Politiek is België al een confederatie, economisch

VISIE STAATSHERVORMING
RONDETAFELGESPREK OVER
CONFEDERALISME
‘Politiek is België
al een confederatie,
economisch blijft
het unitair’
Zogoed als alle fiscale bevoegdheden overdragen
naar de deelstaten en een transparante, maar
eindige solidariteit tussen de regio’s. Zo zien
academici de toekomstige Belgische confederatie.
Maar dat zien de Franstaligen niet zitten. Ook de
verdeling van de overheidsschuld is een hinderpaal.
ALAIN MOUTON EN HANS BROCKMANS, FOTOGRAFIE LIES WILLAERT
C
onfederalisme is overduidelijk hét woord van de dag.
De voorbije maand hebben
meer dan honderd artikels
in de Vlaamse kranten aandacht besteed aan die term. Sinds N-VAvoorzitter Bart De Wever een oproep
deed om België na de verkiezingen van
2014 om te vormen tot een confederatie met een verregaande autonomie voor
de deelstaten, debatteren politici, academici en opiniemakers over de zin en
onzin van het confederalisme.
Meestal rijzen er meer vragen dan er
antwoorden worden gegeven. Is dit een
realistische staatsvorm voor het België
van de 21ste eeuw? Betekent dit een
splitsing van de personenbelasting, de
vennootschapsbelasting en de sociale
zekerheid? Wat met de Belgische overheidsschuld? En hoe reageren de financiële markten op zo’n confederaal België?
Trends debatteerde met Hendrik
Vuye, grondwetspecialist van de universiteit van Namen; Lode Vereeck,
hoogleraar economie aan de Universiteit Hasselt en Vlaams Parlementslid
(LDD); Herman Matthijs, hoogleraar
politieke wetenschappen en economie
in Brussel en Gent; en Annelore Van
Hecke van Vives (KU Leuven).
Grondwetspecialisten zeggen dat het
in België geen zin heeft een debat te
voeren over confederalisme, aangezien
daarvoor onafhankelijke staten moeten bestaan.
HENDRIK VUYE. “Begrippen hebben in
België niet noodzakelijk dezelfde betekenis als in andere landen. Ik denk niet
dat het woord ‘betonneren’ elders in het
staatsrecht wordt gebruikt. Hier wordt
veel mist gestrooid. Iedereen weet goed
wat confederalisme in een Belgische context betekent: het is een zeer verregaande
vorm van gedecentraliseerd federalisme.
De term veroorzaakt in Franstalig België
een panische angst. Daar is confedera-
14 31 JANUARI 2013 | WWW.TRENDS.BE
Mediargus met docroom pdf
lisme bijna synoniem van separatisme.”
LODE VEREECK. “De term confederalisme
is een belgicisme. Juridisch zijn er meerdere staten nodig die via een verdrag
samenwerken. In België ligt dat anders.
Het woord wordt gebruikt als een ver
doorgedreven federalisme, waarbij het
zwaartepunt bij de deelstaten ligt. We
kunnen een stap in de richting van het
confederalisme doen door artikel 35 van
de grondwet te activeren. Dat bepaalt dat
Vlamingen en Franstaligen beslissen wat
ze nog samen doen. Je begint dan eigenlijk van een wit blad. Ik pleit ook voor een
andere term. Waarom geen lat-federalisme? Het blijft een vorm van federa-
lisme: living apart, maar toch een aantal
dingen together doen.”
HERMAN MATTHIJS. “Als België zo’n confederatie wordt, moet op zijn minst het
zwaartepunt van de overheidsbegroting
en van de overheidsuitgaven bij de deelstaten liggen. Net als belangrijke pakketten van de sociale zekerheid. Maar de
Franstaligen krijgen een hoge bloeddruk
van de term confederalisme, terwijl de
officiële benaming van Zwitserland de
Confédération helvétique is. Canada , waar
ze zo vaak naar verwijzen, is ook een confederatie.
“Kijk naar de gesprekken die de Europese
Unie en Canada voeren over een vrij-
HERMAN MATTHIJS, HENDRIK VUYE, LODE
VEREECK EN ANNELORE VAN HECKE
“De term confederalisme veroorzaakt in
Franstalig België een panische angst.
Daar is het bijna een synoniem van
separatisme.”
handelsverdrag. De Canadese centrale
regering heeft daar niets over te vertellen. Daar zitten de ministers van de provincies aan tafel. Zelfs delen van de sociale zekerheid zijn gesplitst. Justitie zit
ook bij de provincies.
“Wallonië is in het Belgische geval de armste deelstaat. In elk federaal of confederaal land is de armste deelstaat tegen meer ≤
WWW.TRENDS.BE | 31 JANUARI 2013 15
Mediargus met docroom pdf
VISIE STAATSHERVORMING
≤ autonomie. In Zwitserland is het armste
kanton, het Italiaanse, tegenstander van
meer macht voor de kantons. In Duitsland staan de oostelijke deelstaten huiverig tegenover meer autonomie.”
Levert een confederaal model een meerwaarde op voor de bevolking en de
bedrijven?
VEREECK. “Confederalisme moet een
manier zijn om efficiënt te besturen. Het
is de bedoeling dat Vlaanderen en Wallonië een aantal hefbomen in handen krijgen om zaken te realiseren die onmogelijk waren.”
ANNELORE VAN HECKE. “Het grote voor-
“Ik denk niet dat het
woord ‘betonneren’
elders in het
staatsrecht
wordt gebruikt ”
Hendrik Vuye
deel is inderdaad dat de regio’s een beleid
kunnen voeren op maat van hun bevolking. Als het wil, kan Vlaanderen dan
onmiddellijk de automatische loonindex
afschaffen. Het heeft dan ook meer moge-
lijkheden om de economie te stimuleren,
bijvoorbeeld door subsidies aan bedrijven af te bouwen en met dat geld de vennootschapsbelasting te verlagen.”
VUYE. “Confederalisme wil zeggen dat je
het met je partners eens moet zijn om een
aantal bevoegdheden samen uit te voeren. Als je die definitie hanteert en je plakt
dat op het Belgisch grondwettelijk recht,
dan zijn we al een confederatie. In België speelt de meerderheid niet meer. Je
moet met twee zijn om een beslissing te
nemen. Dan is er nog de pariteit in de
ministerraad, plus de bijzondere wetten
en de alarmbel. Dat was duidelijk met het
BHV-dossier. Politiek zijn we een confederatie, want de meerderheid kan niet
regeren zonder het akkoord van de minderheid. Maar alles wat sociaaleconomisch is, is zelfs niet federaal. Dat blijft
unitair. Dat merk je met de zesde staatshervorming.”
Delen van het arbeidsmarktbeleid en
de kinderbijslag worden toch overgeheveld?
VUYE. “Aan Vlaamse kant hoor ik zeggen:
dit gaat naar de gemeenschappen. Aan
Franstalige kant zegt Melchior Wathelet
dat de financiering federaal blijft. In feite
gebeurt de financiering via het bevolkingscijfer en blijft ze perfect unitair. Je
komt tot een omslagfederalisme. Op je
enveloppe komt geen Belgische vlag, maar
een Vlaamse Leeuw. Dat noem ik een
schijnfederalisme.”
VAN HECKE. “De overheveling van de kinderbijslag is belangrijk voor de responsabilisering. Als de Franse gemeenschap
beslist haar masters met een jaar te verlengen, betekent dat meer kinderbijslag.
Moet Vlaanderen dan opdraaien voor die
kosten? Dat gaf een probleem, vandaar
de overheveling.
“Ik heb de indruk dat alles aan alles vasthangt. Dat verklaart de behoefte aan
homogene bevoegdheden. Als je een activeringsbeleid moet voeren, heb je ook het
instrument nodig om de werkloosheidsuitkeringen te kunnen aanpassen. Dat
bestaat nog niet.”
Is de fiscaliteit nog unitair? Krijgen de
deelstaten met de nieuwe staatshervorming niet meer fiscale autonomie?
MATTHIJS. “De extra fiscale autonomie
in de nieuwe staatshervorming is een
“Waarom geen
lat-federalisme? Het
blijft een vorm van
federalisme: living
apart, maar toch een
aantal dingen
together doen”
Lode Vereeck
uitbreiding van de Vlaamse jobkorting,
een belastingverlaging voor alle werkende Vlamingen. Een soort maxiversie van de lightversie die door de
Vlaamse regering is afgeschaft. Wat is
dan de zin van de maxiversie?”
VAN HECKE. “Het is belangrijk dat de
regio’s hun uitgaven financieren. Dat
gebeurt in België nog te weinig, zelfs na
de nieuwe staatshervorming. In een confederatie moeten de deelstaten alle
belastingen zelf kunnen heffen.”
In een confederaal België wordt nog
een aantal bevoegdheden samen uitgeoefend. Hoe worden die gefinancierd?
VAN HECKE. “Je krijgt dan een soort
16 31 JANUARI 2013 | WWW.TRENDS.BE
Mediargus met docroom pdf
omgekeerde financieringswet. De regio’s
innen alle belastingen en bepalen de dotaties voor de financiering van de bevoegdheden op het federale niveau.”
VEREECK. “Ik ben voorstander van een
confederaal niveau dat een eigen belastingbevoegdheid behoudt. Anders krijg
je een omgekeerd consumptiefederalisme.
Nu hebben we er een waarbij de regio’s
onvoldoende geresponsabiliseerd worden. Door een ingewikkelde rekenregel
vloeit echt veel geld naar die regio’s. Ik
heb al vaak gezegd dat het Vlaams budget goed in de slappe was zit.
“Het confederalisme is voor mij een eindpunt en geen tussenfase voor onafhankelijkheid. Zolang een federale overheid
bevoegdheden heeft, mag die niet afhankelijk zijn van de willekeur van de deelstaten die geld doorstorten naar het hogere
niveau. Iedereen moet voor zijn eigen
bevoegdheden een eigen belasting heffen. Hoe dat precies gebeurt, is stof voor
discussie. De btw kan op confederaal
niveau geïnd worden, de personen- en
vennootschapsbelasting gaan naar de
regio’s. Zo wordt iedereen geresponsabiliseerd.”
Hoe kan je die responsabilisering en
dat betere bestuur afdwingen?
VEREECK. “Neem de kinderbijslag. Je kunt
de inning van de socialezekerheidsbijdragen nog federaal organiseren, zoals
nu. Als er een kind geboren wordt, wordt
een forfaitaire vergoeding aan de deelstaten gestort. Het regionale niveau beslist
over het gebruik ervan. Als wij in Vlaanderen beslissen om moeder en kind drie
dagen in het ziekenhuis te houden, dan
kan dat. Willen de Walen dat vier dagen
doen, dan is dat hun zaak.”
VUYE. “Dat is volgens mij geen confederalisme, want de financiering blijft federaal. Dat is het standpunt van Joëlle Milquet. Zij pleit voor een federale sokkel.
Een dag meer in het ziekenhuis bij de
bevalling, dat is geen confederalisme. Confederalisme houdt in dat je alle hefbomen
in handen hebt: zowel inkomsten, uitgaven als de bevoegdheid.”
VAN HECKE. “Ik ben het eens met Hendrik Vuye dat in een confederale staat alle
bevoegdheden en hefbomen om beleid te
voeren naar de regio’s gaan. Federaal
behoud je nog een beperkt aantal bevoegdheden, bijvoorbeeld defensie. Maar een
belastingbevoegdheid is niet nodig om
een defensiebeleid te voeren.”
Houdt een confederaal model dan in
dat de fiscaliteit volledig naar de deelstaten moet?
MATTHIJS. “Ik ben er voorstander van
dat de personenbelasting integraal een
bevoegdheid van de deelstaten wordt. Als
Vlaanderen een vlaktaks wil invoeren,
mag dat. Als Wallonië een marginale belas-
“Alles hangt vast aan
alles. Vandaar de
behoefte aan
homogene bevoegdheden”
Annelore Van Hecke
tingvoet van 55 procent wil, is dat zijn
zaak. Maar ik denk ook dat de confederatie nog financieringsbronnen nodig heeft
voor bevoegdheden als het leger. De parafiscaliteit, de werkgevers- en werknemersbijdragen, kunnen voor een deel naar
de deelstaten worden overgeheveld en
voor een deel naar de confederatie.”
Is er nog plaats voor financiële solidariteit en transfers tussen de regio’s?
De Franstaligen zijn bang dat die verdwijnen.
VUYE. “Waarom is de solidariteit zo problematisch? Omdat de Franstaligen het
zien als interpersoonlijke solidariteit terwijl de Vlamingen denken aan interregionale solidariteit. Mocht er voldoende
maatschappelijke cohesie zijn, dan spreekt
men niet over transfers. We spreken niet
over transfers van West-Vlaanderen naar
Limburg. Je kunt perfect solidair zijn met
om het even welk arm land, maar daar zet
je geen socialezekerheidssysteem mee
op. Er zijn twee publieke opinies, er is
geen cohesie.”
MATTHIJS. “De rijke regio’s moeten bijdragen voor de armere regio’s. De vraag
is of dat eindeloos kan duren. Ik denk dat
de Vlamingen zich in 1989 met de eerste
financieringswet al hebben laten pakken
bij de berekening van de solidariteitsbijdrage. Toen zijn een aantal flaters begaan.
De financieringswet was nog in sterke
mate gebaseerd op dotaties en de politici
zouden dat tien jaar later veranderen. Dat
is niet gebeurd. In 1989 lag de Waalse bijdrage tot de personenbelasting onder het
Belgische gemiddelde, die van Vlaanderen en Brussel lag erboven. Nu is ook Brussel onder het gemiddelde gedaald. Dat is
niet houdbaar. Stel je voor dat in de Verenigde Staten 34 staten een bijdrage leveren tot de personenbelasting die onder
het gemiddelde zit.”
Brengt de zesde staatshervorming, met
op termijn een afbouw van de solidariteit, daar geen verandering in? Worden Brussel en Wallonië niet verplicht
tot een beter beleid?
MATTHIJS. “Eigenlijk blijft de solidariteitsbijdrage nog tien jaar op hetzelfde
niveau en wordt ze dan afgebouwd. Alsof
de parlementsleden daar over tien jaar
nog rekening mee houden.”
Wat doe je met de staatsschuld in een
confederaal België?
VEREECK. “Je kunt die federaal houden
of splitsen via het draagkracht- of het profijtbeginsel. Het eerste principe stelt dat
wie de sterkste schouders heeft het gros
van de schuld op zich neemt. Het profijtbeginsel vertrekt van de vaststelling
die wie het meeste heeft bijgedragen tot ≤
WWW.TRENDS.BE | 31 JANUARI 2013 17
Mediargus met docroom pdf
VISIE STAATSHERVORMING
≤ de opbouw van de schuld ook de kosten
Zit de politiek hierover klem? Moet de
Belgische grondwet vroeg of laat niet
worden opzijgeschoven?
VUYE. “Een grondwet is iets tijdelijks. Hij
is nuttig in een bepaalde historische context voor een specifieke maatschappij.
Vanaf het ogenblik dat je de grondwet zo
precies maakt dat je alles vergrendelt, en
zelfs dubbel vergrendelt, dan springt die
grondwet. Kijk naar de geschiedenis. In
1919 hebben we het algemeen stemrecht
tegen de grondwet ingevoerd. In de jaren
vijftig zijn we in weerwil van de grondwet tot de EU toegetreden. In 1970 hebben we de eerste staatshervorming tegen
de grondwet ingevoerd. Dat systeem is
eindig. Vroeg of laat is er een ander model.
De deelstaatparlementen zijn rechtstreeks
verkozen, ze hebben een eigen dynamiek.
Ze hebben dezelfde legitimiteit als het
federale niveau.”
ervan moet dragen.”
Als we het profijtbeginsel hanteren dan
wordt Wallonië een Griekenland in het
kwadraat.
VEREECK. “Inderdaad. Dat is onrealistisch. Alle economen zijn ervan overtuigd
dat het draagkrachtbeginsel het meest
aangewezen is.”
VAN HECKE. “Zullen de Franstaligen het
wel zien zitten om de schuld op die manier
te verdelen? Sommige Franstalige studies
wijzen meer dan 100 procent van de
schuld toe aan Vlaanderen, op basis van
het principe dat Wallonië niet mag verarmen.”
VEREECK. “Het alternatief is voor de
Walen nog rampzaliger. Als je het profijtprincipe hanteert, dan hebben ze een
schuld van 300 procent tegenover het
bruto regionaal product (brp). Dat is niet
houdbaar.”
VAN HECKE. “Je kunt in een confederatie ook een gemeenschappelijk schuldagentschap of amortisatiefonds organiseren en daarin kunnen de regio’s intresten
en aflossingen storten. Je kunt daarbij een
verdeelsleutel uittekenen voor elk van de
deelstaten. Als je alles splitst in Waalse
en Vlaamse schulden, dan gaan de financiële markten door het dak. Je kunt dat
beter confederaal houden. Er is een precedent in de Belgische geschiedenis. Bij
de regionalisering van het huisvestingsbeleid in de jaren tachtig werden de schulden aan de regio’s toegewezen via een
amortisatiefonds dat federaal beheerd
werd en onder staatswaarborg geherfinancierd. Maar de schuld werd toegewezen aan de regio’s die instaan voor de
afbetaling.”
Wat als een deelstaat wanbetaler is en
weigert zijn deel van de schuld af te
betalen?
VUYE. “De hoge schuld blokkeert een verregaande regionalisering omdat je hem
onmogelijk kunt splitsen. De PS beseft
dat de Franstaligen er alle belang bij hebben de schuldenberg nooit af te bouwen.
Het is de waarborg voor de instandhouding van de solidariteit.”
MATTHIJS. “Zo wordt de Europese doelstelling om tegen 2020 de overheidsschuld naar 60 procent te brengen onhaalbaar.”
“Ik denk dat de
Vlamingen zich in
1989 met de eerste
financieringswet al
hebben laten pakken
bij de berekening
van de solidariteitsbijdrage”
Herman Matthijs
Ook al ontstaat er aan Vlaamse kant
een duidelijke meerderheid om de stap
naar het confederalisme te doen. Hoe
begin je eraan? De Franstaligen moeten mee willen.
VUYE. “Wie wil beginnen van een wit blad
volgens het artikel 35 vergist zich. Het is
een grendel. Franstalig België heeft dat
heel goed begrepen. In de verklaring tot
herziening van de grondwet moet je al
met de Franstaligen akkoord gaan om die
bepaling op te nemen, daarna moet je de
grondwet wijzigen, en dan nog een bijzondere wet stemmen met een dubbele
meerderheid. Artikel 35 uitvoeren, forget
it. De vraag is niet: ‘wat is confederalisme?’,
maar ‘hoe komen we er?’”
De stelling van grondwetspecialist
Robert Senelle dat het Vlaams Parlement het Vlaams Gewest kan uitroepen tot deelstaat binnen België is legitiem?
VUYE. “Een eenzijdig opzegscenario blijft
mogelijk. Als de grondwet een volledige
blokkering is van de maatschappij, kan je
niets anders.”
VEREECK. “Ik verwacht in 2014 een even
lange crisis als in 2010. We hebben toen
gezien dat er onder druk van de stijgende
rente een regering is gevormd. Toen is
het dubbeltje gevallen langs de kant van
een traditionele oplossing, de volgende
keer zal het langs de andere kant zijn. Ik
geloof niet in revolutionaire scenario’s,
maar wel in een scenario dat de druk zo
groot is dat er oplossingen uitkomen.”
Kopen de tegenstanders van het confederalisme tijd? Tot de financiële
markten in actie schieten. En dan komt
er toch een federale regering
VUYE. “Daarop wordt gespeculeerd,
maar je kunt niet tegen een groot deel
van de bevolking regeren.”
MATTHIJS. “Eén ding is zeker. Franstalig België zal er in 2014 alles aan doen
om een grondige staatshervorming te
blokkeren. Ze weten dat de volgende
kans op een grondige operatie zich pas
voordoet in 2019. Ondertussen kunnen
ze de voor hen voordelige situatie rekken.” z
18 31 JANUARI 2013 | WWW.TRENDS.BE
Mediargus met docroom pdf