bron of een puntbron.De eromliggende grond
wordt weggespoeld zodat men een vorm krijgt zoals een amfitheater.
We zetten onze tocht verder en verlieten eventjes het bos,met zicht op de
elektriciteitcentrale van Ruien en de waterscheidingskam (=interfluvium) tussen
Leie en Schelde,om een eerste boring uit te voeren op een leeg akker.
De opgeboorde stalen werden met gekneed tot worstjes.Bij de eerste twee stalen
was dit erg moeilijk door het aandeel zand en grind,maar bij een diepere boring
ging dit geleidelijk makkelijker door de kleifracties dieper in de bodem.
Het viel op dat het niveau van de afhellende akker t.o.v. de boszoom één tot
twee meter lager lag.Een mooi bewijs van hoe snel de erosie voortschrijdt,en
ook dat de vegetatie de bodem met zijn wortels a.h.w. vasthoudt en beschermt
tegen erosie.
4
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016
Op weg naar het volgende boorpunt hoger gelegen in het bos,passeerden we een
pad dat bezaaid lag met ‘kinderhoofdjes’,een porfiergesteente (in België
gewonnen in groeves te Quenast,Bierk en Lessen).Een mooi voorbeeld van wat
men in de geologie ‘ex situ’ noemt : het verwijst naar
sedimenten of stollingsgesteenten die niet gevormd zijn op de plaats waar ze
gevonden zijn en er door mensen zijn gelegd.
Bij de tweede boring in het bos stuitten we overwegend op zand in de
bodem.We zagen duidelijk een mooie gele zavelkleur.
We wandelden verder naar het hoogste punt van de Kluisberg (141m.) waar een
derde boring werd uitgevoerd aan Waalse zijde (nabij de molen).Hier moest
men niet diep boren,meteen zag men de harde ijzerzandsteen en een
conglomeraat(=afzettingsgesteente van grind (>64mm) in een fijne matrix) van
silexkeien in een zandmatrix;de fameuze ‘Poudingue de Renaix’ of de
Ronsische Pudding.
Nabij het geodetisch punt was er een soort aardverschuiving,een diepe steile
helling waarlangs bomen stonden.Eén van die bomen vlak bij die helling viel op
door de grillige vorm van de stam,veroorzaakt door die verschuiving.Een
verschijnsel die ‘Creepy soil’ of ‘Downhill Creep’ wordt genoemd .
5
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016
Soil Creep is een heel trage vorm van massabeweging.Het is een beweging van
bodem en gesteente dat moeilijk waar te nemen is,tenzij je er de effecten van
kunt zien,zoals de grillige vorm van een boomstam.Deze bodemverschuivingen
doen zich voor in gebieden blootgesteld aan veelvuldig vries/dooi.De
zwaartekracht zorgt ervoor dat de bodem en gesteenten neerwaarts overhellen.
Creep komt ook voor in gebieden waar er een constante afwisseling is tussen
natte en droge perioden.
http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/tertiairgeologische-kaart-vanbelgi-kaartblad-29-37-kortrijk
6
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016
3.Bronnen
-https://www.wikipedia.org/
-Libbrecht,Dirk
- http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/tertiairgeologische-kaart-vanbelgi-kaartblad-29-37-kortrijk
- http://earthsci.org/flooding/unit3/u3-03-03.html
-Pattyn,Bert:foto’s
7
Excursie Fysisch Milieu 26 november 2016