Europees perspectief op kinderopvang

Kinderopvang & Kleuteronderwijs
in Vlaanderen
Katrien Van Laere – 24/09/2013
“A great change is coming over childhood in the world’s
richest countries. Today’s rising generation is the first in
which a majority are spending a large part of early childhood
in some form of out-of-home child care”
(Unicef, The Child Care Transition, Innocenti Report Card, 2008)
Alhoewel niet nieuw toch zorg en educatie van jonge kinderen
wordt meer en meer een publiek domein
Overzicht
•
•
•
•
•
Historiek kinderopvang
Historiek kleuteronderwijs
Inzetten op toegankelijkheid
Transitie faciliteren
Inzetten op professionalisering
• Herdenken van zorg en
eudcatie jonge kinderen?
Historiek kinderopvang
• Eind 19de eeuw: nood aan vrouwelijke arbeidskrachten en
‘beschaven’ van de arbeidersklasse
• Begin 20ste eeuw: medische en hygiënische zorg belangrijk
om kindersterfte en –infectie te voorkomen
• In de jaren ‘70-80: tewerkstellingsfunctie als hoofdfocus 
kinderen van laaggeschoolde of werkloze ouders werden
uitgesloten
• Balanceren van economische, pedagogische en sociale
functie als continue zoektocht
Historiek kleuteronderwijs
• Eind 18de eeuw: Matressenschooltjes in Zuidelijke
Nederlanden
• 19de eeuw: Bewaarscholen en Kindertuinen
• Vanaf 1842: oprichting van een kleuterschool wordt plicht
van een gemeentebestuur
• Na WO II: kleuteronderwijs wordt volwaardige entiteit en
aantal kleuters stijgt
• Van moralisering naar kennisverwerving & voorbereiding op
lagere school
Inzetten op toegankelijkheid
KINDEROPVANG
• Bevoegdheid van Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
• 49,4% van de kinderen tussen 2 maanden en 3 jaar maakt gebruik van
formele opvang.
Probleem
• Onderzoek in Vlaanderen (2007): 10% van de families vindt geen
plaats: vooral Alleenstaande ouders, kansarme ouders en ouders van
etnisch-culturele minderheden
• Onderzoek in Brussel (2006): meer plaatsen in rijkere buurten en
opnamecriteria bevoordelen tweeverdieners
• Mattheuseffect
Inzetten op toegankelijkheid
KINDEROPVANG
Aanpak
• Oprichten buurtgerichte en flexibele kinderopvang
• 20 % regel
• Inkomens gerelateerd maken van zelfstandige voorzieningen
• Proefprojecten met lokale samenwerkingsverbanden
• Kind & Gezin organiseert begeleidingstrajecten sociale functie
• Sociale functie decretaal vastgelegd in beleid kinderopvang en
kinderopvang heeft cruciale plaats in armoedebestrijdingsplan
Inzetten op toegankelijkheid
KLEUTERONDERWIJS
• Bevoegdheid van Minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en
Brussel
• Hoge graad van ‘participatie’: gemiddeld 99,5 %
• 97,40 % van de vijfjarigen meer dan 220 halve dagen aanwezig op de
kleuterschool
Probleem
• Pisa resultaten: onderwijs bestendigt of versterkt zelf sociale
ongelijkheid
• Bezorgdheid over kleuters die niet of niet voldoende aanwezig zijn:
vooral kinderen met laaggeschoolde moeders en kinderen die
Nederlands niet als thuistaal hebben
Inzetten op toegankelijkheid
KLEUTERONDERWIJS
Aanpak
• Creëren van gelijke kansen voor alle kinderen
• Alle kinderen moeten toegang hebben tot kleuteronderwijs
• ‘Voordeel’ voor kinderen in maatschappelijk kwetsbare positie
• Kleuterparticipatiemaatregelen
• GOK beleid
• Experimenteren met ‘Brede school’
Transitie faciliteren
Probleem
• Kinderen die uit formele kinderopvang komen hebben het aanzienlijk
makkelijker in kleuteronderwijs
• Voor ouders een belangrijke stap
• Vooral voor de zorg van de jongste kinderen ontbreekt een specifieke
visie in kleuteronderwijs
• Schoolrijp versus kindrijp (bijv. zindelijkheid,…)
Aanpak
• Warme overgang - Kind&Gezin
• Kinderverzorg(st)ers inzetten + extra GOK uren
Inzetten op professionalisering
Internationale consensus
• Kwaliteit hangt samen met de competenties en kwalificaties van de
medewerkers (CoRe)
KINDEROPVANG
• In de kinderopvang zijn heel wat kortgeschoolden actief
• Naar schatting de helft van de medewerkers heeft geen scholing over
het omgaan met kinderen en hun families
KLEUTERONDERWIJS
• In het kleuteronderwijs: bachelor niveau + ondersteuning
kinderverzorg(st)er niveau secundair onderwijs
Medewerkers in de kinderopvang (2010)
Inzetten op professionalisering
Individu
Instituten &
teams
Competent
systeem
Overheid
Interinstitutionele
samenwerking
Herdenken zorg & educatie van jonge kinderen?
• Unesco rapport 2010: Caring and Learning together
• Communicatie Europese Commissie 2011: Early Childhood Education
and Care: Providing all our children with the best start forthe world of
tomorrow
Split systemen
• Systeem voor 0-3 jarigen& systeem voor 3-6 jarigen
• Kinderopvang en kleuteronderwijs zijn gesplitst
• Verschillende Ministeries zijn verantwoordelijk
• Vlaamse, Franse en Duitse gemeenschap van België, Bulgarije,
Tsjechië, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Nederland,
Polen, Roemenië, …
Geïntegreerde systemen
• Systeem voor 0-6 jarigen
• Kinderopvang en kleuteronderwijs zijn geïntegreerd
• 1 Ministerie (meestal onderwijs)
• Denemarken, Estland, Letland, Litouwen, Slovenië, Spanje, Zweden,
Kroatië …
• Op weg naar: Verenigd Koninkrijk (Engeland en Schotland) en Ierland
Split systemen
Geïntegreerde systemen
Toegankelijkheid van de
zorgvoorzieningen voor 0-3 jaar is
problematisch
Jonge kinderen participeren in
voorzieningen als sociaal recht
Aparte zorgfocus en onderwijsfocus
Geïntegreerde onderwijsfocus of sociaalpedagogische focus
Transitie tussen kinderopvang / thuis en
kleuteronderwijs kan abrupt zijn voor
kinderen en families
Continuïteit voor kinderen en ouders
Verschillende opleidingsniveau
Gelijkaardig opleidingsniveau
Lage graad van professionaliteit voor
jongste kinderen (vooral bij commerciële
private opvang en onthaalouders)
Hoge graad van professionaliteit voor alle
kinderen (niet bij assisterend personeel)
Nood aan integreren?
Voordelen:
• Toegankelijkheid verhoogt voor kinderen en hun families
• Meer nadenken over pedagogische en sociale functie voor de
jongsten
• Zorg en educatie wordt geïntegreerd, focus op holistische
ontwikkeling van kinderen
• Positie medewerkers verhoogt aanzienlijk
(salaris, opleiding, vormingsmogelijkheden)
Nood aan integreren?
Nadelen:
• ‘Verschoolsing’ van de kinderopvang
• Zorg wordt ondergeschikt aan educatie
• Educatie wordt verengd tot leren: focus op pre-schoolse
vaardigheden
• Zorg is problematisch voor jongste kinderen in klassen
• Relatie ouders-voorziening krijgt meer instrumentele invulling
De VLOR adviseert
“De raad heeft het wel moeilijk met het voorstel van de
Europese Commissie om opvang en onderwijs te integreren
en pleit eerder voor aansluiting tussen opvang en onderwijs
en voor een gemeenschappelijke visie.”
•
•
•
•
Drempels tussen kinderopvang en kleuteronderwijs wegwerken
Voldoende kindplaatsen in kinderopvang creëren
Kwalificaties van het personeel in kinderopvang verhogen
Inzetten op meer pedagogisch geschoold personeel in de
kinderopvang
• Inzetten van kinderverzorg(st)ers in de kleuterscholen
Referenties
Amerijckx, G. & Humblet, C. (2012) The evolving issues of transition to preschool for children living in the Brussels Region. Paper presented at
the 22nd EECERA Conference, Porto, Portugal
European Commission (2011b). Early Childhood Education and Care: Providing all our children with the best start for the world of tomorrow.
Retrieved 1/08/2011 from http://ec.europa.eu/education/school-education/doc/childhoodcom_en.pdf
Ghysels, J., & Van Lancker, W. (2010). De terugkeer van het Mattheuseffect? De casus van de kinderopvang in Vlaanderen. Tijdschrift voor
Sociologie , 151-163 .
Gobeyn H. & De Stercke N. Mag mijn kind naar het eerste leerjaar? Masterproef, Universiteit Gent
MAS. (2007). Analyse van het zoekproces van ouders naar een voorschoolse kinderopvangplaats. Leuven: MAS.
UNESCO (2010). Caring and Learning Together. A cross-national study of integration of early childhood care and education within education.
Paris: UNESCO.
Urban, M., Vandenbroeck, M., Peeters, J., Lazzari, A., & Van Laere, K. (2011). CoRe Competence requirements in Early Childhood Education
and Care. Final Report for European Commission, DG Education and Culture. Gent: CoRe
Vandenbroeck, M. (2004). In verzekerde bewaring. Honderdvijftig jaar kinderen, ouders en kinderopvang. Amsterdam: SWP.
Vandenbroeck, M., De Visscher, S., Van Nuffel, K., & Ferla, J. (2008). Mothers' search for infant childcare: The dynamic relationship between
availibility and desirability in a continental European welfare state. Early Childhood Research Quarterly , 245-258
Van Oudenhove Marie-Eline. Ervaringen en betrokkenheid van ouders bij de instap in het kleuteronderwijs, Masterproef, Unviersiteit gent
Vervaet, V. (2010). Toegankelijkheid van kinderopvangvoorzieningen in Brussel en Gent. Tijdschrift voor welzijnswerk , 38-43.
VLOR: http://www.vlor.be/advies/advies-over-opvang-en-onderwijs-voor-jonge-kinderen-oojk
www.vbjk.be