alcohol: legaal gif

Michiel Dethmers
Núbia van der Meer
Alcohol: legaal gif
Langdurig te veel alcohol drinken zorgt voor – vaak onherstelbare – veranderingen in
de hersenen, om maar niet te spreken van de lichamelijke schade die het veroorzaakt.
Toch telt Nederland zo’n 1,4 miljoen zware drinkers.
tekst: Saffira Rijkee fotografie: Robert van der Molen
De schadelijke effecten van alcohol zijn
al lang bekend. Toch is de verslaving aan
deze stof nog altijd de grootste onder de
Nederlandse bevolking. Verslavingsartsen
Núbia van der Meer en Michiel Dethmers
weten er alles van. Beiden zijn sinds 2008
werkzaam als ambulant verslavingsarts
bij VNN. Michiel werkt op de locatie in
Hoogeveen, Núbia als hoofdbehandelaar
van drie FACT-teams op de locatie aan de
Aweg in Groningen. Ze zien dagelijks de
gevolgen van alcoholverslaving.
Vicieus
Van alcohol word je vrolijk en ontspannen.
Je remmingen vallen weg waardoor je
meer durft en de wereld even vergeet.
De welbekende alcoholroes ontstaat
doordat bepaalde endorfines vrijkomen in
de hersenen. Núbia: ‘Maar die roes is van
korte duur. Die treedt op als je begint met
drinken, maar als je langer drinkt veroorzaakt alcohol juist angsten. Dus in plaats
van blij en vrolijk, word je langzaam een
ander mens.’ Michiel: ‘De hersenen passen zich aan aan de alcohol, waardoor je
10
nr. 1 2013
die roes niet meer voelt. Tolerantieopbouw
heet dat’. En toch drinken sommige mensen dan door. Núbia: ‘En dan ben je dus
afhankelijk. Als je niet drinkt voel je je ziek
en daar zijn mensen zó bang voor. Het is
een vicieuze cirkel. Je gebruikt alcohol
om je niet angstig te voelen, je wordt nog
angstiger en drinkt nog meer.’
Jong geleerd…
Dat je de controle verliest wanneer je
dronken bent komt doordat alcohol al
na een of twee glazen effect heeft op de
frontale hersenkwab, waar controle, verstand, voorzichtigheid, intelligentie en het
geheugen “huizen”. Tot het vijfentwintigste
levensjaar zijn de hersenen nog in ontwikkeling. De verbindingen tussen de frontale
hersenkwab en de zogenaamde amandelkern – een gebiedje in de hersenen dat
ook wel het centrum van ons brein wordt
genoemd en dat cruciaal is voor het beleven van emoties – zijn bij pubers nog niet
zo sterk, ze moeten nog groeien. Michiel:
‘Dat zie je ook terug in het gedrag van
pubers, de remmingen zijn er wat minder.
Als je op jonge leeftijd veel alcohol drinkt,
worden de verbindingen in dat deel van
de hersenen minder sterk. De hersenen
ontwikkelen zich minder goed, waardoor
er minder controle is over gedrag en
emoties, en bijvoorbeeld leerprestaties
slechter zullen zijn’. Núbia: ‘Er wordt wel
gezegd: “Die wordt nooit volwassen”, en
dat is ook echt zo. Als zo’n jongere blijft
drinken is het alsof hij altijd in de puberteit
blijft.’
Hoe jonger begonnen wordt met drinken,
hoe meer kans iemand bovendien later
heeft om verslaafd te raken, omdat de
hersenen al jong gewend zijn aan de
alcohol. Ook als je na een aantal “wilde
jonge jaren” stopt met drinken, heb je
meer risico dat je later in je leven naar
alcohol grijpt – bijvoorbeeld bij een
nare gebeurtenis – dan mensen die niet
drinken op jonge leeftijd. Núbia: ‘Alcohol
en ook andere middelen openen een
bepaalde deur in de hersenen, zelfs als je
één keer gebruikt. Je bent er daarna altijd
gevoeliger voor’.
Krimpende hersenen
Te veel alcohol drinken heeft schadelijke
gevolgen voor allerlei organen, waaronder de lever, nieren, alvleesklier, maag
en darmen. Alcoholisten hebben een
verhoogde kans op long-, hart- en vaatziekten, vruchtbaarheidsaandoeningen
en kanker aan onder andere de mond,
keel, het strottenhoofd, de slokdarm,
lever en darmen. De hormoonbalans van
iemand die veel drinkt is vaak verstoord
en de bloeddruk verhoogd. Overmatig
alcoholgebruik gaat vaak gepaard met
slecht eten en met het krijgen van een
tekort aan bijvoorbeeld vitamine B1, die
een bouwstof is van zenuwcellen. En
voornamelijk door dit vitaminegebrek
ontstaat schade aan de hersenen.
Mensen die lang drinken kunnen zo het
Wernickesyndroom krijgen: een ernstige
stoornis van het centraal zenuwstelsel. Als
je de Wernicke-fase overleeft, heb je een
kans van 80 procent dat je Korsakov hebt:
de blijvende geheugenstoornis die wordt
veroorzaakt door een vitamine B1-tekort.
Een tekort aan deze vitamine veroorzaakt
schade aan de zenuwuiteinden in de
armen en benen, wat een doof of tintelend
gevoel kan geven in de voeten en soms
ook in de handen.
Alcohol heeft invloed op verschillende
delen van de hersenen, afhankelijk van
het aantal glazen dat gedronken wordt.
Núbia: ‘Na tien glazen of meer kun je de
vitale centra beschadigen. Het promillage
in je bloed wordt zo hoog dat je dood
kunt gaan.’ Bij langdurig veel drinken kan
verlies van hersenweefsel ontstaan: de
hersenen gaan krimpen.’
Apathisch
En toch, ondanks alle schade die het kan
aanrichten, raken ook je hersenen steeds
afhankelijker van alcohol. Michiel: ‘Door
beeldvormend onderzoek bij mensen
en door experimenteel onderzoek met
ratten is steeds meer duidelijk geworden
dat verslaving een hersenziekte is. Door
langdurig alcoholgebruik vinden veranderingen plaats in de hersenen. De hersenen
passen zich aan aan veranderende
omstandigheden. Bepaalde receptoren
– uiteinden van zenuwcellen die signalen
van andere zenuwcellen opvangen en
herkennen – worden door alcohol overgestimuleerd en de hersenen passen zich
daarop aan door het aantal receptoren
naar beneden bij te stellen: receptordownregulatie zoals dat heet. Hierdoor word
je ongevoeliger voor de stof.’ Bijkomend
gevolg is dat je ook ongevoeliger wordt
voor andere positieve prikkels. Núbia:
‘Bij dingen waarvan wij mensen genieten:
seks, eten, iets spannends doen, komt
dopamine vrij en daar voel je je gelukkig
zoals bij een delier. Bovendien wordt de
vitaminevoorraad in het lichaam door
deze overactieve staat sneller verbrand
en uitgeput, met blijvend geheugenverlies
als gevolg: het syndroom van WernickeKorsakov’.
Het is daarom het veiligst om bij verslaving het alcoholgebruik geleidelijk aan
af te bouwen. Lukt dat niet, dan is een
alternatief om toch ineens te stoppen
en kortdurend een kalmeringsmiddel
‘Van alcohol word je
langzaam een ander mens’
door. Mensen die verslaafd zijn aan alcohol krijgen door alcohol te gebruiken in
één keer zo’n hoge dosis dopamine, dat
die “gewone” dingen het bij lange na niet
meer halen bij het effect van alcohol’.
Afkicken
Lichaam en hersenen kunnen zo afhankelijk raken van alcohol dat in één keer
stoppen gevaarlijk kan zijn. Michiel: ‘Bij alcoholonthouding zijn de hersenen en het
gehele lichaam in een overactieve staat.
Dit kan zo heftig verlopen dat er insulten
ontstaan door “kortsluiting” in het brein,
of een tijdelijk sterk veranderd bewustzijn,
te nemen, omdat dit de onthoudings­
verschijnselen vermindert.
Schone schijn
Dat volgens de cijfers (zie kader) een
daling te zien is in het aantal cliënten
dat bij verslavingszorg aanklopt met een
alcoholprobleem zegt volgens Michiel en
Núbia niet zoveel. Núbia: ‘Door de crisis
kunnen mensen een behandeling niet
meer betalen, of ze kunnen niet langs­
komen. En je moet niet vergeten dat wij
als verslavingsarts slechts een klein topje
van de ijsberg te zien krijgen. De rest
zoekt geen hulp’.
Cijfers
onderwijs afgenomen. Deze daling deed zich
vooral voor in de jongste leeftijdgroepen tot en
• Volgens het CBS was in 2009 10 procent van
met 14 jaar.
de bevolking van 12 jaar en ouder een zware
• Na een jarenlange toename in het aantal cliëndrinker (minstens 6 glazen alcohol op 1 of meer
ten bij de (ambulante) verslavingszorg met een
dagen per week). Dit komt neer op ongeveer
primair alcoholprobleem, is in 2010 een lichte
1,4 miljoen zware drinkers in Nederland. In
daling waarneembaar. De gemiddelde leeftijd is
Noord-Nederland zijn dit er ongeveer 140.000.
licht gestegen.
• Slechts een klein deel van de zware drinkers
• Het aantal opnames in ziekenhuizen waarbij
zoekt hulp, zo’n 3 procent. In 2011 melden zich
alcohol een rol speelt bleef in 2010 echter
circa 4000 mensen bij VNN met een primair
verder stijgen: 3880 opnames in 2001, 6145
alcoholprobleem.
opnames in 2010. De toename is het grootst
• In 2009 was 17 procent van de mannen en
onder jongeren en 55-plussers.
4 procent van de vrouwen een zware drinker.
• Ook het aantal jongeren dat met een alcohol­
• De consumptie van alcohol per hoofd van de
intoxicatie door een kinderarts in een ziekenbevolking is sinds 2000 licht gedaald: van 8,2
huis wordt behandeld, stijgt nog steeds: 297
liter pure alcohol in 2000 naar 7,6 liter in 2010.
gevallen in 2007, 762 gevallen in 2011.
• Tussen 2003 en 2011 is het alcoholgebruik
onder scholieren van het reguliere voortgezet
(Bron: Nationale Drug Monitor, Jaarbericht 2011)
nr. 1 2013
11