Schedel en Hoofd

e
Anatomie 1 Ba GEN
Schedel en Hoofd
Universiteit Antwerpen UA
Opleiding Geneeskunde
prof. dr. LTH M. BRAEM
Versie 2010
p. 1 / 39
e
Anatomie 1 Ba GEN
1.
p. 2 / 39
Inleiding
De voorliggende nota’s zijn gebaseerd op de ‘Gray’s Anatomy for
students’, editie 2010 (ISBN 978-0-443-06952-9), uitgeverij Churchill
Livingstone (An imprint of Elsevier Inc.) en verwijzen naar de pagina’s van deze
uitgave. Ook de nummering van de figuren is volledig conform deze uitgave.
Cave: de figuren werden aangepast aan de in Europa gangbare Latijnse
benaming van de structuren. Ook werden, waar nodig, de figuren bewerkt
waarbij zowel onderdelen werden weggelaten als toegevoegd. De te kennen
leerstof behelst dan ook dit bundel inclusief de tekeningen zoals in de
voorliggende nota’s gepresenteerd.
e
Anatomie 1 Ba GEN
2.
p. 3 / 39
Inhoudstafel
Inleiding ....................................................................................................................... 2
Inhoudstafel ................................................................................................................ 3
Conceptueel overzicht (p. 796) ............................................................................... 6
3.1. Algemene beschrijving (p. 796) ....................................................................... 6
3.1.1. Grote compartimenten (p. 796) ................................................................ 6
3.1.2. Anatomische regio’s (p. 797) ..................................................................... 6
3.2. Functies (p. 799) ................................................................................................. 7
3.2.1. Bescherming (p. 799).................................................................................. 7
3.2.2. Verbinding (p. 799) ..................................................................................... 7
3.2.3. Communicatie (p. 800) ............................................................................... 7
3.2.4. Posturale positionering (p. 800) ................................................................ 7
3.3. Componenten (p. 800) ....................................................................................... 8
3.3.1. Cranium (p. 800) ......................................................................................... 8
3.3.2. Os hyoideum (p. 803) ................................................................................. 8
3.3.3. Palatum molle (p.804) ................................................................................ 8
3.3.4. Spieren (p. 804) ........................................................................................... 9
3.4. Sleutelkenmerken (p. 806) ............................................................................... 9
3.4.1. Craniale zenuwen (p. 807, p. 850) ........................................................... 9
3.4.2. Compartimentalisatie (p. 808)................................................................... 9
4. Regionale anatomie (p. 812).................................................................................. 11
4.1. Cranium (p. 812) .............................................................................................. 11
4.1.1. Inleiding (p.812) ........................................................................................ 11
4.1.2. Frontaal aanzicht (p.812) ......................................................................... 11
4.1.2.1.
Os frontale (p.812) ............................................................................. 11
4.1.2.2.
Os zygomaticum en os nasale (p. 813) .......................................... 11
4.1.2.3.
Maxilla (p. 814) ................................................................................... 12
4.1.2.4.
Mandibula (p. 814) ............................................................................. 12
4.1.3. Lateraal aanzicht (p. 814) ........................................................................ 12
4.1.3.1.
Algemeen (p. 814) .............................................................................. 12
4.1.3.2.
Laterale gedeelte van de calvaria (p. 814)..................................... 12
4.1.3.3.
Os temporale (p. 816)........................................................................ 13
4.1.3.4.
Laterale viscerocranium (p. 816) ..................................................... 13
4.1.3.5.
Mandibula (p. 816) ............................................................................. 13
4.1.4. Posterieur aanzicht (p. 816)..................................................................... 14
4.1.4.1.
Algemeen (p. 816) .............................................................................. 14
4.1.4.2.
Os occipitale (p. 816) ......................................................................... 14
4.1.4.3.
Os temporale (p. 817)........................................................................ 14
4.1.5. Bovenaanzicht (p. 818) ............................................................................. 14
4.1.5.1.
Algemeen (p. 818) .............................................................................. 14
4.1.6. Basis cranii externa (p. 819) .................................................................... 15
4.1.6.1.
Algemeen (p. 819) .............................................................................. 15
4.1.6.2.
Ventrale regio (p. 819) ...................................................................... 15
4.1.6.3.
Centrale regio (p. 819) ...................................................................... 15
4.1.6.4.
Centrale regio voorste helft – Vomer (p. 819) .............................. 15
4.1.6.5.
Centrale regio voorste helft - Os sphenoidale (p. 819) ................ 15
4.1.6.6.
Centrale regio – achterste helft (p. 820) ........................................ 16
4.1.6.7.
Centrale regio achterste helft – Os occipitale (p. 820) ................ 16
4.1.6.8.
Centrale regio achterste helft – Os temporale (p. 821) ............... 16
1.
2.
3.
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 4 / 39
4.1.6.9.
Dorsale regio (p.821) ......................................................................... 17
4.1.6.10. Dorsale regio – Os occipitale (p. 821) ............................................. 17
4.1.6.11. Dorsale regio – Os temporale (p. 821) ........................................... 17
4.2. Endocranium (p. 822) ...................................................................................... 18
4.2.1. Calva (p. 822) ............................................................................................. 18
4.2.2. Basis cranii interna (p. 823) ..................................................................... 18
4.2.2.1.
Inleiding (p. 823) ................................................................................ 18
4.2.2.2.
Fossa cranii anterior (p. 823) ........................................................... 18
4.2.2.3.
Fossa cranii media (p. 824) .............................................................. 19
4.2.2.4.
Fossa cranii posterior (p. 826).......................................................... 20
5. Fossa temporalis & fossa infratemporalis (p. 920)............................................. 22
5.1. Inleiding (p. 920, 926) ..................................................................................... 22
5.2. Begrenzing (p. 920) .......................................................................................... 22
5.2.1. Os temporale (p. 920, 926) ..................................................................... 22
5.2.2. Os sphenoidale (p. 920) ........................................................................... 23
5.2.3. Maxilla (p. 921) .......................................................................................... 23
5.2.4. Os zygomaticum (p. 921) ......................................................................... 23
5.2.5. Ramus ascendens mandibulae (p. 922) ................................................. 23
5.3. Articulatio temporomandibularis (p. 922) ..................................................... 24
5.3.1. Algemeen (p. 922) ..................................................................................... 24
5.3.2. Capsula articularis (p. 923) ...................................................................... 24
5.3.3. Extracapsulaire ligamenten (p. 924) ...................................................... 24
5.3.4. Bewegingen van de mandibula (p. 924) ................................................ 25
5.4. Fossa temporalis (p. 926)................................................................................ 25
5.4.1. Algemeen (p. 926) ..................................................................................... 25
5.4.2. Inhoud (p. 926, 927) ................................................................................. 25
5.5. Fossa infratemporalis (p. 929)........................................................................ 26
5.5.1. Algemeen (p. 929) ..................................................................................... 26
5.5.2. Inhoud (p. 929) .......................................................................................... 26
5.5.2.1.
Ligamentum sphenomandibularis (p. 930) ..................................... 27
5.5.2.2.
Musculus pterygoideus medialis (p. 930) ....................................... 27
5.5.2.3.
Musculus pterygoideus lateralis (p. 930) ........................................ 27
6. Fossa pterygopalatina (p. 940) .............................................................................. 28
6.1. Inleiding (p. 940) .............................................................................................. 28
6.2. Begrenzing (p. 940) .......................................................................................... 28
6.2.1. Os sphenoidale (p. 940, 941) .................................................................. 28
6.2.2. Toegangspoorten (p. 941) ........................................................................ 28
7. Cavum Oris (p. ) ....................................................................................................... 29
7.1. Inleiding (p. 1030) ............................................................................................ 29
7.2. Bezenuwing (p. 1031) ...................................................................................... 29
7.3. Beenderen (p. 1031) ........................................................................................ 30
7.3.1. Maxillae (p. 1031) ...................................................................................... 30
7.3.2. Ossae palatinales (p. 1031) ..................................................................... 30
7.3.3. Os sphenoidale (p. 1032) ......................................................................... 30
7.3.4. Os temporale (p. 1032) ............................................................................ 30
7.3.5. Mandibula (p. 1033) .................................................................................. 31
7.3.6. Os hyoideum (p. 1034) ............................................................................. 31
7.4. Buccae (p. 1034) ............................................................................................... 31
7.4.1. Algemeen (p. 1034) ................................................................................... 31
7.4.2. Musculus buccinator (p. 1034) ................................................................ 32
7.5. Mondbodem (p. 1035)...................................................................................... 32
7.5.1. Algemeen (p. 1035) ................................................................................... 32
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 5 / 39
7.5.2. Musculus mylohyoideus (p. 1035) .......................................................... 32
7.5.3. Musculus geniohyoideus (p. 1036) ......................................................... 33
7.5.4. Toegangswegen (p. 1036) ........................................................................ 33
7.6. Lingua (p. 1037) ............................................................................................... 33
7.6.1. Algemeen (p. 1037, 1038) ....................................................................... 33
7.6.2. Intrinsieke spieren (p. 1039) ................................................................... 34
7.6.3. Extrinsieke spieren (p. 1039) .................................................................. 34
7.6.3.1.
Musculus genioglossus (p. 1039) ..................................................... 34
7.6.3.2.
Musculus hyoglossus (p. 1040) ........................................................ 34
7.6.3.3.
Musculus styloglossus (p. 1041) ...................................................... 34
7.6.3.4.
Musculus palatoglossus (p. 1041) .................................................... 34
7.7. Dentes et gingivae (p. 1056) .......................................................................... 35
7.7.1. Dentes (p. 1056, 1057, 1059) ................................................................. 35
7.7.2. Gingivae (p. 1056) ..................................................................................... 35
8. Facies (p. 856) .......................................................................................................... 36
8.1. Inleiding (p. 856) .............................................................................................. 36
8.2. Spieren (p. 857) ................................................................................................ 36
8.2.1. Algemeen (p. 857) ..................................................................................... 36
8.2.2. Orbita (p. 857, 859) .................................................................................. 36
8.2.2.1.
Musculus orbicularis oculis (p. 859) ................................................ 36
8.2.2.2.
Musculus corrugator supercilii (p. 859) ........................................... 36
8.2.3. Nasum (p. 859) .......................................................................................... 37
8.2.3.1.
Musculus nasalis (p. 859) .................................................................. 37
8.2.3.2.
Musculus procerus (p. 860) ............................................................... 37
8.2.3.3.
Musculus depressor septi nasi (p. 860) .......................................... 37
8.2.4. Cavum oris (p. 860) .................................................................................. 37
8.2.4.1.
Musculus orbicularis oris (p. 860) .................................................... 37
8.2.4.2.
Musculus buccinator (p. 861)............................................................ 37
8.2.5. Mimische spieren – diepe groep (p. 861) .............................................. 38
8.2.5.1.
Musculus depressor anguli oris (p. 861) ......................................... 38
8.2.5.2.
Musculus depressor labii inferioris (p. 861) ................................... 38
8.2.5.3.
Musculus mentalis (p. 861) ............................................................... 38
8.2.6. Mimische spieren – oppervlakkige groep (p. 861) ............................... 38
8.2.6.1.
Musculus risorius (p. 861) ................................................................. 38
8.2.6.2.
Musculus zygomaticus maior et minor (p. 861) ............................ 38
8.2.6.3.
Musculus levator labii superioris (p 862) ........................................ 38
8.2.6.4.
Musculus levator labii superioris alaeque nasi (p 862) ................ 39
8.2.6.5.
Musculus levator anguli oris (p. 862) .............................................. 39
e
Anatomie 1 Ba GEN
3.
p. 6 / 39
Conceptueel overzicht (p. 796)
3.1.
3.1.1.
Algemene beschrijving (p. 796)
Grote compartimenten (p. 796)
Het hoofd is samengesteld uit een aantal belangrijke afzonderlijke
compartimenten, opgebouwd uit zowel beenderen als weke weefsels. Deze zijn
(Fig. 8.1):
De intracraniële ruimte (cranium)
Beide oren (auriculae)
Beide oogholten (orbitae)
Beide nasale ruimten (cavum nasi)
De mondholte (cavum oris)
De intracraniële ruimte of cranium is het meest omvangrijke
compartiment en bevat de hersenen en de daarmee samenhangende
membranen. Wanneer het schedeldak of calvaria gelicht wordt, kijkt men in de
schedel op de basis cranii interna. Deze kan onderverdeeld worden in drie
niveau’s, afdalend van ventraal naar dorsaal: de fossa cranii anterior, de fossa
cranii media en de fossa cranii posterior.
Het oor of auricula bestaat in zijn beenderige component voornamelijk
uit het os temporale ter hoogte van de fossa cranii media. De uitwendige
componenten bevinden zich lateraal hiervan.
De beide ogen bevinden zich in de oogholte of orbita die een horizontale
kegelvorm kennen, met de punt van de kegel gericht naar postero-mediaal. De
wanden van de orbita bestaan uit been. De toegang tot de orbita of de basis van
de kegel wordt door de oogleden gevormd.
De neusholten of cavum nasi vormen het bovenste gedeelte van de
respiratoire tractus en bevinden zich tussen beide orbitae. De wanden, bodem
en dak van deze ruimten bestaan uit been en kraakbeen. De toegang tot het
cavum nasi is via beide neusholten. De uitgang naar de lagere gedeelten van de
respiratoire tractus gebeurt via de choanae. Het eigenlijke cavum nasi staat in
verbindingen met andere luchtruimten die lateraal, craniaal en dorsaal ervan in
de omliggende beenderen zijn gesitueerd. De grootste hiervan is de sinus
maxillaris die in de bovenkaak of maxilla onder de orbita gelegen is.
De mondholte of cavum oris ligt caudaal van het cavum nasi en is er
van gescheiden door het harde gehemelte of palatum durum en het zachte
gehemelte of palatum molle. De mondbodem bestaat volledig uit weke weefsels.
De toegang tot de mondholte wordt ventraal gevormd door beide lippen via de
fissura oralis en dorsaal door het isthmus faucium dat de toegang vormt tot de
lager gelegen gedeelten van de digestive en respiratoire tractus. Beide
toegangen kunnen door de weke weefsels worden afgesloten.
3.1.2.
Anatomische regio’s (p. 797)
Tussen de compartimenten zoals hierboven besproken, zijn er enkele
bijzondere anatomische regio’s waarbij deze compartimenten met elkaar in
contact staan (Fig. 8.2).
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 7 / 39
De fossa infratemporalis situeert zich tussen de achterzijde van de
opstijgende tak of ramus ascendens van de onderkaak of mandibula enerzijds en
een vlak beenstuk dat behoort tot het wiggebeen of os sphenoidale: de
processus pterigoideus lamina externa die juist dorsaal van de bovenkaak of
maxilla is gelegen. Deze fossa, omgeven door weke weefsels, is een belangrijke
regio voor de doorgang van de Ve craniale zenuw of n. trigeminus, met o.m. de
derde tak of n. alveolaris inferior (afgekort V3) op zijn weg van de schedelbasis
of basis cranii externa naar het cavum oris.
De fossa pterigopalatina ligt iets meer naar craniaal en ventraal ter
hoogte van de dorsale regio van de maxilla. Deze kleine fossa staat in verbinding
met het cranium, de fossa infratemporalis, de orbita, het cavum nasi en het
cavum oris. De belangrijkste structuur die gebruik maakt van deze fossa is de n.
trigeminus met de tweede tak of n. infraorbitalis (afgekort V2).
Het aangezicht of facies is het ventrale gedeelte van het hoofd dat de
mimische spieren bevat die de huid doen bewegen ten opzichte van het
onderliggende bot en die de toegang tot het cavum oris (m. orbicularis oris) en
de orbitae (m. orbicularis oculis) regelen (Fig. 8.3).
De scalp tenslotte omvat het craniale, dorsale en laterale gedeelte van
het cranium.
3.2.
3.2.1.
Functies (p. 799)
Bescherming (p. 799)
De schedel biedt plaats aan en beschermt de hersenen en de systemen
die samen de zintuigen vormen, zoals het cavum nasi dat geassocieerd is met de
geur, de orbitae voor het zicht, de auriculae voor het gehoor en evenwicht, en
het cavum oris voor de smaak.
3.2.2.
Verbinding (p. 799)
Het hoofd vormt en belangrijke ruimte waar de bovenste tractus van
zowel ademhaling als spijsvertering aansluiten op het cavum nasi en caum oris
en daarbij belangrijke structuren vormen voor een adequate passage van lucht,
voedsel en drank (Fig. 8.6a).
3.2.3.
Communicatie (p. 800)
Geluiden die in de larynx geproduceerd worden, ondergaan modulatie in
de pharynx en het cavum oris om tenslotte spraak te worden. Daarnaast
participeren de mimische spieren in non-verbale communicatie door middel van
gelaatsexpressie.
3.2.4.
Posturale positionering (p. 800)
De nek ondersteunt en positioneert het hoofd. Hierdoorr wordt het
mogelijk de sensorische systemen af te stemmen ten opzichte van de bron
zonder dat het hele lichaam moet bewogen worden.
e
Anatomie 1 Ba GEN
3.3.
3.3.1.
p. 8 / 39
Componenten (p. 800)
Cranium (p. 800)
In de schedel bestaan er pare, asymmetrische beenderen, naast onpare
beenderen, die een symmetrische helft aan weerszijden van de mediaanlinie
ontwikkelen.De vele afzonderlijke schedelbeenderen vormen samen de schedel
(Fig. 8.7a).
De losse schedelbeenderen, zoals hierboven afzonderlijk besproken, zijn
bij de volwassene onderling met elkaar verbonden hetzij door een dun laagje
bindweefsel tussen de aanpalende randen, de naad of sutura (Fig. 8.7b), hetzij
door een kraakbenige voeg, de synchondrosis. Zulk een synchondrosis kan ook
verbenen en dan spreekt men over de sysnostosis. De beenranden kunnen zowel
zeer als weinig getand zijn en in elkaar passen. Zij kunnen ook afgeschuind zijn
waardoor ze over elkaar schuiven. Soms zijn de beenranden gewoon vlak. Bij de
foetus en de neonatus bestaan deze verbindingen nog niet en zijn zij eerder
membraneus van aard en vormen niet-gecalcifieerde openingen of fontanellae.
Dit laat toe dat tijdens de passage doorheen het geboortekanaal het hoofd
reversiebel kan vervormen en laat post-natale groei van de schedelbeenderen
toe. De meeste fontanellae sluiten gedurende het eerste levensjaar. Volledige
ossificatie van de suturae vindt plaats bij de late twintiger en is volledig
afgelopen in de 5e decade.
Tussen de mandibula en het os temporale pars squamosa bestaat een
beweeglijke verbinding die men als iunctura synovialis omschrijft, en waarvan
het kaakgewricht of articulatio temporo-mandibularis deel uitmaakt. Twee
andere synoviale verbindingen treft men aan tussen de malleus, incus en stapes,
de drie kleine middenoor beentjes.
Het cranium omvat de hersenen als in een benige doos. De exocraniale
zijde van de calvaria is glad. Tussen beide ossa parietalia en het os frontale
verloopt dwars de sutura coronalis. Nagenoeg evenwijdig aan deze naad verloopt
meer naar dorsaal de sutura lambdoidea. Op de mediaanlinie worden beide
voorgaande suturae door de pijlnaad of sutura sagittalis verbonden.
3.3.2.
Os hyoideum (p. 803)
Het os hyoideum of tongbeen (Fig. 8.9a) is een U-vormig bot dat bestaat
uit een mediaan stuk dat de basis van de U vormt, het corpus, en een paar
grotere hoornen, de cornua majora die naar dorsaal toe verlopen en de armen
van de U vormen. Op de grens van het corpus en deze cornua majora
ontspringen een paar kleinere hoornen, de cornua minora.
Als een onpaar mediaan been hangt het tongbeen met een pare band
symmetrisch op aan de processus styloideus van het os temporale facies
inferior, binnen de ruimte gecreëerd door de concaviteit van de mandibula. Het
maakt met geen enkel schedelbeen rechtstreeks contact. Het biedt aanhechting
aan de spieren van mondvloer en hals, van de tong, en van de pharynx. Aan het
os hyoideum hangt de larynx op (Fig. 8.9b).
3.3.3.
Palatum molle (p.804)
Het palatum molle is een weke weefsel flap die als het ware scharniert
rond de dorsale zijde van het palatum durum (Fig. 8.10a). Door de aanwezigheid
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 9 / 39
van spieren kan dit palatum molle opgetrokken worden of gerelaxeerd worden
(Fig. 8.10b). Het palatum molle en geassocieerde structuren kunnen duidelijk
onderzocht worden bij een geopende mond.
3.3.4.
Spieren (p. 804)
De verschillende spiergroepen met betrekking tot het hoofd zijn de
volgende:
De extraoculaire spieren die op de oogleden en oogballen aangrijpen
De spieren die de middenoor-beentjes bedienen
De mimische spieren die de gelaatsexpressies sturen
De kauwspieren die de onderkaak in beweging brengen en het articulatio
temporo-mandibularis
De spieren die het palatum molle optrekken en relaxeren
De spieren van de tong die zowel de beweging van de tong sturen als de
vorm van de tong bepalen
3.4.
3.4.1.
Sleutelkenmerken (p. 806)
Craniale zenuwen (p. 807, p. 850)
Er zijn 12 craniale zenuwen waarvan het gemeenschappelijke kenmerk is
dat ze doorheen foramina (openingen) of fissurae in de basis cranii externa
(schedelbasis) het cranium verlaten (Fig. 8.48). Elk van deze zenuwen zorgt
voor de bezenuwing van hoofd- en halsstructuren. De twaalf craniale zenuwen
zijn de volgende:
Nervus olfactorius [I]
Nervus opticus ([II]
Nervus oculomotorius [III]
Nervus trochlearis [IV]
Nervus trigeminus [V]
Nervus abducens [VI]
Nervus facialis [VII]
Nervus vestibulocochlearis [VIII]
Nervus vagus [X]
Nervus accessorius [XI]
Nervus hypoglossus [XII]
Daarenboven zal de n. vagus verder langs de nek afdalen tot in de thorax
en abdomen waar deze zenuw eveneens instaat voor de bezenuwing van de
viscera (ingewanden).
3.4.2.
Compartimentalisatie (p. 808)
De ruimte van de pharynx wordt gezamelijk gebruikt door zowel de
respiratoire als de digestive tractus. Als gevolg hiervan kan men zowel
ademhalen via de neus als de mond, en bestanddelen die zich in het cavum oris
bevinden kunnen eveneens de oesophagus en de larynx binnendringen. De
praktische gevolgen hiervan zijn dat de lagere luchtwegen via intubatie
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 10 / 39
doorheen het cavum oris kunnen bereikt worden en dat de lagere digestieve
tractus via neussondering kan bereikt worden in het geval van sondevoeding.
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.
p. 11 / 39
Regionale anatomie (p. 812)
4.1.
4.1.1.
Cranium (p. 812)
Inleiding (p.812)
De schedel (Fig. 8.18) telt in totaal 22 beenderen, waarbij de middenoor
beentjes niet worden meegerekend. Met uitzondering van de mandibula zijn alle
beenderen onbeweeglijk met elkaar verbonden door middel van suturen. Het
cranium kan onderverdeeld worden in een bovenste gedeelte of calvaria dat de
hersenen omgeeft, en een lager ventraler gelegen gedeelte of viscerocranium
waarin de gelaatsstructuren zijn opgenomen.
Het cranium wordt gevormd door de volgende pare beenderen: os
temporale en het os parietale, alsook door de onpare beenderen os frontale, os
sphenoidale, os ethmoidale en os occipitale.
Het viscerocranium worst gevormd door de pare beenderen os nasale, os
palatinum, os lacrimale, os zygomaticum, maxilla, concha nasalis inferior en het
onpare vomer.
De mandibula maakt geen deel uit van cranium of viscerocranium.
4.1.2.
Frontaal aanzicht (p.812)
4.1.2.1.
Os frontale (p.812)
Op de vrij gladde exocraniale zijde treft men tegen de neuswortel aan een
vlak mediaan veld, de glabella, van waaruit naar weerszijden de arcus
superciliaris vertrekt, die bij de man sterker geprononceerd is dan bij de
vrouw.
Caudaal van de arcus supercialiaris ontstaat links en rechts van de
glabella de margo supraorbitalis, die in het midden een opening of insnijding
vertoont, het foramen of incisura supraorbitalis, respectievelijk. Mediaan
vormt de margo supraorbitalis geleidelijk aan een deel van de mediale rand van
de orbita.
Lateraal via de margo supraorbitalis loopt het os frontale uit op een
duidelijk geprononceerd driehoekig uitsteeksel, de processus zygomaticus, die
met het os zygomaticum of jukbeen vergroeit.
4.1.2.2.
Os zygomaticum en os nasale (p. 813)
Het os zygomaticum maakt deel uit van de caudale en laterale rand van
de orbita. Het linker en rechter os nasale vergroeien op de middellijn met elkaar
via de sutura frontonasalis. De plaats waar deze sutuur samenkomt craniaal
aan het os frontale wordt het nasion geheten. Lateraal vergroeien de
neusbeenderen met de linker en rechter maxilla via de processus frontalis
ervan. Zo ontstaat caudaal van de neusbeenderen de apertura piriformis
welke de toegang tot het cavum nasi zal vormen. Deze opening is caudaal
begrensd door beide maxillae. Doorheen de apertura piriformis zijn zichtbaar het
neustussenschot of septum nasi dat via het vomer aansluit op de spina
nasalis anterior, en de beide conchae nasalis inferior.
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.1.2.3.
p. 12 / 39
Maxilla (p. 814)
De maxilla vormt de verbinding met de caudale en mediale rand van de
orbita en vormt de caudale grens van de apertura piriformis. Lateraal ontstaat er
vanuit de maxilla de processus zygomaticus die zal verder lopen in de arcus
zygomaticus. Mediaal vergroeit de processus frontalis naar craniaal toe met het
os frontale. Het onderste gedeelte van de maxilla is het corpus maxillae.
Ventraal op het corpus, juist caudaal van de margo infra-orbitalis, is er
het foramen infra-orbitale.
Op het corpus bevindt er zich tenslotte de processus alveolaris waarin
de wortels van de tanden gevat worden.
4.1.2.4.
Mandibula (p. 814)
De mandibula is opgebouwd uit het corpus mandibulae en de ramus
ascendens. Deze beide structuren staan onder een hoek op elkaar, de angulus
mandibulae. Op het corpus staat de processus alveolaris ingeplant voor de
tandwortels.
Het corpus vertoont op de mediaanlijn een verhevenheid, de
protuberantia mentalis. Links en rechts hier juist naast ligt een kleine
verhoging, het tuberculum mentale.
Op de laterale zijde van de mandibula bevindt zich het foramen
mentale. Van daaruit verder naar dorsaal verloopt de linea obliqua naar de
voorrand van de ramus ascendens toe. Op de linea obliqua zullen spieren
aangrijpen.
4.1.3.
Lateraal aanzicht (p. 814)
4.1.3.1.
Algemeen (p. 814)
In een zijaanzicht kan de laterale want van het cranium worden
waargenomen, inclusief de laterale gedeelten van de calvaria en het
viscerocranium, alsook een gedeelte van de onderkaak (Fig. 8.19).
4.1.3.2.
Laterale gedeelte van de calvaria (p. 814)
Het laterale gedeelte van de calvaria begint frontaal met het os frontale.
Naar craniaal toe vergroeit dit been met het os parietale via de sutura
coronalis. Het os parietale vergroeid vervolgens met het os occipitale via de
sutura lambdoidea.
Meer naar caudaal toe vergroeit het os frontale met de ala major van het
os sphenoidale, wat op zijn beurt vergroeit met het os parietale via de sutura
sphenoparietalis en meer naar craniaal toe met de voorste rand van het os
temporale via de sutura shenosquamosa. De plaats waar het os frontale, het
os parietale, het os sphenoidale en het os temporale vergroeien wordt aangeduid
met pterion.
Helemaal onderaan voor groeit het os temporale met het os occipitale via
de sutura occipitomastoidea.
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.1.3.3.
p. 13 / 39
Os temporale (p. 816)
Situeert zich centraal bij een lateraal aanzicht van de calvaria (Fig. 8.19).
Het bestaat uit verschillende onderdelen :
 het pars squamosa vormt een grote afgevlakte plaat die zowel de
voorzijde als de achterzijde van het os temporale vormt en tegelijkertijd
bijdraagt tot de constructie van de laterale wand van het cranium. Via de
sutura sphenosquamosa voor groeit de voorste rand met de ala major van
het os sphenoidale en via de sutura squamosa craniaal met het os
pariëtale
 de processus zygomaticus ontstaat vanuit het lager gelegen oppervlak
van de pars squamosa en reikt zowel naar lateraal als naar ventraal om te
vergroeien met het os zygomaticum en alzo de arcus zygomaticus te
vormen
 onmiddellijk caudaal van de processus zygomaticus bevindt zich het pars
tympanica waarvan het belangrijkste zichtbare kenmerk de porus
acousticus externus is die leidt naar de meatus acousticus externus
 het pars petrosa heeft als belangrijkste lateraal kenmerk de processus
mastoideus. Dit is het meest dorsale gedeelte van het os temporale. Het
vergroeit met het pars squamosa en met het os pariëtale via de sutura
parietomastoidea. Met het os occipitale ontstaat de sutura
occipitomastoidea. Mediaal van de processus mastoideus bevindt zich
de processus styloidleus.
4.1.3.4.
Laterale viscerocranium (p. 816)
In een zijdelings aanzicht zijn zichtbaar het os nasale, de maxilla en het
os zygomaticum (Fig. 8.19).
 Van de maxilla zijn zichtbaar de processus alveolaris, de tanden. Naar
caudaal toe wordt zo de bovenkaak gevormd. Naar craniaal toe draagt de
maxilla bij tot de vorming van de bodem en de mediale randen van de
orbita. Via de processus frontalis reikt de maxilla tot het os frontale. Naar
lateraal toe reikt de processus zygomaticus naar het os zygomaticum.
 Het os zygomaticum is een onregelmatig gevormd bot dat voornamelijk
steun geeft aan de wang. Tevens vormt het een gedeelte van de onderste
rand van de orbita. De horizontaal verlopende processus temporalis
vergroeit dorsaal met de processus zygomaticus van het os temporale en
vormt zo de arcus zygomaticus.
4.1.3.5.
Mandibula (p. 816)
De mandibula bestaat uit het corpus mandibulae waarop de ramus
ascendens zich eind via de angulus mandibulae (Fig. 8.19). In een lateraal zicht
zijn tevens de tanden zichtbaar alsook de protuberantia mentalis.
Op het corpus is tevens het foramen mentale zichtbaar. Craniaal op de
ramus ascendens bevinden zich de processus condylaris en de processus
coronoideus. De processus condylaris is betrokken bij de articulatie van de
mandibula met het os temporale. De processus coronoideus zal het
aanhechtingspunt vormen voor de musculus temporalis.
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.1.4.
Posterieur aanzicht (p. 816)
4.1.4.1.
Algemeen (p. 816)
p. 14 / 39
In een dorsaal aanzicht zijn het os occipitale, het os pariëtale en het os
temporale zichtbaar.
4.1.4.2.
Os occipitale (p. 816)
Het belangrijkste onderdeel vormt het pars squamosa. Naar craniaal toe
voor groeit dit met het gepaarde os pariëtale via de sutura lambdoidea en naar
lateraal toe met elk os temporale via de sutura occipitomastoidea. Langsheen de
sutura lambdoidea komen vaak geïsoleerde boteilandjes voor.
Vanuit de protuberantia occipitalis externa verlopen in horizontale zijn
gebogen lijnen waarop de nekspieren aanhechten : de linea nuchae superior.
Het meeste achteruit stekende punt van de protuberantia occipitalis externa
wordt het inion geheten. Iets onder de linea nuchae superior bevinden zich de
linea nuchae inferior. Vanuit de protuberantia occipitalis externa voorloopt
naar caudaal toe de crista occipitalis externa.
4.1.4.3.
Os temporale (p. 817)
de meest zichtbare component van het os temporale in een dorsaal
aanzicht is de processus mastoideus (Fig. 8.20). Meer naar mediaal toe van deze
processus bevindt zich de incisura mastoidea, die een aanhechtingsplaats
vormt voor de musculus digastricus venter posterior.
4.1.5.
Bovenaanzicht (p. 818)
4.1.5.1.
Algemeen (p. 818)
Vanuit deze positie (Fig. 8.20) zijn zichtbaar het os frontale, het os
pariëtale (links en rechts) en het os occipitale. Op deze wijze wordt het
schedeldak of calva gevormd.
 het os frontale vergroeit via de sutura coronalis met het os pariëtale links
en rechts
 de beide pariëtale beenderen vergroeien met elkaar via de sutura
sagittalis
 het os occipitale vergroeit met de beide pariëtale beenderen via de sutura
lambdoidea
 lateraal en symmetrisch van de sutura sagittalis bevindt zich het foramen
pariëtale
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.1.6.
Basis cranii externa (p. 819)
4.1.6.1.
Algemeen (p. 819)
p. 15 / 39
Na verwijdering van de mandibula onderscheidt men drie gebieden aan de
basis cranii externa, namelijk een ventrale regio, een centrale regio en een
dorsale regio.
4.1.6.2.
Ventrale regio (p. 819)
Ventraal is er het hard verhemelte, het palatum osseum, omringd door de
U-vormige arcus dentalis (Fig. 8.23). Het palatum osseum wordt gevormd
door de processus palatinus van elke maxilla aan de ventrale zijde en door de
lamina horizontalis van het os palatinum aan de dorsale zijde. Er bestaat een
kruisvormige naad, de sutura palatina mediana die de beide maxillae
verbindt, samen met de sutura palatina transversa die de vergroeing tussen
de maxilla en het os palatinum lamina horizontalis aangeeft. Verder zijn er nog
een aantal specifieke kenmerken zichtbaar.
 het foramen incisivum wat een doorgang vormt tussen het harde
gehemelte en het cavum nasi
 het foramen palatinum maior die de monding vormen van het canalis
palatinum maior
 dorsale hiervan liggen de kleinere foramina palatina minora die
gelokaliseerd zijn in de processus pyramidalis van het os palatinum en
lijden naar de canali palatinae minores
 de spina nasalis posterior die de vrije achterzijde van het harde
gehemelte vormt
4.1.6.3.
Centrale regio (p. 819)
Dit complexe gedeelte kan nog eens worden onderverdeeld in een voorste
helft die het vomer en os sphenoidale bevat en een achterste helft die het os
occipitale en het os temporale beiderzijds bevat.
4.1.6.4.
Centrale regio voorste helft – Vomer (p. 819)
Dit kleine bot bevindt zich op de middellijn en rust op het os sphenoidale
(Fig. 8.23). Het draagt in belangrijke mate bij tot de vorming van het benige
septum nasale waardoor de beide choanae gescheiden zijn.
4.1.6.5.
Centrale regio voorste helft - Os sphenoidale (p. 819)
Vrijwel het belangrijkste gedeelte van de voorste helft van de centrale
regio wordt ingenomen door het os sphenoidale. Centraal bevindt zich het
corpus ossis sphenoidalis vanwaaruit naar lateraal toe beiderzijds de ala major
en de ala minor uitstrekken. Naar caudaal toe bevinden zich de beide processi
pterygoidei, onmiddellijk lateraal van elke choana. Deze drie structuren zijn op
de basis cranii externa zichtbaar (Fig. 8.23).
Het corpus kan beschreven worden als een centraal gesitueerde kubus die
een grote luchtruimte bevat, de sinus sphenoidalis, die wordt onderverdeeld
door een septum. Daar ventraal toe zal het met het vomer, het os ethmoidale en
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 16 / 39
beiderzijds het os palatinum vergroeien. Naar dorsaal en lateraal zal het kort
contact maken beiderzijds met het os temporale een en zuivere naar dorsaal toe
met het os occipitale.
De processus pterigoideus projecteert vanuit het corpus naar caudaal toe
(Fig. 8.23). Elk van deze processis is opgebouwd uit een lamina lateralis en
een lamina medialis, van elkaar gescheiden door de fossa pterigoidea. De
lamina medialis eindigt op de hamulus. Naar caudaal toe splitst de lamina
medialis zich op in de fossa scaphoidea. Hier juist boven situeert zich de
monding van het canalis pterigoideus.
De ala maior strekt zich uit naar lateraal en vormt daarmee een belangrijk
gedeelte van het cranium naar lateraal toe. Het vergroeit met het os temporale
dorsaal en lateraal. De belangrijkste kenmerken zijn het foramen ovale en het
foramen spinosum.
4.1.6.6.
Centrale regio – achterste helft (p. 820)
Dit gedeelte bestaat voornamelijk uit het os occipitale en beiderzijds het
os temporale.
4.1.6.7.
Centrale regio achterste helft – Os occipitale (p. 820)
Het pars basilaris van het os occipitale bevindt zich op de middellijn,
onmiddellijk achter het corpus ossis sphenoidalis. Het strekt zich naar dorsaal uit
tot aan het foramen magnum en wordt lateraal begrensd door het os
temporale beiderzijds.
Het meest prominente kenmerk is het tuberculum pharyngeum, een
benige verhevenheid waar onderdelen van de pharynx zullen aanhechten (Fig.
8.23).
4.1.6.8.
Centrale regio achterste helft – Os temporale (p. 821)
Onmiddellijk lateraal van het pars basilaris ossis occipitalis bevindt zich
het pars petrosa van het os temporale. Het is wigvormig, met de apex gericht
naar antero-mediaal, en situeert zich tussen de ala maior ossis sphenoidalis en
het pars basilaris ossis occipitalis dorsaal. De apex vormt mee de omlijning van
het foramen lacerum (Fig. 8.23). Deze onregelmatige opening is tijdens het
leven gevuld met kraakbeen. Het pars basilaris vormt met zijn mediale zijde
verder de omlijning van het foramen lacerum, net zoals het corpus ossis
sphenoidalis er de anterieure grens van vormt.
Posterolateraal bevindt zich op het pars pertrosa de apertura externa
canalis carotici. Tussen de dorsale zijde van de ala maior ossis sphenoidalis en
het pars petrosa bevindt zich de sulcus tubae auditivae, waar het kraakbenige
gedeelte van de tuba auditiva zich zal plaatsen. Posterolateraal loopt deze
sulcus uit in een benig kanaal.
Juist lateraal van de ala maior ossis sphenoidalis bevindt zich het pars
squamosa ossis temporalis. Het bevat de fossa mandibularis een biconcave
ruimte waarin de processus condylaris mandibulae zich zal plaatsen om het
arcticulatio temporo-mandibularis te vormen. Ventraal van de fossa mandibularis
bevindt zich het tuberculum articulare wat mee onderdeel van het articulatio
temporo-mandibularis uitmaakt (Fig. 8.23).
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.1.6.9.
p. 17 / 39
Dorsale regio (p.821)
Het dorsale gedeelte van de basis cranii externa bestaat centraal uit het
os occipitale en beiderzijds het os temporale. De voorrand wordt gevormd door
het foramen magnum.
4.1.6.10.
Dorsale regio – Os occipitale (p. 821)
Het os occipitale vormt het belangrijkste onderdeel van deze dorsale regio
(Fig. 8.23). Het bestaat uit vier gedeelten in die allemaal rond het foramen
magnum gelegen zijn. Dit foramen is een zeer duidelijk merkpunt van de basis
cranii externa en zorgt voor de verbinding van het ruggemerg met de hersenen.
Het pars squamosa ligt meer naar dorsaal van het foramen magnum. Het
pars lateralis bevindt zich aan beide zijden lateraal van het foramen en het
pars basilaris situeert zich ventraal van het foramen magnum (Fig. 8.23).
Het pars lateralis vormt samen met de beide partes laterales het dorsale
gedeelte van de schedelbasis.
Een onderzoek van het pars squamosa toont als meest prominente
kenmerk de crista occipitalis externa die vanuit de protuberantia occipitalis
externa naar caudaal toe verloopt naar het foramen magnum toe. Links en
rechts van de crista strijken de beide lineae nuchae zich uit.
Het pars lateralis bevat verschillende belangrijke structuren. De condylus
occipitalis (Fig. 8.23) is een afgeronde structuur die met de atlas articuleert.
Posterior van elke condylus bevindt zich de fossa condylaris waarin het
canalis condylaris uitmondt. Ventraal van de condylus occipitalis mondt het
canalis hypoglossi uit. Meer naar lateraal van het canalis hypoglossi treft men
een groot onregelmatig gevormd foramen iugulare aan, dat ontstaat door de
aanwezigheid van de processus iugularis op zowel het pars lateralis van het os
occipitale als op het pars petrosa van het os temporale.
4.1.6.11.
Dorsale regio – Os temporale (p. 821)
Lateraal in de dorsale regio treft men het os temporale aan. Hierbij merkt
men voornamelijk de processus mastoideus en de processus styloideus op.
De volumineuze kegelvormige processus mastoideus vormt het
aanhechtingspunt voor verschillende spiergroepen. Naar mediaal toe treft men
de incisura mastoidea aan die eveneens en aanhechtingsplaats voor een
spiergroep vormt.
Anteromediaal hiervan bevindt zich de naaldvormige processus styloideus
die eveneens een aanhechtingsplaats vormt voor verschillende spieren en
ligamenten.
Tussen de processus mastoideus en de processus stylohyoideus in bevindt
zich het foramen stylomastoideum.
e
Anatomie 1 Ba GEN
4.2.
4.2.1.
p. 18 / 39
Endocranium (p. 822)
Calva (p. 822)
De calva beschermt het bovengedeelte van de hersenen. Het bestaat uit
het os frontale, het os pariëtale en het os occipitale (Fig. 8.24). Op de plaatsen
waar deze beenderen met elkaar vergroeien ontstaan de volgende suturae :
 sutura coronalis tussen het os frontale en het os pariëtale beiderzijds
 sutura sagittalis tussen het linker en het rechter os pariëtale
 sutura lambdoidea tussen het os pariëtale beiderzijds en het os occipitale
De plaats waar de sutura coronalis de sutura sagittalis ontmoet wordt het
bregma geheten. De plaats waar de sutura sagittalis de sutura lambdoidea
ontmoet wordt het lambda geheten. Verder zijn er nog een aantal anatomische
kenmerken zichtbaar :
 de crista frontalis vormt het aanhechtingspunt voor de falx cerebri
 meer naar craniaal toe zal de crista frontalis overgegaan in de sulcus
sinus sagittalis superioris, die zich progressief over zijn verdere
verloop verbreedt en verdiept en plaats geeft aan de sinus sagittalis
superioris, een intradurale veneuze structuur.
 aan beide zijden van de sulcus sinus sagittalis superioris treft men een
kleine aantal depressies en putjes aan, de foveolae granulares, die de
lokatie aangeven van de arachnoide granulaties.
 op de laterale wanden treft men de verschillende smalle groeven aan die
overeenstemmen met de verschillende meningeale bloedvaten, en
algemeen de sulci arteriosi worden genoemd
4.2.2.
Basis cranii interna (p. 823)
4.2.2.1.
Inleiding (p. 823)
De basis cranii interna wordt onderverdeeld in drie niveau’s, afdalend van
ventraal naar dorsaal: de fossa cranii anterior, de fossa cranii media en de fossa
cranii posterior.
4.2.2.2.
Fossa cranii anterior (p. 823)
De fossa cranii anterior wordt gevormd door componenten van het os
frontale, os ethmoidale en als sphenoidale (Fig. 8.25). Het os frontale zal de
anterieure en laterale grens vormen, het os ethmoidale bevindt zich op de
middellijn en zowel het corpus als de ala minor van het os sphenoidale vormen
de achterwand.
De fossa cranii anterior bevindt zich boven het cavum nasi en de beide
orbitae en omvat de frontale lobben van de cerebrale hemisferen.
Vooraan ontstaat er de crista frontalis, die uitmondt in het foramen
caecum, wat gelegen is tussen het os frontale en os ethmoidale. Hierlangs
zullen veneuze bloedvaten vanuit het cavum nasi naar de sinus sagittalis
superioris verlopen.
Vervolgens is op de middellijn een prominente wigvormige beenderige
structuur zichtbaar geplaatst op het os ethmoidale : de crista galli. Ook deze
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 19 / 39
structuur vormt een aanhechtingsplaats voor de falx cerebri. Naast de crista galli
ligt beiderzijds de lamina cribrosa van het os ethmoidale (Fig. 8.25). Dit is een
zeef-achtige structuur die doorgang biedt voor de kleine olfactorische zenuwen
die vanuit de nasale mucosa naar de bulbus olfactorius verlopen. Deze vele en
kleine zenuwbanen worden collectief als de nervus olfactorius [I] omschreven.
Het os ethmoidale grenst lateraal aan de facies orbitalis van het os
frontale dat het dak van de orbita vormt. Meer naar dorsaal toe wordt de fossa
cranii anterior gevormd door het corpus en de ala minor van het os sphenoidale.
Het corpus grenst vooraan aan het os ethmoidale en de ala minor beiderzijds
aan het os frontale. De dorsale rand vormt de grens met de fossa cranii media.
De alae minores vormen als het ware een overkapping van de aanvang
van de fossa cranii media. Elke ala minor eindigt in een scherpe punt lateraal
met het os frontale en de ala major. Naar mediaal toe verbreedt elke ala minor
zich en eindigt in de processus clinoideus anterior Fig. 8.25). In de hoek
tussen de processus clinoideus anterior en de dorsale grens van het os
sphenoidale bevindt zich het canalis opticus, wat doorgang biedt aan de arteria
ophthalmica en de nervus opticus [II] op hun weg vanuit het endocrien aan in
een naar de orbita. Strikt gesproken behoort het canalis opticus reeds tot de
fossa cranii media.
4.2.2.3.
Fossa cranii media (p. 824)
De fossa cranii media bestaat uit onderdelen van het os sphenoidale en os
temporale beiderzijds (Fig. 8.26). Op de grens tussen de fossa cranii anterior en
de fossa cranii media voorloopt de voorste grens van de sulcus chiasmaticus,
welke een zachte groeve is die zich uitstrekt tussen het linker en het rechter
canalis opticus overheen het corpus van het os sphenoidale. De achterste
grenzen worden gevormd door het ventrale gedeelte van het pars petrosa van
het os temporale.
De bodem van de fossa cranii media komt verhoogd voor en wordt
gevormd door de corpus van het os sphenoidale. Lateraal hiervan liggen de
grote caviteiten gevormd door de ala major van het os sphenoidale en het pars
squamosa van het os temporale. Deze kuilen bevatten de temporale lobben van
het cerebrum. Juist dorsaal van de sulcus chiasmaticus bevindt zich de sella
turcica, die bestaat uit een diepe centraal gelegen regio, de fossa
hypopfysialis en alzo ventraal en dorsaal de hypofyse beenderig beschermt.
Deze ventrale begrenzing is het tuberculum sellae, die lichtjes verhoogd ten
opzichte van de sulcus chiasmaticus voorkomt. Lateraal op het tuberculum sellae
treft men beiderzijds de processus clinoideus medius aan. De dorsale
bescherming van de hypofye binnen de sella turcica is het dorsum sellae, een
vrij grote benen rand die zowel naar craniaal als ventraal zich uitstrekt. Op de
top van deze beenkam treft men beiderzijds de processus clinoideus
posterior aan.
Door de samenhang van enerzijds het corpus van het os sphenoidale en
de ala major ervan met de ala minor, ontstaat dus een spleet die men de
fissura orbitalis superior noemt (Fig. 8.26). Dit is een belangrijke doorgang
vanuit de fossa cranii media naar de orbita. Hierdoor zullen de nervus
oculomotorius [III], de nervus trochlearis [ÎV], de nervus ophthalmicus [V1], de
nervus abducens [VI] en de oftalmisch venen passeren. Posterior van het
mediale einde van de fissura orbitalis superior treft men een rond foramen aan
gericht naar anterior : het foramen rotundum dat doorgang biedt aan de
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 20 / 39
nervus maxillaris [V2] op zijn weg naar de fossa pterygopalatina. Posterolateraal
hiervan ligt een grote opening, het foramen ovale, waarlangs de nervus
submandibularis [V3] verloopt. Posterolateraal hiervan bevindt zich het foramen
spinosum, waardoor er een verbinding ontstaat tussen de fossa infratemporalis
en de fossa cranii media. Hierdoor zullen meningeale bloedvaten passeren.
Posteromediaal van het foramen ovale ligt de apertura interna canalis
caroticus. In de onmiddellijke nabijheid hiervan treft men het onregelmatig
gevormde foramen lacerum aan, welke tijdens het leven gesloten is door een
kraakbenige plug.
Het os temporale vormt met de facies anterior van het pars petrosa de
achtergrens van de fossa cranii media. Mediaal treft men een lichte indeuking
aan, de impressio trigemini waar zich het sensorisch ganglion van de nervus
trigeminus [V] bevindt. Lateraal hiervan is er een rechtlijnig voorlopende groeve,
de sulcus nervi petrosi maioris. Anterolateraal hiervan treft men de sulcus
nervi petrosi minoris aan (Fig. 8.26). Meer naar craniaal toe verheft de
eminentia arcuata zich, die veroorzaakt wordt door de onderliggende
semicirculaire kanalen van het binnenoor. Juist ventraal hiervan is er opnieuw
een kleine indeuking die men omschrijft als het tegmen tympani wat dat het
dak vormt van het middenoor.
4.2.2.4.
Fossa cranii posterior (p. 826)
Deze ruimte bestaat voornamelijk uit gedeelten van het os temporale en
os occipitale met kleine contributies vanuit het os sphenoidale en os pariëtale
(Fig. 8.27). Deze ruimte is de grootste van de drie endocraniale ruimten en biedt
plaats aan het cerebrum, pons, medulla oblongata en cerebellum.
Deze ruimte wordt begrensd ventraal door het dorsum sellae van het os
sphenoidale en de clivus die gelegen is op het pars basilaris van het os
occipitale (Fig. 8.27). De laterale begrenzing wordt gevormd door de margo
superior partis petrosae ossis. De dorsale begrenzing wordt gevormd door het
pars squamosa van het os occipitale terwijl de laterale begrenzing wordt
gevormd door het pars petrosa van het os temporale samen met kleine
gedeelten van het os pariëtale.
Centraal gelegen in het diepste gedeelte van de fossa cranii posterior,
bevindt zich het grootste foramen in de schedel : het foramen magnum. Het
wordt omgeven door het pars basilaris van het os occipitale naar anterior toe,
het pars lateralis eveneens van het os occipitale naar lateraal toe en tenslotte
het pars squamosa, opnieuw van het os occipitale naar posterior toe. Naast het
ruggemerg zullen ook de vertebrale arteriën, de meningae en de spinale wortels
van de nervus accessorius [XI] doorheen het foramen magnum verlopen.
Naast de opwaarts voorlopende clivus bevindt zich de sulcus sinus
petrosus inferior op de grens met het pars basilaris van het os occipitale en
het pars petrosa van het os temporale (Fig. 8.27). Meer naar lateraal toe
ongeveer op de bovenste helft van de facies posterior bevindt zich de meatus
acousticus internus, waar zowel de nervus facialis [VII], de nervus
vestibulocochlearis [VIII] als de bloedvoorziening naar het labyrint doorheen
passeren.
Naar caudaal toe vormt het grote foramen iugulare de ondergrens. Vanuit
mediaal leidt de sulcus sinus petrosus inferior naar dit foramen, net zoals de
grote sulcus sinus sigmoideus dit doet vanuit lateraal. Doorheen het foramen
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 21 / 39
iugulare verlopen de nervus glossopharyngeus [IX], de nervus vagus [X] en de
nervus accessorius [XI].
Mediaal van het foramen iugulare bevindt zich op het os occipitale het
tuberculum iugulare. Juist hieronder en voor het foramen magnum bevindt
zich het canalis hypoglossi, waar de nervus hypoglossus [XII] de fossa cranii
posterior verlaat. Net posterolateraal van dit kanaal bevindt zich het kleine
canalis condylaris.
Op het pars squamosa van het os occipitale bevinden zich verschillende
kenmerken (Fig. 8.27):
 op de middellijn vanuit het foramen magnun bevindt zich de crista
occipitalis interna
 naast deze crista bevinden zich wederzijds concave ruimten die plaats
bieden aan het cerebellum
 de crista occipitalis interna eindigt craniaal in de protuberantia occipitalis
interna
 vanuit deze protuberantia vertrek een lateraal de sulcus sinus transversi
die uiteindelijk op het os temporale de sulcus sinus sigmoideus vervoegt,
en van daaruit caudaal naar het foramen iugulare afdaalt
e
Anatomie 1 Ba GEN
5.
p. 22 / 39
Fossa temporalis & fossa infratemporalis (p.
920)
5.1.
Inleiding (p. 920, 926)
De fossa temporalis en fossa infratemporalis bevinden zich op het laterale
gedeelte van het hoofd en staan met elkaar in verbinding (Fig. 8.126, 8.133).
De fossa temporalis bevindt zich craniaal van de fossa infratemporalis,
boven de arcus zygomaticus en staat in verbinding met de fossa infratemporalis
doorheen de ruimte die bestaat tussen de arcus zygomaticus en de laterale
schedelwand.
Door fossa infratemporalis is een wigvormig ruimte die zich diep onder de
musculus masseter en de ramus ascendens mandibulae bevindt. Deze ruimte
vormt een kruispunt voor vele structuren op weg van de endocraniale ruimte
naar hun eindbestemming. Er is een kauwspier, de musculus masseter die
lateraal gelegen is van de fossa infratemporalis. Twee kauwspieren, de musculi
pterigoidei medialis en lateralis, bevinden zich in de fossa infratemporalis, en de
musculus temporalis ten slotte vult als vierde kauwspier de fossa temporalis.
5.2.
5.2.1.
Begrenzing (p. 920)
Os temporale (p. 920, 926)
Het pars squamosa van het os temporale in vormt een belangrijk
onderdeel van de beenderige begrenzing van zowel de fossa temporalis als de
fossa infratemporalis. Het pars tympanica vormt posteromediaal de hoek van het
dak van de fossa infratemporalis en maakt tevens deel uit van het articulatio
temporomandibularis. De laterale wand van het pars squamosa herbergt twee
kenmerken die deel uitmaken van de mediale wand van de fossa temporalis :
 de arcus zygomaticus verloopt naar dorsaal toe verder in de linea
temporalis die de achtergrens en ondergrens van de fossa temporalis
uitmaakt
 een verticaal verlopende sulcus arteriae temporalis mediae
Het tuberculum articulare en de fossa mandibularis, die zich beiden op het
caudaal oppervlak van de voet van de processus zygomaticus bevinden, zullen
deel uitmaken van het articulatio temporomandibularis. Dorsaal van de fossa
mandibularis bevindt zich de porus acousticus externus.
Het pars tympanica is een kleine concave beenplaat die de onderzijwand
van de meatus acousticus externus vormt. Van caudaal uit gezien treft men op
de verbinding met het pars squamosa de fissura tympanosquamosa aan
tussen het pars tympanica en het pars squamosa. Mediaal zal een kleine
gedeelte van het pars petrosa indringen in de fissuur en zo de fissura
petrotympanica vormen (Fig. 8.136).
e
Anatomie 1 Ba GEN
5.2.2.
p. 23 / 39
Os sphenoidale (p. 920)
De fossa infratemporalis wordt naar mediaal toe begrensd door de
processus pterigoideus lamina lateralis en de ala major, die terzelfdertijd ook de
mediale wand van de fossa temporalis uitmaakt. De ala major kent een
horizontaal verlopend gedeelte en een verticaal verlopend gedeelte, met op de
grens tussen beiden de crista infratemporalis.
Doorheen het foramen ovale en het foramen spinosum, die zich op de
basis van de ala major bevinden, voor lopen bloedvaten en zenuwen vanuit de
fossa cranii media naar de fossa infratemporalis. Mediaal van het foramen
spinosum vertrekt naar caudaal toe de spina ossis sphenoidalis die de
aanhechting vormt voor het ligamentum sphenomandibulare.
5.2.3.
Maxilla (p. 921)
Het tuber maxillae vormt de ventrale wand van de fossa infratemporalis.
Deze wand is gekenmerkt door talrijke foramina die gebruikt worden voor je
bezenuwing en bevloeiing. De achter- bovenrand van de maxilla vormt de
ondergrens van de fissura orbitalis inferior.
5.2.4.



Os zygomaticum (p. 921)
Het os zygomaticum ondersteunt voornamelijk de kaak :
de processus maxillaris zal vergroeien met de processus zygomaticus
maxillae
de processus frontalis richt zich naar craniaal om te vergroeien met de
processus zygomaticus van het os frontale
de processus temporalis richt zich naar dorsaal toe om te vergroeien met
de processus zygomaticus van het os temporale en zo de arcus zygoma
kikkers te vormen
Het foramen zygomaticofaciale bevindt zich op het zijvlak van het os
zygomaticum en laat zowel de nervus zygomaticofacialis als de geassocieerde
bevloeiing toe naar de wang.
5.2.5.
Ramus ascendens mandibulae (p. 922)
In een lateraal aanzicht vertoont de ramus ascendens een vrij vlak uitzicht
(Fig. 128) met uitzondering van enkele cristae. Dit lateraal oppervlak voorziet in
de aanhechting van de musculus masseter.
De bovengrens van de ramus ascendens wordt gekenmerkt door de
aanwezigheid van de incisura mandibulae. De voorgrens van de ramus
ascendens voorloopt naar caudaal verder in de linea obliqua. Net onder de
processus condylaris bevindt zich de fovea pterigoidea die zich situeert op het
collum.
Het mediale oppervlak van de ramus ascendens vormt de laterale wand
van de fossa infratemporalis (Fig. 8.128b). Als meest duidelijke kenmerken treft
men het foramen mandibulae aan dat de toegang vormt tot het canalis
mandibularis. Deze toegang wordt gedeeltelijk afgeschermd door een
driehoekige beenplaat, de lingula, waar het ligamentum is sphenomandibulare
aanhecht. Vanuit het foramen mandibulae voorloopt naar caudaal de sulcus
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 24 / 39
mylohyoideus, die plaats biedt aan de gelijknamige zenuwen. Ter hoogte van
de angulus mandibulae treft men de tuberositas pterygoidea aan waar de
musculus pterygoideus medialis zal aanhechten.
5.3.
5.3.1.
Articulatio temporomandibularis (p. 922)
Algemeen (p. 922)
De beide kaakgewrichten laten zowel het openen als het sluiten van de
mond toe alzo ook de meer complexe kauwbewegingen of zijdelingse
bewegingen van de onderkaak. Elk gewricht is van het synoviale type en wordt
gevormd tussen de processus condylaris van de mandibulae en de fossa
mandibularis met het tuberculum articulare van het os temporale (Fig. 8.129a).
In tegenstelling tot de andere gewrichten zijn in de gewrichtsvlakken bekleedt
met fibreuze kraakbeen. Daarenboven wordt het gewricht door de aanwezigheid
van de discus articularis in twee gedeeld :
 de onderste gewrichtsruimte, namelijk tussen de processus condylaris en
de caudale zijde van de discus articularis, zal voornamelijk
rotatiebewegingen toelaten (Fig. 8.129b)
 de bovenste gewrichtsruimte, namelijk tussen de caudale zijde van het
tuberculum articulare met de fossa mandibularis enerzijds en het craniale
gedeelte van de discus articularis anderzijds, zal voornamelijk
translatiebewegingen toelaten (Fig. 8.129b)
Deze artificiële opdeling in bewegingen kan niet strikt worden toegepast
aangezien vele bewegingen van de onderkaak een combinatie van rotatiebewegingen en translatiebewegingen zullen zijn.
5.3.2.
Capsula articularis (p. 923)
De membrana synovialis zal ontstaan op de grens met de beenderige
oppervlakken die niet aan de bewegingen deelnemen en zij is tevens verbonden
met de randen van de discus articularis (Fig. 8.129). Ze omkapselt het volledige
gewrichtscomplex en hecht zich vast op de volgende structuren :
 ter hoogte van de voorste grens van het tuberculum articulare
 lateraal en mediaal langsheen de randen van de fossa mandibularis
 dorsaal in de regio van de sutura tympanosquamosa
 caudaal rond het collum mandibulae
5.3.3.
Extracapsulaire ligamenten (p. 924)
Er zijn drie extracapsulaire ligamenten die geassocieerd zijn met het
articulatio temporomandibularis (Fig. 8.130):
 het ligamentum laterale voorloopt net lateraal van de capsula
articularis, diagonaal naar posterior in craniocaudale richting naar het
collum mandibulae
 het ligamentum sphenomandibulare voorloopt mediaal van het
articulatio temporomandibularis en vertrekt van de spina ossis
e
Anatomie 1 Ba GEN

5.3.4.
p. 25 / 39
sphenoidalis op de basis cranii externa naar de lingula op de mediale zijde
van de ramus ascendens mandibulae
het ligamentum stylomandibulare vertrekt van de processus styloideus
op de basis cranii externa van het os temporale naar de dorsale rand van
de angulus mandibulae
Bewegingen van de mandibula (p. 924)
Bijzonder aan de beide kaakgewrichten is dat zij is daar met elkaar
verbonden zijn via de mandibula, waardoor een beweging aan de ene zijde
steeds een contralateraal effect zal veroorzaken. De volgende bewegingen zijn
mogelijk (Fig. 8.131) :
 depressie : deze openingsbeweging wordt uitgevoerd onder invloed van
de zwaartekracht en houdt een relaxatie in van de musculi digastricus geniohyoideus – mylohyoideus
 elevatie : deze krachtige sluiting beweging wordt uitgevoerd door de
musculi temporalis - masseter – pterigoideus medialis, waarbij de
processus condylaris zich in de onderste gewrichtsruimte situeert met de
beweging
 protrusie : bij deze beweging wordt de onderkaak en naar ventraal toe
bewogen en wordt voornamelijk uitgevoerd door de musculus pterigoideus
lateralis, hierbij geassisteerd door de medialis
 retrusie : hierbij wordt de onderkaak vanuit een naar ventraal toe
verplaatste positie terug naar dorsaal toegebracht waarbij de beweging
wordt uitgevoerd door de musculi geniohyoideus – digastricus, met
assistentie van de musculi temporalis en masseter
5.4.
5.4.1.
Fossa temporalis (p. 926)
Algemeen (p. 926)
De bovengrens van de fossa temporalis (Fig. 8.133A) wordt gevormd door
de linea temporalis superior en de linea temporalis inferior. De laterale
begrenzing bestaat uit de fascia temporalis wat in feite een aponeurose is die
de musculus temporalis bedekt. Naar ventraal toe wordt de begrenzing gevormd
door de processus frontalis van het os zygomaticus en de processus in
zygomaticus van het os frontale. De ondergrens wordt gevormd door de arcus
zygomaticus aan de laterale zijde en de crista infratemporalis (Fig. 8.133B) die
op de ala major van het os sphenoidale gelegen is.
5.4.2.
Inhoud (p. 926, 927)
De meest prominente aanwezige structuur in de fossa temporalis is de
musculus temporalis. Daarnaast treft men takken aan van de nervus maxillaris
[V2].
De spier zelf (Fig. 8.134) ontspringt aan de linea temporalis inferior en
voorloopt naar de processus coronoideus van de mandibula. Binnen in de spier
onderscheidt men verschillende vezelrichtingen van de spierbundels. De
anterieure spiervezels verlopen verticaal terwijl de meer dorsaal gelegen
spiervezels eerder horizontaal georiënteerd zijn. De spiervezels convergeren
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 26 / 39
naar caudaal toe in een pees die tussen de arcus zygomaticus en de crista
infratemporalis heen naar de processus coronoideus voorloopt. Deze pees
verloopt naar caudaal verder op de voorrand van de ramus ascendens tot aan de
molaren.
De musculus temporalis is een krachtige elevator van de mandibula bij
geopende positie van de mond. Aangezien deze beweging niet alleen een
rotatiebeweging veronderstelt maar eveneens een translatiebeweging, zullen de
dorsaal gelegen spierbundels tijdens deze beweging de mandibula eveneens
naar dorsaal toe verplaatsen.
De musculus temporalis wordt bezenuwd door takjes afkomstig van de
nervus mandibularis [V3] drie vanuit de fossa infratemporalis verder loopt naar
de fossa temporalis. De bloedvoorziening wordt verzorgd door dieper gelegen
temporale arterie en die parallel met de zenuwbanen verlopen.
5.5.
5.5.1.
Fossa infratemporalis (p. 929)
Algemeen (p. 929)
de fossa infratemporalis ligt caudaal van de fossa temporalis en wordt
begrensd door de ramus ascendens van de mandibula lateraal en de
pharynxwand mediaal. De fossa infratemporalis kent als het ware een dak, een
laterale wand, een mediale wand, en is naar posterior en inferieur een open
toegang naar de nek (Fig. 8.136).
 Het dak wordt gevormd door de onderzijde van de ala major van het os
sphenoidale en het os temporale; tot het dak behoren het foramen
spinosum, het foramen ovale, en de fissura petrotympanica
 de laterale wand wordt gevormd door het mediale oppervlak van de
ramus ascendens die tevens het foramen mandibulare bevat
 de mediale wand wordt gevormd door de lamina lateralis van de
processus pterygoideus van het os sphenoidale aan de voorzijde, en meer
naar dorsaal toe door de pharynx en de musculus tensor veli palatini en
de musculus levator veli palatini; als belangrijkste kenmerk geldt dat er
een beperkte ruimte beschikbaar blijft craniaal van de vergroeiing van de
processus pterigoideus enerzijds met het tuber maxillaris anderzijds,
namelijk de fissura pterigomaxillaris waardoor er structuren tussen de
fossa infratemporalis en de fossa pterygopalatina kunnen verlopen
 de voorste wand wordt gevormd door het tuber maxillaris welke de
foramina alveolaria vertoont en naar craniaal toe eindigt in de fissura
infraorbitalis
5.5.2.
Inhoud (p. 929)
De belangrijkste structuren die zich in de fossa infratemporalis bevinden
zijn het ligamentum sphenomandibulare, de musculus pterygoideus medialis en
lateralis, de arteria maxillaris, de nervus mandibularis [V3], takjes van de nervus
facialis [VII], de nervus glossopharyngeus [IX] en een veneuze plexus.
e
Anatomie 1 Ba GEN
5.5.2.1.
p. 27 / 39
Ligamentum sphenomandibularis (p. 930)
Dit extracapsulair ligament vormt een onderdeel van het articulatio
temporomandibularis. Het ontspringt op de processus spinosus van het os
sphenoidale en hecht aan op de lingula mandibulae enerzijds en de dorsale rand
van het foramen mandibularis (Fig. 8.137).
5.5.2.2.
Musculus pterygoideus medialis (p. 930)
Deze spier bestaat uit een caput profunda en een caput superficialis (Fig.
8.137). De dieper gelegen caput profunda ontspringt op het mediale oppervlak
van de lamina lateralis van de processus pterygoideus van het os sphenoidale
alsook van op de processus pyramidalis van het os palatale, van waaruit zij naar
beneden toe verloopt, mediaal van het ligamentum sphenomandibularis om aan
te hechten op de tuberositas pterygoidea aan de mediale zijde van de angulus
mandibulae. De meer oppervlakkig gelegen caput superficialis ontstaat op het
tuber maxillaris vlakbij de processus pyramidalis en vergroeit met het caput
profunda ter hoogte van de tuberositas pterygoidea.
De belangrijkste functie van de musculus pterygoideus medialis is de
onderkaak naar craniaal toe te bewegen vanuit een geopende stand. Omdat de
vezels ook enigszins in diagonaal verlopen, zal deze spier eveneens assisteren
bij de werking van de musculus pterygoideus medialis bij het naar voor brengen
van de mandibula.
De musculus pterygoideus medialis wordt bezenuwd door een takje
afkomstig van de nervus mandibularis [V3].
5.5.2.3.
Musculus pterygoideus lateralis (p. 930)
Deze spier kent eveneens twee verschillende onderverdelingen (Fig.
8.138). Het caput superior ontstaat ter hoogte van de crista infratemporalis
mediaal van het foramen ovale en spinosum en verloopt van daaruit enerzijds
naar de fovea pterygoidea ter hoogte van het collum mandibulae en anderzijds
verweven de spiervezels zich met het gewrichtskapsel van het articulatio
temporomandibularis waar dit kapsel vergroeid is met de discus articularis. Het
caput inferior is een volume belangrijker en vertrekt vanop de facies lateralis
van de processus pterygoideus naar de fovea pterygoidea en het
gewrichtskapsel toe, waarbij deze spierbundel op zijn weg zich tussen het caput
profunda en caput superficialis van de musculus pterygoideus medialis wringt.
Uit het verloop van de spiervezels blijkt dat deze voornamelijk horizontaal
georiënteerd zijn. Bij contractie zullen deze beide spiergroepen de discus
articularis en de processus condylaris naar ventraal toe bewegen vanuit de fossa
mandibularis over het tuberculum articulare. Dit maakte deze spiergroepen als
de belangrijkste spieren voor de propulsie van de mandibula wanneer zowel aan
de linker als de rechterzijde een gelijktijdige contractie plaatsvindt. In het geval
van een unilaterale contractie zal de kinpunt naar de contralaterale zijde worden
bewogen. Hierdoor vormen deze spiergroepen een belangrijke bijdrage bij de
alternerende kou bewegingen.
De musculus pterygoideus lateralis wordt bezenuwd door een takje
afkomstig van de nervus mandibularis [V3].
e
Anatomie 1 Ba GEN
6.
p. 28 / 39
Fossa pterygopalatina (p. 940)
6.1.
Inleiding (p. 940)
De fossa pterygopalatina is een erg kleine ruimte, gewrongen tussen het
tuber maxillaris aan de voorzijde, de processus pterygoideus van het os
sphenoidale aan de achterzijde en de ala major van het os sphenoidale aan de
bovenzijde. De fossa kent echter een strategische lokatie : het herbergt
verschillende vertakkingen van de craniale zenuwen, de nervus maxillaris [V2],
van maxillaire arteriën, en het ganglion pterigopalatina.
6.2.
6.2.1.
Begrenzing (p. 940)
Os sphenoidale (p. 940, 941)
De dorsale begrenzing wordt gevormd door de voor- en bovenrand van de
processus pterygoideus (Fig. 8.144). Hierdoor monden er belangrijke foramina in
de fossa pterygopalatina uit :
 doorheen het foramen rotundum verlaat de nervus maxillaris [V2] de
fossa cranii media
 onder dit foramen bevindt zich de monding van het canalis
pterygoideus; intracraniaal zullen de nervus petrosus major, afkomstig
van de nervus facialis [VII] vergroeien met zenuwvezels afkomstig van de
plexus caroticus internus en zo doorheen dit canalis pterygoideus vanuit
de fossa cranii interna de externe fossa pterygopalatina bereiken
6.2.2.
Toegangspoorten (p. 941)
Daarnaast vormen verschillende andere foramina belangrijke
toegangspoorten waardoor structuren gelegen binnenin de fossa pterygopalatina
toekomen en vertrekken (Fig. 8.146, 8.147B):
 Het foramen rotundum en het canalis pterigoideus verlenen toegang voor
structuren vanuit de fossa cranii media
 Het kleine en smalle canalis palatovaginalis leidt naar de nasopharynx
 Het canalis palatinus verloopt doorheen het palatum durum naar het
cavum oris proprium
 Het foramen sphenopalatinum verleent toegang naar het cavum nasi
vanuit de mediale wand van de fossa pterigopalatina
 Vanuit de fossa pterigopalatina ontstaat door de iuxtapositie van het tuber
maxillaris enerzijds en de processus pterigoideus anderzijds, zonder dat
deze beenderen met elkaar vergroeid zijn, de fissura pterigomaxillaris
waardoor de fodda pterigopalatina in verbinding staat met de fossa
infratemporalis
 De anterio-craniale grens van de fossa pterigopalatina vormt de
onderrand van de fissura orbitalis inferior en communiceert zo met de
orbita
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 29 / 39
Cavum Oris (p. )
7.
7.1.
Inleiding (p. 1030)
De craniale begrenzing wordt gevormd door het palatum durum en
palatum molle. De caudale grens wordt gevormd door de weke weefsels van de
mondbodem en tong. De laterale wanden zijn de wangen die overgaan naar
ventraal in de fissura oralis of mondspleet. Het cavum oris zelf wordt
onderverdeeld in twee regio’s door de arcus dentalis superior en inferior (Fig.
8.235):
 Het vestibulum oris, hoefijzervormig, dat tussen de vestibulaire vlakken
van de tandenrij en de binnenzijde van de lippen en wangen gesitueerd is
 Het cavum oris proprium gelokaliseerd aan de binnenzijde van de
tandenrijen



7.2.
Het cavum oris kent verscheidene functies:
Het vormt de ingang voor de digestieve tractus waarbij de initiële
verwerking van voedsel start, daarbij geholpen door de bijdragen van de
speekselklieren
Het verwerkt de geluiden die vanuit de larynx toekomen waardoor de
spraak ontstaat
Het is tevens geschikt voor de ademhaling omdat het toegang verleent tot
de pharynx, een gemeenschappelijke toegang voor voedsel en lucht
Bezenuwing (p. 1031)
De sensorische bezenuwing van het cavum oris wordt in hoofdzaak
verzorgd door de nervus trigeminus [V]:
 Het craniële gedeelte van het cavum oris, inclusief het palatum durum en
de arcus dentalis superior: nervus maxillaris [V2]
 Het caudale gedeelte van het cavum oris inclusief de arcus dentalis
inferior en het orale gedeelte van de tong: nervus mandibularis [V3]
 De smaakgewaarwording van het voorste 2/3 van de tong door takjes van
de nervus facialis [VII], die samengaan met takjes van de nervus
trigeminus [V]
 Parasympathische bezenuwing van de speekselklieren via takjes van de
nervus facialis [VII], verweven met takjes van de nervus trigeminus [V]
 De tongspieren worden bezenuwd door de nervus hypoglossus [XII], met
uitzondering van de musculus palatoglossus die door de nervus vagus [X]
wordt bezenuwd, net als de spieren van het palatum molle, met
uitzondering van de musculus tensor veli palatini waar een takje van de
nervus mandibularis [V3] de bezenuwing verzorgt. Ook de musculus
mylohyoideus wordt hierdoor bezenuwd
e
Anatomie 1 Ba GEN
7.3.
7.3.1.
p. 30 / 39
Beenderen (p. 1031)
Maxillae (p. 1031)
De linker en rechter maxilla vormen samen het dak van het cavum oris,
door middel van elke processus palatinus die aan de basis van de processus
alveolaris ontspringt (Fig. 8.236A) en op de middellijn met elkaar vergroeien via
de sutura palatina mediana. Op deze wijze wordt het anterieure 2/3 van het
palatum durum gevormd. Op deze middellijn bevindt zich palataal van de beide
incisivi de fossa incisiva waarin het canalis incisivum uitmondt. Hierdoor is er
een verbinding met het cavum nasi aanwezig, wat een toegangsweg vormt voor
de grotere palatinale bloedvaten en bezenuwing.
7.3.2.
Ossae palatinales (p. 1031)
Opnieuw vormen het linker en rechter os palatinum via de respectieve
lamina horizontalis en processus pyramidalis het achterste derde van het
palatum durum. De sutura palatina mediana verloopt op de mediane
vergroeiing, terwijl de sutura palatina transversa de grens met de processus
palatinus maxillae aangeeft.
De sutura palatina mediana eindigt naar dorsaal in de spina nasalis
posterior die samen met de achterrand van beide ossae palatinales zorgt voor
de aanhechting van de spieren van het palatum molle.
Het foramen palatinum maior situeert zich op het postero-laterale
gedeelte van de lamina horizontalis. Vanuit dit foramen verloopt het canalis
palatinus naar de fossa pterigopalatina, en biedt doorgang aan de belangrijkste
palatinale bloedvoorziening en benzenuwing.
De foramina palatina minora vormen de monding van aftakkingen van het
canalis palatinus en biedt toegang voor de kleinere vaten en zenuwen.
De processus pyramidalis wringt zich tussen de beide laminae van de
processus pterigoideus van het os sphenoidale.
7.3.3.
Os sphenoidale (p. 1032)
De beide processi pterigoidei en spinae vormen aanhechtingspunten voor
de spierige bestanddelen van het palatum molle en het dak van het cavum oris
(Fig. 8.236A). De opening caudaal tussen de lamina externa en interna van de
processus pterigoideus wordt opgevuld door de processus pyramidalis. Caudaal
bevindt zich op de lamina interna de hamulus. Deze hamulus zorgt voor een
hefboom voor de musculus tensor veli palatini en is tegelijkertijd het
aanhechtingspunt voor de raphè pterigomandibularis waardoor de musculus
buccinator en de musculus constrictor pharyngis superior als het ware door een
intersectio tendinea met elkaar worden verbonden (Fig. 8.238). De fossa
scaphoidea, die zich juist mediaal van het foramen ovale situeert, vormt de
aanhechtigsplaats voor de musculus tensor veli palatini.
7.3.4.
Os temporale (p. 1032)
De processus styloideus op de basis cranii externa vormt de
aanhechtingsplaats voor het ligamentum stylohyoideum (Fig. 8.236B). De
processus stylohyoideus situeert zich net ventraal van het foramen
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 31 / 39
stylomastoideum en lateraal van het foramen iugulare. De musculus styloglossus
hecht zich aan op het ventrale gedeelte van de processus styloideus.
7.3.5.
Mandibula (p. 1033)
De mandibula is een hoefijzervormig bot (Fig. 8.237) dat bestaat uit een
linker en rechterhelft die op de symphysis mandibularis met elkaar vergroeid
zijn. Bovenop het corpus bevindt zich de processus alveolaris die de tanden van
de onderkaak verankert. Op de ventrale zijde bevindt beiderzijds zich het
foramen mentale.
Aan de binnenzijde van de mandibula in de omgeving van de symphysis
bevinden zich de aanhechtingsplaatsen voor enkele spieren: de spina mentalis
superior waar de musculus genioglossus zal aanhechten en de spina mentalis
inferior waar de musculus geniohyoideus zal aanhechten.
Caudaal van deze spinae en opwaarts verlopen aan de binnenzijde van het
corpus mandibulae, verloopt de linea mylohyoidea tot aan de laatste molaren,
die de aanhechtingsplaats voor de musculus mylohyoideus zal vormen.
Net craniaal van de linea en dorsaal van de spinae bevindt er zich een
lichte concaviteit, de fossa sublingualis, die de glandula sublingualis zal
herbergen. Net onder de linea maar dan aan de posterieure zijde, bevindt zich
de fossa submandibularis die de glandula submandibularis plaats geeft. Juist
linguaal onder de laatste molaar bevindt zich een ondiepe sulcus waar de nervus
lingualis verloopt.
Net dorsaal van de laatste molaar bevindt zich een driehoekige ruimte,
het trigonum retromolare. De raphè pterigomandibularis hecht zich ter hoogte
van de dorsaal gelegen apex van dit trigonum aan en verloopt dan naar de
hamulus.
Op de mediale zijde van de ramus ascendens bevindt zich ongeveer
halverwege het foramen mandibulare dat de ingang vormt naar het canalis
mandibularis voor de bloedvaten en bezenuwing.
7.3.6.
Os hyoideum (p. 1034)
Dit bot bevindt zich op een belangrijke plaats: het verbindt de
mondbodem van het cavum oris met de pharynx en de larynx. Op de cornu
minor hecht het ligamentum stylohyoideum aan (Fig. 8.238).
7.4.
7.4.1.
Buccae (p. 1034)
Algemeen (p. 1034)
De laterale begrenzing van het cavum oris wordt gevormd door beide
wangen. De bucca bestaat uit een fascia die skeletspierweefsel bedekt dat als
een sandwich tussen de binnenste mucosa en de buitenste huid opgesloten ligt.
De voornaamste spier hierin is de musculus buccinator.
e
Anatomie 1 Ba GEN
7.4.2.
p. 32 / 39
Musculus buccinator (p. 1034)
De musculus buccinator zorgt niet alleen voor de stoffering van de wang,
maar is tevens een belangrijke spier bij de tot standkoming van de
gelaatsexpressies (Fig. 8.239). De spier bevindt zich in hetzelfde vlak als de
musculus contrictor pharyngis superior, waarmee de musculus buccinator via
een intersectio tendinea, de raphè pterigomandibularis, verbonden is. Op deze
wijze ontstaat er een continuïteit tussen de spierwand van het cavum oris en de
pharyngeale ruimten.
De musculus buccinator hecht aan op de processus alveolaris van de
maxilla en de mandibula. Vanuit deze aanhechtingspunten verlopen de vezels
diagonaalwaarts naar de angulis oris en vergroeit met de vezels van de
musculus orbicularis oris. Op deze wijze ontstaat de modiolus, een kleine
knopvormige bindweefselzone tussen de spieren van de lippen en de wangen.
Vanuit de aanhechting wordt de functie duidelijk: de musculus buccinator
vormt het dak en de bodem van het vestibulum oris waardoor voedsel en drank
netjes binnen het vestibulum wordt gehouden.
De musculus buccinator wordt bezenuwd door een tak van de nervus
facialis [VII]. De sensorische bezenuwing van de huid van de wangen en van de
orale mucosa gebeurt door de nervus mandibularis [V3] via de nervus buccalis.
7.5.
7.5.1.



7.5.2.
Mondbodem (p. 1035)
Algemeen (p. 1035)
De mondbodem wordt gevormd door drie verschillende structuren:
Een spierig diafragma dat de ruimte binnenin de mandibula opvult en dat
gevormd wordt door de linker en rechter musculus mylohyoideus
Bovenop dit diafragma verlopen de linker en rechter musculus
geniohyoideus vanuit de spina mentalis inferior naar het os hyoideum
Bovenop deze spiergroepen bevindt zich de tong of lingua.
Musculus mylohyoideus (p. 1035)
De musculus mylohyoideus is een platte spier die zowel links als rechts
vertrekt vanop de linea mylohyoidea aan de binnenzijde van de mandibula, en
zich uitstrekken tot aan de middellijn, waar ze via een raphè vergroeien (Fig.
8.240A). Zo wordt een driehoekig diafragma gevormd met de apex ventraal
gelokaliseerd. Vanuit de linea mylohyoidea verloopt de spier afhellend naar de
raphè en het os hyoideum toe. De posterieure rand van het diafragma is voor
het grootste gedeelte vrijeindigend, behalve waar de spier op het os hyoideum
aanhecht.
De musculus mylohyoideus wordt bezenuwd door de nervus
mylohyoideus, een takje van de nervus mandibularis [V3] via de nervus
alveolaris inferior. De functie van de musculus hyoideus is:
 Structurele ondersteuning van de mondbodem
 Helpt mee om het os hyodeum naar ventraal en craniaal op te heffen,
waardoor eveneens de larynx bij de initiële slikbewegingen wordt
betrokken
e
Anatomie 1 Ba GEN

7.5.3.
p. 33 / 39
Helpt de mandibula naar caudaal toe te bewegen indien bij contractie van
de musculus hyoideus het os hyoideum gefixeerd blijft
Musculus geniohyoideus (p. 1036)
Deze gepaarde spier verloopt bundelvormig in ventro-dorsale richting,
vanaf de spina mentalis inferior langsheen de middellijn, naar de voorzijde van
het corpus van het os hyoideum (Fig. 8.240B). Zij bevinden zich net boven de
musculus mylohyoideus.
In tegenstelling met de andere spieren die bewegingen van de mandibula
veroorzaken, wordt de musculus geniohyoideus bezenuwd door een takje van de
nervus hypoglossus [XII]. De functie van de musculus geniohyoideus is:
 Als voornaamste functie zal de musculus geniohyoideus het os hyoideum
en de slikbewegingen
 Als hulpspier zal, bij een gefixeerd os hyoideum, de mandibula naar
caudaal en posterieur worden verplaatst, wat een rol speelt bij de
mondopening
7.5.4.
Toegangswegen (p. 1036)
Door de vrijeindigende positionering van de musculus mylohyoideus
ontstaat er een vrij ruime driehoekige ruimte die toegang verschaft voor de
structuren die vanuit de mondbodem naar de fossa infratemporalis en nek heen
en weer verlopen (Fig. 8.241). Deze ruimte wordt verder afgebakend door de
musculus constrictur pharyngis superior en medius. De voornaamste structuren
die van deze toegang gebruik maken zijn de musculus hyoglossus, de musculus
styloglossus, de arteria en vena lingualis, de nervus lingualis, de nervus
hypoglossus [XII], de nervus glossopharyngeus [IX], en tenslotte de
lymphebanen.
7.6.
7.6.1.
Lingua (p. 1037)
Algemeen (p. 1037, 1038)
De lingua is voornamelijk samengesteld uit spieren, vormt een onderdeel
van de mondbodem en vormt gedeeltelijk de anterieure wand van de pharynx.
De apex linguae positioneert zich tegen de linguale vlakken van de
ondersnijtanden. De radix linguae vindt zijn aanhechting op de mandibula en
het os hyoideum. Het pars oralis verloopt vrijwel horizontaal. Het pars
pharyngeum verloopt dorsaal en vrijwel verticaal. De grens tussen beide
gedeelten wordt gevormd door de V-vormige sulcus terminalis. Op de punt
van deze V bevindt zich het foramen caecum.
De spieren van de tong zijn allen gepaard en verlopen beiderzijds van een
bindweefsel septum dat de tong op de mediosagittale lijn verdeelt. Alle spieren
van de tong worden bezenuwd door de nervus hypoglossus [XII], met
uitzondering van de musculus palatoglossus die door de nervus vagus [X] wordt
bezenuwd.
e
Anatomie 1 Ba GEN
7.6.2.
p. 34 / 39
Intrinsieke spieren (p. 1039)
De benaming intrinsiek geeft aan dat zowel de oorsprong als de
aanhechting van deze spieren zich binnenin de tong bevinden. Men onderscheidt
(Fig. 8.243) de musculus longituditalis superior, de musculus verticalis, de
musculus transversus en de musculus longituditalis inferior.
De functies van deze intrinsieke spieren zijn de volgende:
 Verlenging en verkorting van de tong
 Oprollen en ontrollen van de apex en de zijranden van de tong
 Afplatten en ronden van het tongoppervlak
7.6.3.
Extrinsieke spieren (p. 1039)
De benaming extrinsiek geeft aan dat de oorsprong van deze spieren zich
buiten de tong zelf bevinden.
7.6.3.1.
Musculus genioglossus (p. 1039)
Deze spier ontspringt op de spina mentalis superior, net boven de
aanhechting van de musculus geniohyoideus (Fig. 8.244). Een vezelgroep
verloopt verder naar het corpus van het os hyoideum waar het aanhecht, maar
het grootste gedeelte van de spier spreidt zich waaiervormig naar craniaal uit
binnin de tong, wederzijds van het septum. De functie van deze spieren is:
 Het centrale gedeelte van de tond tegen de mondbodem aan drukken
 Het ventrale gedeelte van de tong tot buiten de mond brengen
7.6.3.2.
Musculus hyoglossus (p. 1040)
Dit is een dunne, vierkante spier die vanaf het os hyoideum, cornu maior,
vertrekt en binnenin de tong eindigt (Fig. 8.243, Fig. 8.245A). De spier verloopt
op haar weg door de driehoekige ruimte tussen de musculus mylohyoideus, de
musculus contrictor pahryngis superior en medius. Deze zelfde ruimte wordt
door de arteria lingualis gebruikt om de tongbasis binnen te dringen. De nervus
hypoglossus [XII] verloopt op het zijvlak van de musculus hyoglossus op zijn
weg naar de tong (Fig. 8.245B).
De musculus hyoglossus trekt de tong tegen de mondbodem aan.
7.6.3.3.
Musculus styloglossus (p. 1041)
Vanaf de processus styloideus verloopt deze spier eveneens door de
driehoekige ruimte tussen de musculus mylohyoideus, de musculus contrictor
pahryngis superior en medius en eindigt in de tong (Fig. 8.246), versmolten met
de musculus hyoglossus en de intrinsieke spieren.
De musculus styloglossus trekt de tong naar achter en naar caudaal, dit
laatste voornamelijk ter hoogte van de radix linguae.
7.6.3.4.
Musculus palatoglossus (p. 1041)
Hieronder worden de spieren verstaan die deel uitmaken van het palatum
molle en de tong. Zij ontspringen op de aponeurose ter hoogte van de
e
Anatomie 1 Ba GEN
p. 35 / 39
aanhechting van de spieren van het palatum molle en verlopen naar de
zijwanden van de tong (Fig. 8.247).
Deze spieren hebben als functie:
 De achterzijde van de tong op te heffen
 De verkleining van het isthmus faucium
 Het palatum molle aan te spannen
7.7.
7.7.1.
Dentes et gingivae (p. 1056)
Dentes (p. 1056, 1057, 1059)
De dentes bevinden zich in de alveoli die zich vormen binnen de processus
alveolaris van de maxilla en de mandibula. De aaneengesloten tandenrij vormt
alzo de arcus dentalis. Bij verlies van de tand, zal op vrij korte termijn de
processus alveolaris eveneens verdwijnen.
Men onderscheidt in het definitieve gebit (Fig. 8.265) de dentes incisivi
of snijtanden, de dentes canini of hoektanden, beide groepen zijn éénwortelige
gebitselementen. Verder kent men de dentes premolares of voorkiezen en de
dentes molares of kiezen. De dentes premolares kennen 2 cuspides, één
vestibulair en één linguaal/palataal en hebben één (onderkaak) of 2 (bovenkaak)
wortels. De dentes molares kennen 4 tot 5 cuspides en 2 (onderkaak) tot 3
(bovenkaak) wortels. In totaal bevinden er zich 8 tanden per kwadrant: 2 dentes
incisivi, 1 dens caninus, 2 dentes premolares en 3 dentes molares. Dit maakt 32
tanden voor het definitieve gebit.
In het melkgebit treft men geen dentes premolares aan, en slechts 2
dentes molares per kwadrant. Dit maakt 5 tanden per kwadrant of 20 tanden
voor het melkgebit.
De tanden worden bezenuwd door takjes afkomstig van de nervus
trigeminus [V] (Fig. 8.268).
7.7.2.
Gingivae (p. 1056)
Dit is een gespecialiseerd type slijmvlies, dat rechtstreeks op het
onderliggende periost is gehecht. Het omgordt de tanden guirlandevormig en
vormt interproximaal de gingivale papil. Net zoals de tanden worden de gingivae
bezenuwd door takjes van de nervus trigeminus [V] (Fig. 8.269).
e
Anatomie 1 Ba GEN
8.
p. 36 / 39
Facies (p. 856)
8.1.
Inleiding (p. 856)
Een belangrijke factor bij ontmoetingen tussen mensen is de faciale
expressie van ieder individu. Deze kan ook een belangrijke rol spelen in de
diagnosevorming. Het is dan ook van belang om een goede kennis te hebben
van de bijzondere organisatie van de regio tussen de wenkbrauwen, oren en
onderkaak.
8.2.
8.2.1.
Spieren (p. 857)
Algemeen (p. 857)
De spieren die de gelaatsexpressie verzorgen zijn allen afkomstig vanuit
dezelfde embryonale regio en zijn dan ook bezenuwd door de nervus facialis
[VII]. Kenmerkend is dat zij vanop het bot onderhuids eindigen.
Deze spieren (Fig. 8.50) controleren de gelaatsexpressie, fungeren als
sluit- en openingsspieren voor de gelaatsopeningen ter hoogte van oog, mond
en neus. Zij worden dan ook beschreven in functionele groepen.
8.2.2.
Orbita (p. 857, 859)
8.2.2.1.
Musculus orbicularis oculis (p. 859)
De musculus orbicularis oculis is een grote kringcormige spier die de
orbita volledig omgeeft en ook in de oogleden verderloopt (Fig. 8.51). De spier is
opgebouwd uit 2 onderdelen:
 Het pars orbitalis omgeeft de orbita-opening cirkelvormig waarbij de
spier verder reikt dan de orbitale randen
 Het pars palpebralis bevindt zich in de oogleden en vertrekt vanuit de
mediale ooghoek naar de laterale ooghoek
Beide spiergroepen spelen een rol in de sluiting van het oog, waarbij het
pars palpebralis het oogliet zachtjes sluit en het pars orbitalis meer krachtig
sluit, waarbij er zelfs rimpels kunnen ontstaan ter hoogte van het voorhoofd.
8.2.2.2.
Musculus corrugator supercilii (p. 859)
Dit is een vrij kleine spier, die diep gelegen is onder de musculus
orbicularis oculis en voornamelijk actief is bij het fronsen (Fig. 8.51). De spier
verloopt vanuit het mediale einde van de arcus superciliaris lichtjes naar lateraal
en caudaal en eindigt ongeveer halverwege de wenkbrauw.
De spier trekt de wenkbrauwen bij contractie naar de middellijn toe,
waardoor er verticale rimpels ter hoogte van de neusbasis ontstaan.
e
Anatomie 1 Ba GEN
8.2.3.
Nasum (p. 859)
8.2.3.1.
Musculus nasalis (p. 859)
p. 37 / 39
De musculus nasalis is de sterkst ontwikkelde spier die voornamelijk in
actie komt wanneer de nares worden gespreid (Fig. 8.52). Zij bestaat uit een
musculus compressor naris die de neusvleugels toeknijpt en een musculus
dilatator naris die de neusopeningen vergroot.
8.2.3.2.
Musculus procerus (p. 860)
De musculus procerus is een kleine spier die oppervlakkig gelegen is
boven de ossae nasales en die voornamelijk actief wordt bij het fronsen (Fig.
8.52). Bij contractie zullen er horizontale rimpels ter hoogte van de neusbrug
ontstaan.
8.2.3.3.
Musculus depressor septi nasi (p. 860)
De laatste spier in de groep van de neusspieren is de musculus
depressor septi nasi Fig. 8.52). Deze spier trekt de neus naar caudaal toe
waarbij ze assisteert bij het vergroten van de neusopening.
8.2.4.
Cavum oris (p. 860)
8.2.4.1.
Musculus orbicularis oris (p. 860)
De musculus orbicularis oris is een vrij complexe spiergroep die de
fissura oris volledig omgeeft (Fig. 8.53). Deze spier helpt bij het tuiten van de
lippen. De musculus orbicularis oris verwerft buiten de eigen spiervezels,
eveneens spiervezels van de musculus buccinator en de andere spieren die de
lippen vormen.
8.2.4.2.
Musculus buccinator (p. 861)
De musculus buccinator stoffeert de wang en is in het bijzonder actief
wanneer onder grote kracht lucht wordt uitgeblazen tegen gesloten lippen.
Bijzonder is dat deze spier dorsaal aanhecht op de raphè pterigomandibularis.
Van daaruit verlopen de spiervezels naar de lippen, maar ter hoogte van de
angulis oris zullen de vezels kruisen: de onderste spiervezels gaan naar de
bovenlip en de bovenste spiervezels naar de onderlip (Fig. 8.54). De
allerhoogste en laagst gelegen vezels daarentegen treden respectievelijk de
boven- en onderlip binnen.
Bij contractie van de musculus buccinator zullen de wangen tegen de
tandenbogen aangetrokken worden. Dit is een onderdeel van het kauwproces en
voorkomt dat er voedsel in het vestibulum oris achterblijft.
e
Anatomie 1 Ba GEN
8.2.5.
Mimische spieren – diepe groep (p. 861)
8.2.5.1.
Musculus depressor anguli oris (p. 861)
p. 38 / 39
De musculus depressor anguli oris is actief tijdens het fronsen,
onstaat op de onderrand van de mandibula en vervoegt de angulis oris. Deze
spier zal de mondhoek naar caudaal trekken.
8.2.5.2.
Musculus depressor labii inferioris (p. 861)
De musculus depressor labii inferioris hecht meer ventraal ter hoogte
van de onderrand van de mandibula aan dan de musculus depressor anguli oris.
Sommige vezels versmelten ter hoogte van de onderlip met de contralaterale
spier, andere vezels vervoegen de musculus orbicularis oris. De musculus
depressor labii inferioris trekt de onderlip naar caudaal en trekt ze dwars weg.
8.2.5.3.
Musculus mentalis (p. 861)
De musculus mentalis helpt de lip te positioneren bij het drinken. Deze
spier ligt erg diep en ontspringt op de mandibula onder de dentis incisivi. De
spier duwt de lippen naar voren terwijl de huid onder de lippen rimpels zal
vertonen.
8.2.6.
Mimische spieren – oppervlakkige groep (p. 861)
8.2.6.1.
Musculus risorius (p. 861)
De musculus risorius is een dunne spierplaat (Fig. 8.50) die vanuit de
angulis oris acherwaarts en opwaarts verloopt. Deze spier trekt bij contractie de
mondhoek naar achter en boven.
8.2.6.2.
Musculus zygomaticus maior et minor (p. 861)
Zowel de musculus zygomaticus maior als de musculus zygomaticus
minor helpen bij het tot standkomen van de lach. De musculus zygomaticus
maior vertrekt vanuit de musculus orbicularis oculis en loopt tot in de musculus
orbicularis oris waar ze ter hoogte van de angulis oris mee vergroeit. De
musculus zygomaticus minor vertrekt vanaf het os zygomaticum en verloopt
grotendels parallel met de musculus zygomaticus maior, naar de bovenlip toe.
Beide spieren zullen de mondhoek optrekken en naar lateraal toe verplaatsen.
8.2.6.3.
Musculus levator labii superioris (p 862)
De musculus levator labii superioris ontstaat op de maxilla onder het
foramen infraorbitale, en de spiervezels lopen caudaal en mediaal naar de
bovenlip, waar ze zich vermengen met de musculus orbicularis oris. Deze spier
zal de groeve die loopt van de neus naar de mondhoek verdiepen bij het
uitdrukken van treurnis.
e
Anatomie 1 Ba GEN
8.2.6.4.
p. 39 / 39
Musculus levator labii superioris alaeque nasi (p 862)
De musculus levator labii superioris alaeque nasi ontstaat mediaal
van de musculus levator labii superioris en hecht zich aan zowel op het
neuskraakbeen als onder de huid en de bovenlip. Deze spier zal de neusvleugels
opensperren.
8.2.6.5.
Musculus levator anguli oris (p. 862)
De musculus levator anguli oris bevindt zich wat minder oppervlakkig
en is gedeeltelijk bedekt door de beide musculi zygomatici. De spier ontstaat op
de maxilla, juist onder het foramen infraorbitale en verloopt naar de mondhoek.
Deze spier licht de mondhoek op en kan de groeve tussen neus en mondhoek
verdiepen bij treurige expressie.