Pensioen over de grens – Nederland/Duitsland/België
advertisement
Pensioen over de grens – Nederland/Duitsland/België Stefan Bemelmans Steef Cobben Lauren Hendriks Bart Van den Hof Joey van de Pasch MaRBLe - Project 2014/2015 1 2 Voorwoord Voor u ligt de rapportage van het MaRBLe‐project1(Maastricht University Research‐Based Learning):Pensioenoverdegrens–Nederland/Duitsland/België.Ditprojectstaatinhetteken van wetenschappelijk onderzoek én intensieve samenwerking. Het is het sluitstuk van de BachelorFiscaalRechtaandeUniversiteitMaastricht. De afgelopen maanden hebben wij rechtsvergelijkend onderzoek verricht naar de pensioenstelsels van Nederland, Duitsland en België. Daarbij hebben wij ondersteuning gekregenvaneenaantalpensioenadviseursvanverschillendebedrijven. Graagzoudenwijderhalvemevr.Daxendhr.Reinders(Grensinfopunt),dhr.VanderSluisen dhr. Dormans (Deloitte Amsterdam), mevr. Janssen, mevr. Toonen en dhr. Janse (PwC Amsterdam),mevr.Fensendhr.Biermans(RabobankNederland)willenbedankenvoorhun medewerking. Bijzondere dank gaat uit naar onze begeleidster, mr. dr. Anouk Bollen‐ Vandenboorn. Wij zijn zeer erkentelijk voor hun hulp, medewerking en ondersteuning gedurendehetproject. Hetisdebedoelingdatudoorhetlezenvandezerechtsvergelijkingenkelevanuwpensioen gerelateerde vragen kunt beantwoorden. Het uitgangspunt is om licht in de duisternis te brengenineenonderwerpdatineengrensregiozoalsZuid‐Limburgveelvuldigvoorkomt. Wijwensenuveelleespleziertoe. Maastricht,juli2015 StefanBemelmans,SteefCobben,LaurenHendriks,BartVandenHof,JoeyvandePasch. 1HetMaRBLe‐Projectmaaktonderdeeluitvandeexcellentieprogramma’svandeUniversiteitMaastricht. Ziepagina130vandezerapportage(Appendix)vooreenverderebeschrijvingvanditproject. 3 4 Inhoudsopgave VOORWOORD.........................................................................................................................................3 INHOUDSOPGAVE.................................................................................................................................5 LIJSTVANAFKORTINGEN..................................................................................................................9 1 INLEIDING........................................................................................................................................11 2 PENSIOENINHETINTERNATIONAALBELASTINGRECHT..............................................13 2.1 Hetnationaleniveau......................................................................................................13 2.1.1 Nederland.....................................................................................................................................13 2.1.2 Duitsland......................................................................................................................................14 2.1.3 België..............................................................................................................................................15 2.2 Hetbilateraleniveau......................................................................................................17 2.2.1 HetVerdragNederland‐Duitsland1959.........................................................................18 2.2.2 HetVerdragNederland‐Duitsland2012.........................................................................20 2.2.2.a Overgangsrecht....................................................................................................................22 2.2.3 HetVerdragNederland‐België2001................................................................................23 2.3 Hetunilaterale(EuropeseUnie)niveau..................................................................24 3 HETNEDERLANDSPENSIOENSTELSEL..................................................................................26 3.1 Pijler1.................................................................................................................................26 3.1.1 DeAlgemeneOuderdomswet..............................................................................................27 3.1.1.a Deopbouwfase.....................................................................................................................27 3.1.1.b Deuitkeringsfase.................................................................................................................29 3.1.2 DeAlgemenenabestaandenwet..........................................................................................30 3.2 Pijler2.................................................................................................................................32 3.3 Pijler3.................................................................................................................................34 3.4 Fiscalefaciliëring.............................................................................................................34 4 HETDUITSPENSIOENSTELSEL.................................................................................................37 4.1 Pijler1.................................................................................................................................38 4.1.1 Soortenpensioen......................................................................................................................38 4.1.1.a Ouderdomspensioen..........................................................................................................39 4.1.1.a.a Hetstandaardouderdomspensioen.......................................................................39 4.1.1.a.b Ouderdomspensioenvoorlangdurigeverzekerden........................................39 4.1.1.a.c Ouderdomspensioenvoorzwaargehandicaptemensen...............................40 4.1.1.a.d Ouderdomspensioenvoorbijzonderlangdurigeverzekerden...................40 4.1.1.a.e Ouderdomspensioenvoorlangdurigeondergrondsemijnwerkers..........40 4.1.1.b Arbeidsongeschiktheidspensioen.................................................................................40 4.1.1.b.a Pensioenbijgedeeltelijkearbeidsongeschiktheid...........................................41 4.1.1.b.b Pensioenbijgehelearbeidsongeschiktheid........................................................41 4.1.1.b.c Pensioenvoormijnwerkers.......................................................................................41 4.1.1.c Nabestaandenpensioen....................................................................................................42 4.1.1.c.a Kleinweduwepensioenofweduwnaarspensioen............................................42 4.1.1.c.b Grootweduwepensioenofweduwnaarspensioen...........................................42 4.1.1.c.c Kinderbijslag....................................................................................................................43 4.1.1.c.d Wezenpensioen...............................................................................................................43 4.2 Pijler2.................................................................................................................................44 5 4.2.1 Directetoezegging....................................................................................................................45 4.2.2 Ondersteunendfonds..............................................................................................................45 4.2.3 Directeverzekering..................................................................................................................46 4.2.4 Pensioenkas.................................................................................................................................46 4.2.5 Pensioenfonds............................................................................................................................46 4.3 Pijler3.................................................................................................................................47 4.4 Fiscaliteit............................................................................................................................47 4.4.1 Persoonlijkeinkomenspunten.............................................................................................48 4.4.1.a Inkomenspunten..................................................................................................................48 4.4.1.b Toegangsfactor.....................................................................................................................49 4.4.2 Pensioenfactor...........................................................................................................................51 4.4.3 Actuelepensioenwaarde........................................................................................................51 4.4.4 Belastingplicht...........................................................................................................................53 4.5 DasRentenpaket..............................................................................................................54 4.5.1 Pensioenvanaf63jaar............................................................................................................54 4.5.2 Moederpensioen........................................................................................................................55 4.5.3 Arbeidsongeschiktheidspensioen......................................................................................56 4.5.4 Hogerrevalidatiebudget........................................................................................................57 5 HETBELGISCHPENSIOENSTELSEL.........................................................................................58 5.1 Pijler1.................................................................................................................................58 5.1.1 Rustpensioen..............................................................................................................................58 5.1.1.a Toekomstigepensioenleeftijd........................................................................................59 5.1.1.b Stelselvandewerknemers..............................................................................................59 5.1.1.c Stelselvandezelfstandigen...........................................................................................61 5.1.1.d Stelselvandeoverheid(vastbenoemdeambtenaar)...........................................62 5.1.1.e Inkomensgarantievoorouderen...................................................................................62 5.1.2 Overlevingspensioen...............................................................................................................62 5.1.3 Pensioenalsuitdeechtgescheidenechtgenoot..........................................................64 5.2 Pijler2.................................................................................................................................64 5.2.1 HetsocialeluikvandeWAP.................................................................................................65 5.2.1.a Hetpersoneletoepassingsgebied.................................................................................65 5.2.1.b Hetmateriëletoepassingsgebied..................................................................................65 5.2.2 HetfiscaleluikvandeWAP..................................................................................................65 5.2.2.a Ondernemingspensioenstelsels.....................................................................................66 5.2.2.a.a Fiscaalgefaciliteerdeopbouwfase..........................................................................66 5.2.2.a.b Uitkeringsfase..................................................................................................................67 5.2.2.b Sectorpensioenstelsel........................................................................................................68 5.3 Pijler3.................................................................................................................................68 6 VERGELIJKINGVANDEVERSCHILLENDESTELSELS.........................................................70 6.1 Pijler1,debasispensioenvoorziening.....................................................................70 6.1.1 Toelatingsvoorwaarden.........................................................................................................71 6.1.2 Pensioengerechtigdeleeftijd................................................................................................72 6.1.3 (Maximale)bijdragen(premies)........................................................................................73 6.1.4 Ouderdomspensioen(uitkeringen)...................................................................................74 6.1.5 Arbeidsongeschiktheidspensioen......................................................................................75 6.1.6 Nabestaandenpensioen(uitkeringen).............................................................................76 6.1.7 Ziektekosten................................................................................................................................77 6 6.2 Pijler2,hetaanvullendpensioen..............................................................................78 6.2.1 Toelatingsvoorwaarden.........................................................................................................78 6.2.2 Pensioengerechtigdeleeftijd................................................................................................80 6.2.3 Bijdragen(premies).................................................................................................................81 6.2.4 Ouderdomspensioen...............................................................................................................82 6.2.5 Arbeidsongeschiktheidspensioen......................................................................................83 6.2.6 Nabestaandenpensioen..........................................................................................................84 6.2.7 Toekenning..................................................................................................................................85 6.3 Fiscaliteit............................................................................................................................86 6.3.1 Werkgeversbijdragen..............................................................................................................86 6.3.2 Werknemersbijdragen............................................................................................................87 6.3.3 Uitkeringen..................................................................................................................................88 7 VERSLAGENKANTOORBEZOEKEN..........................................................................................90 7.1 Deloitte................................................................................................................................90 7.1.1 Algemenevragen.......................................................................................................................90 7.1.2 Vragenmetbetrekkingtotinternationaalrecht/verdragen..................................91 7.1.3 VragenmetbetrekkingtotBelgië......................................................................................91 7.1.4 VragenmetbetrekkingtotDuitsland...............................................................................91 7.1.5 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten.........................................92 7.2 PwC.......................................................................................................................................92 7.2.1 Algemenevragen.......................................................................................................................92 7.2.2 Vragenmetbetrekkingtotinternationaalrecht/verdragen..................................94 7.2.3 VragenmetbetrekkingtotBelgië......................................................................................95 7.2.4 VragenmetbetrekkingtotDuitsland...............................................................................96 7.2.5 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten.........................................97 7.3 Rabobank............................................................................................................................98 7.3.1 Algemenevragen.......................................................................................................................98 7.3.2 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten.........................................98 7.4 Gevolgtrekking.................................................................................................................99 8 AFRONDING..................................................................................................................................100 LITERATUURLIJST...........................................................................................................................102 APPENDIX...........................................................................................................................................105 VRAGENLIJST.....................................................................................................................................125 Voorwoord....................................................................................................................................126 Vragen.............................................................................................................................................127 OmschrijvingMaRBLeproject................................................................................................130 7 8 Lijstvanafkortingen Anw AO AOW art. AWBZ AWR BE BetrAVG BMAS BNB cao CBS DB DC DRV DU EC EG EStG EU EVRM GG Gw HvJ jo. KB NL NTFR OECD OESO § RSVZ SGB SGBVI Stb. Algemenenabestaandenwet Abgabenordnung(vergelijkbaarmetAWR) AlgemeneOuderdomswet artikel AlgemeneWetBijzondereZiektekosten Algemenewetinzakerijksbelastingen België Betriebsrentengesetz BundesministeriumfürArbeitundSoziales (vergelijkbaarmetMinisterievanSocialeZakenen Werkgelegenheid) Beslissingeninbelastingzaken collectievearbeidsovereenkomst CentraalBureauvoordeStatistiek DefinedBenefit DefinedContribution DeutscheRentenversicherung Duitsland EuropeseCommissie EuropeseGemeenschap Einkommensteuergesetz (vergelijkbaarmetWetInkomstenbelasting2001) EuropeseUnie EuropeesVerdragvoordeRechtenvandeMensende fundamentelevrijheden GrundgesetzfürdieBundesrepublikDeutschland (vergelijkbaarmetGrondwet) Grondwet HofvanJustitie juncto KoninklijkBesluit Nederland NederlandsTijdschriftvoorFiscaalRecht Organisationforeconomicco‐operationanddevelopment (inNederlands:OESO) Organisatievooreconomischesamenwerkingenontwikkeling (inEngels:OECD) paragraaf RijksinstituutvoordeSocialeVerzekeringenderZelfstandigen Sozialgesetzbuch SozialgesetzbuchSechstesBuch Staatsblad 9 SVB VAG V‐N WAP WetIB2001 WetLB1964 Wft Wlz WMK Zvw ZIV SocialeVerzekeringsbank Versicherungsaufsichtsgesetz VakstudieNieuws Wetopdeaanvullendepensioenen Wetinkomstenbelasting2001 Wetopdeloonbelasting1964 Wetfinancieeltoezicht Wetlangdurigezorg WetopdeMedischeKeuringen Zorgverzekeringswet Ziekte‐eninvaliditeitsverzekering 10 1 Inleiding De pensioenwereld is voortdurend in beweging. Het is een wereld waar de ontwikkelingen en veranderingen zich in een hoog tempo opvolgen en waar iedereen mee te maken heeft (of krijgt). Het is een wereld die voor veel mensen nauwelijkstotdeverbeeldingspreekt.Hetiskortomeenwereldwaarnogveelte ontdekkenvalt. Bij veel mensen roept pensioen vooral vragen op. Wanneer kan ik met pensioen? Heb ik naderhand recht op pensioen? Hoeveel pensioen zal ik ontvangen?Metwelke–fiscale–gevolgenmoetikrekeninghouden?Hoezithet metpensioenengrensarbeid?Ditzijnenkelevragendieindepraktijkveelvuldig voorkomen. In deze rapportage worden deze vragen door middel van een rechtsvergelijkingophetgebiedvanpensioenen,beantwoord. De zichtbare tendens dat een groot gedeelte van de bevolking niet op de hoogteisvanzijnpensioen,kantotgrote–financiële–problemenleiden.Pensioen zal namelijk, na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd, het loon gedurende de dienstjaren vervangen.2Het is dus van groot belang enige kennis hieromtrenttehebben.Het–Nederlandse–pensioenstelselisechterzeercomplex endoorgrensarbeidwordtheternietbeter(lees:makkelijker)op. NederlandkentnetzoalsDuitslandenBelgiëdeontwikkelingdatmensen langerleven,enderhalvelangergebruikmakenvanhunpensioen(aanspraak),en tegelijkertijd minder kinderen krijgen. Er is dus sprake van vergrijzing en ontgroening. Dit heeft tot gevolg dat de gepensioneerden minder pensioen ontvangen dan verwacht en de premiebetalers meer moeten betalen/inleggen. Zoals zal blijken, zijn de pensioenadviseurs die behulpzaam zijn geweest bij het opstellen van deze rapportage, het er dan ook over eens dat het huidige Nederlandspensioenstelselniettoekomstbestendigis.3 Zoalsreedsopgemerkt,isgrensarbeidanno2015nietmeerwegtedenken uit onze samenleving. Er zijn ongeveer 80.000 werknemers die in Nederland werken enin België of Duitsland wonen. Ongeveer 40.000 van deze werknemers wonen in Duitsland en werken in Nederland. De andere 40.000 werknemers wonen in België en werken in Nederland. Zeker in de grensregio’s komt grensarbeidveelvuldigvoor.DitblijktookuitcijfersvanhetCentraalBureauvoor de Statistiek (CBS). Ter verduidelijking zijn de onderstaande figuren opgenomen. Hierbij geldt dat figuur 1.1 ziet op de Nederlandse werknemers die in Duitsland wonen.Figuur1.2zietopdeNederlandsewerknemersdieinBelgiëwonen. 2Vandaardatpensioenookwelvaak‘sparenvoorlater’wordtgenoemd. 3Ziehoofdstuk7. 11 Figuur1.2WerkpendelaarsuitBelgië naarwerkgemeente,december2012 Gezienhetvoorgaandeishetonwenselijkdatmensen,opwelkemanierdanook, wordenbelemmerdarbeidteverrichtenineenlidstaat,andersdandewoonstaat4. Indepraktijkwordendezezogenoemdegrensarbeiders5echtermetverschillende knelpunten geconfronteerd. De knelpunten, waar grensarbeiders tijdens de periode van hun pensioenopbouw en hun pensioenuitkering tegenaan lopen, zulleninditprojectonderdeloepwordengenomen.Erzalhierbijnaardelanden Nederland,DuitslandenBelgiëwordengekeken. Om deze knelpunten te verduidelijken zal in hoofdstuk 2 allereerst stil worden gestaan bij het pensioen in het internationaal belastingrecht. In dit hoofdstuk zullen het nationale, bilaterale en het unilaterale niveau worden besproken.Vervolgenszalinhoofdstuk3hetNederlandspensioenstelselcentraal staan. Het Duits en Belgisch pensioenstelsel zullen achtereenvolgens in de hoofdstukken 4 en 5 nader worden belicht. Daarna zal in hoofdstuk 6 een vergelijking van de verschillende stelsels plaatsvinden. Zoals zal blijken zijn er zowel overeenkomsten als verschillen zichtbaar. De vergelijking wordt in hoofdstuk7gevolgddoordeverslagenvandekantoorbezoekendie,inhetkader van dit onderzoek, zijn gedaan. Ten slotte volgt in hoofdstuk 8 een afrondende conclusie, die het sluitstuk vormt van het rechtsvergelijkend onderzoek op het gebiedvanpensioenen. Figuur1.1WerkpendelaarsuitDuitsland naarwerkgemeente,december2012 4Dewoonstaatisdestaatwaarindebelastingplichtigewoont. 5Eenwerknemerisgrensarbeiderindienaandevolgendetweevoorwaardenisvoldaan.Allereerst moetdewerknemerinéénlidstaatvandeEUwoneneninéénanderelidstaatvandeEUwerken. Daarnaastmoetdewerknemertenminsteéénkeerperweekterugkerennaarhetwoonland. 12 2 Pensioeninhetinternationaalbelastingrecht Bij het bestuderen van de problematiek aangaande grensoverschrijdende pensioenen speelt het internationaal belastingrecht een grote rol. Zodra geldstromendegrenspasserenkomtdevraagopofhierfiscaleconsequentiesaan verbonden zijn. Het internationaal belastingrecht reguleert dan wie heffingsbevoegd is, met andere woorden, welk land mag heffen over salarissen, pensioenaansprakenenlaterovereventueleuitkeringen. Het internationaal belastingrecht vanuit Nederlands, Belgisch en Duits perspectief wordt bepaald op een drietal niveaus. Als eerste op het nationaal niveau, de nationale wetgeving van de landen afzonderlijk bepaalt waarover dat landzouwillenheffen.Alstweedeniveauiserhetbilateraleniveau,landenmaken onderlingafsprakenover,onderandere,deverdelingvandeheffingsbevoegdheid inbelastingverdragen.HetlaatsteniveauishetunilateraleniveauvandeEuropese Unie. De EU heeft door regelgeving en rechtspraak ook de nodige invloed op grensoverschrijdendepensioenen.Degenoemdeniveauszullenhiernaafzonderlijk wordenbesproken. 2.1 Hetnationaleniveau Het eerste hiervoor genoemde niveau betreft dus de nationale wetgeving. Om belasting te kunnen heffen moet een land daarvoor allereerst een bevoegdheid hebben. De basis voor deze bevoegdheid ligt in de Grondwet. Op grond van de bevoegdheid wetten te maken en uit kracht van deze wet belasting te heffen hebbendeverschillendelandenzogenoemdeheffingswetteninhetlevengeroepen. Deze wetten bepalen wie waarover hoeveel belasting dient te betalen. Hierna zullendenationalesituatiesvandeverschillendelandenkortwordenbesproken. 2.1.1 Nederland VoordeNederlandsesituatieligtdebasisvoordebevoegdheidbelastingteheffen inart.104vandeGrondwet.Opgrondvandezebepalingkaninanderewetteneen bevoegdheid tot belastingheffing worden gecreëerd, deze wetten worden heffingswetten genoemd. De heffingswetten die in pensioenproblematiek een rol spelenzijndeWetinkomstenbelasting2001endeWetopdeloonbelasting1964. Op grond van art.2.1 Wet IB 2001 kan inkomstenbelasting worden geheven van natuurlijke personen die, of in Nederland wonen, de zogenoemde binnenlandse belastingplichtigenofNederlandsinkomengenieten,dezogenoemdebuitenlandse belastingplichtigen.Volgensart.1WetLB1964wordtloonbelastinggehevenvan werknemersofhuninhoudingsplichtige.Deartt.2en6WetLB1964beperkende kring van belastingplichtigen kort gezegd tot in Nederland vervulde dienstbetrekkingen en in Nederland gevestigde inhoudingsplichtigen. Uit de hiervoor genoemde artikelen blijkt dat bij de bepaling van de Nederlandse heffingsbevoegdheid het begrip Nederland, dan wel het in Nederland wonen, werkenofgevestigdzijn,eenbelangrijkeplaatsinneemt. 13 Wat onder het begrip Nederland moet worden verstaan is in de heffingswetten niet terug te vinden. In art.2, lid3, onderdeeld, onder3º AWR is echter bepaald watdebelastingwetonderNederlandverstaat:hetinEuropagelegendeelvanhet Koninkrijk,alsmededeexclusieveeconomischezone.Ookdebegrippenwonenen gevestigdzijnindeAWRgeregeld.Art.4bepaaltdatwaariemandwoontnaarde omstandigheden wordt beoordeeld. De wetgever heeft bewust gekozen voor een opennormwaarvandeinvullingaanderechterisovergelaten.Dejurisprudentie vandeHogeRaadisopditpuntdusbepalend.Bijdebesprekingvanhettweede niveauzalhierverderopwordeningegaan. Een volgende stap is te bepalen waarover belasting betaald dient te worden. Uit het systeem van de Wet IB 2001 blijkt dat binnenlandse belastingplichtigen voor het gehele wereldinkomen in de heffing worden betrokken. Onder het wereldinkomen valt dus ook het loon uit vroegere dienstbetrekking6. Hieruit volgt dat indien een persoon in Nederland woont, Nederland zal willen heffen over pensioenuitkeringen, waar deze ook vandaan komen. Voor buitenlandse belastingplichtigen ligt de zaakanders, deze personen wonen niet in Nederland maar hebben wel Nederlands inkomen. Wat onder dit laatste moet worden verstaan bepaalt art.7.1 Wet IB 2001. Pensioenen zijn opgenomen onder het belastbaar loon ter zake van het in Nederland verricht hebben van arbeid, art.7.2, lid2, onderdeelb Wet IB 2001. Van personen die buitenNederlandwonenzalNederlandwillenheffenoverdepensioenuitkeringen dieuitNederlandafkomstigzijn. Kortom, op grond van de nationale wetgeving heeft Nederland een bevoegdheid om te heffen over pensioenuitkeringen. Zowel personen die in Nederland wonen als personen die pensioen uit Nederland ontvangen worden in beginsel in Nederlandbelast. 2.1.2 Duitsland IndeDuitsegrondwet(GrundgesetzfürdieBundesrepublikDeutschland(GG))isde bevoegdheid belasting te heffen te vinden in de artt. 105 en 106 GG. De belangrijkste heffingswet op het gebied van pensioen is de Duitse variant van de Nederlandse Wet inkomstenbelasting; het Einkommensteuergesetz (EStG). Het EStGgeeftondermeeraanwie,wanneer,waaroverbelastingplichtigis. Volgens§1,lid1EStGzijnnatuurlijkepersonendieinDuitslandwonen7of hun gewoonlijke verblijfplaats8hebben onbeperkt belastingplichtig. Dit houdt in dat dergelijke natuurlijke personen naar hun wereldinkomen9belast worden. Natuurlijke personen die buiten Duitsland wonen of hun gewone verblijfplaats hebbenmaardiewelDuitsinkomengenietenopgrondvan§49EStG,zijnvolgens §1, lid4 EStG beperkt belastingplichtig. Dit houdt in dat dergelijke natuurlijke 6Art.3.80en3.81WetIB2001jo.art.2,lid1WetLB1964. 7Zieook§8AO. 8Zieook§9AO. 9Hetwereldinkomenishetinkomenwaarookterwereldbehaald. 14 personennietnaarhunwereldinkomenbelastworden,maarenkelwordenbelast over hun Duits inkomen. Volgens het derde lid van §1 EStG kunnen natuurlijke personendienietinDuitslandwonenofdaarhungewoneverblijfplaatshebbenop aanvraag10worden behandeld als onbeperkt belastingplichtige, mits zij inkomen genietenopgrondvan§49EStG.Dezemogelijkheidbestaatechteralleenindiener aanverschillendevoorwaardenisvoldaan.Demeestkenmerkendevoorwaardeis de 90% eis uit het Schumacker‐arrest.11Deze voorwaarde kent het Nederlandse art.7.8,lid6,WetIB2001ook. Uit het bovenstaande blijkt dat §49 EStG een belangrijke rol speelt. §49 EStG geeft aan welke inkomsten, in de zin van de beperkte belastingplicht, binnenlandszijn.Volgenslid1onder10zijnoverigeinkomstenindezinvan§22, nummer 5 dergelijke inkomsten. Dit zijn inkomsten uit de diensten van onder anderepensioenfondsen.Opgrondvan§2,lid1,onder7zijndezeinkomstenaan de Duitse inkomstenbelasting onderworpen. Andere kenmerkende heffings‐ objecten zijn terug te vinden in de leden 3 (inkomen uit zelfstandige arbeid)12, 4 (inkomenuitnietzelfstandigearbeid)13en5(inkomenuitkapitaal)14. Ingevolge §10a, lid1 EStG kunnen natuurlijke personen die verplicht verzekerdzijnvoorhetstaatspensioen(pijler1)eenbedragtergrotevan€2.100 aftrekken van hun belasting. §34c EStG en §34d EStG geven aan dat indien een persoon een onbeperkt belastingplichtige is en inkomsten geniet uit het buitenland, deze onder voorwaarden zijn vrijgesteld van de Duitse Inkomstenbelasting. OokDuitslandheeftduseenheffingsbevoegdheidoverpensioenen,indien dezetoekomenaanDuitseinwonersofuitDuistlandafkomstigzijn. 2.1.3 België Belgische onderdanen die pensioen ontvangen, worden belast door de overheid met belasting en andere bijdrages. De heffingsbevoegdheid over inkomsten, waaronderpensioenvalt,wordtinBelgiëgeregeldinart.170vandeGrondwet.In ditartikelkandegrondslaggevondenwordenvooralleBelgischebelastingwetten. Lid1 van art.170 luidt: “geenbelastingkanwordeningevoerddandooreenwet”. Ditbetekentdatalleendewetgevendemachtbelastingwettenmagmaken.15Lid2 en lid3 kennen het recht toe aan de wetgevende macht van lagere overheden, voorbeeldenhiervanzijngewesten,provinciesengemeenten.Inart.170Gwkomt het legaliteitsbeginsel aan de orde: in beginsel zijn in België alle vormen van inkomsten vrij van belasting, tenzij er een wet is die anders bepaalt (waarbij de wet de enige bron kan zijn). 16 Het gevolg hiervan is dat het Belgische 10Erkanduswordengeopteerdvoorbinnenlandsebelastingplicht. 11HvJ14februari1995,nr.C‐279/93. 12Zieook§18EStG. 13Zieook§19EStG. 14Zieook§20en43EStG. 15www.elfri.be. 16Theunis2006. 15 grondwettelijke hof de belastingwetten mag toetsen aan de grondwet en ongeschrevenbeginselendiedirectofindirectvoortvloeienuitdegrondwet.17 Voorfiscalewetgevingmetbetrekkingtotpensioenzijndaarnaastart.172 en 191 Gw van belang. Art.172 Gw bepaalt: “Inzake belastingen kunnen geen voorrechten worden ingevoerd. Geen vrijstelling of vermindering van belasting kan wordeningevoerddandooreenwet”. Dit artikel is een codificatie van het fiscale gelijkheidsbeginselenhetnon‐discriminatiebeginsel,ditiseenlexspecialisvande algemene artikelen met betrekking tot gelijkheid.18Ten slotte is art.191 Gw van belang:“IederevreemdelingdiezichophetgrondgebiedvanBelgiëbevindt,genietde bescherming verleend aan personen en aan goederen, behoudens de bij de wet gestelde uitzonderingen.” Deze bepaling is een codificatie van het gelijkheids‐ beginsel uit het EVRM, aangezien ook op buitenlanders de grondwet van toepassingis. Op het eerstepijlerpensioen worden door de uitvoerende instanties drie bedragen ingehouden.19Twee daarvan zijn bijdrages, te weten de ziekte‐ en invaliditeitsverzekering(ZIV‐)bijdrageendesolidariteitsbijdrage.DeZIV‐bijdrage staat voor verzekering tegen ziekte en invaliditeit. Deze bijdrage is een vast percentagevan3,55%,tenzijdoordebijdragehetpensioenondereenvastgesteld maandbedrag zou vallen. De solidariteitsbijdrage is een bijdrage die is bestemd voor de financiering van de sociale zekerheid, waarbij de hoogte van de bijdrage wordtbepaaldaandehandvandelaternadertoetelichtenspilindex.Opvallendis dat het Belgische wettelijk pensioen anders wordt belast dan eerstepijlerpensioenendiewordenverkregenuithetbuitenland. De derde inhouding op het pensioen is een belasting, deze wordt de bedrijfsvoorheffing genoemd. Dit is een voorheffing op de personenbelasting, de hoogtevandeheffingwordtbepaalddoorhetbedragaanwettelijkpensioenenhet aantal kinderen dat de belastingplichtige heeft. Bedrijfsvoorheffing wordt pas geheven als er een bepaald minimum aan pensioeninkomsten wordt bereikt, waarbijvoorditminimumbedragdegezinssituatievanbelangis. Op grond van art.1 Wet inkomstenbelasting 1992 zijn onder andere rijksinwoners onderworpen aan de inkomstenbelasting, dit is de zogeheten personenbelasting.Ookonderworpenaandezebelastingzijnniet‐inwonersindien zijinkomsteninBelgiëgenieten.Watbetreftpensioenenisditvoorinwonersvan België geregeld in art.34 en 35 WIB 1992. Op grond van art.228, §2, onder 7bis zijn niet‐inwoners in België belastingplichtig voor de pensioenen die worden betaald of worden toegekend door een rijksinwoner, een binnenlandse vennootschap of een vereniging, de Belgische Staat, een Belgische inrichting waarovereenniet‐inwonerbeschiktofeenanderdandebovenstaande,wanneer: a. debijdragenofpremiesvoorhetpensioen,derenteofdetoelage aanleidinghebbengegeventotenigfiscaalvoordeelinde 17Zoalsbeginselenvangelijkheid,legaliteit,bepaaldevrijheden,verbodopdiscriminatie. 18Art.10jo.art.11Belgischegrondwet. 19www.socialsecurity.be. 16 inkomstenbelastinginhoofdevandeschuldenaarvandiebijdragenof premies;of b. deberoepsactiviteituithoofdewaarvanhetpensioen,derenteofde toelagewordtbetaaldoftoegekend,geheelofgedeeltelijkinBelgiëwerd uitgeoefend.20 2.2 Hetbilateraleniveau Zoals uit het voorgaande blijkt hebben de verschillende landen voor zichzelf een heffingsbevoegdheid gecreëerd over pensioenen toekomende aan haar inwoners én over pensioenen die uit het land afkomstig zijn. In grensoverschrijdende situaties levert dit per definitie een dubbele belastingheffing op. Immers indien eenpersooninland1woontmaarinland2werktdanzalland1willenheffenop grond van het woonlandbeginsel en land 2 op grond van het bronlandbeginsel. Deze persoon is in land 1 onbeperkt en in land 2 beperkt belastingplichtig. Dit probleem doet zich niet alleen bij grensarbeid maar ook bij emigratie voor. Om deze dubbele belastingheffing te voorkomen worden op bilateraal niveau afspraken gemaakt. Deze afspraken vormen het tweede niveau van het internationaalbelastingrecht. Nederland,BelgiëenDuitslandhebbenonderlingbilateralebelastingverdragenter voorkomingvandubbelebelastinggesloten.HethuidigeverdragNederland‐België is in werking sinds 31december 2002 en het verdrag Nederland‐Duitsland sinds 18september1956.Op12april2012isereennieuwverdragNederland‐Duitsland ondertekend, dit zal op 1januari 2016 in werking treden21. België en Duitsland hebbenonderlingookeenverdraggeslotenmaarditwordtinditonderzoekbuiten beschouwinggelaten. De verschillende bilaterale verdragen zijn gebaseerd op een door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (hierna: OESO) opgesteld modelverdrag en vertonen dus op punten grote overeenkomsten. De OESOheeftnaasthetmodelverdragookeenlijvigetoelichtingdaaropuitgegeven welkebijdeuitlegvanverdragsbepalingeneengroterolspeelt. Binnen de verdragen speelt het begrip ‘woonstaat’ een cruciale rol. De verdragsbepalingendelennamelijkdeheffingsbevoegdheidtoeaandewoonstaat of aan de ‘andere staat’ zijnde de verdragspartij die geen woonstaat is. Voor de bepaling van de woonplaats van een belastingplichtige dient volgens art.4, lid1 OESO‐MV,enookvolgensdeverdragenmetBelgiëenDuitsland,allereerstgekeken tewordennaardenationalewetgevingvandeverschillendelanden. Zoals hiervoor aangegeven geldt voor de Nederlandse situatie dat de plaats waar iemand woont naar omstandigheden wordt beoordeeld. Deze open wettelijke norm is in de jurisprudentie van de Hoge Raad verder ingevuld. Deze rechtspraakisergcasuïstischmaartochisereenhoofdlijnteonderscheiden.Bijde 20Art.228,§2,onder7bisWIB1992. 21Stb.2015,198. 17 beoordelingweegtdeHogeRaadobjectieveomstandighedentegenelkaaraf,zoals de woon‐ en werkomgeving, het gezin, de financiën, de inschrijving in de GemeentelijkeBasisadministratie,denationaliteitendesubjectieveomstandigheid vandeuiterlijkwaarneembarewilomhetzijkorterdanwellangerineenbepaald landtewillenverblijven22. Ook in België heeft de wetgever in art.2 Wet Inkomstenbelasting 1992 opgenomen dat de woonplaats naar omstandigheden wordt beoordeeld echter is daarnaast wel opgenomen dat, behoudens tegenbewijs, geacht wordt in België te wonendegenedieinhetRijksregistervannatuurlijkepersonenisopgenomen.In Belgiëwordtdeopennormverderingevulddoortekijkennaarhetcentrumvande levensbelangen23.Ditcentrumwordtbepaaldaandehandvan:hetvasteverblijf, de haardstede van het gezin, de vitale betrekkingen en eventueel als laatste de nationaliteit. Duitsland kent ook een open norm in §8 Abgabeordnung (AO): “Einen Wohnsitzhatjemanddort,woereineWohnungunterUmständeninnehat,diedarauf schließenlassen,daßerdieWohnungbeibehaltenundbenutzenwird.” Geconcludeerdkanwordendatinalledriedelandennaaromstandighedenwordt beoordeeld waar iemand woont. Het kan echter voorkomen dat in een grensoverschrijdende situatie beide landen van mening zijn dat de belastingplichtige in hun land woont. In die gevallen biedt art.4, lid2 van de verdragen een zogenoemde tie‐breaker‐rule. De volgende aspecten geven achtereenvolgens de doorslag: de aanwezigheid van een duurzaam tehuis, het middelpunt van de levensbelangen, gewoonlijke verblijfplaats en tot slot de nationaliteit. Als al deze aspecten nog geen uitsluitsel geven over de woonplaats dandienendelandenmetelkaarinoverlegtetredenenopdezewijzetebepalen waardebelastingplichtigewoont. Nadat voor verdragstoepassing is bepaald welk land als woonland moet worden aangemerkt bepalen de pensioenartikelen welk land de heffingsbevoegdheid mag uitoefenen. Hierna zullen de verdragen en de daarin opgenomenpensioenartikelenophoofdlijnenwordenbesproken. 2.2.1 HetVerdragNederland‐Duitsland1959 Het huidige verdrag tussen Nederland en Duitsland stamt uit 1959. Dit verdrag werd destijds gebaseerd op het toenmalige OESO‐modelverdrag. Pensioenen zijn in dit verdrag terug te vinden in art.12. Het eerste lid geeft de hoofdregel: de woonstaatisheffingsbevoegdoverpensioenuitkeringen.Lid1luidt: “Indien een natuurlijk persoon met woonplaats in een van de Staten wachtgelden, pensioenen, weduwe‐ of wezenpensioenen, andere uitkeringen of op geld 22A‐GOvergaauwinzijnconclusievan22december2005indezaakmetnr.41392,BNB 2006/337c*. 23Vanmaercke&Wittemans2009,p.12‐14. 18 waardeerbarevoordelenterzakevanvroegeredienstenverkrijgt,heeftdewoonstaat hetrechttotbelastingheffingvoordezeinkomsten.”24 Het voorgaande komt erop neer dat een natuurlijk persoon die zijn woonplaats heeft in een van de verdragsluitende staten én die wachtgelden, weduwe‐ of wezenpensioen, andere uitkeringen of op geld waardeerbare voordelen ter zake vanvroegeredienstenverkrijgt,belastingmoetbetalenindewoonstaat. In het tweede lid volgt een uitzondering op de hoofdregel voor uitkeringen afkomstigvanpublieksrechtelijkerechtspersonen.Lid2luidt: “Inafwijkingvanheteerstelidkomthetrechttotbelastingheffingvoorwachtgelden, pensioenen, weduwe‐ en wezenpensioenen, andere uitkeringen of op geld waardeerbarevoordelenterzakevanvroegerediensten,dieeenvandebeideStaten of ‘Länder’, provinciën, gemeenten of gemeentelijke verbanden en andere publiekrechtelijke rechtspersonen van een van de beide Staten rechtstreeks of door tussenkomst van een hiertoe in het leven geroepen publiekrechtelijke instelling aan zijnwerknemersofhunnagelatenbetrekkingenbetalen,aandezeStaattoe.”25 Art.12,lid2vanhetverdragzietopuitkeringenvanpubliekrechtelijkelichamen, oftewel op ambtenarenpensioenen. Uit dit artikel blijkt dat de bronstaat heffingsbevoegdistenaanziendezepensioenen. Ter illustratie het volgende voorbeeld: X woont in Duitsland en is gepensioneerd. Op grond van zijn voormalige ambtenaarsfunctie in Nederland heeft hij recht op een pensioen. Deze pensioenuitkering wordt op grond van art.12,lid2vanhetverdragbelastinNederland,debronstaat.Andersomgeldtdat als X in Nederland woont en zijn pensioen krijgt op grond van zijn voormalige ambtenaarsfunctieinDuitsland,Duitslandheffingsbevoegdistenaanzienvanhet pensioen. Opgrondvanart.12,lid3vanhetverdraggeldtdeuitzonderingopdehoofdregel vanlid2ookvooruitkeringenopgrondvandewettelijkesocialeverzekeringenen voor uitkeringen die als schadevergoeding worden betaald voor oorlogshandelingenofpolitiekevervolging.Lid3luidt: “Hettweedelidvindtooktoepassingop: 1.uitkeringen,diekrachtensdewettelijkesocialeverzekeringwordenbetaald; 2.pensioenen, lijfrenten alsmede andere periodieke of niet–periodieke uitkeringen, die door een van de Staten of een andere publiekrechtelijke of privaatrechtelijke rechtspersoonvandezeStaatwordenbetaaldalsvergoedingenvooreenschade,die alsgevolgvanoorlogshandelingenofpolitiekevervolgingisontstaan.” 24Art.12,lid1Verdrag1959. 25Art.12,lid2Verdrag1959. 19 Art.12, lid3 jo. lid2 heeft tot gevolg dat de uitkeringen op grond van een staatspensioen belast worden in de bronstaat. Uiteindelijk werkt art.12 dan als volgt uit: ten aanzien van pijler 226geldt het woonstaatbeginsel, voor pijler 127 geldt het bronstaatbeginsel. Bepalend voor de heffingsbevoegdheid op grond van ditverdrag,isdusdesoortuitkering. Terillustratiedevolgendevoorbeelden:XwoontinNederlandenheefteenDuits staatspensioen én een Duits aanvullend pensioen. Op grond van art.12, lid3 jo. lid2vanhetverdragwordtdeDuitsestaatspensioeninDuitslandbelastopgrond van het bronstaatbeginsel. Het Duits aanvullend pensioen wordt in Nederland belastopgrondvanhetwoonstaatbeginselvanlid1. Y woont in Duitsland en heeft een Nederlandse AOW én een Nederlands aanvullendpensioen.Opgrondvanart.12,lid3jo.lid2vanhetverdragwordtde Nederlandse AOW in Nederland belast op grond van het bronstaatbeginsel. Het Nederlands aanvullend pensioen wordt in Duitsland belast op grond van het woonstaatbeginsel. 2.2.2 HetVerdragNederland‐Duitsland2012 De wereld is voortdurend aan verandering onderhevig, zo ook het OESO‐ modelverdrag. Zoals eerder opgemerkt stamt het huidige verdrag tussen Nederland en Duitsland uit 1959. Sindsdien is er op het terrein van de belastingverdragen veel veranderd. Vandaardat er behoefte bestond het verdrag te vernieuwen en daarmee aan te passen aan de huidige tijd. De opvolger is het verdrag van 2012 waarvan de inwerkingtreding was gepland voor 2014, deze invoering is inmiddels echter enkele keren uitgesteld. Het nieuwe verdrag treedt per1januari2016inwerking.28 Ten aanzien van de verdeling van heffingsbevoegdheid bij grensoverschrijdende arbeidbestaatereensignificantverschiltussenhetverdraguit195929endatvan 201230. Waar de verdeling van de heffingsbevoegdheid bij het oude verdrag volledig gebaseerd is op de soort uitkering, is er bij het nieuwe verdrag voor de omvangvandeuitkeringgekozen. Vanbelangiswelomoptemerkendattenaanzienvanoverheidspensioenenhet nieuweenhetoudeverdragnietvanelkaarverschillen.Zowelbijhetnieuwealsbij het oude verdrag is de bronstaat heffingsbevoegd ten aanzien van het pensioen, mitsdepensioengerechtigdenietdenationaliteitvanhetwoonlandheeft. Art.17 van het nieuwe verdrag met Duitsland vertoont grote gelijkenis met het hierna te beschrijven artikel uit het verdrag met België. Ook hier wordt de 26Pensioenuitkeringenbehorentotpijler2ofteweltothetwerkgeverspensioen. 27EenAOW‐uitkeringbehoorttotpijler1ofteweltothetstaatspensioen. 28Stb.2015,198. 29Hiernahetoudeverdrag. 30Hiernahetnieuweverdrag. 20 hoofdregelgegeveninheteerstelid:depensioenuitkeringenzijnbelastbaarinde woonstaat.Lid1luidt: “Ondervoorbehoudvandebepalingenvanartikel18,tweedelid,zijnpensioenenen andere soortgelijke beloningen betaald aan een inwoner van een verdragsluitende staat alsmede lijfrenten betaald aan een inwoner van een verdragsluitende staat slechtsindiestaatbelastbaar.”31 Dus als X in Duitsland woont en een Nederlands pensioen ontvangt alsmede een Nederlandse lijfrente, dan is Duitsland heffingsbevoegd ten aanzien van het NederlandsepensioenendeNederlandselijfrente. Art.17 van het nieuwe verdrag geeft in het tweede lid een uitzondering op deze hoofdregel voor pensioenen afkomstig uit de andere staat, deze mogen worden belastindebronstaatindienhetbrutobedragvandeuitkeringineenbepaaldjaar meerdan€15.000bedraagt.Opvallendisdathiergeennaderevereistenworden gesteldzoalsdieinhetverdragmetBelgiëwelzijnopgenomen.Lid2luidt: “Niettegenstaande de bepalingen van het eerste lid, mag een pensioen of andere soortgelijkebeloning,alsmedeeenlijfrenteofsocialezekerheidspensioenookworden belastindeverdragsluitendestaatwaaruithetafkomstigis,inovereenstemmingmet dewetgevingvandiestaat,indienhettotalebrutobedragervaninenigkalenderjaar desomvan15.000eurotebovengaat.” Uit lid2 blijkt dat op grond van het nieuwe verdrag niet meer alleen de soort uitkering van belang is voor de heffingsbevoegdheid, maar de omvang van de uitkering. Als de uitkering per kalenderjaar de €15.000 niet overstijgt, dan is de woonstaatheffingsbevoegd.Wordtbijdeuitkeringineenkalenderjaarhetbedrag van €15.000 wél overschreden, dan is de bronstaat over het gehele bedrag heffingsbevoegd. Ter illustratie het volgende voorbeeld: X woont in Nederland en heeft een Duits staatspensioen én een Duits aanvullend pensioen. Op grond van art.17, lid1 van het verdrag worden beide pensioenen volledig in Nederland belast, indien zij gezamenlijk het bedrag van €15.000 niet te boven gaan én het geen overheidspensioenbetreft.Ditishetgevalals,perkalenderjaar,hetstaatspensioen €7.000 bedraagt en het aanvullend pensioen bijvoorbeeld €5.000. Het pensioen bedraagt dan gezamenlijk €12.000,‐. Deze €12.000 overstijgt de €15.000 grens nietendusisdewoonstaat,inditgevalNederland,heffingsbevoegdover€12.000. AlshetDuitsepensioenintotaalniet€12.000,maar€16.000bedraagtwordtde €15.000 grens wel overschreden en dus is de bronstaat, in dit geval Duitsland, heffingsbevoegdover€16.000. 31Art.17,lid1Verdrag2001. 21 Stel: Y woont in Duitsland en heeft een Nederlandse AOW en een Nederlands aanvullend pensioen. Op grond van art.17, lid1 van het verdrag wordt het Nederlandse pensioen volledig in Duitsland belast, indien de het bedrag van €15.000 niet wordt overschreden.32Wordt deze grens wél overschreden, dan wordthetNederlandspensioenvollediginNederlandbelast.33 Inhetderdelidisopgenomendatuitkeringendiegeenperiodiekkarakterhebben ook in de bronstaat mogen worden belast. Dit lidziet net als de derde paragraaf vanhetverdragmetBelgiëoppensioenafkoop.Hetvierdelidiswelafwijkenden regeltdebelastbaarheidvaneenaantalspecifiekeschadevergoedingsuitkeringen. De leden 5 tot en met 7 komen wel weer overeen met corresponderende paragrafenuithetBelgischartikel,enkeldealimentatiebepalingontbreekt. Kortom, indien de pensioenartikelen uit het oude en het nieuwe verdrag met elkaar vergeleken worden, dan valt er een grote wijziging te zien. Waar de verdeling van de heffingsbevoegdheid bij het oude verdrag volledig gebaseerd is op de soort uitkering, speelt dit in het nieuwe verdrag nog enkel een rol bij schadevergoedingsuitkeringen.Inhetnieuweverdragwordtvoordeomvangvan de uitkering gekozen, tot €15.000 mag de woonstaat belasten, gaat de uitkering ditbedragtebovendanisdebronstaatheffingsbevoegd. 2.2.2.a Overgangsrecht Het nieuwe verdrag tussen Nederland en Duitsland is vanaf 1januari 2016 van kracht.Ditbetekentechternietdatin2016enkelenalleenhetnieuweverdragvan toepassing is. Er is namelijk sprake van overgangsrecht, op grond waarvan belastingplichtigen zich nog gedurende bepaalde tijd kunnen beroepen op het oude verdrag. Om dit overgangsrecht nader toe te lichten is onderstaand figuur opgenomen: Figuur2.1Overgangsrecht Opgrondvandezefiguurisduidelijkdathetoudeverdragnogmaximaal6jaarvan toepassingkan/magzijn.Jaar0ishierbijhetjaarwaarindebelastingplichtigeeen verzoek kan doen om nog éénjaar het oude verdrag van toepassing te laten zijn. Jaar 1 t/m 6 zijn de jaren waarin het overgangsrecht van toepassing is. Voor dit overgangsrechtisechterwelvereistdatdebelastingplichtigevóór1januari2012 inwonervaneenvandeverdragsluitendestaten,NederlandofDuitsland,was.Als debelastingplichtigená1januari2012inwonervaneenvandeverdragsluitende staten is geworden, dan wordt ervanuit gegaan dat de belastingplichtige op de 32Conformhetwoonstaatbeginsel. 33Conformhetbronstaatbeginsel. 22 hoogte is/had kunnen zijn van het nieuwe verdrag. Derhalve is in een dergelijk gevalhetovergangsrechtvan6jaarnietvantoepassing. 2.2.3 HetVerdragNederland‐België2001 AlseerderaangegevenisookhetverdragdatNederlandenBelgiëhebbengesloten gebaseerd op het OESO‐modelverdrag. Dit modelverdrag kent verschillende bepalingenvoorverschillendevormenvaninkomen,aangaandepensioeneniseen apartartikelopgenomen.InhetverdragmetBelgiëisditart.1834. Art.18 van het verdrag Nederland‐België geeft in de eerste paragraaf de hoofdregel: pensioenen worden belast in de woonstaat. Daarnaast wordt in deze paragraafaangegevenwatonder‘pensioen’moetwordenverstaan:pensioenenen soortgelijke beloningen ter zake van een vroegere dienstbetrekking, lijfrenten en uitkeringen uit pensioensparen, pensioenfondsen en groepsverzekeringen, maar ook pensioenen en andere uitkeringen ter uitvoering van sociale wetgeving. De letterlijketekstluidt: “a.Ondervoorbehoudvandebepalingenvanartikel19,paragraaf2,zijnpensioenen enanderesoortgelijkebeloningenbetaaldaaneeninwonervaneenverdragsluitende Staatterzakevaneenvroegeredienstbetrekking,alsmedelijfrentenenuitkeringen– aldannietperiodiek–uitpensioensparen,pensioenfondsenengroepsverzekeringen betaald aan een inwoner van een verdragsluitende Staat, slechts in die Staat belastbaar. b. Pensioenen en andere al dan niet periodieke uitkeringen die worden betaald ter uitvoeringvandesocialewetgevingvaneenverdragsluitendeStaataaneeninwoner van de andere verdragsluitende Staat zijn slechts in de laatstbedoelde Staat belastbaar.” In de tweede paragraaf volgt een uitzondering op de hoofdregel: een pensioenuitkering mag ook in de bronstaat worden belast indien en voor zover, ten eerste: de aanspraak is vrijgesteld, dan wel de premies in het verleden zijn vrijgesteld of op een andere wijze in aanmerking zijn gekomen voor een fiscale faciliëring, en ten tweede: de uitkering in de woonstaat niet tegen het normale tarief wordt belast of de bruto‐uitkering voor minder dan 90% in de belastingheffing wordt betrokken, en ten derde: het totale brutobedrag van de uitkeringmeerdan€25.000bedraagt. In de derde paragraaf is een tweede uitzondering op de hoofdregel opgenomenmetbetrekkingtotpensioenafkoop.Wordteenuitkeringgenotenvoor de datum dat het pensioen zou moeten ingaan dan is de uitkering ook in de bronstaatbelastbaar. De vierde tot en met de achtste paragraaf regelen meer specifieke situaties. Zo stelt paragraaf vier vast dat een uitkering afkomstig is uit een land indien en voor zover de aanspraak in dat land voor fiscale faciliëring in 34Peeters2008,p.533. 23 aanmerking is gekomen. Komen de heffingsrechten op grond van eerdere paragrafentoeaandebronstaatdansteltparagraafvierdatditniettenietwordt gedaandooroverdrachtvanhetpensioennaardewoonstaat.Paragraafvijfregelt de toepassing van met name paragraaf twee. De bevoegde autoriteiten van de beide landen wisselen informatie uit om tot een juiste toepassing te komen. Paragraaf zes ziet op uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid of werkloosheid, deze mogen in de bronstaat worden belast. Tot slot zien de paragrafen zeven en acht op de begrippen ‘lijfrente’ en ‘alimentatie’. Uitkeringen die als alimentatie wordenaangemerktwordenindebronstaatbelast. 2.3 Hetunilaterale(EuropeseUnie)niveau Het derde niveau dat het internationale belastingrecht van Nederland, België en DuitslandbepaaltishetniveauvandeEuropeseUnie.DeinvloedvandeEUophet belastingrecht is tweeërlei.Ten eerste heeftde unie invloed door regelgeving,de zogenoemdepositieveintegratie.Tentweedeiserdenegatieveintegratiedatwil zeggen de rechtspraak van het Hof van Justitie. Op beide aspecten wordt hierna kortingegaan. SindsdejarennegentigvandevorigeeeuwbeoogtdeEuropeseCommissiebinnen deuniezoveelmogelijkdebelemmeringendoorgrenzenwegtenemen.Ookophet gebied van de pensioenen wordt geprobeerd de grensbelemmeringen zo veel mogelijkteelimineren.Pensioenopbouwen‐overdrachtmoetenzoonbelemmerd mogelijk kunnen plaatsvinden35. De Mededeling van de Europese Commissie van 19april200136geeftdemeestactuelestandvanzaken.Indezemededelingsteltde EConderanderedatbinnendeuniedeomkeerregeldienttegeldenendatingeval van detachering grensoverschrijdende opbouw van pensioen onbelemmerd mogelijkmoetzijn.OpgrondvandezemededelingheeftdeEConderanderetegen BelgiëeeninfractieproceduregevoerdbijhetHofvanJustitie.Naaraanleidingvan de uitspraak in deze zaak37heeft België zijn wetgeving op het gebied van pensioenenopverschillendeplaatsenmoetenaanpassen.Ookophetgebiedvande socialezekerheidheeftdeEUregelgevinguitgevaardigdindevormvandesociale‐ zekerheidsverordening38, deze verordening coördineert de regelingen inzake de socialezekerheidvandeverschillendelidstaten. DetweedemanierwaaropdeEUinvloedheeftopdegrensoverschrijdende aspecten van pensioenenis doorde beantwoording vanprejudiciële vragen door hetHofvanJustitie.Totopheden heefthetHofeenvijftalarrestengewezenmet betrekking tot de fiscale faciliëring van pensioenen. Het eerste arrest werd gewezen in de zaak Bachmann.39Deze zaak ging over een Belgische regeling 35DeGraaf2014,p.399. 36MededelingvandeEuropeseCommissievan19april2001,nr.COM(2001)214def.,PbEG2001, nr.C165,p.3e.v. 37HvJ5juli2007,nr.C‐522/04,V‐N2007/33.11. 38Verordeningnr.883/2004,vankrachtsinds1mei2010. 39HvJ28januari1992,nr.C‐204/90. 24 waarbijdeaftrekbaarheidvanpensioenpremiesafhankelijkwerdgesteldvanhet land waarin de premies werden betaald. Het Hof oordeelde deze regeling weliswaar in strijd is met het vrij verkeer van werknemers maar achtte deze inbreuk gerechtvaardigd zolang de regeling voldeed aan het coherentiebeginsel: indienopbouwbelastisdanmoetdeuitkeringvrijgesteldwordenenviceversa.In de zaak Wielockx40werd beslist dat indien een oudedagsregeling voor ingezeten wordt gefaciliteerd deze faciliteit ook moet gelden voor niet ingezetenen die in dezelfde omstandigheden verkeren. Het argument dat over de uitkering van niet ingezetenen niet kon worden geheven deed volgens het Hof niet ter zake nu, in casu, de heffingsbevoegdheid in het verdrag expliciet was toegewezen aan de woonstaat. In de arresten Safir41en Danner42oordeelde het Hof dat een regeling waarbij een verzekeringnemer met een verzekering bij een buitenlandse verzekeraar fiscaal ongunstiger werd behandeld dan een verzekerde met een vergelijkbare verzekering bij een binnenlandse verzekeraar in strijd met de vrijheid van kapitaalverkeer en de vrijheid van dienstenverkeer. Volgens het Hof wasvoordezeinbreukengeenrechtvaardigingsgrondtevinden.Totslotwerdin de zaak Skandia 43 ook een regeling waarbij de fiscale faciliëring bij een buitenlandseverzekeraarpasbijdeuitkeringwerdtoegepastinstrijdgeachtmet hetvrijeverkeervandiensten. 40HvJ11augustus1995,nr.C‐80/94. 41HvJ28april1998,nr.C‐118/96. 42HvJ3oktober2002,nr.C‐136/00. 43HvJ23juni2003,nr.C‐422/01. 25 3 HetNederlandspensioenstelsel Het Nederlands pensioenstelsel is gebaseerd op een driepijlersysteem: de totale pensioenuitkering die een pensioengerechtigde verkrijgt is afkomstig uit één of meervandezepijlers.Deeerstepijlerisdebasisvandepensioenvoorzieningen omvathetzogenoemdestaatspensioen,onderdezepijlervallendeuitkeringenop grond van de Algemene Ouderdomswet (hierna: AOW), de Algemene nabestaandenwet (hierna: Anw) en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (hierna: AWBZ). De tweede pijler is het deel van de pensioenvoorziening dat werknemersopbouwenopbasisvanhunrelatietothunwerkgever.Doorcollectief deeltenemeninpensioenfondsenkunnenindezepijlerschaalvoordelenworden behaald. In de derde pijler kan op individuele basis in een pensioen worden voorzien. Deze pijler is met name van belang voor niet‐werknemers omdat deze groep geen pensioen in de tweede pijler kan opbouwen. Verder kunnen ook werknemers, op individueel niveau, zich aanvullend verzekeren in deze pijler. Hiernazalopdevoorgenoemdepijlersverderwordeningegaan. 3.1 Pijler1 Allereerst de eerste pijler, het staatspensioen. Kenmerkend voor deze pensioenvoorzieningen is dat deze grotendeels worden gefinancierd door middel vaneenomslagstelsel.Hetgeeneropneerkomtdatdewerkendeberoepsbevolking depremiesopbrengtomdeuitkeringenvandegepensioneerdentebetalen.Later zal duidelijk worden dat in de andere pijlers volgens een ander stelsel gewerkt wordt. Een omslagstelsel heeft als belangrijkste nadeel dat het gevoelig is voor effecten van een vergrijzende bevolking. Immers indien het aantal werkenden afneemt en het aantal uitkeringsgerechtigden neemt toe, moet er per werkende meer premie worden opgebracht. Hetgeen de betaalbaarheid van het systeem op eenbepaaldmomentingevaarkanbrengen.Opditmomentblijktderhalvedatde premie‐inkomsten voor bijvoorbeeld de AOW niet meer voldoende zijn om alle uitkeringen te betalen, de overheid zal dit verschil uit de algemene middelen moetenbijpassen.Eenbelangrijkvoordeelvaneenomslagstelselisechterdathet nietgevoeligisvoorbeursresultateneninflatierisico’s,hetgeenjuisteennadeelis vanhetkapitaaldekkingssysteemdatindeanderepijlerswordttoegepast.Doorde combinatie van de verschillende systemen verenigt het Nederlandse driepijlersysteem de voordelen en verkleint het de nadelen van de verschillende systemen. Als eerder aangegeven bestaat de basispensioenvoorziening in de eerste pijleruituitkeringenopbasisvandeAOW,deAnwendeAWBZ.Geziendeomvang van de problematiek met betrekking tot deze laatste wet wordt deze in dit onderzoek grotendeels buiten beschouwing en wordt met name ingegaan op de AOW en de Anw. Hierna zullen de hoofdlijnen van beide regelingen worden uitgewerkt. 26 3.1.1 DeAlgemeneOuderdomswet De Algemene Ouderdomswet is in werking getreden op 1januari 1957 en regelt uitkeringeninzakeouderdom.VanafdeinvoeringvandeAOWishetuitgangspunt geweest dat een verzekerde recht kreeg op een uitkering vanaf de 65e verjaardag.44Dit is echter met ingang van 1januari 2013 veranderd. Met het oog op het betaalbaar houden van de voorziening wordt sindsdien de ingangsdatum vandeuitkeringjaarlijksopgehoogd45.DeAOWbehoorttotdezogenoemdesociale verzekeringen, dit wil zeggen dat het ingezetene van Nederland zijn een belangrijkerolspeelt.DeAOWgeeftvanafdepensioengerechtigdeleeftijdrechtop een uitkering, vanaf dat moment zijn er geen premies meer verschuldigd. Er kan derhalveonderscheidwordengemaakttusseneenopbouw‐eneenuitkeringsfase. Dezefaseszullenhiernaafzonderlijkwordenbesproken. 3.1.1.a Deopbouwfase Ineenopbouwfasewordenrechtenopgebouwd,maaralseerderopgemerktwordt deeerstepijler,endusookdeAOW,gefinancierdvolgenseenomslagsysteem.De termopbouwfaseisindiezindanookniethelemaalzuiver,erwordtimmersniet daadwerkelijk ‘gespaard’ voor een pensioen maar er worden enkel rechten opgebouwd. Deze zienop een uitkering vanaf de pensioengerechtigde leeftijd, de term verzekeringsfase past daarom eigenlijk beter. DeAOW spreekt dan ook van verzekerden. Volgens art.7 AOW heeft recht op een ouderdomspensioen overeenkomstig deze wet, degene die: a. de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt, en b. ingevolge dezewetverzekerdisgeweestinhettijdvak,aanvangendemetdedagwaaropde aanvangsleeftijd is bereikt en eindigende met de dag voorafgaande aan de dag waarop de pensioengerechtigde leeftijd is bereikt. Deze bepaling roept direct de vraagopwatdeaanvangsleeftijdenwatdepensioengerechtigdeleeftijddanzijn. Art.7aAOWgeefthierhetantwoord;beideleeftijdenwordentussen2013en2023 stapsgewijsverhoogdvan15en65jaartot17en67in2023,nadiedatumzalde pensioenleeftijdwordengekoppeldaandegemiddeldelevensverwachting. De vraag wie verzekerd is in de zin van art.7 AOW beantwoordt art.6 AOW. Dit artikel regelt de kring der verzekerden: verzekerd is degene die nog niet de pensioengerechtigdeleeftijdheeftbereikt,ena.ingezeteneisofb.geeningezetene, doch ter zake van in Nederland of op het continentaal plat in dienstbetrekking verrichtearbeidaandeloonbelastingisonderworpen.Kortomverzekerdzijnvoor deAOWkanoptweemanieren;teneerstedoorNederlandsingezetenetezijnen ten tweede door in Nederland in dienstbetrekking werkzaam te zijn. Het Nederlands ingezetenschap regelt art.2 AOW: degene die in Nederland woont is ingezetene. Blijkens art.3 dient de plaats waar iemand woont naar omstandighedentewordenbeoordeeld. 44Weerepas2015. 45Art.7aAOW. 27 DeAOWisduseenverzekeringwaarvooriedereendie,vereenvoudigdgezegd,in Nederland woont of werkt automatisch en verplicht verzekerd is. De gedachte is dat indien de verzekerde in de 50jaar voorafgaand aan de pensioengerechtigde leeftijdverzekerdisgeweest,hijrechtheeftopeenvolledigeAOWuitkering.Ieder verzekerdjaar wordt dus 2% van het recht op een volledige AOW uitkering opgebouwd.Ditheefttotgevolgdatindieneenpersoonineenjaarnietverzekerd isgeweest,bijvoorbeeldomdatindatjaarinhetbuitenlandverblevenwerdenniet in Nederland werd gewerkt, 2% van de AOW uitkering wordt gemist. Het is mogelijk om de ‘gemiste opbouw’ in te halen door zich vrijwillig te verzekeren. DezeregelingisopgenomeninhoofdstukIVvandeAOW.Vrijwilligeverzekering kanvooreenperiodenaeenperiodevanverplichteverzekeringinbeginselvoor 10jaar (art.35, lid3 AOW). Voor een periode voorafgaand aan periode van verplichte verzekering kan alleen voor de volledige periode vanaf de aanvangsleeftijd tot het moment van verplichte verzekering een vrijwillige verzekeringwordenafgesloten,ditwordtAOWinkoopgenoemd,art.38AOW. HoofdregelisdusdatiedereendieinNederlandwoontofwerktverzekerdisvoor de AOW, op deze hoofdregel zijn uiteraard ook uitzonderingen. De meeste uitzonderingssituaties betreffen gevallen waarin er in Nederland gewoond, maar inhetbuitenlandgewerktwordtofviceversa.Indergelijkegevallenzalervaakin het buitenland een arbeid gerelateerd pensioen worden opgebouwd. In de omgekeerdesituatiewordterimmersinNederlandookAOWopgebouwd.Ookkan het zijn dat er in verschillende landen gewerkt wordt, in dat geval wordt aangesloten bij de woonplaats van de verzekerde of de vestigingsplaats van de werkgever. Andere uitzonderingen zijn er voor ambtenaren van buitenlandse ambassadesofvoorstudentendietijdelijkinNederlandofhetbuitenlandwonen en niet werken. Een laatste groep uitzonderingsgevallen zijn de gemoeds‐ bezwaarden, deze personen willen op grond van hun geloofsovertuiging niet verzekerdzijn,zijkunnendaninplaatsvanverzekerdtezijnbelastingbetalenen volgensdieroutealsnogrechtkrijgenopeenAOWuitkering. Bij een verzekering horen premies, de uitkeringen moeten immers gefinancierd worden. Ook voor de AOW dienen premies te worden betaald. De basis voor de te betalen premies is te vinden in de Wet financiering sociale verzekering(hierna:Wfsv).Art.6Wfsvgeeftaandatpremieplichtigisindezinvan devolksverzekeringen(waaronderdusdeAOW):deverzekerde.Kortomiedereen dieovereenkomstigdebepalingenindeAOWverzekerdis,isvolgensdeWfsvook premieplichtig. Dezepremieplichtresulteertechternietvooralleverzekerdenookineen daadwerkelijke plicht tot het betalen van de premies. Artt. 7 en 8 Wfsv geven namelijkaandatdemaatstafvanheffinghetpremie‐inkomenisenwatonderdit laatste inkomen moet worden verstaan. Heeft een verzekerde geen premie‐ inkomendanishijookgeenpremiesverschuldigd.Hetkandusvoorkomendater pensioengerechtigden zijn die nooit premie hebben betaald omdat ze nooit premie‐inkomenhebbengenoten. 28 Is er echter wel premie‐inkomen dan zijn premies verschuldigd. Deze premies kunnen door middel van een aanslag of door middel van inhouding worden geheven. In het eerste geval betreft het premie‐inkomen het belastbare inkomen uit werk en woning overeenkomstig de Wet inkomstenbelasting 2001, in het tweede geval betreft het het belastbare loon volgens de Wet op de loonbelasting 1964.Depremiesdienenaandebelastingdiensttewordenvoldaan,ofweldoorde belastingplichtige indien er bij aanslag wordt geheven ofwel door de inhoudingsplichtigeindienerdoormiddelvaninhoudingwordtgeheven. Dehoogtevandetebetalenpremieswordtvolgensart.9Wfsvvastgesteld door een percentage van het premie‐inkomen verminderd met de op de premieplichtige toepasselijke heffingskorting. Het premie‐inkomen kan volgens art.8WfsvechterniethogerzijndandetweedetariefschijfindeWetIB2001.De heffingskorting kan alleen in aanmerking worden genomen voor zover deze van toepassingisopdeAOW.Ditlaatstekaningrensoverschrijdendegevalleneenrol spelen. In dit soort gevallen kan het voorkomen dat de betrokkene niet belastingplichtig is voor de inkomstenbelasting maar wel verzekerd is voor de AOW, in dat geval mag hij slechts gebruik maken van het deel van de heffingskortingdatbetrekkingheeftopdeAOW. 3.1.1.b Deuitkeringsfase Vanaf de dag van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd heeft een verzekerde volgens art.7 AOW recht op een uitkering en vervalt de verzekeringsplicht.Vanafdatmomentstartdandeuitkeringsfase,deAOWspreekt dannietlangervanverzekerdemaarvanpensioengerechtigde. De AOW wordt als basispensioenvoorziening gezien, vandaar dat de hoogtevandeuitkering,blijkensart.9,lid2AOW,gerelateerdwordtaanhetnetto‐ minimumloon. Daarnaast is het volgens art.9, lid1 AOW van belang of de pensioengerechtigde gehuwd46is of niet. Een ongehuwde pensioengerechtigde heeft, bij een volledig opgebouwde AOW, volgens art.9, lid5 AOW recht op 70% van het nettominimumloon en een gehuwde pensioengerechtigde op 50%. Dit laatsteheefttotgevolgdateengehuwdstel,indienbeidepensioengerechtigdzijn, rechtheeftopeenuitkeringgelijkaanhetwettelijkminimumloon.Indienertussen partnerseen(groot)leeftijdsverschilbestaatendepartnerdiehetmeestverdient bereikt als eerste de pensioengerechtigde leeftijd, kan dit een behoorlijk inkomensverlies betekenen. Tot het moment dat de jongere partner de pensioengerechtigdeleeftijdbereiktisdeuitkeringopgrondvandeAOWimmers slechts 50%. Voor dit soort situaties was er tot 1januari 2015 de zogenoemde partnertoeslag. Onder voorwaarden kon er een toeslag worden verkregen zodat het inkomensverliesin dit soort situaties beperkt bleef.Echter na1januari 2015 ontstaatgeennieuwrechtmeeroppartnertoeslag,deregeringiszelfsvoornemens departnertoeslaginbestaandegevallenafteschaffenvoorpersonenmeteenhoog 46Volgensart.1,lid2AOWwordenmetgehuwdengelijkgesteld:degeregistreerdepartners.Ook gelijkgesteldwordendepersonenwaarmeeeengezamenlijkehuishoudingwordtgevoerd,tenzij dezebloedverwantenindeeerstegraadzijn. 29 inkomen.VooreenoverzichtvandeuitkeringenopgrondvandeAOWverwijzen wenaarbijlage1vandeappendix. DeSocialeVerzekeringsbank(hierna:SVB)isbelastmetdeuitvoeringvan devolksverzekeringeninNederlandendusookmetdeuitvoeringvandeAOW.De uitkeringenwordenvandeSVBontvangenendeSVBsteltookde hoogtevande uitkeringenvast. Een laatste onderwerp dat zeker in het kader van dit onderzoek aan de ordemoetkomenisdesituatiewaarinernadepensioengerechtigdeleeftijdinhet buitenlandwordtverbleven.Kaninditsoortgevallenaanspraakwordengemaakt opeenuitkering?Hetantwoordopdezevraaginbeginselbevestigend,maarhangt welafvanhetlandwaarverblevenwordt.BinnendeEUenbinnenhetKoninkrijk kan gewoon aanspraak worden gemaakt op een uitkering, net als in de landen waarmee een bilateraal socialezekerheidsverdrag is gesloten. Voor België en Duitsland geldt dus dat er gewoon een uitkering op grond van de AOW genoten kanworden. 3.1.2 DeAlgemenenabestaandenwet De Algemene nabestaandenwet is per 1juli 1996 in werking getreden en is de opvolgervandeAlgemeneWeduwen‐enWezenwetuit1957.Dezelaatstewetwas totstandgekomenineentijdwaarindemaatschappelijkeconstellatie,metname ophetgebiedvandearbeidsverdelingtussenmannenenvrouwen,geheelanders wasdaninbeginjaren’90.Deoudewetschootdanookoptalvanpuntentekort47 enwerddaaromin1996vervangendoordehuidigeAnw.Dewetvoorzietineen uitkering aan weduwen of weduwnaars die jonger zijn dan de AOW‐ pensioengerechtigdeleeftijdenaanwezen.Erzijnveelovereenkomstentussende Anw en de hiervoor besproken AOW. Zo behoren beiden tot de volksverzekeringen, is de regeling omtrent de kring der verzekerden hetzelfde48, verlooptdepremieheffingopdezelfdemanier49enwordtookdeAnwdoordeSVB uitgevoerd. Naastdezeovereenkomstenzijnerechterookbelangrijkeverschillen.De belangrijkste zijn dat bij de Anw de verzekerde en de pensioengerechtigden niet dezelfde persoon zijn en dat de Anw als een risicoverzekering moet worden gezien: het maakt niet uit hoe lang de overledene verzekerd was, indien hij ten tijde van het overlijden minimaal eenjaar verzekerd was is er recht op een uitkering.Dezeaspectenwordenhiernaverdertoegelicht. DeuitkeringenopgrondvandeAnwwordengeregeldinhoofdstuk3vandewet envallenuiteenineennabestaanden‐eneenwezenuitkering.Ondernabestaande wordt voor de Anw verstaan de echtgenoot van de overledene 50 , onder 47KamerstukkenII1994/95,24169,nr.3,p.1. 48Vergelijkart.13Anwmetart.6AOW. 49OokopdeAnwisdeWfsvvantoepassing. 50Art.1onderdeeldAnw,opgrondvanart.3Anwwordenhieronderanderemeegelijkgesteldde geregistreerdpartnersendegenewaarmeeeengezamenlijkehuishoudingwordtgevoerd. 30 wezenuitkeringwordtverstaandeuitkeringvooreenkindvandeverzekerde51.In hoofdlijnenkomtheteropneerdatrechtheeftopeennabestaandenuitkering:een nabestaande die de pensioengerechtigde leeftijd voor de AOW nog niet heeft bereikt,dieofeenongehuwdkindofpleegkindverzorgtdatjongerisdan18jaar, ofzwangerofarbeidsongeschiktis,ofvóór1januari1950isgeboren52.Rechtop eenwezenuitkeringbestaatindienhetkinddoorhetoverlijdenvandeverzekerde ouderloos is geworden en de leeftijd van 16jaar nog niet heeft bereikt53. De wezenuitkeringisdusalleenvoorvolledigewezenvantoepassing,indienersprake is van een half‐weeskind dan valt deze onder de nabestaandenuitkering van de langstlevende ouder en krijgt zelf geen uitkering. De kring van pensioengerechtigden op grond van de Anw is dus erg klein, de Anw heeft dus maarzeerbeperktebetekenis. Op het moment van het overlijden van de verzekerde krijgen de nabestaande of eventuele wezen dus recht op een uitkering. Premieheffing vindt plaatsbijdeoverledenetijdenszijnlevenovereenkomstigdewijzealsgeregeldin de Wfsv. Nu het moment van overlijden onvoorspelbaar is krijgt de Anw het karakter van een risicoverzekering, vandaar dat het niet van belang kan zijn hoe lang de overledene verzekerd is geweest (met uitzondering van een minimale periode van eenjaar voorafgaand aan het overlijden). Er is in de Anw dus geen sprake van een opbouw van rechten. Een korting van 2% als in de AOW kent de Anwdusookniet. De hoogte van de Anw uitkering is in beginsel gerelateerd aan het wettelijkminimumloonenbedraagt70%hiervan54.Daarnaastisdehoogtevande uitkering gerelateerd aan het overige inkomen van de pensioengerechtigde dit inkomen wordt op de uitkering in mindering gebracht55. Door deze beperking wordthettoepassingsbereikvandeAnwnogverderingeperkt. TotslotdienenweookvoordeAnwdeconsequentiesvaneeneventuele emigratie te bekijken. Bij een Anw gerechtigde dient onderscheid gemaakt te worden tussen betaling van de premies en het genieten van de uitkering. Een pensioengerechtigdevoordeAnwdientnamelijkoverdeuitkeringookpremiete voldoen. Woont een pensioengerechtigde echter in het buitenland dan is er geen sprake van ingezetenschap en is verzekering voor de Anw enkel bij vrijwillige verzekeringmogelijk.Iseenpensioengerechtigdenietverzekerddanzijnuiteraard ookgeenpremiesverschuldigd.WatbetreftdeuitkeringenopgrondvandeAnw kanverwezenwordennaardeuitkeringenopgrondvandeAOW,binnendeEUen hetKoninkrijklevertditgeenproblemenop,bijemigratienaarBelgiëofDuitsland kan dus, mits aan de overige voorwaarden wordt voldaan, gewoon aanspraak wordengemaaktopeenAnwuitkering. 51Art.1onderdeelfAnw. 52Art.14lid1Anw. 53Art.26Anw. 54Art.17en29Anw. 55Art.18Anw. 31 3.2 Pijler2 Nadebasispensioenvoorzieningindeeerstepijlerwordternustilgestaanbijhet eerstedeelvandeaanvullendepensioenen,namelijkdecollectievepensioenenuit detweedepijler.Indetweedepijlerkunnenwerknemerspensioenopbouwenop grond vande relatie tot hun werkgever. In tegenstelling tot de eerste pijler is de tweede pijler niet gebaseerd op een omslagstelsel maar op een kapitaaldekkingssysteem. Werknemers sparen een deel van hun inkomen op om hiervan na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd te kunnen genieten. Als het ware wordt een deel van het inkomen uitgesteld, er wordt derhalve gesproken van uitgesteld loon. De uitkeringen worden in een kapitaaldekkingssysteembetaalduitpremiesdieinhetverledenzijnbetaald. Kenmerkendvoordetweedepijlerisverderdatdezewordtbepaalddoor een driehoeksverhouding. De eerste twee partijen in deze verhouding zijn de werknemer en de werkgever tussen welke een arbeidsverhouding bestaat op grondwaarvanhetpensioenwordtopgebouwd.Hetiswerkgeversechterwettelijk niet toegestaan om pensioenen voor werknemers binnen de onderneming te houden, vandaar dat er een derde partij in beeld komt namelijk de pensioenuitvoerder (denk hierbij aan het pensioenfonds, verzekeraar). Door de pensioengelden op afstand van de onderneming te plaatsen worden deze veiliggesteldenbeschermttegeneeneventueelfaillissementvandeonderneming. De pensioenfondsen zijn stichtingen zonder winstoogmerk die als zelfstandige juridische entiteiten de pensioenen van de deelnemers beheren. Door in fondsen samentewerkenkunnenervoordedeelnemersschaalvoordelenwordenbehaald. Nederland kent verschillende soorten pensioenfondsen, afhankelijk van welke werknemers eraan deelnemen. Allereerst zijn er de bedrijfstakpensioenfondsen, hierin nemen werknemers uit een bepaalde bedrijfstak deel. Zo nemen werknemersvandeoverheiddeelinhetAlgemeenBurgerlijkPensioenfonds(ABP) en werknemers in de bouw in het Bedrijfstakpensioenfonds voor de bouw (bpfBOUW). Daarnaast bestaan er zogenoemde ondernemingspensioenfondsen. Met name grote bedrijven of concerns hebben hun eigen pensioenfonds, voorbeelden hiervan zijn het Philipspensioenfonds of het Pensioenfonds DSM Nederland. Tot slot zijn er nog enkele pensioenfondsen voor vrijeberoepsbeoefenaars als het Pensioenfonds Medisch Specialisten of het PensioenfondsTandtechniek.Dezevallenbuitenhetkadervanhetonderzoek. Van het begrip pensioenfonds moet het begrip pensioenuitvoerder worden onderscheiden. Sommige pensioenfondsen hebben de pensioenadministratie en het vermogensbeheer geheel in eigen hand, de meeste pensioenfondsen hebben echterhetvermogensbeheerondergebrachtbijeenexterneuitvoeringsorganisatie. InbeginselbestaaterinNederlandgeenpensioenplicht.Hetpensioeniseendeel van de arbeidsovereenkomst en kan dus tussen werkgever en werknemer overeengekomen worden. Ondanks dat het geen verplichting is neemt in Nederland meer dan 90% van de werknemers deel aan een pensioenregeling via 32 de werkgever. Dit komt onder andere doordat de overheid, als daar voldoende draagvlak voor is, deelname in een bedrijfstakpensioenfonds toch verplicht kan stellen. Door deze verplichtstelling worden pensioenfondsen verzekerd van een zekere schaalgrootte hetgeen voor de deelnemers weer voordelen in risicospreiding en kostenbesparing met zich zal brengen. Daarnaast kunnen werknemers makkelijk binnen de bedrijfstak van werkgever wisselen zonder dat dit gevolgen heeft voor het pensioen en kan er binnen een bedrijfstak niet geconcurreerd worden op grond van pensioenafspraken. Doordat de pensioenregelingen in de tweede pijler collectieve regelingen zijn kan er in een individueelgevalnietvanafgewekenworden. De overeengekomen pensioenregeling tussen werkgever en werknemer wordt vastgelegd in een pensioenovereenkomst. Deze overeenkomst dient te voldoen aan de voorwaarden die hieraan gesteld worden in de Pensioenwet (hierna: PW). In beginsel zijn werkgever en werknemer vrij om afspraken te maken maar zoals hiervoor uitgelegd zal echter in de meeste gevallen moeten wordenaangeslotenbijeenreedsgeldendecollectieveregeling. In pensioenovereenkomsten kunnen verschillende regelingen overeen gekomen worden.Art.10PWgeeftdedriemogelijkevormenwaarineenpensioenregeling gegotenkanworden:a.deuitkeringsovereenkomst,b.dekapitaalovereenkomsten c.depremieovereenkomst.Dezedrievormenzijnweeronderteverdelenintwee groepen namelijk de overeenkomst waarbij de opbrengst vastligt (de uitkeringsovereenkomst) en de overeenkomst waarbij de bijdrage vastligt (de kapitaalovereenkomst en de premieovereenkomst) deze laatste groep zal hier gemakshalve bijdrage‐overeenkomst worden genoemd. Deze laatste onderverdelingzalhiernaverderwordenuitgewerkt. Een uitkeringsovereenkomst ziet op toezeggingen met betrekking tot de uitkering ofwel in het Engels een Defined Benefit‐overeenkomst (hierna DB‐ overeenkomst) genoemd. Bij een dergelijke overeenkomst wordt een vaste uitkering op pensioendatum overeengekomen. Het gevolg hiervan is dat de langleven‐ en beleggingsrisco’s volledig voor rekening van de werkgever en pensioenuitvoerderkomen. Een bijdrage‐overeenkomst wordt meestal een beschikbare‐premie‐ overeenkomst ofwel in het Engels een Defined Contribution‐overeenkomst (hierna: DC overeenkomst) genoemd. Het kenmerk van deze overeenkomsten is dat niet de uitkering maar de inleg vastligt. Gevolg hiervan is dat niet het pensioenfondsmaarinbeginseldedeelnemerdelangleven‐enbeleggingsrisico’s loopt. De werkgever verplicht zich tot het voldoen van een bepaalde premie of kapitaal en het beleggingsresultaat bepaalt de uiteindelijke hoogte van de uitkeringopdepensioendatum.Hetonderscheidtusseneenkapitaalovereenkomst eneenpremieovereenkomstzietophetgeendedeelnemerkrijgttoegezegd,bijde kapitaalovereenkomstisditeenbepaaldkapitaal,bijeenpremieovereenkomsteen bepaaldepremie. 33 3.3 Pijler3 Hoewel de derde pijler binnen dit onderzoek buiten beschouwing wordt gelaten volgen hier voor de volledigheid toch enkele woorden. De derdepijler vormt het sluitstuk van het pensioenstelsel. In deze pijler kan op individuele basis een pensioenverzekering worden afgesloten. De derde pijler is met name van belang voorzelfstandigenenwerknemersdienietonderdetweedepijlervallenomdatze bijvoorbeeld werkzaam zijn in een bedrijfstak zonder (verplichte) pensioenregeling.Ookwerknemersdiewelindetweedepijlervallenkunnenzich opindividuelebasisaanvullendverzekerenindederdepijler. 3.4 Fiscalefaciliëring56 Onderfiscalefaciliëringmoetwordenverstaandemogelijkheiddiegebodenwordt omopfiscaalgunstigewijzetesparenvoordeoudedag.Hetbelangrijksteaspect van de faciliëring is de zogenoemde omkeerregeling. Deze regeling houdt kort gezegd in dat de ingelegde premies en de aangroei van de pensioenaanspraken worden vrijgesteld en dat de uiteindelijke pensioenuitkeringen worden belast. Doordezeregelwordteendeelvanhetinkomendusdoorgeschovennaareenlater moment en de belastingheffing over dit inkomen schuift mee. Door het doorschuiven van een deel van het inkomen wordt in de opbouwfase de belastinggrondslag in BoxI verlaagd, dit inkomen wordt weliswaar na de pensioendatum alsnog belast maar vanwege de tariefprogressie tegen een lager tarief.Eentweedegunstigeffectisdatdepensioenaanspraakisvrijgesteldvande BoxIII‐heffing, hierdoor kan de waardeaangroei van het pensioen onbelast plaatsvinden.Hetbehoeftgeenverdereuitlegdatdeschatkistdoordezeregeling jaarlijks behoorlijk veel belastinginkomsten misloopt, de schatting voor hetjaar 2013 lag rond de 33 miljard euro57. Bij een regeling met zo’n grote budgettaire consequentiesishetzaakregelingzeerstraktereguleren.Vanuitdezegedachteis in 1999 het zogenoemde Witteveenkader in de belastingwetgeving geïmplementeerd. Het Witteveenkader is vernoemd naar mr. D.E. Witteveen. Hij was voorzittervandecommissiediein1995eenreeksaanbevelingendeedwaaropde latere wet van 29april 1999 58 werd gebaseerd. Na de invoering is het Witteveenkader meerdere keren drastisch gewijzigd, laatstelijk met ingang van 1januari 201559. Het Witteveenkader stelt grenzen aan de omkeerregeling in die zindatnietonbeperktinkomenvanuitdeopbouwfasekanwordendoorgeschoven naardeuitkeringsfase.BinnenhetWitteveenkaderspeelteenaantalbegrippeneen belangrijkerol,ditzijnmetnamedepensioenrichtleeftijd,deAOW‐franchiseende maximale opbouwpercentages. Deze begrippen zullen hierna kort worden uitgewerkt. 56Doordeoverheidwordtdeterm‘facilitering’gebruikt. 57FinancieelDagblad15mei2014,pensioenspecial. 58Stb.1999,211. 59Stb.2014,567. 34 De pensioenrichtleeftijd, momenteel op 67 jaar60, is de meetlat waarlangs een fiscaalzuiverpensioenmoetwordengelegd.61Ditwilzeggendatvooreenoptimale fiscalefaciliëringhetpensioenmoetingaanop67jarigeleeftijd.Hetpensioenop eeneerdereleeftijdlateningaankan,maardanzalopdeuitkeringwordengekort. Deuitkeringzalmetinachtnemingvanactuariëlegrondslagenwordenherrekend. EenanderbelangrijkbegripbinnenhetWitteveenkaderisdeAOW‐franchise.Zoals eerder beschreven vormt de AOW de basis van de oudedagsvoorziening, vanuit deze gedachte moet bij de bepaling van de maximaal toegelaten aanvullende pensioenopbouw rekening worden gehouden met de opgebouwde AOW rechten. AlgemeenuitgangspuntbinnenhetWitteveenkader2015isdatbinnen40jaareen pensioen van 75% van het gemiddeld pensioengevend loon kan worden opgebouwd.Bijdebepalingvanhetbedragdatineenjaaraanvullendkanworden opgebouwd moet dus 100/75 van de AOW uitkering in aanmerking worden genomen. Tot slot spelen de maximale opbouwpercentages een rol. Deze maximale percentages worden gegeven in art.18a Wet LB 1964. Dit artikel maakt onderscheid tussen 3 verschillende pensioenstelsels namelijk het eindloonstelsel (lid1), het middelloonstelsel (lid2) en het beschikbare premiestelsel (lid3). Daarnaast is ook een combinatie van de stelsels mogelijk zodat er eigenlijk 4 stelselsteonderscheidenzijn,eencombinatievanstelselswordtweleenhybride stelselgenoemd.62Bijeeneindloonregelingkrijgteenwerknemereenpensioenop basis van zijn laatst genoten loon en van het aantal dienstjaren. Bij een middelloonregeling wordt aangesloten bij het gemiddelde loon gedurende de opbouwperiodeenbijeenbeschikbarepremieregelingwordtjaarlijkseenstukje pensioen gekocht. Hierbij wordt het pensioen dus tijdsevenredig opgebouwd. In ieder genoemd stelsel worden andere aanknopingspunten gehanteerd voor de hoogte van het uiteindelijke pensioen, als gevolg hiervan worden ook per stelsel voor de maximale opbouw andere percentages gebruikt. Afhankelijk van de van toepassingzijnderegelingmagperdienstjaarslechtseenbepaaldpercentagevan het pensioengevend loon fiscaal gefacilieerd worden opgebouwd. Het onder pensioengevendloonmoetwordenverstaanisuitgewerktinart.18gWetLB1964 jo.art.10bUitvoeringsbesluitloonbelasting1965. Als eerder aangegeven is het Witteveenkader met ingang van 1januari 2015 wederom gewijzigd. Met het oog op budgettaire overwegingen is er voor gekozenomdefiscalefaciliëringtebeperkentotmaximaal€100.000.63Bovendit bedrag kan er geen fiscaal gefacilieerd pensioen meer worden opgebouwd. Als compensatiemaatregel is tegelijkertijd de mogelijkheid in het leven geroepen om boven de €100.000 grens een nettopensioen op te bouwen. Voor dit nettopensioengeldtdeeerdergenoemdeomkeerregelingniet,wattotgevolgheeft 60Art.18alid6WetLB1964. 61VanderWiel‐Rammeloo2013,p.279. 62VanderWiel‐Rammeloo2013,p.284. 63Afdeling5.3BWetIB2001. 35 dat de premies voor een dergelijke regeling niet aftrekbaar zijn maar dat de uitkeringenooknietwordenbelast.DoordatdeomringendelandenvanNederland de omkeerregel wel strikt hanteren, kan het nettopensioen in grensoverschrijdendegevallentotproblemenleiden.64 64Bollen‐Vandenboorn&Janssen2015. 36 4 HetDuitspensioenstelsel Hiervoor is het Nederlands pensioenstelsel aan bod gekomen. In het kader van grensarbeidishetvanbelangookkennistenemenvanhetDuitspensioenstelsel. Denk bijvoorbeeld aan degene die in Nederland woont en in Duitsland werkt. Of degene die in Duitsland woont en in Nederland werkt. Hierbij kan ook weer een onderscheid worden gemaakt tussen het werkzame leven en het leven na het bereikenvandepensioengerechtigdeleeftijd. Zoals zal blijken wordt een aantal begrippen in Duitsland anders geïnterpreteerd dan in Nederland of België. Er zijn daarentegen ook overeenkomsten zichtbaar. Willen er gedurende het werkzame leven en/of het leven na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd geen misverstanden ontstaan, dan is het verstandig zich – ook – te verdiepen in het Duits pensioenstelsel. ZoalszalblijkenishetDuitspensioenstelselzeercomplex.Indithoofdstuk staatderhalvehetDuitspensioenstelselcentraal.Devragendieinhetvoorgaande hoofdstukkencentraalstonden,zullenookindithoofdstukvoorbijkomen.Omeen duidelijk beeld te krijgen van het Duits pensioenstelsel zal achtereenvolgens het pijlersysteem,defiscaliteitentenslotteDasRentenpaketwordenbehandeld. OokDuitslandkentdeontwikkelingdatmensenlangerleven,en derhalvelanger gebruik maken van hun pensioen(aanspraak), en tegelijkertijd minder kinderen krijgen.65Ditheefttotgevolgdatdegepensioneerdenminderpensioenverkrijgen danverwachtendepremiebetalersmeermoetenbetalen/inleggen. Het Duitse pensioenstelsel wordt, net zoals de AOW in Nederland, gefinancierddoormiddelvanhetomslagstelsel(DasUmlageverfahren).66Ditkomt eropneerdatdewerkendenpremiesbetalenzodattegelijkertijdhetpensioenaan de gepensioneerden kan worden uitbetaald.67Deze inkomsten zijn echter niet genoegomdeuitkeringentefinancieren68,derhalvemoetdestaateengrootdeel vandekostenvandezeuitkeringenzelfdragen69.70 Ook Duitsland kent een pijlersysteem. Net zoals het Nederlandse pijlersysteem bestaat ook het Duitse pijlersysteem uit drie pijlers. De eerste pijler is het staatspensioen (gesetzliche Rentenversicherung), dit is tevens de belangrijkste pijler. De tweede pijler bestaat uit aanvullende collectieve verzekeringen (betriebliche Altersversorgung).71De derde pijler regelt de particuliere polissen (privateAltersvorsorge).Zoalsreedsopgemerktlevenmensenlangerenwordener 65Indeappendixiseengrafiekopgenomenaandehandwaarvandelevensverwachtingvan65 plusserskanwordenafgelezen. 66Zieook§153SGBVI. 67Populairgezegdkomtditeropneerdat‘dejongerendeouderenfinancieren’. 68Momenteelbedraagtdebijdrageaanhetstaatspensioen18,7%. 69In2013bedroegditeenbedragtergrotevan81,1miljardeuro. 70BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.13‐14. 71Denkhierbijaanhetpensioendatbijdewerkgeveris/wordtopgebouwd. 37 minder kinderen geboren. Derhalve worden de tweede en de derde pijler steeds belangrijker.Eenandereredendiehieringelegenis,isdatdeDuitseoverheidde derde pijler financieel aantrekkelijk maakt. 72 De drie pijlers zullen in het navolgendenaderwordenbesproken. 4.1 Pijler1 Pijler1bestaatuithetstaatspensioen(gesetzlicheRentenversicherung).Dezepijler iseenverplichteverzekering.Inhetzesdeboekvanhetsocialewetboek(Sechsten BuchdesSozial‐gesetzbuchs(SGBVI))isgeregeldwieverplichtverzekerdis.Opde hoofdregeldatdeeerstepijlereenverplichteverzekeringis,maakthetSGBVIeen tweetaluitzonderingen.Zozijnermensendievolgensdezewetnietverzekerdzijn en zijn er mensen die op aanvraag niet verzekerd hoeven te zijn.73Hierna zal verderophetbovenstaandewordeningegaan. Volgens het SGBVI zijn werknemers (§1, lid1 SGBVI), zelfstandige(n) (§2 SGBVI), en ‘andere’ personen (§3 SGBVI) wettelijk verplicht verzekerd. Gehandicapte personen zijn onder voorwaarden eveneens verplicht verzekerd (§1, lid1 SGBVI). Daarnaast kunnen, indien aan verschillende voorwaarden is voldaan,sommigepersonenopaanvraagverplichtverzekerdworden(§4SGBVI). Aan de andere kant bestaan ook regels die vermelden dat sommige personen krachtensdewetnietverplichtzijnverzekerd(§5SGBVI).Ookkunnen,indienaan verschillende voorwaarden is voldaan, sommige personen op aanvraag verschuldigd blijven van de verplichte verzekering (§6 SGBVI). Het voorgaande zalhiernanaderwordenuitgewerkt. 4.1.1 Soortenpensioen DegesetzlicheRentenversicherungkentverschillendesoortenpensioen.Allereerst is het vermeldenswaardig dat alleen degenen die verzekerd zijn geweest aanspraakkunnenmakenophetpensioen.Daarnaastmoetdeverzekerdeookeen aantal jaren verzekerd zijn geweest (Wartezeit).74Deze Wartezeit is, zoals hierna zalblijken,vooriederepensioensoortafwijkend.Verderkentiederepensioensoort eigen voorwaarden. Deze voorwaarden zullen hierna bij de desbetreffende pensioensoortgenoemdworden. Opgrondvan§33,lid1SGBVIkanereenonderscheidwordengemaakt tussen pensioen bij ouderdom (Renten wegen Alters), bij arbeidsongeschiktheid (Renten wegen verminderter Erwerbsfähigkeit) en bij overlijden (Renten wegen Todes). Dezedriesoortenpensioenkunnenverderwordenonderverdeeld.Inhet navolgendezaldezeonderverdelingnaderwordenbelicht. 72Ziehoofdstuk4.3. 73BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.16. 74Ziehiervoorook§34SGBVI. 38 4.1.1.a Ouderdomspensioen75 Vermeldenswaardig is dat bij deze pensioensoort niet alleen aan de Wartezeit voldaan moet zijn wil recht bestaan op deze pensioensoort. Blijkens §34, lid2 (e.v.) SGBVI mag de gepensioneerde ook niet een bepaalde grens overschrijden voor bijverdiensten (Hinzuverdienstgrenze). Het pensioen bij ouderdom kan worden onderverdeeld 76 in de volgende soorten pensioen: een standaard ouderdomspensioen (Regelaltersrente), een ouderdomspensioen voor langdurige verzekerden (Altersrente für langjährig Versicherte), ouderdomspensioen voor zwaar gehandicapte mensen (Altersrente für schwerbehinderte Menschen), ouderdomspensioen voor bijzonder langdurige verzekerden (Altersrente für besonders langjährig Versicherte) en ouderdomspensioen voor langdurige ondergrondse mijnwerkers (Altersrente für langjährig unter Tage beschäftigte Bergleute). Daarnaast kan er verder, mits is voldaan aan de voorschriften uit Hoofdstuk 577, een onderscheid wordengemaakt tusseneen ouderdomspensioen vanwege werkeloosheid of na deeltijdarbeid (Altersrente wegen Arbeitslosigkeit oder nach Altersteilzeitarbeit) en ouderdomspensioen voor vrouwen (Altersrente fürFrauen).78 Inhetnavolgendezullendezesoortenpensioenbijouderdomnaderaandeorde komen. Opgrondvan§42,lid1SGBVIkanhetouderdomspensioenoptweemanierenin aanspraak worden genomen, te weten: volledig (Vollrente) of deels (Teilrente). Volgens het tweede lid van deze paragraaf bedraagt de Teilrente een derde, de helftoftweederdevandeVollrente. 4.1.1.a.aHetstandaardouderdomspensioen Ingevolge §35 SGBVI moet er aan een tweetal voorwaarden zijn voldaan, wil de verzekerde aanspraak kunnen maken op het standaard ouderdomspensioen. Allereerst moet de pensioengerechtigde leeftijd zijn bereikt. De pensioengerechtigdeleeftijdvoorhetstandaardouderdomspensioenisgesteldop 67jaar.Daarnaastmoetdeverzekerdeookeenbepaaldaantaljarenverzekerdzijn geweest. Er moet met andere woorden aan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het standaardouderdomspensioenbedraagtdeWartezeit5jaar(§50,lid1SGBVI). 4.1.1.a.bOuderdomspensioenvoorlangdurigeverzekerden Ingevolge §36 SGBVI moet er aan een tweetal voorwaarden zijn voldaan, wil de verzekerdeaanspraakkunnenmakenophetouderdomspensioenvoorlangdurige verzekerden. Allereerst moet de verzekerde het 67ste levensjaar afgesloten hebben. Daarnaast moet de verzekerde minstens 35jaar verzekerd zijn geweest 75§35t/m§42SGBVI. 76§33,lid2SGBVI. 77HiermeewordtbedoeldHoofdstuk5vanhetSGBVI. 78Opdezetweevormenvanhetouderdomspensioenwordtinhetkadervanditonderzoekniet verderingegaan. 39 (Wartezeit).Volgenshetartikelkanhetpensioenookeerderdannaafloopvanhet 67stelevensjaarwordengenoten,mitshet63stelevensjaarafgeslotenis. 4.1.1.a.cOuderdomspensioenvoorzwaargehandicaptemensen Ingevolge §37 SGBVI moet er aan een drietal voorwaarden zijn voldaan, wil de verzekerde aanspraak kunnen maken op het ouderdomspensioen voor zwaar gehandicapte mensen. Allereerst moet de verzekerde het 65ste levensjaar afgeslotenhebben.Daarnaastmoetdeverzekerdeminstens35jaarverzekerdzijn geweest(Wartezeit).Volgenshetartikelkanhetpensioenookeerderdannaafloop vanhet67stelevensjaarwordengenoten,mitshet63stelevensjaarafgeslotenis. Verder moet de verzekerde, wil aanspraak mogelijk kunnen zijn op het ouderdomspensioenvoorzwaargehandicaptemensen,ookalszwaargehandicapt zijnerkend.Volgenshetartikelkanhetpensioenookeerderdannaafloopvanhet 65stelevensjaarwordengenoten,mitshet62stelevensjaarafgeslotenis. 4.1.1.a.dOuderdomspensioenvoorbijzonderlangdurigeverzekerden Ingevolge §38 SGBVI moet er aan een tweetal voorwaarden zijn voldaan, wil de verzekerde aanspraak kunnen maken op het ouderdomspensioen voor bijzonder langdurige verzekerden. Allereerst moet de verzekerde het 65ste levensjaar afgeslotenhebben.Daarnaastmoetdeverzekerdeminstens45jaarverzekerdzijn geweest(Wartezeit). 4.1.1.a.eOuderdomspensioenvoorlangdurigeondergrondsemijnwerkers Ingevolge §40 SGBVI moet er aan een tweetal voorwaarden zijn voldaan, wil de verzekerdeaanspraakkunnenmakenophetouderdomspensioenvoorlangdurige ondergrondse mijnwerkers. Allereerst moet de verzekerde het 62ste levensjaar afgeslotenhebben.Daarnaastmoetdeverzekerdeminstens25jaarverzekerdzijn geweest(Wartezeit). 4.1.1.b Arbeidsongeschiktheidspensioen79 Het pensioen bij arbeidsongeschiktheid kan worden onderverdeeld 80 in de volgende soorten pensioen: pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid (Rente wegen teilweiser Erwerbsminderung), pensioen bij gehele arbeidsongeschiktheid (Rente wegen voller Erwerbsminderung) en pensioen voor mijnwerkers(RentefürBergleute).Daarnaastkanerverder,mitsisvoldaanaande voorschriften uit Hoofdstuk 581, een onderscheid worden gemaakt tussen een pensioen bij het onmogelijk uitoefenen van een beroep (Rente wegen Berufsunfähigkeit) en pensioen bij onmogelijkheid voor te solliciteren (Rente wegen Erwerbsunfähigkeit).82Van belang is dat het pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid wordt onderscheiden van het pensioen bij gehele 79§43t/m§45SGBVI. 80§33,lid3SGBVI. 81HiermeewordtbedoeldHoofdstuk5vanhetSGBVI. 82Opdezetweevormenvanhetarbeidsongeschiktheidspensioenwordtinhetkadervandit onderzoeknietverderingegaan. 40 arbeidsongeschiktheid. In het navolgende zullen deze soorten pensioen bij arbeidsongeschiktheidnaderaandeordekomen. 4.1.1.b.aPensioenbijgedeeltelijkearbeidsongeschiktheid Ingevolge§43,lid1SGBVImoeteraaneendrietalvoorwaardenzijnvoldaan,wil de verzekerde aanspraak kunnen maken op het pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. Allereerst moet de verzekerde gedeeltelijk arbeids‐ ongeschiktzijn.Daarnaastmoetindevijfjarenvoorafgaandeaandeaanvangvan het pensioen, ten minste drie jaren bijdragen zijn betaald. Verder moet de verzekerde ook een bepaald aantal jaren verzekerd zijn geweest. Er moet met anderewoordenaandeWartezeitzijnvoldaan.Voorhetpensioenbijgedeeltelijke arbeidsongeschiktheid bedraagt de Wartezeit 5jaar (§50, lid1 SGBVI). Vermeldenswaardig is dat de verzekerde alleen tot het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd recht heeft op het pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. De vraag kan echter worden gesteld wanneer iemand gedeeltelijke arbeidsongeschiktis.Hetantwoordopdezevraagisin§43,lid1SGBVItevinden. Volgens deze bepaling is iemand gedeeltelijke arbeidsongeschikt indien de verzekerde ingevolge een ziekte of handicap niet in staat is om op korte termijn onderderegulierearbeidsvoorwaardenzesurentewerken. 4.1.1.b.bPensioenbijgehelearbeidsongeschiktheid Ingevolge§43,lid2SGBVImoeteraaneendrietalvoorwaardenzijnvoldaan,wil de verzekerde aanspraak kunnen maken op het pensioen bij gehele arbeidsongeschiktheid. Allereerst moet de verzekerde geheel arbeidsongeschikt zijn. Daarnaast moet in de vijf jaren voorafgaande aan de aanvang van het pensioen,tenminstedriejarenbijdragenzijnbetaald.Verdermoetdeverzekerde ookeenbepaaldaantaljarenverzekerdzijngeweest.Ermoetmetanderewoorden aan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid bedraagt de Wartezeit 5jaar (§50, lid1 SGBVI). Vermeldenswaardig is dat de verzekerde alleen tot het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd recht heeft op het pensioen bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. Devraagkanechterwordengesteldwanneeriemandgeheelarbeidsongeschiktis. Het antwoord op deze vraag is in §43, lid2 SGBVI te vinden. Volgens deze bepaling is iemand geheel arbeidsongeschikt indien de verzekerde ingevolge een ziekte of handicap niet is staat is om op korte termijn onder de reguliere arbeidsvoorwaarden drie uren te werken. Daarnaast kan iemand in andere specifieke gevallen ook als geheel arbeidsongeschikt worden aangemerkt. Deze zullenechter,inhetkadervanditonderzoek,nietverderwordenbehandeld. 4.1.1.b.cPensioenvoormijnwerkers Ingevolge§45,lid1SGBVIhebbenverzekerdemijnwerkersrechtopeenpensioen voormijnwerkers.Wildeaanspraaksuccesvolzijn,danmoetzijnvoldaanaaneen drietalvoorwaarden.Teneerstemoetdeverzekerdearbeidsongeschiktzijnomin 41 de mijn te werken. Ten tweede moet de verzekerde in de laatste vijf jaren voorafgaande aan het ontstaan van de arbeidsongeschiktheid, driejaar verplicht hebben bijgedragen aan een organisatorische samenvoeging van mijnwerkers. Dezesamenvoegingzietopsocialezekerheidenwerknemersvertegenwoordiging (knappschaftliche Pflichtbeitragszeiten). Ten slotte wordt de voorwaarde gesteld dat de verzekerde, voorafgaande aan het ontstaan van de arbeidsongeschiktheid, eenbepaaldaantaljareneenpensioenverzekeringvoormijnwerkersmoethebben gehad (knappschaftlichenRentenversicherung). Er moet met andere woorden aan deWartezeitzijnvoldaan.Vermeldenswaardigisdatdeverzekerdealleentothet bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd recht heeft op het pensioen voor mijnwerkers. 4.1.1.c Nabestaandenpensioen83 Het pensioen bij overlijden kan worden onderverdeeld84in de volgende soorten pensioen:eenkleinweduwepensioenofweduwnaarspensioen(kleineWitwenrente oder Witwerrente), een groot weduwepensioen of weduwnaarspensioen (große Witwenrente oder Witwerrente), kinderbijslag (Erziehungsrente) en wezenpensioen (Waisenrente). Van belang is dat het klein weduwepensioen of weduwnaarspensioen wordt onderscheiden van het groot weduwepensioen of weduwnaarspensioen. In het navolgende zullen deze soorten pensioen bij overlijdennaderaandeordekomen. Interessant is de antimisbruikbepaling die is opgenomen in §44, lid2a SGBVI. Volgensdezebepalingmoetendeechtgenoten,behoudensbijzonderegevallen,ten minstenséénjaargetrouwdzijn,wileraanspraakkunnenwordengemaaktophet nabestaandenpensioen. 4.1.1.c.aKleinweduwepensioenofweduwnaarspensioen Ingevolge§46,lid1SGBVIhebbenweduwenenweduwnaarsnadedoodvanhun verzekerde echtgenoot/echtgenote recht op respectievelijk een klein weduwepensioen of een klein weduwnaarspensioen. Wil de aanspraak succesvol zijn, dan moet zijn voldaan aan een tweetal voorwaarden. Allereerst mag de nabestaandenietopnieuwzijngetrouwd.Daarnaastmoetdegestorvenechtgenoot eenbepaaldaantaljarenverzekerdzijngeweest.Ermoetmetanderewoordenaan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het klein weduwepensioen of weduwnaarspensioenbedraagtdeWartezeit5jaar(§50,lid1SGBVI). 4.1.1.c.bGrootweduwepensioenofweduwnaarspensioen Ingevolge§46,lid2SGBVIhebbenweduwenenweduwnaarsnadedoodvanhun verzekerde echtgenoot/echtgenote recht op een groot weduwepensioen of een groot weduwnaarspensioen. Wil de aanspraak op deze pensioensoort succesvol zijn,danmoetallereerstzijnvoldaanaandevoorwaardendieheteerstelidkent. Zomagdenabestaandenietopnieuwzijngetrouwd.Daarnaastmoetdegestorven 83§46t/m§49SGBVI. 84§33,lid4SGBVI. 42 echtgenooteenbepaaldaantaljarenverzekerdzijngeweest.Ermoetmetandere woorden aan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het klein weduwepensioen of weduwnaarspensioenbedraagtdeWartezeit5jaar(§50,lid1SGBVI). Naast deze voorwaarden moet er verder zijn voldaan aan één van de volgende alternatieve voorwaarden: de weduwe of weduwnaar voedt een eigen kind op dat de leeftijd van 18 jaren nog niet heeft bereikt, of de weduwe of weduwnaar heeft het 47ste levensjaar beëindigd of de weduwe of weduwnaar is arbeidsongeschikt. 4.1.1.c.cKinderbijslag Ingevolge§47,lid1SGBVIhebbenverzekerdenrechtoprespectievelijkeenklein weduwepensioen of een klein weduwnaarspensioen indien er aan vier voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet de verzekerde na 30juni 1970 zijn gescheiden van de echtgenoot/echtgenote en moet deze ook zijn overleden. Ten tweede is vereist dat de verzekerde een eigen kind of een kind van de echtgenoot/echtgenote opvoedt.85Ten derde mag de verzekerde niet opnieuw getrouwd zijn. Ten vierde moet de verzekerde, voor de dood van de echtgenoot/echtgenote,eenbepaaldaantaljarenverzekerdzijngeweest.Ermoet metanderewoordenaandeWartezeitzijnvoldaan.Voordekinderbijslagbedraagt de Wartezeit5jaar (§50, lid1 SGBVI). Vermeldenswaardig is dat de verzekerde alleen tot het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd recht heeft op kinderbijslag. Volgens het derde lid van §47 SGBVI kan een verzekerde, die weduwe/weduwnaar is, ook aanspraak maken op de kinderbijslag indien aan de drie voorwaarden is voldaan. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met de voorwaardendieinheteerstelidwordengesteld,metuitzonderingvandeeerste voorwaarde. Zo is vereist dat de verzekerde een eigen kind of een kind van de echtgenoot/echtgenote opvoedt.86Daarnaast mag de verzekerde niet opnieuw getrouwd zijn. Verder moet de verzekerde, voor de dood van de echtgenoot/echtgenote,eenbepaaldaantaljarenverzekerdzijngeweest.Ermoet metanderewoordenaandeWartezeitzijnvoldaan.Voordekinderbijslagbedraagt de Wartezeit5jaar (§50, lid1 SGBVI). Vermeldenswaardig is dat ook hier geldt datdeverzekerdealleentothetbereikenvandepensioengerechtigdeleeftijdrecht heeftopkinderbijslag. 4.1.1.c.dWezenpensioen Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen een gedeeltelijk en een volledig wezenpensioen. Hierna zal eerst het gedeeltelijke wezenpensioen worden besproken.Daarnazalhetvolledigewezenpensioenaanbodkomen. Ingevolge§48,lid1SGBVIhebbenkinderen,nadedoodvanéénvanhun ouders,rechtopeengedeeltelijkwezenpensioenindienaantweevoorwaardenis voldaan. Allereerst is vereist dat het kind nog één ouder heeft. Deze ouder moet 85Ziehierbijook§46,lid2SGBVI. 86Ziehierbijook§46,lid2SGBVI. 43 echter wel onderhoudsplichtig zijn. Daarnaast is vereist dat de ouder die is overleden een bepaald aantal jaren verzekerd is geweest. Er moet met andere woorden aan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het wezenpensioen bedraagt de Wartezeit5jaar(§50,lid1SGBVI). Volgenshettweedelidvan§48SGBVIhebbenkinderen,nadedoodvan één van hun ouders, recht op een gedeeltelijk wezenpensioen indien aan twee voorwaardenis voldaan. Allereerst isvereist dat het kind geen ouder meer heeft die onderhoudsplichtig is. Daarnaast is, ook nu, vereist dat de ouder die is overleden een bepaald aantal jaren verzekerd is geweest. Er moet met andere woorden aan de Wartezeit zijn voldaan. Voor het wezenpensioen bedraagt de Wartezeit5jaar(§50,lid1SGBVI). Uithetvierdelidvan§48SGBVIkanwordenopgemaaktdatdeaanspraak op het wezenpensioen afhankelijk is van de leeftijd van het, ouderloze, kind. In beginseleindigthetrechtophetwezenpensioenindienhetkinddeleeftijdvan18 jaren heeft bereikt. Deze leeftijdsgrens kan worden ‘verhoogd’ tot 27jaar. Deze ophogingkanbijvoorbeeldplaatsvindenindienhetkindstudeertofhetkindnietin staat is om zicht zelf te onderhouden vanwege een lichamelijke of geestelijke handicap. 4.2 Pijler2 NetalsinNederlandwordtdeDuitsetweedepijlergezienalseenaanvullingophet wettelijk pensioen oftewel als een aanvullende collectieve verzekering. Deze tweede pijler wordt in Duitsland betrieblicheAltersversorgung(bedrijfspensioen) genoemdenisgecodificeerdin§1Betriebsrentengesetz(BetrAVG).InditBetrAVG zijninDuitslandderegelsgecodificeerdmetbetrekkingtotbedrijfspensioenen.Op grondvan§1BetrAVGwordthetbedrijfspensioengedefinieerdalseenpensioen waarbij, op grond van de arbeidsverhouding tussen de werkgever en de werknemer,dewerkgeverprestatiesmetbetrekkingtotouderdoms‐,invaliditeits‐ ofnabestaandenpensioentenaanzienvandewerknemerverricht. InDuitslandbestaatinbeginselgeenverplichtingvooreenwerkgeveromdein§1 BetrAVG opgenomen prestaties ten aanzien van de werknemer te verrichten. Daarentegenkandewerknemerervoorkiezenomeengedeeltevanzijnsalarisof loon om te zetten in een bedrijfspensioen (Entgeltumwandlung). 87 Als de werknemervoordezeomzettingkiest,dankandewerkgeverditnietweigerenen zaldeomzettingmoetenplaatsvinden.Ditbetekentdathetvrijwilligekarakter,dat in beginsel aan het bedrijfspensioen wordt toegekend, toch in grote mate aan beperkingenisgebonden.88 Als de particuliere polissen, oftewel pijler drie, wordenafgezettegen het bedrijfspensioen, oftewel pijler twee, dan zijn er enkele voordelen toe te kennen aan deze laatste. Zo is het bedrijfspensioen voor werknemers gemakkelijk te 87§1aBetrAVG. 88BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.120. 44 handhaven89, is er (meestal) sprake van een goede prijs‐kwaliteit verhouding90, dragenwerkgevers(vaak)financieelbijaanhetcollectievepensioenfonds91enzijn de voor het bedrijfspensioen vereiste prestaties (meestal) geconcretiseerd voor eenbepaaldeberoepstak.92 Op het moment dat de werknemer een bedrijfspensioen in de toekomst wil gaan ontvangen zijn er vijf mogelijkheden waarop het bedrijfspensioen kan wordenuitgevoerd.Dezemogelijkhedenzijnachtereenvolgens:directetoezegging (Direktzusage), ondersteunend fonds (Unterstützungskasse93), directeverzekering (Direktversicherung 94 ), pensioenkas (Pensionskasse 95 ) en het pensioenfonds (Pensionfonds96).97 4.2.1 Directetoezegging De directe toezegging (Direktzusage) wordt ook wel pensioentoezegging (Pensionszusage) genoemd en is één van de vijf mogelijkheden waarop een bedrijfspensioen uitgevoerd kan worden. De directe toezegging is een wettelijke verplichting van een onderneming om, nadat de arbeidsovereenkomst is geëindigd,onderbepaaldevoorwaarden–uiteigenmiddelen–werknemersofhun nabestaanden een pensioen uit te keren. Deze uitkering kan een eenmalig of een periodiekkarakterhebben.98 4.2.2 Ondersteunendfonds Naast de directe toezegging zijn er nog andere mogelijkheden waarop een bedrijfspensioen uitgevoerd kan worden. Het ondersteunende fonds (Unterstützungskasse) is zo’n mogelijkheid en is tevens de oudste.99In §1b, lid4 BetrAVGishetondersteunendfondsgecodificeerdenopgrondvandezeparagraaf is er sprake van zo’n fonds als een juridisch zelfstandige pensioeninstelling (Versorgungseinrichtung)debedrijfspensioenenvooreenofmeerderewerkgevers verzorgt. De werkgever is betrokken bij de pensioeninstelling en betaalt de bijdragen voor de deelnemende werknemers. De instelling is met betrekking tot het beleggen van de ontvangen bijdragen niet aan beperkingen onderhevig. 89Ditkomtomdatdewerkgeverdebeslissingenneemttenaanzienvandeaanbiederende formaliteiten.Dezebeslissingenwordendusnietdoordewerknemergenomen.Hetgevolghiervan iseenlastenverlichtingvoordewerknemer. 90Ditkomtomdatdekostenmetbetrekkingtotafsluitingenadministratiebijhetbedrijfspensioen overmeermensenverdeeldkunnenwordendanhetgevalisbijparticulierepolissen.Ditwordtook welMengenrabattgenoemd. 91Ditkomtomdatdebijdragevandewerkgeverin(vele)collectievearbeidsovereenkomsten (cao’s)isopgenomen. 92BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.13‐14. 93§1b,lid4BetrAVG. 94§1b,lid2BetrAVG. 95§1b,lid3BetrAVG. 96§1b,lid3BetrAVG. 97BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.121. 98BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.16. 99Ziedeappendixvooreenmindmapmetbetrekkingtothetondersteunendfonds. 45 Daarnaast is deze ook niet aansprakelijk ten aanzien van de bedrijfspensioenen. Een werknemer kan derhalve nooit de instelling aansprakelijk stellen voor zijn/haar bedrijfspensioen. De werkgever zal, in een situatie waarbij er iets mankeert aan het bedrijfspensioen, door de werknemer aansprakelijk worden gesteld.100 4.2.3 Directeverzekering Dedirecteverzekering(Direktversicherung)isgecodificeerdin§1b,lid2BetrAVG. Deze verzekering is een levensverzekering die door de werkgever, oftewel de verzekeringnemer,wordtafgeslotenophetlevenvaneenwerknemer,oftewelde verzekerde. Werkgevers sluiten deze verzekering af bij een erkende verzekeraar. Een directe verzekering wordt dus door de werkgever ten behoeve van de werknemer afgesloten. Mocht de werknemer overlijden, dan komt de afgesloten verzekeringtoeaandenabestaandenvandeoverledene.101 4.2.4 Pensioenkas Een andere mogelijkheid voor de uitvoering van een bedrijfspensioen is de pensioenkas (Pensionskasse).102Deze mogelijkheid is gecodificeerd in §1b, lid3 BetrAVG en is ook terug te vinden in §118a van de Versicherungsaufsichtsgesetz (VAG). Deze laatste wet ziet op het toezicht ten aanzien van verzekeringen. De pensioenkaslijktsterkopeenlevensverzekering.Bijeendergelijkekaswordende bijdragegeleverddoordewerknemerofdewerkgever.Debijdragenzijnbedoeld omeventueelindetoekomstwegtevalleninkomsten,tengevolgevanoverlijden, ouderdomofinvaliditeit,optevangen.Dezebijdragenwordenbeheerddooreen pensioenfondsenfinancierendeuittekerenbedrijfspensioenen.103 4.2.5 Pensioenfonds Delaatstemogelijkheidwaaropeenbedrijfspensioenuitgevoerdkanwordenisde mogelijkheidvanhetpensioenfonds.104Hetpensioenfondsisgecodificeerdin§1b, lid3BetrAVGenisookterugtevindenin§112VAG.Hetfondsheeftveelwegvan de reeds besproken pensioenkas. Het verschil is er echter in gelegen dat in het gevalvanhetpensioenfonds,integenstellingtothetgeenbijeenpensioenkashet gevalis,debijdragenvrijkunnenwordenbelegd.Dezebeleggingenbrengenechter risico’s met zich. Te denken valt aan tegenvallende opbrengst van een bepaalde belegging. Om dergelijke risico’s voor de werknemer te verminderen wordt deze beschermddoordezogenoemdePensionAssuranceAssociation.Dezezorgtervoor dat een werknemer, met betrekking tot zijn bedrijfspensioen, géén nadelen ondervindtvaneenfaillissementvanzijnwerkgever.105 100BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.17. 101BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.17. 102Ziedeappendixvooreenmindmapmetbetrekkingtotdepensioenkas. 103BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.18;zieookWagner2011. 104Ziedeappendixvooreenmindmapmetbetrekkingtothetpensioenfonds. 105BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014,p.18;zieookWagner2011. 46 4.3 Pijler3 Vanwegedeeerdergenoemdeontwikkelingdatmensensteedslangerleventerwijl ersteedsminderkinderenwordengeboren,zullengepensioneerdenafhankelijker wordenvanandereinkomstendanalleendeinkomstenuithetstaatspensioen.Zo kanervoorwordengekozenombijvoorbeeldtegaanbeleggenofomlijfrenteaan tekopen. Omdezepijleraantrekkelijk(er)temaken,bevordertDuitslandsinds2002 onder bepaalde voorwaarden de particuliere pensioenopbouw. Dit wordt de Riester‐Förderunggenoemd.DeRiester‐Förderungvindtoptweemanierenplaats, teweten: 1. Doormiddelvansubsidies(Zulagen); 2. Doormiddelvanextrafinanciëlebesparingen(zusätzlicher Sonderausgabenabzug). Inhetkadervanditonderzoekwordtvolstaanmethetvoorgaandeenzaldederde pijleraldusnietverderwordenuitgewerkt. 4.4 Fiscaliteit De uitkering van pensioen geschiedt door de Deutsche Rentenversicherung (DRV).106 Voor de maandelijkse uitkering van het pensioen wordt gebruik gemaakt van de pensioenformule (Rentenformel). Deze is gecodificeerd in §64 van het SozialgesetzbuchSechstesBuch107enluidtalsvolgt: Figuur4.1DepensioenformuleinhetDuits 106§81jo.90lid,2EStG. 107Hierna:SGBVI. 47 VertaaldnaarhetNederlandszietdepensioenformuleeralsvolgtuit: Figuur4.2DepensioenformuleinhetNederlands De pensioenformule bestaat dus uit drie hoofdelementen. Deze zullen in het navolgendenaderwordenbekeken. 4.4.1 Persoonlijkeinkomenspunten Depersoonlijkeinkomenspunten(persönlicheEntgeltpunkte)zijngecodificeerdin §66vanhetSGBVI.Dehoogtevandezepuntenwordtbepaaldaandehandvande behaaldeinkomenspuntendiewordenvermenigvuldigdmetdetoegangsfactor. 4.4.1.a Inkomenspunten Onder de inkomenspunten worden de punten verstaan die een werknemer gedurendezijnwerkendelevenheeftverzameld.Opgrondvan§63,lid2vanhet SGBVIwordthetaantalinkomenspuntenbepaalddoordearbeidsvergoedingenen hetarbeidsinkomen.Destehogerdezetweezijn,destemeerinkomenspuntende (toekomstige) uitkeringsgerechtigde heeft. Voor de berekening van de jaarlijkse inkomenspuntenwordt,opgrondvanlid2,devolgendeformulegebruikt: Aantalinkomenspunten=(eigenpremie‐inkomen)/(gemiddeldloon) Voorhetgemiddeldloonmoetgekekenwordennaarbijlage1vanhetSGBVI.Op grondvandezebijlageishetgemiddeldloonin2015,€34.999.108Bijlage10geeft aandatvoordeoudedeelstaten(altenBundesländern)eenomrekenfactorgebruikt moet worden om tot het gemiddeld loon te komen. Onder de oude deelstaten vallendeWest‐Duitsedeelstaten109.Dezeoudedeelstatenwordenonderscheiden van de nieuwe deelstaten. De nieuwe deelstaten bestaan uit de Oost‐Duitse 108Ditbedragisvoorlopigenderhalvenognietdefinitief.Hetjaar2015isnamelijknogniet voltooid. 109§1VerfassungsgesetzzurBildungvonLänderninderDeutschenDemokratischenRepublik, Ländereinführungsgesetz. 48 deelstaten. 110 Op basis van bijlage 10 bedraagt de omrekenfactor in 2015, €1,1717.111 Tweevoorbeeldenterillustratie: X woont in Oost‐Duitsland en heeft een eigen premie‐inkomen met in 2015 een hoogtevan€40.000. Het aantal inkomenspunten voor X in 2015 bedraagt dan: €40.000 / €34.999 = €1,1429. YwoontinWest‐Duitslandenheefteveneensin2015eeneigenpremie‐inkomen van€40.000. AangezienYinWest‐Duitslandwoonachtigis,moetdeomrekenfactorvantabel10 SGBVI worden toegepast. Dit betekent dat het premie‐inkomen à €40.000 vermenigvuldigdmoetwordenmet€1,1717.Resulterendineenpremie‐inkomen meteenhoogtevan€46.868. Het aantal inkomenspunten voor Y in 2015 bedraagt dan: €46.868 / €34.999 = €1,3391. Uitdezetweevoorbeeldenkomtnaarvorendathetaantalinkomenspunten,ceteris paribus, hoger is bij iemand die woonachtig is in West‐Duitsland, dan bij iemand die woonachtig is in Oost‐Duitsland. Dus de woonplaats beïnvloedt de inkomenspuntenenderhalveookhetuittekerenpensioen. 4.4.1.b Toegangsfactor De toegangsfactor beïnvloedt de omvang van de persoonlijke inkomenspunten. Deze factor heeft een corrigerende werking als er sprake is van een vervroegde pensioenuitkeringénalsersprakeisvaneenuitgesteldepensioenuitkering.Inhet eerste geval zorgt de factor voor een verlaging van het aantal persoonlijke inkomenspunten. In het tweede geval zorgt de factor voor een verhoging. Dit verschil in behandeling is verklaarbaar. Iemand die langer doorwerkt heeft namelijk ook langer voor zijn pensioen gewerkt en derhalve recht op een hoger pensioen, dan iemand die niet tot aan de pensioengerechtigde leeftijd arbeid verricht. De waardes van de toegangsfactor zijn gecodificeerd in §77 van het SGBVI. Op grond van lid1 is, in de situatie waarin er géén sprake is van een vervroegde of uitgestelde pensioentuitkering, de waarde van de toegangsfactor 1,0. Lid2 onder a bepaalt dat deze waarde van 1,0 bij vervroegde uitkering afneemt met een waarde van 0,003 per kalendermaand. Als er sprake is van een uitgesteldeuitkering,danneemtdewaardevan1,0opgrondvanlid2onderbper 110§1VerfassungsgesetzzurBildungvonLänderninderDeutschenDemokratischenRepublik, Ländereinführungsgesetz. 111Ditbedragisvoorlopigenderhalvenognietdefinitief.Hetjaar2015is,tentijdevandit onderzoek,namelijknognietvoltooid. 49 kalendermaand toe met 0,005. Schematisch weergegeven ziet het voorgaande er alsvolgtuit: Vervroegdeuitkering Termijn Hoogtetoegangsfactor 1maandvervroegd 0,997(=1,0‐/‐0,003) 2maandenvervroegd 0,991(=1,0‐/‐(2*0,003)) 1jaarvervroegd 0,964(=1,0‐/‐(12*0,003)) 5jaarvervroegd 0,820(=1,0‐/‐(60*0,003)) 10jaarvervroegd 0,640(=1,0‐/‐(120*0,003)) Tabel4.2Vervroegdeuitkering Termijn 1maanduitgesteld 2maandenuitgesteld 1jaaruitgesteld 5jaaruitgesteld 10jaaruitgesteld Uitgesteldeuitkering Hoogtetoegangsfactor 1,005(=1,0+0,005) 1,010(=1,0+(2*0,005)) 1,060(=1,0+(12*0,005)) 1,300(=1,0+(60*0,005)) 1,600(=1,0+(120*0,005)) Tabel4.3Uitgesteldeuitkering 50 Hetisduidelijkdateenuitgesteldeuitkeringgestimuleerdwordtentegelijkertijd devervroegdeuitkeringontraden. 4.4.2 Pensioenfactor De pensioenfactor (Rentenartfaktor) is een factor die gebaseerd is op het soort pensioen dat uitgekeerd gaat worden. In §67 SGBVI is de factor met betrekking totdepensioensoortgecodificeerd.Opgrondvandezeparagraafisonderstaande factortoedelingvantoepassing: Ouderdomspensioen 1,0 Pensioenbijgedeeltelijkearbeidsongeschiktheid 0,5 Pensioenbijgehelearbeidsongeschiktheid 1,0 Kinderbijslag 1,0 Kleinweduwepensioenofweduwnaarspensioen 1,0 Aanvullendtotheteindevandederdekalendermaand opvolgendopdemaandwaarindeechtgenootisoverleden. 0,25 Grootweduwepensioenofweduwnaarspensioen 1,0 Aanvullendtotheteindevandederdekalendermaand opvolgendopdemaandwaarindeechtgenootisoverleden 0,55 Gedeeltelijkwezenpensioen 0,1 Volledigwezenpensioen 0,2 Tabel4.4Pensioenfactorperpensioensoort Uitbovenstaandeblijktdatdepensioenfactorschommelttussende0,1ende1,0. Ceteris paribus geldt, hoe hoger de factor des te hoger de uiteindelijke pensioenuitkeringzalzijn. 4.4.3 Actuelepensioenwaarde De actuele pensioenwaarde (aktueller Rentenwert) koppelt het uit te keren pensioen aan de huidige pensioenwaarde. De waarde is gecodificeerd in §68 SGBVI. Op grond van dit artikel wordt de waarde iederjaar op 1juni opnieuw 51 vastgesteld. Dit heeft tot gevolg dat zowel de waarde als de uitkering actueel blijven. Voor de vaststelling van de actuele waarde wordt er een onderscheid gemaakttussendeoudedeelstaten(altenBundesländern)endenieuwedeelstaten (neueBundesländern). Voor de eerste groep bedraagt de actuele pensioenwaarde anno 2015 €28,61. 112 De tweede groep kent anno 2015 een actuele pensioenwaardevan€26,39.113Deoudedeelstatenkennenduseenietwathogere waarde dan de nieuwe deelstaten. Ceteris paribus betekent dit dat het voor de pensioenuitkering, die zal plaatsvinden, gunstiger is om in een West‐Duitse deelstaatwoonachtigtezijninplaatsvanineenOost‐Duitse. De actuele pensioenwaarde speelt een rol bij de bepaling van de toekomstigepensioenwaarde.Dezetoekomstigewaardeisnamelijkgebaseerdop deactuelewaardeopgrondvan§68SGBVI.Opgrondvanlid5vandezeparagraaf wordtdetoekomstigewaardeafgeleidaandehandvandevolgendeformule: Indezeformulegeldtopgrondvan§68,lid5SGBhetvolgende: AR(tief)t=recentepensioenwaardevanaf1juli AR(tief)t‐1=recentepensioenwaardetot1juli BE(tief)t‐1=brutoloonperwerknemerinhetvorigekalenderjaar BE(tief)t‐2=brutoloonperwerknemerinhetvorigekalenderjaarmet inachtnemingvanpremiewijzigingenmetbetrekkingtotbrutoloonensalarissen perwerknemer.Hierbijwordenambtenarenenpersonendieeen werkloosheidsuitkeringontvangennietmeegenomen AVA(tief)t‐1=pensioenaandeelin2012terhoogtevan4% RVB(tief)t‐1=gemiddeldepremiebetaaltaanstaatspensioeninhetlaatste kalenderjaar RVB(tief)t‐2=gemiddeldepremiebetaaltaanstaatspensioeninhetvoorlaatste kalenderjaar RQ(tief)t‐1=afhankelijkheidsratioinhetlaatstekalenderjaar RQ(tief)t‐2=afhankelijkheidsratioinhetvoorlaatstekalenderjaar 112BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.92. 113BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015,p.93. 52 4.4.4 Belastingplicht OmeengoedinzichtteverkrijgeninhetDuitspensioenstelselishetnoodzakelijk om te bespreken wie, wanneer, waarover belastingplichtig is. 114 Net zoals Nederland, kent Duitsland ook een Wet op de inkomstenbelasting: het Einkommensteuergesetz (EStG). Het EStG geeft onder meer aan wie, wanneer, waaroverbelastingplichtigis.Inhetnavolgendezalhierbijstilwordengestaan.115 De natuurlijke personen die verplicht verzekerd zijn voor het staatspensioen,116hebbenrechtopeenouderdomstoelage(§79EStG).Indieneen echtgenoot aanspraak kan maken op de ouderdomstoelage, dan kan de andere echtgenoot ook aanspraak maken op deze ouderdomstoelage. Wil de andere echtgenootaanspraakkunnenmakenopdeouderdomstoelage,danmoeteraande volgende voorwaarden zijn voldaan: beide echtgenoten mogen niet blijvend gescheiden van elkaar leven (§26, lid1 EStG); beide echtgenoten moeten in een land binnen de Europese Unie wonen; er moet een Altersvorsorgevertrag op de naamvandeandereechtgenootbestaan;deandereechtgenootmoetopgrondvan deAltersvorsorgevertragtenminste€60hebbenbijgedragenendeuitkeringsfase vanhetAltersvorsorgevertragmagnietbegonnenzijn. Volgens §25, lid1 EStG is de belastingplichtige na afloop van het kalenderjaar (Veranlagungszeitraum) de inkomstenbelasting verschuldigd. Hiervoor moet de belastingplichtige op grond van het tweede lid, al dan niet tezamen met zijn partner, een ondertekende inkomstenbelastingverklaring overleggen. Het gehanteerde tarief voor de inkomstenbelasting is op grond van §32a EStG afhankelijkvanhetjaarlijksbelastbaarinkomen.Deonderstaandetabel(tabel3.1) zalditverduidelijken: Belastbareinkomen Tariefberekening ≤€8.354(Grundfreibetrag) 0 €8.355−€13.469 (974,58•y+1.400)•y €13.470−€52.881 (228,74•z+2.397)•z+971 €13.470−€52.881 0,42•x–8.239 €250.731≥ 0,45•x–15.761 Tabel4.5Hetgehanteerdetariefvoordeinkomstenbelasting(§32aEStG) 114InhetkadervanditonderzoekzaldeEStGnietuitputtendbehandeldworden. 115Ziehoofdstuk2.1.2. 116Zoalsbedoeldin§10aEStG. 53 Waarbijgeldt: • Y=hettienduizendstedeelvanhetbedragdatdebelastingvrijesom (Grundfreibetrag)(=€8.354)tebovengaat,afgerondophelegetallen (§32a,lid1,zin3EStG) • Z=hettienduizendstedeelvanhetbedragdat€13.469tebovengaat, afgerondophelegetallen(§32a,lid1,zin4EStG) • X=hetbelastbareinkomen,afgerondophelegetallen(§32a,lid1,zin5 EStG) Het bedrag dat uiteindelijk (volgens de vergelijking) wordt berekend dient te wordenafgerondophetvolgendegetal(§32a,lid1,zin6EStG). Terverduidelijkinghetvolgendevoorbeeld: X is alleenstaand en heeft een inkomen van €50.000. Deze €50.000 zit tussen €13.470 en €52.881 in. Met inachtneming van het voorgaande komt de berekeningvanhettariefderhalveophetvolgendeneer: Verschuldigdebelasting= (228,74 • ((50.000 ‐/‐ 13.469) / 10.000) + 2.397) • ((50.000‐/‐13.469)/10.000)+971 Verschuldigdebelasting= (228,74•3,6531+2.397)•3,6531)+971 Verschuldigdebelasting= 11.809,05+971 Verschuldigdebelasting 12.780,05=€12.780 4.5 DasRentenpaket117 Vanaf 1juli 2014 heeft Duitsland een vernieuwd pensioenstelsel. Dit wordt Das Rentenpaket genoemd.118Het pakket moet in het eerstejaar voor 10 miljoen personenvooruitgangbiedenenbestaatuithetvolgende:119 1. Pensioenvanaf63jaar(Renteab63) 2. Moederpensioen(Mütterrente) 3. Arbeidsongeschiktheidspensioen(Erwerbsminderungsrente) 4. Hogerrevalidatiebudget(HöheresReha‐Budget) InhetnavolgendezalDasRentenpaketnaderwordenbesproken. 4.5.1 Pensioenvanaf63jaar Het pensioen vanaf 63jaar (Rente ab 63) vormt voor pensioengerechtigden in Duitsland een mogelijkheid om tweejaar eerder met pensioen te kunnen gaan. Namelijk met 63jaar in plaats van met 65jaar. Er is echter voor deze eerdere pensionering wel vereist dat de pensioengerechtigde vijfenveertigjaar gewerkt heeft. Als er bijvoorbeeld vierenveertigjaar gewerkt is, dan is de eerdere pensioneringnietmogelijk.Aandezevervroegdepensioneringzitten,volgensDas 117ZiedeappendixvooreenvolledigegrafischeweergavevanDasRentepaket. 118DeverschillendefigurenomtrentDasRentenpaketzijnopgenomenindeappendix. 119BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.3. 54 Rentenpaket,verdergeenhakenenogen.Devervroegingheeftgeenconsequenties voordehoogtevanhetpensioen.120 Net als in Nederland wordt de pensioengerechtigde leeftijd ook in Duitsland verhoogd. Dit betekent dat niet iedere pensioengerechtigde met 63 jarige leeftijd met vervroegd pensioen kan. Nee, het is afhankelijk van het geboortejaar van de pensioengerechtigde met welke leeftijd deze met vervroegd pensioen kan gaan. De vervroeging bedraagt wel steeds een periode van twee jaren.121 De verhouding tussen geboortejaar en vervroegde pensionering wordt verduidelijktaandehandvanonderstaandefiguur(figuur3.3): Figuur4.3SchematischoverzichtvanRenteab63 4.5.2 Moederpensioen Het moederpensioen (Mütterrente) is een onderdeel van Das Rentenpaket dat speciaalbedoeldisomtegemoettekomenindekostendiegemoeidgaanmetde opvoeding van kinderen. Deze tegemoetkoming bestaat uit een extra inkomenspunt(Entgeltpunkt)122datmaandelijksperkindwordttoegerekendaan demoeder/vadervanhetkind.Voorwaardehiervoorisweldathetkindvóór1992 geboren moet zijn. Een inkomenspunt vertegenwoordigt in de oude deelstaten (altenBundesländern) in 2014een waardevan €28,61 oftewel afgerond €28,00. 120BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.4;zieookBMAS, Renteab63,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.3. 121BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.4;zieookBMAS, Renteab63,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.3en5. 122Ziehoofdstuk4.4. 55 In de nieuwe deelstaten (neue Bundesländern) bedraagt dit €26,39 oftewel afgerond€26,00.123 Tweevoorbeeldenterillustratie: X is moeder van 4 kinderen (ABCD). Kind A is geboren in 1985, kind B in 1987, kindCin1990enkindDin1993.XiswoonachtiginHamburg.124Tengevolgevan Das Rentenpaket krijgt X maandelijks drie extra inkomenspunten toegerekend, namelijk voor kind A, B en C. Voor kind D krijgt X geen extra inkomenspunt. Dit omdat kind D is geboren 1993 en dus niet vóór 1992 geboren is. Aangezien X woonachtig is in een oude deelstaat van Duitsland vertegenwoordigen de drie extra inkomenspunten, die X krijgt toegerekend, een waarde van €86,00.125Op jaarbasiskrijgtXdus€1.032,00aanextrainkomenspuntentoegerekend.126 Y is moeder van 3 kinderen (EFG). Kind E is geboren in 1990, kind F in 1991 en kindGin1995.YiswoonachtiginThüringen.127TengevolgevanDasRentenpaket krijgtYmaandelijkstweeextrainkomenspuntentoegerekend,namelijkvoorkind EenF.VoorkindGkrijgtYgeenextrainkomenspunt.DitomdatkindGisgeboren 1995endusnietvóór1992geborenis.AangezienYwoonachtigisineennieuwe deelstaatvanDuitslandvertegenwoordigendetweeextrainkomenspunten,dieY krijgttoegerekend,eenwaardevan€56,00.128OpjaarbasiskrijgtYdus€1.032,00 aanextrainkomenspuntentoegerekend.129 4.5.3 Arbeidsongeschiktheidspensioen Het arbeidsongeschiktheidspensioen (Erwerbsminderungsrente) is bedoeld voor personendiedooreenziekteen/ofeenongevalarbeidsongeschiktzijngeworden. Doordatdezepersonenarbeidsongeschiktzijngewordenhebbenzij,ookalvoorde invoeringvanDasRentenpaket,rechtopeenarbeidsongeschiktheidspensioen.Das Rentenpaketzorgterechtervoordathetinitiëlearbeidsongeschiktheidspensioen wordtverhoogd.Dezeverhogingvindtplaatsdoorhetaantaljarendatgewerktis zonder arbeidsongeschikt te zijn, te verhogen met twee jaren. Het aantal jaren bedraagt,inplaatsvan60jaren,nu62jaren.130Devierlaatstejarenvoorvolledige arbeidsongeschiktheidwordenbuitentoepassinggelatenindiendezenadeligzijn voordepensioengerechtigde. 123BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.4;zieookzieook BMAS,DieMüterrente,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.3. 124Hamburgbehoorttotdeoudedeelstaten(altenBundesländern)vanDuitsland. 1253x€28,00=€86.00. 12612x€86,00=€1.032,00. 127Thüringenbehoorttotdenieuwedeelstaten(neueBundesländern)vanDuitsland. 1282x€28,00=€56.00. 12912x€56,00=€672,00. 130BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.5;zieookBMAS,Die neueErwerbsminderungsrente,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.3en4. 56 Eenvoorbeeldterillustratie: Xbegintmet17jaartewerkenalsverkoopsterineenkledingwinkel.Hetloonvan X bedraagt €2.100. Als X 44jaar oud is, krijgt X een ongeluk waardoor X gedeeltelijkarbeidsongeschiktraakt.Inplaatsvan€2.100verdientXnunogmaar €1.200. Op 48 jarige leeftijd raakt X nogmaals betrokken in een ongeluk. Ten gevolgehiervanraaktXvolledigarbeidsongeschikt. In de initiële situatie, dus voordat DasRentenpaketwas ingevoerd, werd hetinkomenvanXalsvolgtgezien:27jaareeninkomenvan€25.200131perjaar én 4jaar een inkomen van €14.400132. Op grond van deze gegevens heeft X een gemiddeldinkomenterhoogtevan€23.806perjaar. Indehuidigesituatie,dusnadatDasRentenpaketisingevoerd,wordthet inkomenvanXalsvolgtgezien:27jaareeninkomenvan€25.200133perjaar.De 4jaar met een inkomen van €14.400134zijn echter nadelig voor X en blijven derhalve buiten toepassing. Op grond van deze gegevens heeft X een gemiddeld inkomenterhoogtevan€25.200perjaar. Das Rentenpaket zorgt dus voor een verhoging van het gemiddeld inkomen.135Ditinkomenwordtmeegenomenindevaststellingvandeomvangvan het arbeidsongeschiktheidspensioen. Dientengevolge wordt de pensioengerechtigdeerbetervan. 4.5.4 Hogerrevalidatiebudget Het revalidatiebudget is een budget dat wordt gebruikt voor de revalidatie van personen. Tot de invoering van DasRentenpaket was dit budget enkel en alleen gebaseerd op de loonontwikkelingen. Door middel van Das Rentenpaket is het budgetnietlangergebaseerdopdeloontonwikkelingen,maaropdegeografische ontwikkelingen.Daarnaastwordthetbudgetookverhoogd.Dezeverhogingwerkt met terugwerkende kracht terug tot 1juli 2014136en bedraagt 100 miljoen euro. Totenmet31December2017neemtdeverhoginginomvangtoetoteenbedrag vancirca233miljoeneuro.137 131€2.100x12=€25.200. 132€1.200x12=€14.400. 133€2.100x12=€25.200. 134€1.200x12=€14.400. 135€25.200>€23.806. 136DatuminwerkingtredingDasRentenpaket. 137BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014,p.5. 57 5 HetBelgischpensioenstelsel Het Belgisch pensioenstelsel is gebaseerd op het drie‐pijlersysteem138. De eerste pijler wordt het wettelijk pensioen genoemd, dit is 60% of 75% van het geïndexeerde jaarloon. De regeling is opgesplitst in drie beroepsgroepen: werknemers, zelfstandigen en overheidsambtenaren, indien een inwoner binnen een van deze groepen valt is hij verplicht hierbij aangesloten. De algemene regelgevingmetbetrekkingtotdeeerstepijlerisopgenomenindeWethoudende dealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. De tweede pijler wordt in België het aanvullend pensioen genoemd, de hoogte hiervan wordt bepaald door de arbeidscontractonderhandeling tussen de werknemer en de werkgever. Deze pensioenvoorziening is dan ook arbeid gebonden en wordt geregeld op het niveau van de onderneming, bedrijfstak of beroepsgroep. De derde pijler is het individueel pensioen, waarbij op vrijwillige basis gekozen kanwordenomeenaanvullendpensioentenemen.Ditisdanookeenindividuele regeling waaraan iedereen kan deelnemen, waarbij er een belastingvoordeel behaaldwordt. Alle drie de pijlers bij elkaar opgeteld is de hoogte van de uitkering van het Belgischepensioen. 5.1 Pijler1139 Deeerstepijlerisgebaseerdophetrepartitiestelsel,depremiesdieopdatmoment worden ingelegd door de werkende bevolking worden uitbetaald aan de pensioengerechtigde140. Dit vloeit voort uit art.23 van de Wet houdende de algemenebeginselenvandesocialezekerheid:“desolidariteitvandewerkgeversen de werknemers in de vorm van socialezekerheidsbijdragen”. Uit de bepaling kan geconcludeerdwordendathetBelgischesysteemgebaseerdisopsolidariteit. Erzijndriesoortenpensioen:hetrustpensioen,overlevingspensioenenpensioen als uit de echt gescheiden echtgenoot. Afhankelijk van de beroepsgroep waartoe eenpersoonbehoort,wordendepremiesenuitkeringandersberekend. 5.1.1 Rustpensioen Het rustpensioen wordt verkregen indien een Belgische onderdaan/ een buitenlander sociaal verzekerd is geweest in België en de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt. De pensioengerechtigde leeftijd is 65jaar in België141, daarnaastisereenregelingomvervroegdmetpensioentegaan.Eenaantaljaren 138Insommigeliteratuurwordterookeen4epijlergenoemd,waaronderspaaren investeringsproductenvallen. 139Alsbelangrijksteliteratuurbronwerdgebruikt:www.zilverfonds.be. 140DitisvergelijkbaarmethetNederlandseomslagstelsel. 141Artikel2,paragraaf2,sub1Wettotinstellingvaneenflexibelepensioenleeftijdvoor werknemersentotaanpassingvandewerknemerspensioenenaandeevolutievanhetalgemeen welzijn. 58 terug kon een werknemer vervroegd met pensioen indien hij 60jaar was en zijn loopbaan voldeed aan een bepaalde lengte. Ook België heeft hervormingen in de pensioenregelingen moeten doorvoeren. Op dit moment verhoogt België geleidelijkdevervroegdepensioenleeftijdenloopbaanvoorwaarde.142 Een nadeel van vervroegd met pensioen gaan kan zijn dat de volledige loopbaanbreuk nog niet is bereikt. In beginsel dient de werknemer 45jaar te werken,terwijluitdevoorgaandetabelblijktdatdesociaalverzekerdevanaf2016 driejaareerdermetpensioenkangaan. 5.1.1.a Toekomstigepensioenleeftijd Uit het regeerakkoord van 9oktober 2014 blijkt dat de Belgische regering voornemens is om het pensioenstelsel te hervormen. Er wordt gesteld dat het Belgischpensioenstelselindetoekomstonhoudbaargaatworden,ditismetname hetgevolgvandetoenemendevergrijzing.GevolgvandevergrijzingisdatBelgië ook de pensioenleeftijd zal moeten gaan verhogen. De leeftijd voor het rustpensioen zal in de komende jaren worden verhoogd en uiteindelijk in 2030, 67jaar zijn. Ook het overlevingspensioen zal in leeftijd worden verhoogd naar 55jaar in 2025. Dit zijn enkele voorbeelden van maatregelen die de Belgische regering nodig acht om het pensioenstelsel in de toekomst betaalbaar te houden voordestaatskas. 5.1.1.b Stelselvandewerknemers Het rustpensioen voor de werknemers is geregeld in de Wet houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid voor werknemers. Deze wet, waar alle sociale zekerheden worden geregeld, is alleen van toepassing op sociaal verzekerden.Ditbetreftmensendievolgensart.1:“dewerknemereniederpersoon dieindesocialezekerheidswettenalsgerechtigdeopsocialeprestatiesofalsmethem gelijkgestelde wordt beschouwd.” Deze wet is dus alleen van toepassing op de werknemers die in België werken of werknemers die in het buitenland werken maartochindienstzijnvaneenBelgischewerkgever.Hetisdusnietmogelijkals niet‐werknemer vrijwillig aan te sluiten bij dit stelsel of een werknemer uit te sluiten. Het rustpensioen kan worden gezien als een verzekering, hiermee wordt het risico verzekerd door verlies van inkomsten. Dit verlies in komen wordt veroorzaaktdoordeleeftijd,erwordtvanuitgegaandaterarbeidsongeschiktheid optreedt op de pensioengerechtigde leeftijd. Dit vermoeden van arbeids‐ ongeschiktheid betekent niet dat de gepensioneerde niet mag werken naast zijn pensioen. Hetwettelijkpensioenwordtaangemerktalssocialezekerheidinart.9143.Indien de pensioengerechtigde leeftijd wordt bereikt heeft iedere inwoner, die sociaal verzekerdisgeweestalsloonarbeider,rechtopeenrustpensioen.Ditkomterdus op neer dat een inwoner van België gewerkt moet hebben, wil hij aanspraak 142Ziefiguur1appendixmetbetrekkingtotBelgischpensioenstelsel. 143Wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 59 kunnen maken op het rustpensioen in het werknemersstelsel. Art.21144is het kernartikelmetbetrekkingtotsocialezekerheid,hierwordtbepaaldwelkesociale zekerheid een werknemer in België kan verwachten. Het pensioenis opgenomen insub3enwordtverderuitgewerktinspecifiekewettenenKoninklijkeBesluiten (KB’s). De opbouw van het wettelijk pensioen is opgedeeld in 45 jaren, indien een werknemer 45jaar heeft gewerkt heeft hij 100% van zijn wettelijk pensioen opgebouwd.Dezebreukwordtdeloopbaanbreukgenoemd,waarbijinbeginselde werknemerindienstmoetzijnvaneenwerkgever.Erzijnechtervijfperiodesdie gelijk worden gesteldvoor de loopbaanbreuk145, waardoor er geen loopbaanjaar verlorenwordt.Erzijnookmogelijkhedenomineenverlorenjaarzelfdepremies inteleggen,ditwordtmeestalgedaaninperiodendaternietgewerktwordt.Hier wordenwelverderspecialeeisenaangesteld,hetkannamelijkalleeninspecifieke gevallen.146Zoals aangegeven is er in België een repartitiestelsel, de sociaal verzekerde dient premies te betalen waarmee de pensioenen van de huidige gepensioneerdenwordenbetaald.Omteberekenenhoeveeldesocialezekerheids‐ bijdrage is, moet er eerst worden vastgesteld welke componenten tot het loon behoren. Art.23147verwijst naar het loonbegrip uit art.2 Wet betreffende de bescherming van het loon der werknemers, in beginsel is dat de vergoeding die een werknemer ontvangt voor de werkzaamheden verricht in dienst van een werkgever. Indien het loon is vastgesteld, kan hierover een pensioenpremie worden berekend. Zowel de werknemer als werkgever betalen een deel. De bijdragevoetvandewerknemeris7.5%148endebijdragevoetvandewerkgeveris 8.86%149. De hoogte van de pensioenuitkering wordt bepaald door het genoten loon in de opbouwfase,echterisereengewaarborgdminimumpensioen.Ditminimumiseen bodemwaardeenisopgenomenindeWetbetreffendedebudgettairevoorstellen 1979‐1980, in art.152. Het minimum pensioen is gebaseerd op een volledige loopbaanenwordtperjaarbepaaldopeenwaardegecorrigeerdmetdeinflatie150. De normale berekening van het pensioen geschiedt door een herwaardering van het gemiddelde jaarloon. Het loon dat is verdiend in alle 45 jaren wordt 144Wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 145Dezeregelingiseropgerichtommensendietijdelijkgeenbaanhebben,maarwelinkomen genietendooreenwettelijkevoorzieneuitkering,tochpremiestelatenbetalen. 146Dewetbetreffendedeinrichtingvaneenouderdoms‐enoverlevingspensioenregelingten behoevevandevrijwilligverzekerden. 147Wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 148Art.38,lid2,sub1Wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 149Art.38,lid3,sub4wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 150Minimumpensioenper1september2015is€13.021,31vooralleenstaande,voorvloeienduit art.2Koninklijkbesluittotaanpassingaandewelvaartvanbepaaldepensioeneninderegeling voorwerknemers. 60 afzonderlijk genomen en geherwaardeerd door een inflatiewaarde. De herwaarderinggebeurtdoorhetspilindexmechanisme.Dezegeïndexeerdegetallen van alle jaren worden bij elkaar opgeteld en gedeeld door 45, de uitkomst is het gemiddelde geherwaardeerde loon over de looptijd. Indien de gepensioneerde getrouwd is, ontvangt hij 60% van dit loon, indien hij alleenstaande is 75%. Het bedragdatgepensioneerdeontvangtiseffectiefgeen60%of75%,hieroverdienen nogpremiesenbelastingentewordenbetaald.151Erisinbeginselgeenmaximum aanditpensioentoegekend,maareriseenloonplafondingesteld.Ditbetekentdat in de opbouwfase van het pensioen er tot een maximum bedrag aan loon in aanmerking kan worden genomen. Concreet komt dit erop neer dat, indien iederjaarhetmaximalelooninaanmerkinggenomenis,uiteindelijkdemaximale hoogtevandepensioenuitkeringbehaaldwordt.152 5.1.1.c Stelselvandezelfstandigen De zelfstandigen dienen ook iederjaar premies te betalen en krijgen na het bereikenvandepensioengerechtigdeleeftijdeenuitkeringgebaseerdophunloon. Depremiebijdragewordtbepaalddooreenforfaitairbedragtenemenindejaren voor 1984 en daarna door een bepaald percentage te nemen van het beroepsinkomen,hetpercentageisvooriederesoortzelfstandigenanders.153Het uiteindelijke jaarloon kan pas een of tweejaar later worden vastgesteld, daarom betaaltdezelfstandigeeenvoorlopigebijdrage.Devoorlopigebijdragekanbinnen een bepaalde marge zelf worden bepaald, indien het uiteindelijke loon wordt vastgesteldkandepremieplichtigedaneventueeleenbijbetalingdoenofteruggaaf krijgen. Iederjaar bepaalt het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) de hoogte van de voorlopige en definitieve bijdrage.154Een zelfstandigeheeftopdezemanierookeenloopbaanvaneenaantaljaren.Indiende zelfstandige de bijdrage in eenjaar niet kan betalen, kan hij hiervoor een vrijstellingkrijgen.Hetvrijgesteldejaarteltdannietmeevoordeopbouwvanhet pensioen.Hetstelselvanzelfstandigenkentookeengelijkstelling,waarbijersoms gratis jaren meetellen en er soms jaren bijgekocht kunnen worden. 155 Een zelfstandige kan met pensioen gaan op zijn 65ste, echter kent ook dit stelsel een vervroegdepensioenregelingmet60jaar.Deloopbaanbreukvooreenzelfstandige is in beginsel 45jaar, echter is de zelfstandige een vrouw dan is de breuk 40jaar. 156 De berekening wordt gedaan op dezelfde wijze als bij het werknemersstelsel, alleen is het minimumpensioen lager in het zelfstandigenstelsel.157 151Ziefiguur2appendixmetbetrekkingtotBelgischpensioenstelsel. 152Ziefiguur3appendixmetbetrekkingtotBelgischpensioenstelsel. 153Art.126Wethoudendemaatregelentotharmoniseringindepensioenregelingen. 154www.rsvz.be. 155Voorbeeldenvangratismeetenemenperiodeszijnmilitairedienstofperiodesvanziekteen invaliditeit.Voorbeeldvanbetaaldzijnstudieperiodes. 156Art.124Wethoudendemaatregelentotharmoniseringindepensioenregelingen. 157Art.131Wethoudendemaatregelentotharmoniseringindepensioenregelingen. 61 5.1.1.d Stelselvandeoverheid(vastbenoemdeambtenaar) DitstelselisalleenvoorambtenarenvandeBelgischeoverheid,ditwordtbepaald inart.1vandeAlgemenewetopdeburgerlijkeenkerkelijkepensioenen.Inartt.2 en 3 van de wet wordt bepaald dat de ambtenaar ook met pensioen kan gaan indien hij arbeidsongeschikt wordt. Het pensioen wordt betaald uit de staatskas, de ambtenaren betalen geen premies voor hun pensioenaanspraken. Ook de berekeningvandehoogtevandeuitkeringisandersdanindeanderestelsels.Er dientalseersteeenreferentieweddevastgesteldteworden.Dezereferentiewedde is gelijk aan het gemiddeld loon van de laatste 5jaar verkregen uit de overheidssector, dit wordt vermenigvuldigd met het aantal dienstjaren bij de overheid. De uitkomst wordt dan vermenigvuldigd met de tantième, dit is vergelijkbaar met de loopbaanbreuk en is in beginsel 1/60. Voor bepaalde beroepenbinnendeoverheidiseenlagerebreukvastgesteld,zoisdievoorpolitie of brandweermannen 1/50. De uitkomst van deze berekening is in beginsel de hoogte van het pensioen, waarbij rekening dient te worden gehouden met het relatief en absolute plafond. Het relatieve plafond wil zeggen dat het pensioen maximaal 75% van de referentiewedde mag zijn, het absolute plafond wordt iederjaarvastgesteldaandehandvandespilindex.Ookhetoverheidsstelselkent eenminimumpensioen158. 5.1.1.e Inkomensgarantievoorouderen De IGO is een extra verzekering voor de ouderen op inkomen, dit behoort tot de bijstandsregelingen.Hiervoordientergeenpremiebetaaldteworden,erkaneen beroepopwordengedaanindienhetinkomenondereenbepaaldniveauvaltener sprakeisvaneeninwonervanBelgië.Indienerwordtvoldaanaandevoorwaarde kanereenbepaaldbasisbedragwordenverkregenindienhethoofdverblijfwordt gedeeld met andere personen. Woont deaanvrager echter alleen kan hij ookeen beroepdoenophetverhoogdbedrag.159 5.1.2 Overlevingspensioen Het centrale artikel over dit pensioen is art.10 Wet houdende de algemene beginselen van de sociale zekerheid. In lid1 wordt het recht toegekend aan de langstlevende echtgenoot om een overlevingsuitkering te ontvangen, de voorwaarde is echter wel dat de overleden partner sociaal verzekerd was. Naast deze uitkering voor de partner kunnen de rest van de leden van het gezin nog aanspraakmakenopeenlevenslangeoftijdelijkerente,devoorwaardehiervooris dat de sociaal verzekerde is overleden door een beroepsziekte of arbeidsongeval160. Er was vroeger ook nog een mogelijkheid om een deel van de begrafeniskosten terug te krijgen van de overheid, maar dit is in een besluit 158Artt.120jo.121wethoudendesocialeendiversebepalingen. 159Ziefiguur4appendixmetbetrekkingtotBelgischpensioenstelsel. 160Art.10,lid2Wethoudendedealgemenebeginselenvandesocialezekerheid. 62 geschraptuitdewet161.Bijiedervande3stelselswordtdehoogtevandeuitkering andersberekend,opvallendisweldatindiendeweduwehertrouwddeuitkering wordtgeschorst.162 Werknemersstelsel Art.17 van het Koninklijk Besluit nummer 50 betreffende rust‐ en overlevingspensioen voor werknemers bepaald onder welke voorwaarden een weduwnaar een overlevingspensioen kan krijgen. De weduwe en overledenen dienenmeerdan1jaargetrouwdtezijngeweest,isditniethetgevalzijnernog driemogelijkhedenomtocheenpensioentekrijgen:eriseenkindgeborenuithet huwelijk (of wettelijk samenwonen), er is een kind ten laste waarvoor er kinderbijslag wordt verkregen of de echtgenoot is overleden door een beroepsziekte opgedaan na het huwelijk. In art.16 wordt bepaald vanaf welke leeftijd het overlevingspensioen verkregen kan worden, dit is tot 31december 2015 vanaf 45jaar. Dit wordt structureel verhoogd naar een leeftijd van 50jaar indiendeechtgenootoverlijdtna2025. De hoogte van het pensioen wordt berekend op basis van het rustpensioen, waarbij er een verschil is tussen overlijden voor of na de pensioengerechtigde leeftijd.Voordepensioengerechtigdeleeftijdwordtereenfictiegecreëerddatde overledenpartnerophetmomentvanoverlijdenzijnpensioenheeftaangevraagd. Voorhetaantaldienstjarenuitdebreukwordthetverschilgenomentussen20en hetjaarvoorafgaandeaanoverlijden.Opditbedragwordteenspecialeberekening toegepastendaaruitvloeiendanderechtenvandeweduwevoort.Alsdepartner komt te overlijden nadat de pensioengerechtigde leeftijd is bereikt, dan is het bedragaanpensioengelijkaan80%vanhetrustpensioengezinsbijdrage. Net zoals bij het rustpensioen is er een gewaarborgd minimum overlevingspensioen, dit minimum bedrag wordt berekend op grond van de gezinssituatie. Zelfstandigenstelsel Door de Wet houdende maatregelen tot harmonisering in de pensioenregelingen worden de zelfstandigen op veel gebieden gelijkgetrokken met de werknemers. Ookophetgebiedvanhetoverlevingspensioenzijnderegelingenvrijwelgelijkaan elkaar.Hetkanvoorkomendatercumulatieoptreedtvaneenoverlevingspensioen en het eigen rustpensioen van de weduwe, het maximale bedrag dat die persoon dankankrijgenis110%vanhetrustpensioenovereenvolledigeloopbaan. 161Koninklijkbesluittotwijzigingvanhetkoninklijkbesluitvan3juli1996totuitvoeringvande wetbetreffendedeverplichteverzekeringvoorgeneeskundigeverzorgingenuitkeringen, gecoördineerdop14juli1994. 162Art.19vanhetKoninklijkbesluitnr.50betreffendehetrust‐enoverlevingspensioenvoor werknemers. 63 Overheidsstelsel163 De regeling met betrekking tot het overlevingspensioen in de overheidssector is opgenomenindewetvan21juli1844opburgerlijkeenkerkelijkepensioenen.In ditstelselwordthetoverlevingspensioennietberekendopgrondvanhetpensioen van de overleden ambtenaar, maar wordt er een vast bedrag genomen als pensioenuitkering.Ditbedragwordtiederjaaropnieuwvastgesteldenligtrondde 1.000europermaand.Hierbijdienterminstens1jaargetrouwdtezijngeweest.In dit stelsel volstaat een wettelijke samenwoning niet. Ook is het mogelijk dat er cumulatie van een rust‐ en overlevingspensioen plaatsvindt, waarbij het bedrag maximaal55%vandemaximumweddevandeoverledenpartnermagzijn. 5.1.3 Pensioenalsuitdeechtgescheidenechtgenoot Hetpensioenalsuitdeechtgescheidenechtgenootiseenrustpensioendatwordt verkregenindiendeex‐partnersociaalverzekerdwas.Voordeberekeningdienter 62,5%vanhetloonvandeex‐partnergenomentewordenineenjaar,verminderd met het eigen verdiende loon in datjaar. Voor vaststelling van de jaarlonen worden alleen de jaren meegenomen waarbij beide als echtgenoten aangemerkt kunnen worden. Er wordt eenzelfde berekenwijze gevolgd als bij het normale rustpensioen, waarbij de teller van de breuk bestaat uit de getrouwde jaren. Daarnaastisnogvanbelangdathetgeherwaardeerdeloonvermenigvuldigdmoet wordenmet60%.Dezevormvanpensioenvaltonderhetrustpensioenenwordt dan ook pas verkregen indien de persoon de leeftijd van 65jaar heeft bereikt. Indien de partner die een beroep wilt doen op deze regeling hertrouwd is, is er geen mogelijkheid meer om deze vorm van rustpensioen te verkrijgen. In het zelfstandigenstelsel wordt dit pensioen niet aangemerkt als een rustpensioen, maaralseenprestatievanbijzondereaard.Waarbijdejarenwaarinersprakewas vaneenhuwelijktellenendezeindegebruikelijkeformulewordenopgenomen.164 Van een rustpensioen voor uit de echt gescheiden echtgenoot in de overheidssector is geen sprake, de enige vorm van pensioen is een speciaal overlevingspensioenvooruitdeechtgescheidenechtgenoten. 5.2 Pijler2 DetweedepijlervanhetpensioenstelselwordtinBelgiëhetaanvullendpensioen genoemd. Het aanvullend pensioen is geregeld in de Wet op de aanvullende pensioenen(WAP).DeWAPisonderverdeeldintweeluiken,teweteneensociaal luik en een fiscaal luik. Het sociale luik regelt alle civiele aspecten van het aanvullend pensioen. Het fiscale luik heeft, zoals het al verwoord, betrekking op alle fiscale aspecten van het aanvullend pensioen. Het sociale luik is niet van toepassingopzelfstandigenengeldtderhalvealleenvoorwerknemers.Hetfiscale luikdaarentegeniszowelvantoepassingopwerknemersalsopzelfstandigen. 163Gebaseerdop:hoofdstuk3vanwww.zilverfonds.be. 164Inkomstenxcoëfficiëntx37,5%x1/45. 64 NetalsinNederlandhetgevalis,isinBelgiëdetweedepijlerookgebaseerdophet kapitaaldekkingsstelsel.Doelvandetweedepijlerishetopbouwenvankapitaalof rente. 5.2.1 HetsocialeluikvandeWAP De WAP bevat zowel een personeel toepassingsgebied als een materieel toepassingsgebied. Allereerst zal het personele toepassingsgebied worden besproken, vervolgens komt het materiële toepassingsgebied van het sociale luik aandeorde. 5.2.1.a Hetpersoneletoepassingsgebied Op grond van art.2 WAP beheert het sociale luik de aanvullende pensioenen die worden opgebouwd ten voordele van de werknemers. Dit geldt zowel op sector‐ alsopondernemingsvlak.165DevraagvolgtwanneererinBelgiësprakeisvaneen werknemer. Om te kwalificeren als werknemer moet er sprake zijn van een arbeidsovereenkomst,moeterloonwordenbetaaldenstaatdewerknemeronder gezag van de werkgever.166Zoals eerder vermeldt is het sociale luik niet van toepassingopzelfstandigen.Tevensishetsocialeluikooknietvantoepassingop ambtenaren.Art.3,§2WAPgeeftechteraandatdezewetwelvantoepassingisop het aanvullend pensioen van werknemers van publiekrechtelijke rechtspersonen.167 5.2.1.b Hetmateriëletoepassingsgebied Wat betreft de soorten pensioenen strekt de WAP zich uit over een aantal verschillendesoorten.HettoepassingsgebiedvandeWAPstrektzichallereerstuit totdeondernemingspensioenen.Ditbetreftdepensioenendieophetniveauvan de onderneming zijn georganiseerd. Dit gebeurt dan in de vorm van een groepsverzekering of een pensioenfonds. 168 Ten tweede strekt het toepassingsgebied van de WAP zich uit tot de sectorpensioenplannen. Ook regelt deWAPdeindividuelepensioentoezeggingen.EnalslaatsteomvatdeWAPookde regels betreffende de individuele voortzetting van de collectieve pensioenplannen.169 5.2.2 HetfiscaleluikvandeWAP Zowelhetpersonelealshetmateriëletoepassingsgebiedvanhetfiscaleluikstrekt zich verder uit dan in het sociale luik. Het personele toepassingsgebied van het fiscale luik is zowel van toepassing op werknemers als op zelfstandigen. Het materiële toepassingsgebied van het fiscale luik ziet naast de rust‐ en overlevingspensioenenvandetweedepijlerookopandereaanvullendevoordelen inzakesocialezekerheid.Alsvoorbeeldhiervankanwordengenoemdaanvullende 165Vandendijk&Hendrickx2008,p.15. 166Vandendijk&Hendrickx2008,p.15. 167Vandendijk&Hendrickx2008,p.16. 168Vandendijk&Hendrickx2008,p.19. 169Vandendijk&Hendrickx2008,p.19. 65 voordelen in geval van ziekte of invaliditeit.170Hetgeen hierna wordt beschreven heeftallemaalbetrekkingopcollectievepensioenregelingen.Meteencollectieve pensioenregeling wordt een ondernemingspensioenstelsel bedoeld ofwel een sectorale pensioenregeling. 171 Allereerst zal de fiscale faciliëring van de ondernemingspensioenstelsels worden behandeld, vervolgens zullen de sectorale pensioenstelselsaandeordekomen. 5.2.2.a Ondernemingspensioenstelsels Ondereenondernemingspensioenstelselwordtverstaaneen groepsverzekeringsovereenkomst en een pensioenregeling die beheerd wordt binnenhetpensioenfondsvandewerkgever.172Dewetgeverheeftalsdoelgesteld meer uniformiteit te bewerkstelligen. Om dit doel te bereiken zijn de fiscale bepalingen wat betreft zowel de opbouw als de uitkering van collectieve pensioenstelsels identiek. Hierdoor zullen ondernemingspensioenstelsels gelijk wordenbehandeldalssectoralepensioenstelsels. 5.2.2.a.aFiscaalgefaciliteerdeopbouwfase Opgrondvanart.175/1,paragraaf2vanhetWetboekDiverseRechtenenTaksen wordt over de premies die betaald worden in uitvoering van een verzekeringsovereenkomsteenjaarlijksebelastinggehevenvan4,4%.Daarnaastis dewerkgeveroverdebetaaldepremieseenbelastingverschuldigdvan8,86%.173 Dit is een socialezekerheidsbijdrage die verschuldigd is aan de Rijksdienst voor Pensioenen. Deze beide belastingen worden door de werkgever betaald. De premiesdiebetaaldwordendoordewerknemerwordeningehoudenopzijnloon. De werknemer hoeft zelf geen socialezekerheidsbijdrage te betalen, dit komt doordatophetloonalbijdragenhiervoorwordeningehouden.174 De premies die de werkgever stort om ten behoeve van zijn werknemer(s) een aanvullend pensioen op te bouwen zijn aftrekbaar op grond van art.52, lid3, onder b WIB 1992. Deze aftrekbaarheid geldt niet zonder meer. Om hiervoor in aanmerking te komen moet er voldaan zijn aan bepaalde voorwaarden.175Deze voorwaardenhoudenindatdepremiesdefinitiefmoetenwordengestortaaneen in een lidstaat van de Europese Economische Ruimte gevestigde verzekeringsonderneming,voorzorginstellingofinstellingvoor bedrijfspensioenvoorzieningen. Met de bewoordingen definitief moeten worden gestort heeft de wetgever bedoeld dat het niet mogelijk is dat de werkgever de betaaldepremiesterugontvangt.176Eentweedevoorwaardeisde80%‐regel,deze komt hierna uitvoerig aan de orde en zal dan worden besproken. De volgende 170Vandendijk&Hendrickx2008,p.39. 171Vandendijk&Hendrickx2008,p.42. 172Vandendijk&Hendrickx2008,p.42. 173Vandendijk&Hendrickx2008,p.45. 174Vandendijk&Hendrickx2008,p.45. 175Art.59,§1WIB1992. 176Vandendijk&Hendriks2008,p.54. 66 voorwaardevoordeaftrekvanpremiesvandewerkgeverisdatdewettelijkeen aanvullendeuitkeringenbijarbeidsongeschiktheid,uitgedruktinjaarlijkserenten, nietmeermogenbedragendandenormale brutojaarbezoldiging. Bovendien moet de werkgever bewijsstukken kunnen overleggenindevormenbinnendetermijndiedeKoningbepaalt. Zoals eerder vermeldt zal nu eerst de 80%‐regel worden besproken. De premies die de werkgever inlegt voor een aanvullend pensioen voor de werknemers is aftrekbaar. Dit geldt echter alleen zolang aan de hiervoor genoemde voorwaarden is voldaan. Een van die voorwaarden is de zogenoemde ‘80%‐regel’.Dezeregelhoudtindatdewettelijkeenbovenwettelijkeuitkeringen naaraanleidingvandepensioneringnietmeerdan80%mogenbedragenvande laatste normale brutojaarbezoldiging, uitgedrukt in jaarlijkse renten, en moeten wordenberekendopbasisvandenormaleduurvaneenberoepswerkzaamheid.177 De 80%‐regel kan ook in formulevorm worden weergegeven, deze luidt dan als volgt:178 EWP<((80%xS)–WPxn/L–EWPanderexc EWP=extrawettelijkpensioen,uitgedruktinkapitaal S=laatstenormalebrutojaarbezoldiging WP=wettelijkrustpensioen n=aantalreedsgepresteerdeennogtepresterendienstjaren L=normaleduurvaneenvolledigeloopbaan EWPandere=andereextrawettelijkepensioenuitkeringen,uitgedruktinjaarrente c=coëfficiëntomderenteomtezettennaareengelijkwaardigkapitaal Bij de bepaling van de 80%‐grens zal rekening worden gehouden met een forfaitaire berekening van het wettelijk rustpensioen en alle ‘andere toekenningen’.179Deforfaitaireberekeningvanhetwettelijkpensioenwordtvoor werknemersvastgesteldop50%vanhetbrutojaarloondievoordeberekeningvan het wettelijk pensioen in aanmerking wordt genomen.180Hierbij wordt per jaar eenmaximumgesteldaanhetbrutojaarloon.Onder‘anderetoekenningen’worden andereextrawettelijketoekenningenbedoeld. 5.2.2.a.bUitkeringsfase Op grond van art.191, onder 7 van de Wet Geneeskundige zorg en uitkeringen wordtbijdeuitkeringvanhetaanvullendpensioeneeninhoudingtenbehoevevan desocialezekerheidgedaanvan3,55%vanhetaanvullendpensioen.181Daarnaast wordt er een solidariteitsbijdrage ingehouden. Dit gebeurt door de 177Vandendijk&Hendrickx2008,p.61. 178Vandendijk&Hendrickx2008,p.61. 179Vandendijk&Hendrickx2008,p.62. 180Vandendijk&Hendrickx2008,p.62. 181Vandendijk&Hendrickx2008,p.78. 67 pensioeninstelling zelf. 182 Deze solidariteitsbijdrage bedraagt 0‐2% van het brutokapitaal of de brutoafkoopwaarde. Het van toepassing zijnde percentage verschiltnaargelangdehoogtevanhetkapitaalrespectievelijkdeafkoopwaarde. Vervolgensmoetervoordehoogtevanhetpercentagenoggekekenwordennaar het soort kapitaal. Hierbij bestaat er een verschil in een pensioenkapitaal respectievelijkeenoverlijdenskapitaal.183 Deuitkeringsfasebijdewerknemer Deuitkeringenvaneenaanvullendpensioenwordenbijdewerknemerinbeginsel ‘gewoon’progressiefbelast.184Deuitkeringenuithetaanvullendpensioenworden beschouwdalseenuitgesteldbedrijfsinkomen.Echter,vooruitkeringeninkapitaal envoorperiodiekeuitkeringengeldteenafzonderlijkfiscaalregime. Indiendeuitkeringplaatsvindtinkapitaaliserondervoorwaardensprakevaneen anderfiscaalregime.185Eenmaligeuitkeringenzijnin3gevallenafzonderlijkbelast tegen16,5%respectievelijk10%.Ditishetgevalbijpensionering,bijhetbereiken vandeleeftijdvan60jaarofwelbijoverlijden.Hetpercentagevan16,5%geldtin geval de uitkering is opgebouwd met werkgeversbijdragen. Het percentage van 10%geldtingevaldeuitkeringisopgebouwdmetpersoonlijkebijdragen.186 5.2.2.b Sectorpensioenstelsel Ondersectorpensioenplannenwordtverstaan:depensioentoezeggingendieophet niveau van een bepaalde bedrijfstak bestaan en die bij een collectieve arbeidsovereenkomst worden ingesteld.187Met de inwerkingtreding van de WAP was een van de doelstellingen om meer uniformiteit te bereiken. Dit heeft tot gevolgdathetfiscaalregimevandesectorpensioenengrotendeelsgelijkzallopen methetfiscaalregimevandeondernemingspensioenen.Vooreenbesprekingvan het fiscale regime wordt dan ook verwezen naar de 188 ondernemingspensioenplannenzoalshiervoorbesproken. 5.3 Pijler3189 Naast de collectieve regelingen uit de eerste en tweede pijler is er ook een mogelijkheid om individueel kapitaal of rente op te bouwen. Deze opbouw kan worden gezien als een aanvulling op het pensioen en wordt ook wel pensioensparen genoemd. De overheid probeert deze vorm van sparen voor de oude dag te stimuleren door een belastingvoordeel te geven over de ingelegde premies.Hierbijkunnenertweehoofdvormenvansparenwordenonderscheiden: 182Art.68,§5vandeWetvan30maart1994. 183Vandendijk&C.Hendrickx2008,p.80. 184Art.23,§1,5jo.24WIB1992. 185Art.171WIB1992. 186Vandendijk&Hendrickx2008,p.82. 187Art.8WAP. 188Ziehoofdstuk5.2.2.a 189www.onprvp.fgov.be. 68 1. Sparenbijeenverzekeringsinstelling,waarbijerpremieswordeningelegd enereenjaarlijksrendementwordtgegarandeerd. 2. Sparenbijeenbank,waarbijerobligatiesinbedrijvenwordengekochten deopbrengstisgebaseerdopdebeurskoers. Inhetkadervanditonderzoekwordtvolstaanmethetvoorgaandeenzaldederde pijleraldusnietverderwordenuitgewerkt. 69 6 Vergelijkingvandeverschillendestelsels In de voorgaande hoofdstukken zijn het Nederlands, Duits en Belgisch pensioenstelsel in kaart gebracht. In het onderhavige hoofdstuk zullen de verschillende stelsels met elkaar vergeleken worden. Op hoofdlijnen vertonen de verschillendestelselsgroteovereenkomsten.Zoisinallestelselsdeomkeerregel van toepassing waardoor de opbouw onbelast en de uitkeringen belast plaatsvinden.Ookkennenalledriedestelselseenonderscheidtusseneenbasisen een aanvullend pensioen. Het basis pensioen wordt door de staat geregeld en wordtgefinancierdmiddelseenomslagstelsel.Deaanvullendepensioenenzijnin beginsel particulier van aard en worden middels een kapitaaldekkingssysteem gefinancierd. De basispensioenvoorziening wordt hierna aangeduid als eerstepijlerpensioenenhetaanvullendepensioenmettweedepijlerpensioen. Het interessante deel van een vergelijking betreft echter niet de overeenkomsten maar de verschillen, vandaar dat het grootste deel van dit hoofdstuk hierop zal worden ingegaan. Om een overzichtelijke vergelijking te kunnen maken is gekozen voor een thematische opzet. Aan de hand van verschillende kernbegrippen wordt bezien hoe deze in de verschillende pensioenstelsels worden ingevuld. De hoofdthema’s zijn: ten eerste het eerstepijlerpensioen, ofwel het basispensioen afkomstig van de overheid. Ten tweede het tweedepijlerpensioen, ofwel het aanvullend pensioen zoals dat op particuliere basis wordt opgebouwd. Hierbij wordt hoofdzakelijk ingegaan op de pensioenen die op grond van een werkgevers/werknemers verhouding worden opgebouwd,striktindividuelepensioenenkomenslechtszijdelingsaandeorde.En tenderdewordtingegaanopdefiscaleregelgevingomtrentdepensioenen. 6.1 Pijler1,debasispensioenvoorziening In dit deel van de vergelijking zal worden ingegaan op de basispensioenvoorzieningen in de verschillende stelsels. Aan de hand van de volgendekernbegrippenzullendepensioenstelselsverderwordenvergeleken. 1. Toelatingsvoorwaarden 2. Pensioengerechtigdeleeftijd 3. Bijdragen(premies) 4. Ouderdomspensioen(uitkeringen) 5. Arbeidsongeschiktheidspensioen 6. Nabestaandenpensioen(uitkeringen) 7. Ziektekosten Ieder kernbegrip zal eerst schematisch worden weergegeven, kort worden toegelichtenvervolgensverderwordenuitgewerkt. 70 6.1.1 Toelatingsvoorwaarden Nederland Duitsland België Woon‐en Werkgerelateerd: Werkgerelateerd: werkgerelateerd: Allebetaaldwerkenden, Allebetaaldwerkenden. Alleinwonersen uitgezonderd: werkendentussende15 –werkendenmetminijob en65jaar(plus3 en maanden). –incidenteelwerkenden. Onder het begrip toelatingsvoorwaarden wordt in dit kader begrepen de voorwaardenwaaraanvoldaanmoetwordenominaanmerkingtekunnenkomen vooreenbasispensioenvoorzieningdoordeoverheid.InhetNederlandsesysteem wordt gesproken van een volksverzekering en dient men dus gedurende een bepaalde periode verzekerd te zijn. Als eerder aangegeven wordt de kring der verzekerdenbepaaldopgrondvantweefactoren,menkanverzekerdzijndoorin Nederlandtewonenofdoorertewerken190.InBelgiëenDuitslandligtdesituatie anders,hierisdepensioenopbouwenkelarbeidgerelateerd. In Duitsland bouwen in principe alle werkenden pensioen op, mits deze werkenden voor de verrichte arbeid betaald krijgen.191Op deze hoofdregel zijn twee uitzonderingen, namelijk de zogenoemde mini job en de incidenteel werkenden.Vaneenminijobissprakeindiendewerkendeminderdan€450per maandverdiend192,onderincidenteelwerkendenwordendemensenverstaandie minder dan 70 dagen perjaar werken. Vanwege de geringe omvang van de verdienstenofarbeidkunnendezewerkendengeenpensioenopbouwen.193 De toelatingsvoorwaarden tot het eerstepijlerpensioen in België zijn geregeld aan de hand van drie stelsels. Er wordt alleen wettelijk pensioen opgebouwdindienmenbehoorttoteenvandezedriestelselsvanwerkenden.De stelsels zijn: het stelsel van de werknemers (in loondienst), het stelsel van de zelfstandigen en het stelsel van de overheid. Indien een Belgische inwoner dus onder een van deze stelsels valt is hij verplicht verzekerd, dit geldt ook voor buitenlandersdieinBelgiëkomenwerken. Uit deze vergelijking blijkt dat Nederland, door aan te knopen bij inwonerschapenarbeid,eenanderuitgangspunthanteertdanDuitslandenBelgië. Dit zou kunnen leiden tot een dubbele verzekering indien een inwoner van NederlandinBelgiëofDuitslandgaatwerken. 190Art.1AOW. 191§1,lid1SGBVI. 192§34,lid3,onder1jo.§96a,lid2,onder2jo.§313,lid3,onder1SGBVI. 193Inbeginselisdewerkgeververplichtpensioengeldentebetalen,maarinhetgevalvaneenmini jobkandewerkgeverhiereenvrijstellingvooraanvragen.Hierdoorzaldewerknemergeen pensioenopbouwen. 71 6.1.2 Pensioengerechtigdeleeftijd Nederland Duitsland België 65jaaren3maanden 65jaar,indiengeborenvoor 65jaar. (2015),oplopendtot67in 1947, 2021endaarnagekoppeld oplopendtot67indiengeboren aandelevensverwachting. tussen1947en1963, 67jaarindiengeborenna1963, ofna45jaarverzekerd. Depensioengerechtigdeleeftijdisdeleeftijdwaaropdeverzekerderechtkrijgtop eenuitkering.Jarenlangwasinalledriedelanden65jaarhetuitgangspunt.Echter door de vergrijzende bevolking en door het gehanteerde omslagstelsel dreigthet oudedagspensioen onbetaalbaar te worden. Vandaar dat Nederland en Duitsland de 65jaar grens hebben losgelaten en pensioengerechtigde leeftijd zijn gaan verhogen.InNederlandisdepensioenleeftijdin201565jaaren3maanden.Deze leeftijdwordtstapsgewijsverhoogdnaar66jaarin2018en67jaarin2021.Vanaf 2022wordtdepensioenleeftijdgekoppeldaandelevensverwachting.194 In Duitsland wordt de pensioengerechtigde leeftijd sinds 2012 ook stapsgewijs verhoogd, ook Duitsland kent dus geen vaste pensioengerechtigde leeftijd meer. Tot 2012 kon men met 65jaar met pensioen, dat wil zeggen personen geboren voor 1947. Voor personen geboren tussen 1947 en 1963 geldt sinds 2012 een oplopendeleeftijd tussen de 65 en 67jaar, voor personenna 1963 geboren is de pensioengerechtigde leeftijd 67jaar. 195 Een uitzondering op de pensioengerechtigde leeftijd is er voor zeer langdurig verzekerden. Wel moet in Duitslandvoldaanzijnaandeminimaleverzekeringsperiode,deWartezeit.196 In België is de pensioengerechtigde leeftijd nog steeds 65 jaar197. In het regeer‐ akkoordMichel1van9oktober2014isechtereenspecialeparagraafbesteedaan de pensioenproblematiek. Hieruit blijkt dat ook België de pensioenleeftijd zal moeten verhogen om het pensioenstelsel in de toekomst betaalbaar te houden. Deze verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd zal echter nog even op zich latenwachten.Deleeftijdwordtnaar66jaargebrachtin2025ennaar67jaarin 2030.Ookdevervroegdepensioenenzullenwordenaangepast,nietalleengaatde leeftijd om met vervroegd met pensioen te gaan omhoog maar ook het aantal verplichtedienstjaren. Uit deze vergelijking blijkt de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd een waarneembaretrendinalledriedestelselsis.Deverhogingisechtereenpolitiek 194Stb.2015,218. 195§235SGBVI. 196§235SGBVI;zieookhoofdstuk4.1.1. 197Art.2,§2,sub1Wettotinstellingvaneenflexibelepensioenleeftijdvoorwerknemersentot aanpassingvandewerknemerspensioenenaandeevolutievanhetalgemeenwelzijn. 72 gevoeligpuntwaardoorerindeverschillendelandenvooreenietsandererouteis gekozen. Door deze verschillende routes lopen de leeftijden in de verschillende landen niet geheel gelijk wat in grensoverschrijdende gevallen tot gevolg zal hebbendatpensioenendanwelietstevroeg,danwelietstelaatingaan.Ditlevert ook problemen op bij de financiële planning, indien de pensioengerechtigde leeftijdgewijzigdwordt. 6.1.3 (Maximale)bijdragen(premies) Nederland Duitsland België Verschillende Bijdragelimiet: Geenplafond, percentagesenlimieten –€72.600alten werkgeversen afhankelijkvanhet Bundesländern werknemersdragenbij. onderdeel. –€62.400(neue Weljaarlijks Tenhoogstetweede Bundesländer) maximumloon. tariefschijfWetIB2001. Inditonderdeelwordtbekekenwelkebijdragenverzekerdenmoetenleverenom inaanmerkingtekunnenkomenvooreenpensioenuitkering.Metanderewoorden: watbedragendepremies?Inallevergelekenlandeniseenmaximumgesteldaan hetoptebouwenstaatspensioen,ditomtevoorkomendatonbeperktinkomenkan wordendoorgeschovennaarlater. In Nederland worden de te betalen premies berekend over het inkomen voor de Wet inkomstenbelasting. Over de twee laagste tariefschijven zijn premies volksverzekeringen verschuldigd. De volksverzekeringen omvatten in Nederland: het ouderdomspensioen (de AOW), het nabestaandenpensioen (de Anw) en het arbeidsongeschiktheidspensioen in de Wet langdurige zorg (de Wlz). In 2015 bedragendepercentages:intotaal28,15%.Hetmaximaleinkomenvoordetweede tariefschijfbedraagt€33.589,watdemaximalebijdrageop€9.455brengt. Ook in Duitsland zijn de premies gekoppeld aan de inkomstenbelasting, werknemers en werkgevers betalen gezamenlijk premies voor het oudedagspensioen, gezondheidszorg, en werkloosheid tot een totaalpercentage van 38,65%. De bijdragen worden ook in Duitsland gelimiteerd. De limiet is afhankelijk van het feit of er sprake is van een oude deelstaat (alten Bundesländern) óf een nieuwe deelstaat (neue Bundesländern)198. Bij een oude deelstaatisdelimiet€72.600,‐199,bijeennieuwedeelstaat€62.400,‐.200 InBelgiëwordenpremiesbetaaldvooreenhelereeksaansocialevoorzieningen, onder andere voor pensioen en ziektekosten. Het percentage bedraagt ca. 38%. Belgiëkentgeenplafondmetbetrekkingtotdepremiesdiewordenbetaald,echter 198Ziehoofdstuk4.4.1.a. 199Bijlage2SGBVI. 200Bijlage2aSGBVI. 73 iserweleenminimumenmaximumdataanloonmagwordenmeegenomeninde pensioenberekening.DooreenminimumintevoerenzorgtdeBelgischeoverheid ervoor dat indien een inwoner altijd onder het minimum heeft gezeten, toch een pensioenuitkeringkrijgtwaarvanhijkanleven.Hetmaximumzorgtervoordatde pensioenuitkeringen binnen de grenzen der redelijkheid blijven. Indien een werknemer in België dus zijn hele loopbaan boven het maximum loon heeft gezeten,krijgthijopzijnpensioengerechtigdeleeftijdde‘maximale’uitkeringaan pensioen. Wat in deze vergelijking opvalt zijn de grote verschillen in percentages tussen NederlandenerzijdsenBelgiëenDuitslandanderzijds.Hetverschilvaltdoortwee factoren te verklaren, de eerste factor is de wijze waarop de ziektekostenvoorziening wordt gefinancierd, hierop zal hierna nog kort worden teruggekomen. De tweede factor is de omvang van het eerstepijlerpensioen ten opzichtevanhettweedeenderdepijlerpensioen.InNederlandisdeomvangvande tweede pijler vele malen groter dan in Duitsland en België waardoor de voorzieningindeeerstepijlerveellagerkanuitvallen. 6.1.4 Ouderdomspensioen(uitkeringen) Nederland Duitsland Vasteuitkering Gemiddeld48%vanhet afhankelijkvanhet laatstverdiendeloon sociaalminimum,2015: voorbelasting,bijeen –Alleenstaand:€13.866 volledigeopbouw. –Gehuwd:€9.482p.p. 50jaarverzekerd,2% kortingvoorieder missendjaar. België 60%(alleenstaanden)– 75%(gehuwden)vanhet gemiddeldverdiendeloon peropbouwjaar (geïndexeerden gemaximeerd).Het pensioenwordtuitbetaald tothetoverlijden,bij overlijdenkanhet pensioenovergaanopde echtgenoottegen80%van hetouderdomspensioen. In dit onderdeel worden de uitkeringen op grond van ouderdom met elkaar vergeleken. In Nederland bestaat het ouderdomspensioen (AOW) uit een vaste uitkering van 70% van het wettelijk minimumloon voor een ongehuwde. Voor 2015 bedraagt deze uitkering €13.866. Is men gehuwd of wordt men hieraan gelijkgesteld dan is de uitkering 50% van het minimumloon per persoon. Een gehuwd stel krijgt dan dus een uitkering gelijk aan het minimumloon. In het voorgaande is uitgegaan van een volledige opbouw. Is er echter een opbouwjaar gemist,omdatindatjaarnietinNederlandwerdgewerktofgewoond,danwordt er2%pergemistjaargekortopdeuitkering. In Duitsland en België bestaat het ouderdomspensioen niet uit een vast bedrag maar is de uitkering afhankelijk van het verdiende loon. Het Duitse ouderdomspensioen (RentenwegenAlters) bedraagt in Duitsland gemiddeld 48% 74 van het laatst verdiende loon voor belasting. Dit percentage gaat uit van een volledigeopbouw,isdeopbouwonvolledigdanleidtdittoteenlagereuitkering. Het Belgische systeem brengt een scheiding aan tussen enerzijds vast benoemde ambtenaren en anderzijds werknemers en zelfstandigen. Bij deze laatste groep wordt uitgegaan van een gemiddeld loon dat gedurende de opbouwfase van 45jaarjaarlijkswordtvastgesteldengemaximeerd.Ditloonwordtgeïndexeerden aangepastaandewelvaart.Vervolgensbedraagtdeuitkeringvooralleenstaanden 60%vanhetgemiddeldejaarloonenvoorgehuwden75%.Voordevastbenoemde ambtenaren wordt het pensioen gebaseerd op een vast percentage van het gemiddeld loon verdient in de laatste 5jaar. Komt een pensioengerechtigde te overlijdendangaathetrustpensioenvoor80%overopdeachterblijvendepartner. Op het punt van de uitkeringen uit ouderdomspensioenen in de eerste pijlervalt een duidelijk verschil te constateren. Waar in Nederland, uitgaande van een volledige opbouw, iedere pensioengerechtigde recht heeft op hetzelfde bedrag heeftinDuitslandenBelgiëdehoogtevanhetsalarisindeopbouwfaseeengrote invloed op de hoogte van de uitkering. Hierin komt tot uitdrukking dat de pensioenvoorziening op grond van de AOW in Nederland echt het karakter heeft vaneenbasisinkomen.Ditisookterugtezieninderelatiefkleineomvangvande eerstepijlerinNederlandtenopzichtevandeanderelanden. 6.1.5 Arbeidsongeschiktheidspensioen Het arbeidsongeschiktheidspensioen is een dusdanig aparte problematiek dat ervoorgekozenisdezebuitenditonderzoektehouden.Welishetgoedhieropte merken dat in alle drie de onderzochte stelsels een pensioenvoorziening voor arbeidsongeschiktheid bestaat in de eerste pijler. In Nederland was dit voorheen de AWBZ welke per 2015 is vervangen door de Wet langdurige zorg (Wlz). In Duitsland kent men de RentenwegenverminderterErwerbsfähigkeit,in België de arbeidsongeschiktheids‐endeinvaliditeitsuitkeringen. 75 6.1.6 Nabestaandenpensioen(uitkeringen) Nederland Duitsland België Partnerpensioen:70% Partnerpensioen:eerste 80%vanhet vanhetminimumloon; 3maanden100%vanhet ouderdomspensioenvan pensioenvande deoverledene. Wezenpensioen overledene.Daarna55‐ Voorwaarden: (volledig): 60%.Beëindigingbij Minimaal1jaargetrouwd; <10jaar€4.691; hertrouwen; Weduweminimaal45jaar 10‐16jaar€7.036; oud,of; 16‐21/27jaar€9.382. Wezenpensioen: tenminste66% Voorwaarde:minimaal <18jaar(25alsstudent): gehandicapt,of; eenjaarverzekerd. 10%pensioenover eenafhankelijkkind; verminderdeinkomsten (dubbelvoorvolle wezen). Voorwaarde:60maanden verzekerd,behalvebij plotselingoverlijden. Inditonderdeelwordendeuitkeringenaannabestaandenmetelkaarvergeleken. In alle stelsels wordt de nabestaandenuitkering gesplitst in een uitkering aan de weduwe of weduwnaar, het partnerpensioen, en een uitkering aan eventuele kinderen,hetwezenpensioen.Dezeonderverdelingzalhierookgevolgdworden. De Nederlandse Anw voorziet de partner van de overleden verzekerde in een uitkering indien de partner van 70% van het minimumloon, deze uitkering komt derhalve overeen met een AOW uitkering. Om in aanmerking te kunnen komen voor een nabestaanden uitkering moet wel aan een aantal additionele voorwaarden zijn voldaan, deze zijn in een voorgaand hoofdstuk besproken. Een wezenuitkeringkomtinNederlandalleenaandeordeindienersprakeisvaneen volle wees. Heeft het weeskind nog een ouder dan valt het weeskind onder de uitkeringaandepartner. In Duitsland wordt ook onderscheid gemaakt tussen een partnerpensioen (WitwenrenteoderWitwerrente) en een wezenpensioen (Waisenrente). Indien er sprake is van een partnerpensioen, dan bedraagt het nabestaandenpensioen de eerste drie maanden 100% van het pensioen waarop de overledene recht had. Nadat deze eerste drie maanden verstreken zijn, wordt de 100% verminderd tot een hoogte tussen de 55% en 60%. Het nabestaandenpensioen eindigt op het moment dat de nagelaten persoon hertrouwt. Indien er sprake is van een wezenpensioen, dan bedraagt het nabestaandenpensioen voor wezen met een leeftijdtot18jaar10%201vandeverminderdeinkomstenvandeoverledene.Voor 201Ditpercentageondervindteenverdubbelingalsersprakeisvaneen‘volle’wees(=allebeide ouderszijnoverleden).Uitgangssituatieisdesituatievaneen‘half’‐wees.(=éénvandeoudersis overleden). 76 studenten geldt een leeftijd van 25jaar.202Een additionele voorwaarde voor het nabestaandenpensioen is dat de persoon in kwestie, oftewel degene die is overleden, ten minste zestig maanden verzekerd is geweest (Wartezeit203). Een uitzondering op deze additionele voorwaarde is het plotseling overlijden van de verzekerde. Het nabestaandenpensioen in België wordthet overlevingspensioen genoemd. Er wordteenverschilgemaaktmetbetrekkingtotdehoogtevandeuitkeringtussen overlijden voor de pensioengerechtigde leeftijd en overlijden na de pensioengerechtigde leeftijd. Indien de partner overlijdt voor de pensioengerechtigde leeftijd krijgt de echtgenoot pensioen indien deze 45jaar is enmeerdan1jaargehuwdis.Ookwordtereennabestaandepensioenverkregen indiendenabestaandeeenkindtenlasteheeft(kindgeborentijdenshethuwelijk) of voor meer dan 66% arbeidsongeschikt is. De berekening vindt plaats door de standaard rustpensioen breuk toe te passen voor de jaren die de overleden echtgenoot effectief gewerkt heeft. Indien de partner overlijd na de pensioengerechtigde leeftijd zal de langstlevende partner 80% van het rustpensioen ontvangen. Van belang in België is dat het recht op een overlevingspensioenkomttevervallenindiendelastlevendepartnerhertrouwd. Op dit punt komen de verschillende stelsels grotendeels overeen. De verschillen zijn terug te voeren op de verschillen zoals die zijn besproken bij het ouderdomspensioen.WatwelopvaltisderelatieflangewachttijdinDuitsland,dit wordtechterweergerelativeerddoordekortereperiodebijplotselingoverlijden. 6.1.7 Ziektekosten Nederland Verplichte ziektekostenverzekering voorhetbasispakket, aanvullendeverzekering mogelijk. Duitsland Verplichttoteenbijdrage plafondvan€49.500. Vrijwilligeprivate verzekeringmogelijk vanaf€54.900. België Verzekerdzijnalle werknemers,weduwen, afhankelijkekinderen, wezen,gehandicapte kinderen,werklozenen aanstaandemoeders. Hoeweldeziektekostenverzekeringenstriktgenomenbuitenditonderzoekvallen, wordthiertochheelkortopingegaan.DitomdathetsysteeminNederlandafwijkt van het Duitse en Belgische systeem. In Nederland kennen we sinds 2006 de verplichteparticuliereziektekostenverzekering.Inwonersdienenzichverplichtte verzekeren bij een particuliere verzekeraar voor ten minste het basispakket. Hiermee is het oude ziekenfonds komen te vervallen204. Duitsland en België kennenwelnogeendergelijksysteem. 202SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.1. 203Ziehoofdstuk4.1.1. 204SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualNetherlandsZürich2015‐2016,p.8. 77 De ziektekosten in Duitsland kennen, anno 2015, een verplichte verzekering met een bijdrageplafond van €49.500,‐. Ook in Duitsland bestaat de mogelijkheidom vrijwillig een private verzekering af te sluiten. Deze verzekering valt dan echter nietonderdeeerstepijler. België kent een verplichte ziektekosten verzekering voor iedereen die boven de 25jaar is. Indien menal eerder begint met werken is de leeftijd van in diensttredendedatumvanverplichteverzekering.Indienmengeenwerkvindtna destudieeneenwerkeloosheidsuitkeringontvangtisdedatumvantoetredingde datum van verplichte verzekering. De uiterlijke datum van toetreding is dus 25jaarendezekanalleenwordenbereiktindienmentotnadieleeftijdstudeert. In beginsel is men ‘gratis’ verzekerd, echter wordt deze betaald door zowel werkgever als werknemersbijdrages. Kinderen onder de 25jaar zijn in beginsel meeverzekerd bij het gezinshoofd van de familie, dit is anders indien zij voor de leeftijdvan25jaaralfinancieelonafhankelijkzijngeworden. 6.2 Pijler2,hetaanvullendpensioen Inditdeelvandevergelijkingzalwordeningegaanopdeaanvullendepensioenen. In dit onderzoek worden de pensioenen die op individuele basis worden opgebouwdbuitenbeschouwinggelaten,waardoordezevergelijkingbeperktistot de pensioenen die worden opgebouwd in het kader van een arbeidsrelatie. In overeenstemming met de Nederlandse terminologie wordt dit tweedepijlerpensioen genoemd. Ook hier wordt uitgegaan van de volgende kernbegrippen: 1. Toelatingsvoorwaarden 2. Pensioengerechtigdeleeftijd 3. Bijdragen(premies) 4. Ouderdomspensioen(uitkeringen) 5. Arbeidsongeschiktheidspensioen 6. Nabestaandenpensioen(uitkeringen) 7. Toekenning Ieder kernbegrip zal weer eerst schematisch worden weergegeven, kort worden toegelichtenvervolgensverderwordenuitgewerkt. 6.2.1 Toelatingsvoorwaarden Nederland Duitsland België Vanaf21jaar,bijveel Afhankelijkvanhet Uiterlijk25jaarvooralle pensioenfondsen:18jaar. bedrijf,normaal werknemersvan gesprokentussende25 aangeduidecategorieën. en60jaar. Onder het begrip toelatingsvoorwaarden wordt in dit kader begrepen de voorwaardenwaaraanvoldaanmoetwordenominaanmerkingtekunnenkomen voor een pensioenvoorziening op basis van de arbeidsverhouding. Kenmerkend voordetweedepijlerpensioeneninNederlandisdatdezeonderdeeluitmakenvan 78 de arbeidsovereenkomst tussen werkgever205en werknemer. In beginsel is het tweedepijlerpensioen dus een zaak tussen deze twee partijen en kunnen zij dus onderling de voorwaarden afspreken. Praktijk is dat meer dan 90% van de in de Nederlandse werknemers deelneemt in een pensioenfonds. Voor de meeste pensioenfondsengeldteenminimaletoetredingsleeftijdvan21jaar.Erzijnechter ookpensioenfondsenwaarmenkandeelnemenvanaf18jaar. Met betrekking tot de tweede pijler zijn in Duitsland de mensen met een leeftijd tussende25en60jaargerechtigdomeenpensioenoptebouwen.206Hierbijmoet erwelrekeningmeewordengehoudendateenbedrijfspecifiekevoorwaardenkan stellenaanhetpensioendatditbedrijfopbouwtvoorhaarwerknemer.Dergelijke voorwaardenkunnendeleeftijdwaaropmensengerechtigdzijnomeenpensioen optebouwen,doorgebruikmakingvandetweedepijler,beïnvloeden. In België bestaat er voor werkgevers geen verplichting om aan werknemers een pensioenvoorziening aan te bieden. Voor alle werknemers die uitmaken van bepaalde aangeduidecategorieën kan er wel een verplichting bestaan waarbij de uiterlijkeleeftijd25jaarbedraagt. Alseerderopgemerktzijndetweedepijlerpensioeneneenzaaktussenwerkgevers enwerknemers.Dezerelatieisdusbepalendvoordevoorwaardenwaarondereen pensioenovereenkomst wordt aangegaan. Wat in de vergelijking opvalt is dat in Nederland de tweede pijler relatief groot is. Dit komt doordat er voor veel werkgevers, ook al bestaat er geen pensioenplicht, toch een verplichting bestaat omdewerkgeverseenpensioenaantebieden.Deze‘verplichting’isinDuitsland enBelgiëinveelminderemateaanwezig. Daarnaast is de toetredingsleeftijd opvallend, deze is in Nederland lager dan in Duitsland en België. Dit verschil kan leiden tot een afwijking in de opbouw en is tevensvaninvloedbijhetbereikenvaneenadequaatniveau. 205Socialepartners. 206§1b,lid1jo.§30aBetrAVG. 79 6.2.2 Pensioengerechtigdeleeftijd Nederland Duitsland 67jaar. 65jaar; Voornieuweregelingen deels66of67 overeenkomstigmetde verhoginginhetsociale‐ zekerheidssysteem. België Geenpensioenleeftijd vooraanvullende pensioenen,echterde minimumleeftijdis 60jaar. Uitkeringkanstartenop driemomenten: 1.Bijoverlijden; 2.Bijdeleeftijd overeenkomstigde reglementenvanhet pensioen; 3.Bijaanspraakopde socialezekerheids‐ uitkeringen InNederlandbedraagtdepensioengerechtigdeleeftijdindetweedepijler67jaar. Dezeleeftijdgeldtzowelfiscaalalsciviel. Indien mensen pensioenrechten hebben opgebouwd met behulp van de tweede pijler, dan geldt in Duitsland in beginsel dat deze mensen op 65 jarige leeftijd recht hebben op een uitkering van de in de tweede pijler opgebouwde rechten.207 Duitsland kent echter, net als Nederland, een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. Deze verhoging heeft ook zijn weerslag in de pensioengerechtigde leeftijd ten aanzien van de tweede pijler. Deze leeftijd bedraagtnamelijktenaanzienvannieuweregelingenniet65jaar,maarkenteen verhoging van maximaal 2jaar. Deze verhoging brengt de pensioengerechtigde leeftijdindetweedepijlernaar(uiterst)67jaar.208 In België geldt de regel dat er geen afzonderlijke pensioengerechtigde leeftijd is wat betreft de aanvullende pensioenen uit de tweede pijler. Echter, de voorwaarde wordt wel gesteld dat de uitkeringsgerechtigde minimaal de leeftijd van60jaarheeftbereikt.209 Wat vergelijkenderwijs opvalt is het verschil tussen Nederland en Duitsland enerzijdsenBelgiëanderzijds.WaarNederlandenDuitslandalzijngestartmethet ophogen van pensioengerechtigde leeftijd is dit in België nog niet het geval. Waarschijnlijk zal ook België er echter op langere termijn niet aan ontkomen de leeftijd te verhogen om de pensioenen betaalbaar te houden bij een vergrijzende bevolking. 207§2,lid1BetrAVG. 208SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 209www.abvv.be/web/guest/files‐nl/‐/file/930550/&p_l_id=10184#10. 80 6.2.3 Bijdragen(premies) Nederland Duitsland België Debijdragewordtzowel Debijdragenzijn Indemeeste afhankelijkvanhet gedaandoorde pensioenplannendragen gekozenpensioensysteem. werknemersalsde dewerknemersbij,echter DefinedBenefit:bijdrage werkgevers.Doorgaans isereensterketrend afhankelijkvanhetniveau draagtdewerknemer1/3 vandeuitkering naarpremievrije vandepremiesbijen (gemiddeldniveauvande pensioenen. draagtdewerkgever2/3 uitkering:0.5%‐1.5%van hetsalaristothetsociale‐ bij.Dekostenvoorde zekerheidsmaximumplus werkgeverbedragen 1.4%‐2%vanhetsalaris ongeveer20%vanhet bovenhetmaximum loonvaneenwerknemer. vermenigvuldigdmethet Hetpensioengevendloon aantalarbeidsjaren). ishetjaarsalaris DefinedContribution: verminderdmetdeAOW gemiddeldebijdrage:4%‐ inbouw. 8%vanhetsalaristothet socialezekerheids‐ maximumen10%‐15% bovendatmaximum. De bijdragen aan de opbouw van pensioenrechten worden ook wel pensioenpremiesgenoemd.InNederlandwordendepremiesdoorgaansgedragen door de werknemers en werkgevers. De hoogte van de pensioenpremie is sterk afhankelijk van de overeengekomen pensioenregeling, maar gemiddeld kan wordenuitgegaanvandeverhoudingdatdewerknemer1/3endewerkgever2/3 bijdraagt. Dit pensioengevend loon is gemaximeerd en bij de berekening worden deopgebouwdeAOWrechteninaanmerkinggenomen.DitwordtdeAOWinbouw genoemd.210 Ook in Duitsland is de hoogte van de premies sterk afhankelijk van het gekozen pensioensysteem. Globaal zijn er twee soorten pensioensystemen, te weten: Defined Benefit en Defined Contribution.211Bij de eerste soort is de bijdrage afhankelijk van het niveau van de uiteindelijke uitkering. Het gemiddelde niveau vandeuitkeringwordtberekenddoor0.5%‐1,5%vanhetsalaristenemen.Hierbij wordt het in aanmerking te nemen salaris gemaximeerd op de hoogte van het socialezekerheidsmaximum. Het bedrag dat als uitkomst geldt van deze berekening wordt verhoogd met 1,4%‐2% van het salaris dat de hoogte van het socialezekerheidsmaximum overschrijdt. De twee uitkomsten worden vervolgens 210SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualNetherlandsZürich2015‐2016,p.2. 211Ziehoofdstuk3.2. 81 bij elkaar opgeteld en vermenigvuldigd met het aantal arbeidsjaren.212Bij de tweede soort is de bijdrage echter afhankelijk van het niveau van de overeengekomenbijdrage.Hetgemiddeldeniveauvandebijdragewordtberekend door4%‐8%vanhetsalaristenemen.Hierbijwordthetinaanmerkingtenemen salarisgemaximeerdopdehoogtevanhetsocialezekerheidsmaximum.Hetbedrag datalsuitkomstgeldtvandezeberekeningwordtverhoogdmet10%‐15%vanhet salarisdatdehoogtevanhetsocialezekerheidsmaximumoverschrijdt.213 In België is de werknemer alleen verplicht bij te dragen aan zijn aanvullend pensioendoormiddelvanpremiesindienditvoorzienisdoordewerkgever.Ditis indemeestegevallenwelhetgeval.Indiendewerknemerpremiesbetaald,komt hij onder bepaalde voorwaarden in aanmerking voor een belastingkorting. De premies die de werkgever betaalt zijn onder voorwaarden aftrekbaar. Op dit momentwordterinhetBelgischeaanvullendepensioenveelalgestreefdnaareen premievrijpensioen. Vergelijkenderwijs kan opgemerkt worden dat in de verschillende landen de premies sterk afhankelijk zijn van het gekozen pensioenstelsel en dat het dus moeilijk is om hier in algemene bewoordingen over te spreken. In alle landen bestaat de mogelijkheid te kiezen tussen een definedbenefit‐ of een defined‐ contribution‐regeling welke vanwege het verschillend uitgangspunt logischerwijs tot een ander premiepercentage leiden. Ook komt het in de verschillende landen voordatdelastenwordengedragendoorófdewerkgeversófdewerknemers,óf datdelastenwordenverdeeld. 6.2.4 Ouderdomspensioen Nederland Duitsland Tot70%vanhetsalaris. DefinedBenefit:Normaal 1,875%vanhet pensioengevendloonmaal hetaantal deelnemingsjaren (middelloonregeling).214 DefinedContribution: Bijdrageschemadatleidt toteenuitkeringdie70% vanhetgemiddeldsalaris bedraagt. België DefinedBenefit:60%‐ 75%vanhet(gemiddeld oflaatstgenoten)salaris gerelateerdaanhetaantal dienstjaren(maximaal40 jaar). DefinedContribution: Afhankelijkvande ingelegdepremies,de rendementenende kostenvanhetpensioen oppensioendatum. PensioenLumpSum(veel voorkomendvanwege 212SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 213SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 214Eeneindloonregelingisookmogelijk,maardezewordtindepraktijkvrijwelnietmeergebruikt. 82 fiscaleredenen): DefinedBenefit:2maal hetsalaristotaanhet plafondplus8maalhet bedragbovenhetplafond gerelateerdaanhetaantal deelnemingsjaren (maximaal40jaar). DefinedContribution: Gebaseerdopconstante ofoplopendebijdragen. Meestalwordteendeel doordewerkgever betaaldeneendeeldoor dewerknemerineen verhoudingvan3:1. Ook de hoogte van de pensioenuitkering is sterk afhankelijk van het gekozen pensioenstelsel,bijdeverschillendestelselswordtechtereenzelfdeeinduitkomst nagestreefd.Dezeligtop70%vanhetgenotensalarisbijeenopbouwperiodevan 40jaar.Binneneendefinedcontributionregelingkomtditneerop1,875%vanhet gemiddeldsalarismaalhetaantaldeelnemingsjaren.Bijeendefinedcontribution‐ regeling ligt de uiteindelijke uitkering niet vast echter worden de bijdragen zo berekenddatuiteindelijkde70%grensbehaaldkanworden. In Duitsland kent men een vergelijkbaar uitgangspunt. Hier wordt ervan uitgegaan dat een ouderdomspensioen op basis van de tweede pijler maximaal 70%vanhetsalarisbedraagt.215 OokinBelgiëkentmeneenvergelijkbaarsysteem.Indienersprakeisvan een definedbenefitregeling is de hoogte van het ouderdomspensioen 60 tot 75% vanhet(gemiddeldoflaatstgenoten)salaris.Ditisvervolgensgerelateerdaanhet aantaldienstjaren,waarbijeenmaximumvan40jaarisingesteld.Indienersprake isvaneendefinedcontributionregelingisdehoogtevanhetouderdomspensioenin de tweede pijler afhankelijk van de ingelegde premies, de rendementen en de kostenvanhetpensioenopdepensioendatum. Geconcludeerdkanwordendatindeverschillendelandenwordtgepoogd in40jaareenpensioenoptebouwendatligtrondde70%vanhetsalaris.Hoedit wordtbereikthangtwederomafvanhetgekozenpensioensysteem. 6.2.5 Arbeidsongeschiktheidspensioen Het arbeidsongeschiktheidspensioen vormt geen onderdeel van de vergelijking tussen de pensioenstelsels van Nederland, België en Duitsland. Het is echter wel van belang om op te merken dat alle drie de landen wel een vorm van het arbeidsongeschiktheidspensioen kennen, maar in het kader van dit onderzoek is beslotenomhetarbeidsongeschiktheidspensioennietmeetenemen. 215SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 83 6.2.6 Nabestaandenpensioen Nederland Duitsland België Weduwenpensioen: Weduwenpensioen: Weduwenpensioen: Normaal70%vanhet DefinedBenefit:50%‐ DefinedBenefit:Normaal eigenlijke 60%vanhetsalarisbij 40%vanhetsalaris;of ouderdomspensioen. overlijdenindienst,of 60%vanheteigenlijke Wezenpensioen: 60%vanheteigenlijke ouderdomspensioen. 14%vanheteigenlijke ouderdomspensioen. Waardevanhetpensioen ouderdomspensioen DefinedContribution: ismeestal1‐2maalhet (20%vanhet 50%‐60%vanhet jaarsalaris. weduwenpensioen). eigenlijke Wezenpensioen: Normaalverdubbeldvoor ouderdomspensioen. DefinedBenefit:5%van vollewezen. Wezenpensioen: hetsalarisof10%‐20% 10%vanhetsalarisofvan vanheteigenlijke heteigenlijke ouderdomspensioen. ouderdomspensioen. Normaalverdubbeldvoor Normaaluitkeringtot vollewezen. 18jaar(25bijfulltime Lumpsumbijoverlijden: studenten).Normaal 2‐4jaarsalarissen,plus verdubbeldvoorvolle 0,5jaarsalarisper wezen. afhankelijkkind. HetnabestaandenpensioenvaltinNederlandintweedelenuiteen,teneerstehet partnerpensioen en ten tweede het wezenpensioen. Het partnerpensioen is de uitkering die de partner van de deelnemer krijgt na het overlijden van de deelnemer. Het wezenpensioen komt toe aan eventuele kinderen van de deelnemernadiensoverlijden.Gemiddeldheeftdenagelatenpartnerrechtopeen pensioentergrotevan70%vanhetpensioenwaardedeelnemerrechtopgehad zouhebben.Denagelatenkinderenhebbenrechtop14%vandezeuitkering.Iseen nagelaten kind een volle wees dan wordt de uitkering normaal gesproken verdubbeld. Ook in Duitsland wordt met betrekking tot het nabestaandenpensioen (Renten wegen Todes) 216 , dat in de tweede pijler kan worden opgebouwd, onderscheid gemaakt tussen het weduwepensioen of weduwnaarspensioen (WitwenrenteoderWitwerrente)enhetwezenpensioen(Waisenrente). Indienersprakeisvaneenweduwepensioenofweduwnaarspensioen217, dan is het soort pensioensysteem van belang. Duitsland kent namelijk twee soortenpensioensystemen,teweten:definedbenefitendefinedcontribution.218Bij de eerste soort is de bijdrage afhankelijk van het niveau van de uitkering. Het nabestaandenpensioen bedraagt hier 50%‐60% van het salaris als de persoon in kwestie,ofteweldegenedieisoverleden,isoverledenindienst.219Isdepersoonin 216Ziehoofdstuk4.1.1.c. 217Ziehoofdstuk4.1.1.c. 218Ziehoofdstuk3.2. 219§18BetrAVG. 84 kwestie niet overleden in dienst, dan geldt een percentage van 60%.220Bij de tweedesoortisdebijdrageechterafhankelijkvanhetniveauvandebijdrage.Het nabestaandenpensioen bedraagt in dit geval 50%‐60% van het eigenlijke ouderdomspensioen.221 Indien er sprake is van een wezenpensioen 222 , dan bedraagt het nabestaandenpensioen 10%223van het eigenlijke ouderdomspensioen óf van het salaris. De uitkering van het nabestaandenpensioen vinden plaats totdat de uitkeringsgerechtigde,inditgevaldewees,deleeftijdvan18jaarheeftbereikt.224 Voorstudentengeldteenleeftijdvan25jaar.225 Watbetrefthetnabestaandenpensioendatindetweedepijlerkanworden opgebouwd wordt ook in België een onderscheid gemaakt tussen een weduwe‐ weduwnaarspensioen en een wezenpensioen. Wat betreft het weduwe‐ weduwnaarspensioengeldt dat in gevalvaneendefinedbenefitregeling dat dit in beginsel 40% van het salaris bedraagt of 60% van het eigenlijke ouderdomspensioen.Watbetrefthetwezenpensioenkangesteldwordendatditin geval van een definedbenefitregeling 5% van het salaris of 10‐20% van het eigenlijke ouderdomspensioen bedraagt. Indien er sprake is van een volle wezen wordendezepercentagesverdubbeld. Uit het voorgaande kan de conclusie worden getrokken dat alle onderzochte landen een voorziening voor nabestaanden kennen. De voorziening wordt overal gesplitst in een partner‐ en een wezenregeling. De uitkeringen worden gerelateerd aan de hoogte van de uitkering waarop de overleden deelnemeraandepensioenregelingrechtzouhebbenwarehijnietoverleden. 6.2.7 Toekenning Nederland Nietvantoepassing. Duitsland Pensioenenmoeten wordentoegekendzodra hetdienstverbandwordt beëindigdofalsde werknemer,ouderdan 30jaar(na200925jaar) hetdienstverband beëindigdindienhij tenminste5jaarheeft deelgenomenaanhet pensioenplan. België Volledigetoekenning, maximale toekenningsperiodeis 1jaarindien overeengekomeninde pensioenovereenkomst, andersonmiddellijke toekenning. 220SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 221SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 222Ziehoofdstuk4.1.1.c.d. 223Ditpercentageondervindteenverdubbelingalsersprakeisvaneen‘volle’wees(=allebeide ouderszijnoverleden).Uitgangssituatieisdesituatievaneen‘half’‐wees.(=éénvandeoudersis overladen). 224SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 225Deleeftijdvan25jaargeldtslechtsvoorstudentendieeenvoltijdopleidingvolgen.Voor studentendieeendeeltijdopleidingvolgendgeldtde‘normale’leeftijdsgrensvan18jaar. 85 Ondertoekenningwordtinditverbandverstaanhetgerechtigdwordentotdein de tweede pijler opgebouwde pensioenrechten. Vele landen kennen een regeling waarbij opgebouwde rechten in de tweede pijler niet direct aan de werknemer toekomen. Pas nadat de werknemer een bepaalde periode in dienst is geweest krijgt hij zijn pensioenrechten toegekend. Zo kan bijvoorbeeld overeengekomen worden dat een werknemer na 1jaar 20% van zijn rechten krijgt toegekend, na 2jaar20%enzoverderoplopendtot100%na5jaar.Ditisvoorwerkgeverseen goedemethodeomwerknemersvoorlangeretijdaanzichtebinden.InNederland is zo’n systeem niet van toepassing, de opgebouwde pensioenrechten komen de werknemersdirecttoe. Duitsland kent wel een dergelijk systeem, er zijn echter twee momenten waarop de rechten direct moeten worden toegekend. Het eerste, is het moment waarop de werkgever het dienstverband tussen werkgever en werknemer beëindigd. Het tweede, is het moment waarop de werknemer het dienstverband beëindigd.Hierbijisechterwelvereistdatdewerknemerouderisdan25jaar226 én vijfjaar heeft deelgenomen aan het pensioenplan oftewel gedurende een periode van ten minste vijfjaar pensioenrechten in de tweede pijler heeft opgebouwd.227 Ook in België kent men het systeem van uitgestelde toekenning, de maximale toekenningsperiode is hier echter 1jaar en deze moet zijn overeengekomen in de pensioenovereenkomst. Is er niets overeengekomen dan worden de rechten direct toegekend. De verschillende stelsels hebben dus op dit puntookweeriedereeneigeninvulling. 6.3 Fiscaliteit DevergelijkingmetbetrekkingtothetNederlands,BelgischenDuitspensioenstel eindigtmetdefiscaliteit.Bijdevergelijkingmetbetrekkingtotdefiscaliteitkomen devolgendeaspectenaanbod: 1. Werkgeversbijdragen 2. Werknemersbijdragen 3. Uitkeringen 6.3.1 Werkgeversbijdragen Nederland Duitsland Socialezekerheid: Socialezekerheid: aftrekbaar; aftrekbaar; Aanvullend:aftrekbaar. Aanvullend:overhet algemeenaftrekbaar, maarafhankelijkvanhet gekozenpensioensysteem. België Socialezekerheid: aftrekbaar; Aanvullend:aftrekbaar, metuitzonderingvande ziektekosten. 226Bijdeelnameaaneenpensioenopbouwindetweedepijlervóór1januari2009geldteen leeftijdsgrensvan30jaar. 227SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.2. 86 DewerkgeversbijdragenaandepremieszijninNederlandaftrekbaaropbasisvan de omkeerregeling. Zoals eerder al opgemerkt worden aan deze aftrekbaarheid welgrenzengestelddoormiddelvanmaximaleopbouwpercentages. Ook in Duitsland geldt dat de sociale zekerheid op het gebied van werkgeversbijdragenaftrekbaaris.228Deaanvullendewerkgeversbijdragenzijnin beginsel eveneens aftrekbaar, maar hierbij geldt wel een afhankelijkheid ten aanzien van het gekozen pensioensysteem (defined benefit en defined contribution)229.230 Ook in België geldt dat de sociale zekerheid op het gebied van de werkgeversbijdragenaftrekbaarzijn.Dewerkgeversbijdragenvoorhetaanvullend pensioen, zijn onder voorwaarden aftrekbaar. Een van die voornaamste voorwaarden is de zogenoemde 80%‐ regel. Een uitzondering hierop zijn de bijdragenvoordeziektekosten,dezezijnnietaftrekbaar. Conclusie uit het voorgaande is dat in alle drie de landen de werkgeversbijdragenaftrekbaarzijn. 6.3.2 Werknemersbijdragen Nederland Duitsland België Socialezekerheid: Nietaftrekbaar Socialezekerheid: aftrekbaar(met (behoudensbinnen verplichtebijdragenzijn uitzonderingvandeAOW specialekosten). aftrekbaar; premie); Socialezekerheid:in Aanvullend: Aanvullend:aftrekbaar. principebetaalduithet belastingkortingonder nettosalaris. bepaaldevoorwaarden. Aanvullend:afhankelijk vanhetgekozen pensioensysteem. In Nederland zijn de werknemersbijdragen voor het tweedepijlerpensioen aftrekbaar. Echter de aftrekbaarheid wordt wettelijk begrensd door het Witteveenkader. De werknemersbijdragen zijn in Duitsland enkel en alleen aftrekbaar binnen de specialekosten.Daarnaastwordtdesocialezekerheidbetaalduithetnettosalaris. Ten aanzien van de aanvullende werknemersbijdragen geldt, net als bij de werkgeversbijdragen, dat deze in beginsel aftrekbaar zijn maar dat er wel een bepaalde mate van afhankelijkheid bestaat ten aanzien van het gekozen pensioensysteem(definedbenefitendefinedcontribution)231.232 WatbetreftdewerknemersbijdragengeldtinBelgiëdatvoordesocialezekerheid alleen de verplichte bijdragen aftrekbaar zijn. Werknemers die premies betalen 228SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.3. 229Ziehoofdstuk3.2. 230SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.3. 231Ziehoofdstuk3.2. 232SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016,p.3. 87 voor hun aanvullend pensioen kunnen onder voorwaarden een belastingkorting ontvangen. Geconcludeerdkanwordendatinalledriedeonderzochtelandendewerknemers bijdragen aan de premies voor het tweedepijlerpensioen onder voorwaarden aftrekbaar zijn. Om een onwenselijk grote doorschuiving van inkomen te voorkomen hebben de landen hier wel restricties aan gesteld. Deuitwerkingvan dezerestrictiesvariërenlichtelijkperland. 6.3.3 Uitkeringen Nederland Allepensioenenworden belastmetuitzondering vanhetnettopensioen. Duitsland Socialezekerheid:50% belastbaarditpercentage gaatindekomendejaren omhoognaar80%voor pensioeneningaandein 2020ennaar100%voor pensioeneningaande 2040 Aanvullend:afhankelijk vanhetgekozen pensioensysteem. België Pensioenuitkeringen wordenbelasttegenhet marginaletarief. Lumpsum‐uitkeringenbij pensioneringofoverlijden belasttegen: ‐16.5%op werkgeversdeel; ‐10%ophet werkgeversdeelindien uitbetaaldop65jarige leeftijdenactieftotdie datum; ‐10%ophet werknemersdeel Pensioenuitkeringenals omzettingvande lumpsumuitkeringdie belastisalshiervoor: 15%. In Nederland worden de uitkeringen volledig belast tegen het marginale tarief, uiteraardhoefternadepensioengerechtigdeleeftijdgeenpremiemeerteworden voldaan voor de AOW omdat gepensioneerden niet meer onder de kring der verzekerden vallen. Ook worden uitkeringen op basis van een nettopensioenregeling niet belast. Op een dergelijke regeling is de omkeerregel namelijknietvantoepassing. OphetgebiedvandeuitkeringenkentDuitslandverschillendemethoden.Zowordt er bij de sociale zekerheid aangeknoopt bij een belastbaar percentage met een hoogte van 50%. Duitsland kent, net als Nederland, een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. Deze verhoging heeft, naast de pensioengerechtigde leeftijd,ookzijnweerslagindebelastbaarheidvanuitkeringenophetgebiedvan sociale zekerheid. Het percentage van 50% wordt in de komende jaren namelijk verhoogdtot80%voorpensioeneningaande2020.Daarnageldtvoorpensioenen 88 ingaande 2040 een verhoging tot 100% belastbaarheid. In beginsel zijn de uitkeringenuitaanvullendepensioenengewoonbelast.Ditkanechter,afhankelijk vanhetgekozenpensioensysteem,anderszijn. Ook in België zijn in beginsel de uitkeringen tegen het marginale tarief belast. Hierop bestaat echter de uitzondering van uitkeringen in de vorm van kapitaal (lumpsum)bijpensioneringofbijoverlijden.Inditgevalisersprakevaneentarief van16,5%ophetwerkgeversdeel.Echterdittariefwordtverlaagdtot10%ophet werkgeversdeel indien de uitkering wordt uitbetaald op 65 jarige leeftijd en de werknemer tot die datum actief is geweest. Daarnaast bestaat er een belastingheffingvan10%ophetwerknemersdeel. Concluderendkangesteldwordendatinalleonderzochtelandeninbeginselinde tweede pijler de omkeerregel geldt. Op grond waarvan de uitkeringen worden belast.Echterinbepaaldegevallen,alshetNederlandsenettopensioen,isditniet hetgeval.Ingrensoverschrijdendegevallenkanditmogelijktotdubbelebelasting‐ ofdubbeleniet‐belastingheffingleiden. 89 7 Verslagenkantoorbezoeken Als MaRBLe projectgroep hebben wij Deloitte, PwC en Rabobank benaderd voor een gesprek om meer grip op de problematiek te krijgen en om een realistisch beeld te vormen van de problemen die er spelen. Onze doelstelling was om met professionals samen te komen om, onder andere, over de pensioenproblematiek enhunervaringentespreken. Ter voorbereiding op deze gesprekken hebben wij een aantal vragen opgesteld die behulpzaam konden zijn – en waren – tijdens de gesprekken. Deze vragen zijn ingedeeld in vijf categorieën, te weten: algemene vragen, vragen met betrekking tot internationaal recht/verdragen, vragen met betrekking tot België, vragen met betrekking tot Duitsland en vragen met betrekking tot de knelpunten/verbeterpunten. In de appendix is de vragenlijst opgenomen die behulpzaamisgeweesttijdensdegesprekken. In het navolgende zijn de verslagen van deze gesprekken opgenomen. Omwilledeoverzichtelijkheidiservoorgekozenompercategoriedebelangrijkste gegevenstenoteren. 7.1 Deloitte Woensdag 13mei 2015 hebben wij met een tweetal pensioenadviseurs van Deloitte Amsterdam van gedachte mogen wisselen betreffende de verschillende pensioenstelsels. 7.1.1 Algemenevragen Deloitteadviseertalleenwerkgevers.Dewerknemerkanzichderhalvebijvragen met betrekking tot pensioen wenden tot zijn werkgever. Uit het gesprek dat wij met Deloitte hebben gevoerd kan worden geconcludeerd dat pensioen een specifiek gebied is in de dienstverlening van Deloitte. Dit bleek ook uit de presentatie die de pensioenadviseurs gaven over hun werkzaamheden. Indien er sprakeisvangrensoverschrijdendearbeid,danishetbeleiddatergeenadvisering ‘overdegrensheen’plaatsvindt.Indergelijkesituatiesisderhalveveelcontactmet verschillendecollega’suithetbuitenland.Ervindtdusveelsamenwerkingplaats. Niet alleen met buitenlandse collega’s, maar ook met pensioenadviseurs van anderebedrijven. Bijdeadviseringwordtnietalleenoverpensioenengeadviseerd,maarook overonderanderedearbeidsovereenkomstenover–deandereaspectenvan–de socialezekerheid.Kortgezegdkomteenadviesvooreenklantdoormiddelvanhet volgende‘stappenplan’totstand: 1. Situatieanalyseren(oftewel,inkaartbrengen) 2. Bekijkenoferanderecollega’svanandereafdelingenbijmoetenkomen 3. Eenadviesschrijven 4. Eventueelnognadercontactmetdeklantinverbandmetnieuwevragen naaraanleidingvanhetgeschrevenadvies 90 7.1.2 Vragenmetbetrekkingtotinternationaalrecht/verdragen Het internationaal (belasting) recht speelt in de praktijk voor werkgevers een ondergeschikterol.Develeverschillendebelastingverdragenzijndaarentegenwel van groot belang. Vooral de rol die het bronland hierin vervult is van grote betekenis. De uitkeringsfase van pensioen is moeilijk vooruit te plannen. Niemand beschikt namelijk over een glazen bol. Nederland vindt het nieuwe belastingverdrag van 2012, dat per 1januari 2016 in werking treedt, tussen Nederland en Duitsland een verbetering. Voor gepensioneerden kan het nieuwe verdrag echter minder voordelig uitpakken. Deloitte informeert haar cliënten bij het inwerkingtreden van een nieuwe verdrag, in dit geval het verdrag tussen Nederlanden Duitsland. Denk hierbij aan informatieverstrekking per brief ofper mail. De vragen die betrekking hebben op het buitenland worden normaal gesproken,zoalsreedshiervooropgemerkt,doorverwezennaardedesbetreffende collega’s. 7.1.3 VragenmetbetrekkingtotBelgië Eengemistjaarkanwordeningehaald.Ditheefttemakenmetdebreukvan1/45. AangezienDeloittebijnageenzelfstandigenadviseert,kondendevragenhierover helaasnietbeantwoordworden. Daarnaast werd er nog gesproken over de tijd, toen het fiscaal aantrekkelijkwasomhetpensioenaftekopeninBelgië.Echterwerdergestelddat een emigratie nooit alleen fiscale voordelen heeft, er moeten andere beweegredenen zijn om uit Nederland te vertrekken. Deze waardeoverdracht is onder huidige wetgeving en het huidige verdrag tussen Nederland en België dan ooknietmeermogelijk. 7.1.4 VragenmetbetrekkingtotDuitsland In Duitsland is de fiscale faciliëring veel beperkter dan in Nederland. Een veel voorkomendetermisdatermoetworden‘gederisked’.Ditkomtkortgezegdneer opeenverschuivingvanDBnaarDC.233EenopmerkelijkverschiltussenNederland en Duitsland is dat in Duitsland het pensioen op de balans van de onderneming mag staan. Dit kan problemen veroorzaken. Het is namelijk een voorziening. Dit houdtindatditgeldnogniethoefttewordenuitbetaald. DasRentenpaket lijkt een goed idee van de Duitse regering te zijn. Zeker gezien het groot aantal mensen dat hiervan kan profiteren. Het is natuurlijk de vraag of Das Rentenpaket stand kan blijven houden. Dit omdat de financiering ervan nogal wat vraagtekens oproept. Of de (beoogde) financiering realistisch is moetdetoekomstuitwijzen. 233Ziehoofdstuk2.2. 91 7.1.5 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten Het belangrijkste knelpunt – en verschil – is de mogelijkheid tot afkoop van pensioen. Volgens de pensioenadviseurs kunnen er een aantal knelpunten worden gesignaleerd,teweten: • definitieverschillenvanbegrippen(vooralvoorgrensarbeiders) (elklandkanbegrippenandersinvullen); • mogelijkdubbeleheffing; • vanuitanderlandregelingvoortzetten; • conserverendeaanslag(10jaar); • beschikbarepremiestelselomzetten(verzekering); • voortzettenvanbuitenlandseregelingvan5jaar; • internationalewaardeoverdracht; Gedurende het gesprek is duidelijk geworden dat het huidige Nederlandse pensioenstel–opdenduur–moetveranderen.Zoisdeverplichtevaststellingniet meer van deze tijd. Volgens de pensioenadviseurs van Deloitte staat het pensioenstelselderhalvedanookaandevooravondvangroteveranderingen.Een goede–recente–ontwikkelingisdeverschuivingdiemomenteelzichtbaarisvan deDB‐regelingennaardeDC‐regelingen.234 Daarnaastishetookgoeddatergeenmedischekeuringisbenodigdvoorpensioen. Overeenstemming bestaat erover dat de solidariteit – in het huidige Nederlands pensioenstelsel–vangrootbelangis. MetinachtnemingvanhetvoorgaandekangeconcludeerdwordendatNederland nog veel kan leren van het Belgisch en Duits pensioenstelsel. Nederland moet daarnaastflexibelerworden,denkhierbijbijvoorbeeldaaneenhethuisals‘vijfde pensioenpijler’. 7.2 PwC Maandag 1juni 2015 hebben wij met een tweetal pensioenadviseurs en een specialistsocialezekerheidvanPwCinAmsterdamvangedachtenmogenwisselen betreffendedeverschillendepensioenstelselsinclusiefdesocialezekerheid. 7.2.1 Algemenevragen PwCheefthaardienstenonderverdeeldindrietakkenvandienstverlening,diezijn samengebrachtindrieLinesofService:PricewaterhouseCoopersAccountantsN.V. (Assurance), PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (Tax & HRS) en PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (Advisory). De pensioenafdeling – Pensions,Actuarial&InsuranceServices(afgekortPAIS)–maaktonderdeeluitvan Tax & HRS en bestaat momenteel uit circa 80 adviseurs met verschillende disciplines, waaronder fiscalisten, juristen en actuarissen, die vanuit kantoor Amsterdam, Rotterdam en Utrecht werken. PAIS adviseert cliënten op actuarieel, 234Ziehoofdstuk3.2. 92 verzekeringstechnisch en employee benefits gebied. Kenmerkend is de multidisciplinaireaanpak,datwilzeggendatvanuitdeverschillendedisciplinesin teamverband cliënten worden geadviseerd. PAIS adviseert zowel verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen als ondernemingen. Incidenteel vindt ook advisering aan particulieren plaats. De socialezekerheidsexperts zijn tevensonderdeelvanHRSenzijnwerkzaambinnendegroepGlobalMobility.Zij bestaan uit een groep van zeven specialisten die zich dagelijks bezighouden met vraagstukkenoverinternationalesocialezekerheid. De opdrachten/vraagstukken die PAIS krijgt zijn zeer divers, zowel op nationaal als op internationaal vlak. Daarin speelt de fiscaliteit soms een hoofdrol en soms eenbijrol.Bijnaiederecasusisuniek.Deaanpak/adviseringisdanookafhankelijk vandeklantendeopdracht. Voorbeeldcasus: Onlangs ontvingen de pensioenadviseurs van PAIS de vraag van een Belgische onderneming om hen te assisteren bij het opzetten van een pensioenregeling voor hun nieuwe Nederlandse entiteit. Dergelijkeopdrachten delen de pensioenadviseurs opinverschillendestappen/fasesennemenvaakenkelemaandeninbeslag.Zodient allereerstdeNederlandsepensioenregelingontworpenteworden;ineensessiewordt met de cliënt besproken wat de uitgangspunten van de regeling moeten zijn. In dit geval wenste de cliënt een pensioenregeling in Nederland te hebben die gelijkwaardigisaanhunBelgischeregeling.Ditisuiteraardnieteenvoudiggeziende verschillenindefiscalewet‐enregelgevingtussenNederlandenBelgië.Daarnaastis bijvoorbeeldookhetstaatspensioen–datinNederlandisgeïntegreerdindetweede pijler door de AOW‐franchise – in België ruimer dan in Nederland. Uiteindelijk hebben de pensioenadviseurs een blauwdruk opgesteld van een regeling die qua pensioenresultaatvergelijkbaarismetdeBelgischeregeling.Nagoedkeuringvande blauwdrukdoordecliëntishetselectietrajectvooreenpensioenuitvoerdervanstart gegaan. Daarbij zijn verschillende uitvoerders benaderd en hebben onderhandelingen plaatsgevonden. Na overeenstemming over de voorwaarden zijn de afspraken tussen de uitvoerder en de cliënt formeel vastgelegd en de implementatiefase gestart.In deze laatste fase hebben de pensioenadviseurs geassisteerdbijhetcontrolerenvandejuridischedocumentendiedoordeuitvoerder zijnopgesteld,zoalshetpensioenreglementendeuitvoeringsovereenkomst. Tijdensdegesprekkenmetcliëntenmoeterrekeningmeewordengehoudendater een kennisverschil is tussen de pensioenadviseur enerzijds en de desbetreffende cliëntanderzijds.Daaromgevendeadviseursvaakopgrafischewijzeinzichtinde doorgaans ingewikkelde pensioenmaterie en de vragen en eventuele problemen die er bij de cliënt spelen. PwC heeft bovendien een huiscartoonist die hierin regelmatigondersteuningbiedt. 93 Indien PwC Nederland te maken krijgt met cliënten die grensoverschrijdende activiteiten verrichten, kan PwC Nederland gebruik maken – oftewel, terugvallen op – PwC Europe (samenwerkingsverband PwC Nederland, PwC België, PwC Oostenrijk,PwCDuitslandenper1juliisdaarookPwCTurkijeaantoegevoegd)of andere PwC kantoren. De basisvragen kunnen en zullen door de Nederlandse (pensioen)adviseurs worden beantwoord en specifieke vragen zullen door de (pensioen)adviseurs in het desbetreffende land worden beantwoord. Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat de cliënten in ieder geval op een zo goed – en volledig–alsmogelijkemanierwordenbediend. Verder is ook de Wft wetgeving van groot belang bij de advisering. De Wft stelt inhoudelijke eisen aan de wijze waarop advisering met betrekking tot een verzekerdtweedepijlerpensioenproductplaatsvindt.IndeWftisbeschrevenwelke fases / stappen daarbij doorlopen moeten worden. Met de komst van de Wft wetgevingisveelveranderdophetgebiedvanpensioen(advisering). 7.2.2 Vragenmetbetrekkingtotinternationaalrecht/verdragen De pensioenadviseurs staan vanuit hun adviseursrol neutraal tegenover de verdragendieerbestaan.Hetiszoalshetisenhetisgeenkwestievangoedoffout. Wel is het zo dat wijzigingen in belastingverdragen voor individuen aanzienlijke gevolgen kunnen hebben en daarom goed onderbouwd moeten worden. De pensioenadviseurs zijn het er unaniem over eens dat een betere onderbouwing van een aantal (onderdelen in) verdragen gewenst was/is. Zo is bijvoorbeeld de 15.000 euro grens in het nieuwe verdrag tussen Nederland en Duitsland opmerkelijk, daar elke motivering ontbreekt. Dit terwijl deze grens ongetwijfeld eenbehoorlijkaantalmensenraakt. DeafgelopenjarenisduidelijkgewordendatNederlandsteedsmeeralsbronland heffingsbevoegdwilzijn.Erzijnzowelargumentenvooralsargumententegeneen bronstaatheffing. OokinhetmeestrecenteverdragmetBelgiëheeftNederlandeen(geclausuleerde) bronstaatheffing (bij bepaalde omstandigheden) afgedwongen. Een van de doelstellingen van het verdrag was namelijk het tegengaan van ‘pensioenvlucht’ vanNederlandnaarBelgië.Hetisechtermaardevraagofditverdrageengroterol speelt/heeft gespeeld in het tegengaan van de ‘pensioenvlucht’. De kennis van burgersmetbetrekkingtotbelastingverdragenisdoorgaansimmersbeperkt(eris bij pensioenen en belastingen in grensoverschrijdend verband al gauw hulp van eenadviseurnodig).Verderishetdevraagofeenfiscaalmotiefalleenvoldoendeis om daadwerkelijk te emigreren. Vaak kijken mensen ook naar de bredere maatschappelijke context; zo heeft België een tijd lang een politieke instabiliteit gekend. 94 Tot slot werken de socialezekerheidsspecialisten veel met EU Verordening 883/2004 en bilaterale socialezekerheidsverdragen. Nederland heeft veel bilaterale verdragen, relatief lage socialezekerheidskosten en goede benefits. Dit zorgt ervoor dat Nederland op dit gebied een aantrekkelijk land is om (hoofd)kantorentevestigen. 7.2.3 VragenmetbetrekkingtotBelgië In België bestaan er drie verschillende pensioenstelsels voor het staatspensioen: het stelsel van de werknemers, het stelsel van de overheid (ambtenaren) en het stelselvandezelfstandigen.HetBelgischestaatspensioenisinkomensgerelateerd. Voor het inkomen wordt daarbij uitgegaan van het inkomen waarover sociale bijdragen zijn betaald. Indien iemand geen inkomen heeft, is hij de minimum bijdrageverschuldigd. Iemanddienietonderéénvandedriestelselsvalt,bouwtgeenBelgischwettelijk pensioen op. Iemand die wel tot één van de drie categorieën behoort, zal doorgaans ook een inkomen genieten. Bij werknemers en ambtenaren is dat eigenlijkaltijdhetgeval,bijzelfstandigenkanhetvoorkomendatzijgeeninkomen hebben (bijvoorbeeld in jaren dat zij verlies maken). In dat geval kunnen zij aanspraakmakenopeenminimumpensioen,mitszijkunnenaantonentenminste 2/3vaneenvolledigeloopbaantehebbenvolbracht(tenminste2/3van45jaar= 30jaar). Hiertoe wordt het loon voor de jaren waarin geen of weinig inkomen is genoten,voordevaststellingvanhetpensioenverhoogdtoteenminimumloon. Naast de wettelijke pensioenstelsels kent België de inkomensgarantie voor ouderen(IGO).Ditiseensoortbijstandsregeling. Indien je in een jaar niet in België hebt gewerkt maar in het buitenland, kunnen zichvoorhetBelgischewettelijkepensioenverschillendesituatiesvoordoen: 1. DeBelgischeSV(incl.opbouwwettelijkpensioen)wordtvoortgezet tijdensdebuitenlandseperiodeopbasisvaneenA1‐verklaring:de buitenlandperiodeleidtdanniettotgemistejarenvoordeopbouwvan Belgischwettelijkpensioen 2. DeBelgischeSVwordtnietvoortgezetenerissprakevaneen buitenlandperiodeineenEU/EER‐landofeenverdragsland:de buitenlandperiodeleidtweltotgemistejarenvoordeopbouwvan Belgischwettelijkpensioen.Dezejarenkunnenniet‘ingekocht’worden. 3. DeEuropesesocialezekerheidsverordeningisnietvantoepassingeneris sprakevaneenbuitenlandperiodeineenniet‐verdragsland:de buitenlandperiodeleidtweltotgemistejarenvoordeopbouwvan Belgischwettelijkpensioen.Dezejarenkunnenondervoorwaardenechter wel‘ingekocht’wordenviadeDienstvoordeBijzondere Socialezekerheidsstelsels(DIBISS) 95 Voorhetwerkgeversgerelateerdetweedepijlerpensioenishetpensioenreglement leidend voor het antwoord op de vraag op voortzetting tijdens een buitenlandperiodemogelijkis. HetBelgischewettelijkepensioenisgebaseerdophetmiddelloonsysteemendus wordtuitgegaanvandelonenindebetreffendejaren.Dezelonen(endusnietde aanspraken) worden geherwaardeerd met een index.Voor ambtenarengeldteen eindloonregeling,gebaseerdophetgemiddeldeloonindelaatste5jaar(wordt10 jaar). 7.2.4 VragenmetbetrekkingtotDuitsland EenbelangrijkverschiltussendeNederlandseenDuitsepensioenwetgevingisdat het in Nederland verplicht is het pensioen extern onder te brengen en af te financieren, terwijl het in Duitsland ook mogelijk is om een boekreserve aan te houden op de balans van de onderneming (Direktzusage). Ook in de fiscale wetgeving,inclusiefdematevanfiscalefacilitering,bestaandenodigeverschillen. In Duitsland moet er rekening mee worden gehouden dat de fiscale faciliëring afhankelijkisvandeuitvoeringvandepensioenregeling. Zowel in Nederland als Duitsland is een trend zichtbaar van DB‐ naar DC‐ regelingen.Ookhiergeldtvolgensdeadviseursweerdatnietperdefinitiegesteld kan worden dat dit een positieve of negatieve ontwikkeling is. Dit is mede afhankelijk vanuit welk perspectief je naar deze trend kijkt: vanuit werkgeversperspectief,werknemersperspectief,maatschappelijk perspectief,arbeidsmarktperspectief,wetgevingsperspectiefetc.Metnamevanuit werkgeversperspectiefisdeovergangvanDBnaarDCeenlogischeontwikkeling. DC‐regelingen kennen namelijk een aantal voordelen. Zo wordt accounting technischlievervooreenDC‐regelinggekozenomdatbijDB‐regelingendoorgaans een voorziening op de balans moet worden opgenomen die het eigen vermogen drukt. Bij DC‐regelingen liggen bovendien de risico’s (bijvoorbeeld het langleven risicoenhetbeleggingsrisico)bijdewerknemer.Ookbiedenverzekeraarssteeds minder vaak DB‐regelingen aan omdat de garantiekosten en uitvoeringskosten hoogzijn. ‘DasRentenpakket’inDuitslandbevatviermaatregelen: 1. Pensioenuitkeringvanafleeftijd63(wordtstapsgewijsverhoogd)zonder kortingvoorvervroegingvandepensioenleeftijd,voorwerknemersdieal 45jaarpremiesbetalen.Deadviseurszienindezemaatregelveel parallellenmethet40‐deelnemingsjarenpensioeninNederland. 2. ‘Moederrente’voorvrouwendievoor1992kinderenhebbengekregen.Dit kangezienwordenalseenstukjewaarderingvoordekeuzevoorhet moederschapendaarmeewellichthetopgevenvanbepaalde carrièrekansen. 96 3. Arbeidsongeschiktheidsuitkeringvoormensendieom gezondheidsredeneneerdermetpensioenmoeten.Ditsluitaanbijde discussieinNederlandoverzwareberoepen. 4. Hogerrevalidatiebudget. 7.2.5 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten Erkunneneenaantalverschillenwordengeconstateerdbijdevergelijkingvande pensioenstelsels van de drie landen. In België koopt bijvoorbeeld bijna iedereen zijn pensioen af, mede omdat dit fiscaal gestimuleerd wordt; een kapitaalsuitkering (afkoop) kent een gunstiger belastingtarief dan periodieke uitkeringen. Nederland zou, in de ogen van de adviseurs, moeten overwegen om ook (gedeeltelijke) afkoop toe te staan. Denk aan het voorstel vande commissie‐ Kappelle,dieeendrietrapsraketvoorstelde:eendeelverplichtvoordeoudedag, een deel afkoopbaar voor gelimiteerde (maatschappelijke of anderszins nuttige) bestedingsdoelen–zoalszorgofafbetalingwoningschuld–eneendeelafkoopbaar meteenvrijbestedingsdoel. EenanderverschilmetbetrekkingtotBelgiëisderendementsgarantie.InBelgiëis voorDC‐regelingeneenwettelijkerendementsgarantievoorgeschreven,dezekent Nederlandniet.Verderisdepremie‐inleginBelgiënietleeftijdsafhankelijk,maar salarisafhankelijk. Een groot verschil tussen Nederland en Duitsland is met name de uitvoering van pensioen. In Duitsland worden veel pensioenregelingen van oudsher ‘in‐house’ uitgevoerd en zijn dus niet extern ondergebracht. Bovendien zijn de regelingen ‘unfunded’. Het is dus maar de vraag of op pensioendatum de onderneming voldoendegeldenheeftomdepensioenuitkeringentevoldoen.Overigensziende pensioenadviseursweleentendensinDuitslanddatwerkgeverssteedsvakerhun pensioenregelingexternonderbrengenenaffinancieren. InNederlandzijnverderdeafgelopenjarendefiscalelimietenmetbetrekkingtot depensioenopbouwbehoorlijkverlaagd.Zoishetpensioengevendsalarisafgetopt op €100.000 en is pensioenopbouw boven die grens alleen mogelijk in de vorm vaneennettopensioenregelingofeennettolijfrente.Dezeregelingenleidenechter totgrensoverschrijdendeknelpunten. OokzijnergroteverschillentussenNederland,BelgiëenDuitslandwatbetreftde eerste pijler. Nederland kent een vast bedrag toe vanaf pensioengerechtigde leeftijd, onafhankelijk van de betaalde premies. In Duitsland is de staatspensioenuitkering afhankelijk van de pensioenbijdragen van de individuele medewerkergedurendedeopbouwperiode. 97 7.3 Rabobank Vrijdag19juni2015hebbenwijmeteentweetalpensioenadviseursvanRabobank Nederland van gedachte mogen wisselen betreffende de verschillende pensioenstelsels. 7.3.1 Algemenevragen DeRabobankiseencoöperatie.Degeschiedenisvandebankvoertverteruginhet verleden: 1896 om precies te zijn. Destijds was er nog sprake van de BoerenleenbanknaarhetvoorbeeldvandeDuitserRaiffeisen.Eenkenmerkvande Rabobankisdatdebankalleenledenengeenaandeelhoudersheeft. De Rabobank is onderverdeeld in verschillende lokale banken.235Denk hierbij bijvoorbeeld aan Rabobank Maastricht e.o., Rabobank Parkstad Limburg en RabobankRoermond‐Echt. De Rabobank kent – grofweg – drie takken, te weten: particulieren, Private BankingenBedrijven.236DecollectievepensioenafdelingvandeRabobankbevindt zich in de tak Bedrijven. Dit blijkt onder meer uit het feit dat de Rabobank Bedrijvenalleenwerkgevers,endusgeenwerknemers,adviseert.Uiteraardgeeft de Rabobank alleen advies aan mensen die ook daadwerkelijk klant zijn van de lokalebank. 7.3.2 Vragenmetbetrekkingtotknelpunten/verbeterpunten Devraagdiekanwordengesteldiswateronder‘collectief’wordtverstaan.Vooral deWetFinancieelToezicht(Wft)metbetrekkingtotdetweedepijlerisvangroot belang. Naast de Wft is de Wet op de Medische Keuringen (WMK) onlosmakelijk verbonden met de tweede pijler. De tweede pijler heeft twee kernbegrippen, te weten:collectiviteitensolidariteit237. InNederlandishetbedrijfstakpensioenfondsvangrootbelang.Ongeveer 80%vandewerknemersisverplichtaangeslotenbijhetbedrijfstakpensioenfonds. DeAOWinNederlandgaattotgroteproblemenleiden.Hethuidige(AOW) stelsel zal namelijk onbetaalbaar worden. Er is dan ook grote behoefte aan verandering. Het is echter nog maar de vraag of het huidige Nederlands pensioenstelsel daadwerkelijk op korte termijn zal veranderen. De Nederlandse overheidisnamelijkreedsmeerderejarenbezigmethervormplannen. Een betaalbaar alternatief zou kunnen zijn dat bij de DB‐regelingen een grens gegarandeerd wordt, zodat er een basispensioen is gegarandeerd. Het meerdere, het gedeelte dat over deze grens heen gaat, moet dan DC zijn. Hierbij moeterwélrekeningwordengehoudenmetdeomvangvanhetinkomen. Depensioenadviseursvondenheteengoedideeomafkoopvanpensioen mogelijk te maken om bijvoorbeeld een aflossing van de eigenwoningschuld, 235Per1januari2016wordtergeenonderscheidmeergemaakttussendeverschillendelokale banken.Delokalebankenzullenpervoorgenoemdedatum‘samensmelten’totéénbank:Rabobank Nederland. 236BestaandeuitMKBenGrootzakelijk. 237Ditgeldtvoorbedrijfstakpensioenfondsen. 98 oftewelhypotheek,terealiserenofvoordeinkoopvanzorg.Aandezeafkoopmoet wel een grens én heldere voorwaarden gekoppeld worden. Nederland moet, en kan, hieromtrent een voorbeeld nemen aan België dat een dergelijke afkoopmogelijkheidreedskent. 7.4 Gevolgtrekking Alle pensioenadviseurs zijn het erover eens dat het huidige Nederlands pensioenstelsel niet houdbaar is. Er zal derhalve op korte termijn verandering moeten komen. De mogelijke oplossingen zijn divers. Er moet echter rekening wordengehoudendathetpensioeninonzehuidigesamenlevingnietmeerwegte denken valt en dat kleine ‘ontwikkelingen’ grote – negatieve – gevolgen kunnen hebben.Pensioenisnamelijk,kortgezegd,nietsandersdansparenvoorlater. 99 8. Afronding Eenvaakgehoordeopmerkingisdatwieaanheteindvanietsgekomeniseigenlijk weerterugisaanhetbegin.Dezeopmerkingisnaaronzemeningookoponsvan toepassing.Enkelemaandengeledenstaptenwijzogoedalszondervoorkennisde wereldderpensioenenbinnen.Nuwijaanheteindvanhetprojectgekomenzijn, hebben wij een beeld gekregen van de onderzochte pensioenstelsels, maar realiserenwijonsdestemeerdaternogheelveelteonderzoekenenontdekken valt. Onze onderzoeksopzet was erop gericht een beeld te vormen van de pensioenstelsels in Nederland, Duitsland en België. Daarna zouden wij, door de stelsels met elkaar te vergelijken, kunnen signaleren wat mogelijke knelpunten zouden kunnen zijn bij grensarbeid en emigratie. Allereerst hebben wij echter gekekennaardepensioeneninhetinternationaalbelastingrecht. Het internationaal belastingrecht bepaalt welk land zijn heffings‐ bevoegdheid over pensioenen kan uitoefenen. Een belangrijke rol op dit gebied wordt gespeeld door de belastingverdragen tussen de verschillende landen. De regelingen uit het nieuwe verdrag tussen Nederland en Duitsland en het verdrag tussenNederlandenBelgiëkomenvooreengrootdeelovereen.Hoofdregelisdat de woonstaat heffingsbevoegd is over de pensioenuitkeringen, indien de pensioenuitkering echter in een bepaald kalenderjaar boven een bepaald bedrag komtisdebronstaatheffingsbevoegd. Uitdeinventarisatieenvergelijkingvandestelselsisgeblekendatdezeindebasis ergveelopelkaarlijken.Indedrielandenwordtdoormiddelvantoepassingvan de omkeerregel gestimuleerd dat inwoners inkomen sparen voor later. Tevens wordtinalledriedelandenvoorzienineenbasisvoorzieningdoordeoverheiden kunnen inwoners zichzelf daarnaast aanvullend verzekeren. Deze aanvullende verzekering kan op individuele basis maar ook op meer collectieve basis plaatsvinden. In alle drie de landen worden de meeste collectieve verzekeringen gerelateerd aan de arbeidsverhouding. Wat vergelijkenderwijs opvalt is dat de verhoudingen tussen het staatspensioen en de aanvullende pensioenen in de verschillendelandenerguiteenlopen.MetnameinNederlandisdeomvangvande arbeid gerelateerde pensioenen erg groot. De verschillende verhouding is ook terugtezienindeomvangvanderegelingenindeverschillendepijlers.Eenander opvallendverschilisdewijzevanverhogingvandepensioengerechtigdeleeftijd. Naast het onderzoek op basis van de literatuur, hebben wij ook geprobeerd een koppelingtemakenmetdepraktijk.Daartoehebbenwijenkelekantoorbezoeken afgelegd waarbij wij hebben mogen spreken met professionals die op dagelijkse basisindepensioenpraktijkbezigzijn.Methenbesprakenwijhunwerkveldende problematiek die zij hierin tegenkomen. Ook werd meer in algemene zin over pensioenen gesproken. Het algemene beeld is dat de pensioenwereld door demografische en economische ontwikkelingen voorlopig nog behoorlijk in 100 beweging zal blijven. Nederland, Duitsland en België hebben op dit gebied met vergelijkbareproblementekampen.Eenblikoverdegrensnaardedaargekozen oplossingeniszeeraantebevelen. Alsafrondingvanonsonderzoekhebbenwijonzebevindingenmogenpresenteren in het vaktechnisch overleg pensioenen van de Universiteit Maastricht, ook met dezespecialistenhebbenwijvangedachtenmogenwisselen. Aanheteindvanonsonderzoekkomenwijtotdeconclusiedatwijdoordeelname aan dit project veel hebben geleerd, maar dat er ook nog veel te leren valt. De pensioenwereld heeft zich voor een klein stukje aan ons geopenbaard, wij willen iedereenbedankendiehierbijbehulpzaamisgeweest. 101 Literatuurlijst Literatuur BMAS2015 BMAS,RatgeberzurRente,Bonn2015. BMAS2014 BMAS,ZusätzlicheAltersvorsorge,Bonn2014. BMAS2014 BMAS,DasneueRentenpaket,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014. BMAS2014 BMAS,Renteab63,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014. BMAS2014 BMAS,DieMüterrente,alleswasSiewissenmüssen,Bonn2014. BMAS2014 BMAS,DieneueErwerbsminderungsrente,alleswasSiewissenmüssen,Bonn 2014. Bollen‐VandenboornenJanssen2015 A.H.H.Bollen‐VandenboornenE.H.M.Janssen,‘Draaiaftoppingtonplussersterug vanwegegrensarbeiders’,Pensioenpro2015. DeGraaf2014 A.C.G.A.C.deGraafe.a.,Internationaalbelastingrecht,Deventer:Kluwer2014. Peeters2008 B.Peeters,HetBelgisch‐Nederlandsdubbelbelastingverdrag,Brussel:Larcier2008. SwissLifeNetwork2015‐2016 SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualGermany,Zürich2015‐2016. SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualNetherlands,Zürich2015‐2016. SwissLifeNetwork,BenefitsReferenceManualBelgium,Zürich2015‐2016. Theunis2006 J.Theunis,‘Hetfiscaallegaliteitsbeginsel.Eenstandvanzakenna10jaar rechtspraakvanhetArbitragehof’,TFR2006,p.83. Vandendijk&Hendrickx2008 M.Vandendijk&C.Hendrickx,Aanvullendepensioeneneenfiscalejuridische analysevanuitBelgischenEuropeesperspectief,Brussel:Larcier2008. 102 Vanmaercke&Wittemans2009 A.VanmaerckeenG.Wittemans,Inleidingtotdeinternationalefiscaliteit, Antwerpen:Intersentia,2009,p.12‐14. Wagner2011 Wagner,GablerVersicherungslexikon,Wiesbaden:Springer2011. Weerepas2015 M.J.G.A.M.Weerepas,‘AOWenAnw’,in:A.H.H.Bollen‐Vandenboorn(red.),Pensioen endebelangrijkstetoekomstvoorzieningen,DenHaag:SduUitgevers2015. VanderWiel‐Rammeloo2013 D.V.E.MvanderWiel‐Rammeloo,Loonheffingen,Deventer:Kluwer2013. Jurisprudentie HofvanJustitievandeEuropeseUnie HvJ28januari1992,nr.C‐204/90. HvJ14februari1995,nr.C‐279/93. HvJ11augustus1995,nr.C‐80/94. HvJ28april1998,nr.C‐118/96. HvJ3oktober2002,nr.C‐136/00. HvJ23juni2003,nr.C‐422/01. HvJ5juli2007,nr.C‐522/04,V‐N2007/33.11. Wetgeving Kamerstukken KamerstukkenII1994/95,24169,nr.3,p.1. Staatsblad Stb.1999,211. Stb.2014,567. Stb.2015,198. Stb.2015,218. Regelgeving EuropeseCommissie Mededelingvan19april2001,nr.COM(2001)214def.,PbEG2001,nr.C165. Verordeningnr.883/2004. 103 Gebruiktewebsites www.bpb.de www.bpb.de/politik/innenpolitik/rentenpolitik/141459/das‐3‐saeulen‐system‐ der‐alterssicherung www.bpb.de/politik/innenpolitik/rentenpolitik/141460/die‐1‐saeule www.elfri.be www.elfri.be/juridische‐informatie/nulla‐poena‐sine‐lege. www.onprvp.fgov.be www.onprvp.fgov.be/NL/futur/pension/savings/paginas/default.aspx www.rentenpaket.de www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html www.rsvz.be www.rsvz.be/sites/rsvz.be/files/publication/sociale_bijdragen.pdf. www.socialsecurity.be www.socialsecurity.be/CMS/nl/citizen/displayThema/professional_life/PROTH_1 2/PROTH_12_3/PROTH_12_3_1/PROTH_12_3_1_3.xml. www.wirtschaftslexikon.gabler.de www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/direktzusage.html?extGraphKwId=5 5194 www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/unterstuetzungskasse.html?extGrap hKwId=82808 www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/direktversicherung.html?extGraphK wId=55193 www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/pensionsfonds.html?extGraphKwId =87392 www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/pensionsfonds.html?extGraphKwId =80686 www.zilverfonds.be www.zilverfonds.be/pdf/Groen%20boek.pdf 104 Appendix Figurenm.b.t.Nederlandspensioenstelsel Bijlage1WatbedraagtdeAOW? Alleenstaanden: Bedragpermaand metheffingskorting zonderheffingskorting Bruto* €1.111,55 €1.111,55 Loonheffing €0,00 €206,67 BijdrageZvw €53,91 €53,91 Netto €1.057,64 €850,97 * Het brutobedrag is inclusief de inkomensondersteuning AOW van €25,35. Het brutobedragisexclusiefvakantiegeld.Hetvakantiegeldisbruto€69,32permaand enwordtindemaandmeiuitbetaald. Getrouwdofsamenwonend:BeidepartnershebbenAOW: Bedragpermaandperpersoon metheffingskorting zonderheffingskorting Bruto* €765,95 €765,95 Loonheffing €0,00 €142,25 BijdrageZvw €37,14 €37,14 Netto €728,81 €586,56 * Het brutobedrag is inclusief de inkomensondersteuning AOW van €25,35. Het brutobedrag is exclusief het vakantiegeld. Het vakantiegeld is bruto €49,51 per maandenwordtindemaandmeiuitbetaald. 105 Getrouwd of samenwonend: De ene partner heeft nog geen AOW en de anderepartnerkrijgtgeentoeslag: Bedragpermaand metheffingskorting zonderheffingskorting Bruto* €765,95 €765,95 Loonheffing €0,00 €142,25 BijdrageZvw €37,14 €37,14 Netto €728,81 €586,56 * Het brutobedrag is inclusief de inkomensondersteuning AOW van €25,35. Het brutobedrag is exclusief vakantiegeld.Het vakantie‐uitkering bedraagt bruto €49,51permaandenwordtindemaandmeiuitbetaald. Getrouwd of samenwonend: De ene partner heeft nog geen AOW en de anderepartnerkrijgteenvolledigetoeslag: Bedragpermaand metheffingskorting zonderheffingskorting Bruto* €1.506,55 €1.506,55 Loonheffing €99,08 €279,50 BijdrageZvw €73,06 €73,06 Netto €1.334,41 €1.153,99 * Het brutobedrag is inclusief de inkomensondersteuning AOW van €25,35.Het brutobedragisexclusiefvakantiegeld.Hetvakantiegeldisbruto€99,02permaand enwordtindemaandmeiuitbetaald. 106 Getrouwd of samenwonend: De ene partner heeft nog geen AOW en de anderepartnerkrijgteentoeslagdiemet10%isverlaagd**: Bedragpermaand metheffingskorting zonderheffingskorting Bruto* €1.432,49 €1.432,49 Loonheffing €85,66 €266,08 BijdrageZvw €69,47 €69,47 Netto €1.277,36 €1.096,94 * Het brutobedrag is inclusief de inkomensondersteuning AOW van €25,35. Het brutobedragisexclusiefvakantiegeld.Hetvakantiegeldisbruto€94,07permaand enwordtindemaandmeiuitbetaald. ** Per 1augustus 2011 is detoeslagmet maximaal 10% verlaagd. De verlaging geldt alleen voor huishoudens met een gezamenlijk inkomen vanaf €2.627,56 brutopermaand. 107 Figurenm.b.t.Duitspensioenstelsel Figuur1Pijlersvanhetpensioen Figuur2Soortenpensioen 108 Figuur3DepensioenformuleinhetDuits Figuur4DepensioenformuleinhetNederlands 109 Figuur5238HetpijlersysteeminDuitsland Figuur6239ProcentueleverhoudingenvanhetpijlersysteeminDuitsland 238www.bpb.de/politik/innenpolitik/rentenpolitik/141459/das‐3‐saeulen‐system‐der‐ alterssicherung. 110 Figuur7240MindmapmetbetrekkingtotdeDuitsedirectetoezegging 239www.bpb.de/politik/innenpolitik/rentenpolitik/141460/die‐1‐saeule. 240www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/direktzusage.html?extGraphKwId=55194. 111 Figuur8241MindmapmetbetrekkingtothetDuitseondersteunendfonds 241 www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/unterstuetzungskasse.html?extGraphKwId=82808. 112 Figuur9242MindmapmetbetrekkingtotdeDuitsedirecteverzekering 242www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/direktversicherung.html?extGraphKwId=55193. 113 Figuur10243MindmapmetbetrekkingtothetDuitsepensioenfonds 243www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/pensionsfonds.html?extGraphKwId=87392. 114 Figuur11244MindmapmetbetrekkingtotdeDuitsepensioenkas 244www.wirtschaftslexikon.gabler.de/Definition/pensionsfonds.html?extGraphKwId=80686. 115 Figuur12245DeopbouwvanDasRentenpaket Figuur13246DevoorwaardenvoorDasRentenpaket 245www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 246www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 116 Figuur14247HoewordtergereageerdopDasRentenpaket? Figuur15248WatDasRentenpaketgaatkosten 247www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 248www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 117 Figuur16249WieprofiteertvanDasRentenpaket? Figuur17250Pensioenvanaf63jaar 249www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 250www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 118 Figuur18251Drievoorbeeldenmetbetrekkingtotpensioenvanaf63jaar Figuur19252Wanneerermetpensioenkanwordengegaanbijhetpensioenvanaf63jaar 251www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 252www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 119 Figuur20253Pensioenvanaf63jaarendeAusschlussfrist Figuur21254Hetmoederpensioen 253www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 254www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 120 Figuur22255Hetverhoogdearbeidsongeschiktheidspensioen Figuur23256Hetarbeidsongeschiktheidspensioen 255www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 256www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 121 Figuur24257Hethogerrevalidatiebudget Figuur25Hetovergangsrechtbijdeverdragstoepassing 257www.rentenpaket.de/rp/DE/Service/Mediathek/Infografiken/infografiken‐zum‐ rentenpaket.html. 122 Figurenm.b.t.Belgischpensioenstelsel Datum 2012 2013 2014 2015 vanaf 2016 Minimumleeftijd Uitzonderingenlangeloopbanen 60jaar Loopbaanvoorwaarde (*) 35jaar 60,5jaar 38jaar 60jaar,bijloopbaanvan40jaar 61jaar 39jaar 60jaar,bijloopbaanvan40jaar 61,5jaar 40jaar 60jaar,bijloopbaanvan41jaar 62jaar 40jaar 60jaar,bijloopbaanvan42jaar 61jaar,bijloopbaanvan41jaar / Figuur1258Verhogingvandeleeftijdomvervroegdmetpensioentegaan Figuur2259Formuleberekeningpensioenperloopbaanjaar hetmaximumbrutomaandbedrag: Datum Indexcijfer Pensioenaanhet Pensioenals gezinsbedrag alleenstaande 01.01.2015 136,09 2.761,48EUR 2.209,19EUR NB:wegensinhoudingenzalhetontvangennettobedragmeestal kleinerzijn. Figuur3260Dooreenmaximumloonaanpensioenopgebouwdtehebben,isditbedragde maximaleuitkeringdieverkregenkanworden 258www.onprvp.fgov.be/NL/profes/benefits/retirement/age/paginas/default.aspx. 259www.onprvp.fgov.be/NL/profes/calculation/paginas/default.aspx. 260www.onprvp.fgov.be/NL/profes/calculation/amount/paginas/default.aspx. 123 Datum Index Basisbedrag Verhoogdbasisbedrag 01.09.2013 136,09 674,46EUR 1.011,70EUR Figuur4261BasisenverhoogdbedragvoordeIGO 261www.onprvp.fgov.be/NL/profes/benefits/igo/paginas/default.aspx. 124 Vragenlijst Vragenlijst StefanBemelmans SteefCobben LaurenHendriks BartVandenHof JoeyvandePasch M a R B L e - P r o j e c t 2 0 1 4 / 2 0 1 5 125 Voorwoord WijalsMaRBLeprojectgroephebbenubenaderdvooreengesprekommeergripopde problematiektekrijgenenomeenrealistischbeeldtekrijgenvandeproblemendieerspelen. Wijwillengraagmetualsprofessionalsamenkomenom,onderandere,overdeproblematiek enuwervaringentespreken. Naafrondingvanhetprojectzaldegemaakterapportageuiteraardaanuterbeschikking wordengesteld. Hierondertreftueenaantalvragenaandiebehulpzaamkunnenzijninuwvoorbereidingop onsgesprek.Dezevragenzijningedeeldinvijfcategorieën(zieookonderstaandschema). AanheteindevanditdocumenttreftueenomschrijvingvanhetMaRBLeprojectaan. Wijwillenualvasthartelijkbedankenvooruwhulp. StefanBemelmans,SteefCobben,LaurenHendriks,BartVandenHof,JoeyvandePasch. Categorie Ratio 1. Algemenevragen Metdezevragenwillenwijgraageenbeeldvanuw dagelijksewerkzaamhedenenvandeorganisatie waarvooruwerkzaambentkrijgen 2. Vragenm.b.t.internationaal Metdezevragenwillenwijhetinternationaalrecht recht/verdragen endeverdragenaandeordestellen 3. Vragenm.b.t.België Metdezevragenwillenwijgraageen kenniswisselingm.b.t.Belgiëlatenontspringen 4. Vragenm.b.t.Duitsland Metdezevragenwillenwijgraageen kenniswisselingm.b.t.Duitslandlatenontspringen 5. Vragenm.b.t.de Metdezevragenwillenwijgraagingaanopoverige knelpunten/verbeterpunten knelpunten/verbeterpunten 126 Vragen 1.Algemenevragen I. Hoewerktdeadviseringophetgebiedvanpensioenen?Isditeenspecifiekgebied vanadvisering? II. Hoezietdecliëntenkringvanualspensioenadviseureruit?Speeltbinnendeze cliëntenkringproblematiekomtrentgrensoverschrijdendepensioenen(specifiek BelgiëenDuitsland)?Zoja,inhoeveelprocentvandegevallen?Heeftuveelvuldig contactmetbuitenlandsepensioenaanbieders/pensioenadviseurs? III. Stelerkomteencliënt/werkgevernaarutoe.Hoeverlooptdanhetprocesvaneerste gesprektotadvies?Inhoeverrespeeltdefiscaliteithierbijeenrol?Metwelkevragen komencliënten/werkgeversnaarutoe? IV. Zijndecliëntenzichbewustvandeproblemen/gevolgendiekunnenoptredenbij grensarbeid?Zonee,hoemaaktudezeproblemen/gevolgendaninzichtelijk? V. Hoeverloopt,binnenuwadvisering,desamenlooptussenpensioenenenerzijdsen socialezekerheidanderzijds? 2.Vragenm.b.t.internationaalrecht/verdragen I. Eenvandebelangrijkstepunteninhetinternationaalbelastingrechtisdeverdeling vandeheffingsbevoegdheidingrensoverschrijdendesituaties.Inhoeverrespeeltde vraagwelklandmagheffenoverdeuitkeringenenwelklanddeopbouwfaciliteert eenrolbijuwadvisering? II. Hetiszogoedalszekerdatvanaf1januari2016hetnieuwebelastingverdragtussen NederlandenDuitslandinwerkingtreedt.Hoestaatutegenoverditnieuweverdrag? Isheteenverbeteringofeenachteruitgang?Inhoeverreheeftditnieuweverdrag invloedopuwcliënten? III. EenvandedoelstellingenvanhetbelastingverdragmetBelgië(2001)washet tegengaanvan‘pensioenvlucht’vanNederlandnaarBelgië.Doordebronstaat (Nederland),onderomstandigheden,alsnogheffingsbevoegdtemakenbijeenin NederlandseogennietreguliereafwikkelingvanhetpensioeninBelgiëmoestde pensioenvluchtwordenontmoedigd.Heeftdezeregelinginuwogenhetbeoogde doelbereikt? 127 3.Vragenm.b.t.België I. InBelgiëgeldtvoorhetwettelijkpensioendatjehiervoorwerknemer,zelfstandige ofvastbenoemdambtenaarbijdeoverheidmoetzijngeweest.Dehoogtewordt bepaaldopgrondvanjeinkomen,maarhoezithetdanalsjegeeninkomenhebt genoten,geldtdanookdatjehetgewaarborgdminimumpensioenontvangt? II. Isereenmogelijkheidom,indienjeineenjaarnietinBelgiëhebtgewerktendus geenpensioenhebtopgebouwd,eengemistjaarintehalen? III. Deopbouwvanhetpensioenwordtberekendviadebreuk1/45.Maarvanwelk getalwordtdanuitgegaanenhoewordtrekeninggehoudenmetloonsverhogingen enloonsverlagingen?Dithebbenwijbekekeninvergelijkingmetdeeerstepijlerin Nederland,waar1/50deeliederjaarwordtopgebouwd.Echterhebbenwij opgemerktdatertussendeeerstepijlervanNederlandenBelgiëeengrootverschil bestaat,metnamemetbetrekkingtotdeon/afhankelijkheidvandehoogtevanhet verdiendeloon. IV. Hoezithetmetdeopbouwbijhetwettelijkpensioenvandezelfstandigeineenjaar datzijverliesmaken?Hetleekonsingewikkeldomzoeengoedloonvasttekunnen stellenoverdevolledigearbeidsperiodevaneenzelfstandige. 4.Vragenm.b.t.Duitsland I. Welkemeningbentutoegedaantenaanzienvandeverhoudingtussende pensioenwetgevinginNederlandeninDuitsland? II. Eristegenwoordigeenduidelijktrentzichtbaarvan‘DefinedBenefit’naar‘Defined Contribution’.DezetrendisookzichtbaarinDuitsland.Hoestaatutegenoverdeze verschuiving? III. Op1juli2014isinDuitsland‘DasRentenpaket’inwerkinggetreden.Watvindtu hiervan,inhoeverrevindtuditeenverbetering?Inhoeverreheeftdeze inwerkingtredinggevolgenvooruwcliënten? IV. Watvindtuvande‘vrijheid’diedeNederlandse/Duitsewerkgeverheefttenaanzien vanhetaanbiedenvaneenpensioenregelingvoordewerknemers? 128 5.Vragenm.b.t.knelpunten/verbeterpunten I. Watzijninuwogendebelangrijksteverschilleninfiscalefaciliëringen belastingheffingoverpensioenuitkeringenindegenoemdelanden? II. Welkeknelpuntenheeftuindepraktijkondervonden? III. Hoestaatutegenoverhethuidigepensioenstelsel?Watisuwvisietenaanzienvan de(toekomstige)veranderingeninhetpensioenstelsel?VindtudatNederlandiets kanopstekenvanandereEUlanden(metnameBelgië/Duitsland)ophetgebiedvan pensioenen? 129 OmschrijvingMaRBLeproject262 MARBLEforexcellence2015 Excitingopportunitiesforbachelorstudents (MaastrichtUniversityResearchBasedLearningproject) WhatisMarbleforexcellence? Maastricht University has embarked on a project, funded by the Dutch Science Foundation, to bring multidisciplinary scientific research to the bachelor phase. The mainideaisthatstudentslearntodoresearchinthoseprojects.Groupsofabout5‐12 students,originatingfromvariousteachingprogrammes,workonaspecifictopicfor16 weeksandaimtostudyanddiscussdifferentaspectsofsuchtopic.Oftenthetopicsare linkedtocurrentproblemsinsociety.Socialpartnerswillifpossiblebeinvolvedinthe projects. TheprogrammehasrunoutourFacultyforanumberofyearsnow,andproducedsome bachelorthesisthatwillbeacademicallypublishedoutsidetheuniversity. Whocanparticipate? ThirdyearbachelorstudentsinLawareeligibletoenrolintheLaw‐projectsofMarble forexcellence.Recruitmentisfromthetop25%ofstudents(basedonoverallscoreand absenceofseriousstudydelay). 262DepassageszijnafkomstiguitofficiëledocumentenvandeUniversiteitMaastricht. 130 Marble‐project:Pensioenoverdegrens–Nederland/België/Duitsland Begeleider:Dr.AnoukBollen‐Vandenboorn Contactgegevens:[email protected]–3883264(permailis desnelstewegomcontactteleggen) Opzetproject: In dit project wordt een rechtsvergelijkend onderzoek gedaan met betrekking tot de pensioensystemen in België, Duitsland en Nederland. Doel van het project is om knelpunten vast te stellen waar burgers tegenaan lopen zodra zij over de grens gaan werkenen/ofvanhunpensioengaangenieten.Omdezeknelpunteninbeeldtebrengen, dieneneerstdepensioenstelselsvaniederlandopzichbekekenteworden.Vervolgens zullen op deelterreinen de overeenkomsten en verschillen in kaart gebracht worden. Metbehulpvanonderstaandevragenkaniederdeelterreinuitgewerktworden. VergelijkingvanpensioenstelselinNederland,BelgiëenDuitsland 1. Bestaatereenpijlersysteeminiederland?Metanderewoordenkunjeeen verdelingmakeninstaatspensioen,pensioengelieerdaandewerkgeveren individuelelevensverzekeringen?Beschrijfdesystemeniniederlandengeefde specifiekekenmerkenaan. 2. Bijwelkepensioenvormspeelthetkenmerk‘arbeidsgerelateerd’eenrol?Met anderewoordenonderwelkevoorwaardenkunjeinaanmerkingkomenvoor hetarbeidsgerelateerdepensioen.Watzijnhierbijdeovereenkomstentussen delandenenwaarinzittendeverschillen? 3. Welkefiscalefaciliteitenwordentoegekendaanhet‘arbeidsgerelateerde pensioen’?Metanderewoordenwatzijndefiscaleregelsvoordeze arbeidsgerelateerdepensioenenenwatzijndefaciliteitenmetbetrekkingtot hetopbouwenvanditpensioenenwelkefiscaleregelsgeldenophetmoment datditarbeidsgerelateerdepensioentotuitkeringkomt.Watzijnhierbijde overeenkomstentussendelandenenwaarinzittendeverschillen? 4. Welkeafsprakenzijnopgenomenmetbetrekkingtotpensioenindeverdragen tervoorkomingvandubbelebelastingtussenNederland–België,Nederland– Duitsland(nieuw)enBelgië–Duitsland?Inhoeverrewijkendeafsprakenover deverdelingvandeheffingsbevoegdheidaf. Doel: Vaststellenvanknelpuntenwaarburgerstegenaanlopenzodrazijgrensoverschrijdend gaanwerkendanwelvanhunpensioengaangenieten 131 Werkwijze: • Afhankelijkvanaantalstudentenverdelingvandelanden • Regelmatigbijeenkomstenmetgehelegroepwaarbijbevindingentotdan wordenbesproken(hiervoorwordttijdspadopgenomen).Doormiddelvan peerreviewwordtfeedbackopelkaarswerkgegeven.Uiteraardgeeftde begeleiderookhaarfeedback. • Uiteindelijkewerkstukkenstaanopzichzelf,maarvanwegedeonderlinge samenhangvormenzeeengrootgeheeldatinzichtgeeftindepensioenstelsels vanNederland,BelgiëenDuitslandendebijbehorendeproblematiek • MaginhetNederlandsofhetEngelsgeschrevenworden 132
