De Metropolitane en Mainport Economie in Tandem

Getting Smart Magazine
De Metropolitane en
Mainport Economie in
Tandem voor Transitie
SMART
URBAN
REGIONS
23
In verschillende snelheden komen
momenteel veranderingen op de
Rotterdamse economie af met
potentieel grote economische en
maatschappelijke gevolgen – een
typisch kenmerk van transities.
Hoogleraar Stedelijke en Regionale
Economie Erasmus School of Economics
Frank van Oort
en wetenschappelijk directeur Institute of
Housing and Urban Development Studies,
Erasmus Universiteit Rotterdam.
24
Getting Smart Magazine
Natuurlijk
wil elke
regionale
economie
voorsorteren
op de
hernieuwde
kansen van
groei en
innovatie
Investeringen worden nodig geacht voor succes – in campussen, clusters, research
& development, economic development boards, durfkapitaal, het aantrekken van
buitenlandse investeringen en hoofdkantoren, en het creëren van landmarks en
mago’s6. Maar niet iedereen kan een winnaar zijn. Wat maakt dat de Rotterdamse
regio wel succesvol wordt in het diversifiëren en herstructureren van haar economie,
en kan voorsorteren op de voordelen van economische transities terwijl de nadelen
worden beperkt?
Mainport & metropolitane
economieën in het vizier
Economische en innovatiegerichte weten-
hebben veel gediversifieerde onderdelen die
meratievoordelen9. Recent onderzoek in
schappelijke kennis geeft ons al enkele
in scope kunnen schakelen en matchen met
Nederlandse regio’s laat zien dat de grootste
belangrijke aanknopingspunten hoe deze
elkaar – onderdelen die toch ieder lokaal
en meest vernieuwende kansen op cross-
vraag te beantwoorden. Het zijn vooral grote
groot en specialistisch genoeg zijn om schaal-
overs bestaan in de Noordvleugel en Zuid-
stedelijke regio’s die goed geëquipeerd lijken
voordelen (scale) te
te zijn voor diversificatie en uiteindelijk de
hebben vaak ook algemene economische
delen ook Brainport Eindhoven en FoodValley
adaptatie van nieuwe technologieën. Inno-
voordelen zoals een grootschalige arbeids-
Wageningen goede papieren hebben10.
vatie is zelden een echt radicale gebeurtenis.
markt, de aanwezigheid van kennisinstel-
Kansen voor bio-based energie, duurzaam
Incrementele innovaties zijn eerder aan de
lingen, een breed palet aan toeleveranciers
transport en ICT-gestuurde distributie (b)
orde van de dag, en de meeste vernieuwing
en afnemers, en een grotere internationale
lijken in termen van sectorale complementa-
ontstaat door recombinatie van bestaande
bereikbaarheid om deze zaken elders binnen
riteit en in navolging van suggesties als die
kennis en technologieën. Cross-overs zijn
bereik te hebben indien het lokaal ontbreekt.
van Jeremy Rifkin, erg potentievol in de regio
Kortom, grotere steden hebben agglo-
Rijnmond. Ondanks de Rotterdamse
hierbij het
Inspelen op economische transities
komen onder druk te staan3. Werkgelegen-
sturen: initiatieven voor vernieuwing komen
heid verandert in sectoren van karakter of
tot stand door zelforganisatie van bedrijven
Aan de hand van aansprekende auteurs als
staat op de tocht door automatisering en
en consumenten, om vervolgens te floreren
Jeremy Rifkin1 en de Rotterdamse burge-
bestaande posities in waardeketens zijn niet
in plaatsen waar opschaling en netwerk
meer vanzelfsprekend. Er kunnen echter ook
verbondenheid groot is4. De Sociaal
voor gecombineerde stedelijke en haven
nieuwe posities worden veroverd. Nieuwe
Economische Raad adviseert daarom
economieën om zich duurzaam en innovatief
beroepen en een grotere afhankelijkheid van
recentelijk dat steden en regio’s die hierin
te ontwikkelen middels nieuwe technolo-
dienstverlening en content vervangen poten-
competitief vermogen missen, niet tegen
gieën die lokaal of mondiaal het economi-
tieel bestaande waarden. Een snellere door-
de stroom in moeten willen roeien door
sche speelveld kunnen veranderen. Zo wordt
loop van product- en clusterlevenscycli zorgt
beleidsmatig toch te gaan voor de
veel gespeculeerd op transitieconcepten als
voor dynamiek, maar ook voor onzekerheid.
technologische en economische vernieuwing
biobased energie, circulaire en recycle econo-
Cross-overs en innovatie richten zich op
die zich elders beter uitsorteert5.
mie, internet-of-things distributie en nieuwe
nieuwe nichemarkten - soms in lijn met maar
Natuurlijk wil elke regionale economie voor-
productie door 3D-printing – niet alleen
vaak ook buiten de gebaande paden van de
sorteren op de hernieuwde kansen van groei
in Rotterdam maar op veel plekken in de
huidige (top)sectoren. Door de toenemende
en innovatie, liefst met behoud of groei van
wereld. De concurrentieposities van complete
dynamiek lijkt lokale economische groei ook
de bestaande sterktes. Stilstand is achteruit-
sectoren zoals chemie en olieraffinage
steeds minder eenduidig beleidsmatig te
gang, en de concurrentie zit niet stil.
meester
25
Aboutaleb2
lijken er kansen te zijn
behalen8.
sleutelbegrip7.
Grotere regio’s
Grotere regio’s
vleugel van de Randstad, hoewel op onder-
26
Getting Smart Magazine
potenties in de voor Nederlandse begrippen
grote stedelijke regio, is er wel regionale
samenwerking nodig om de agglomeratievoordelen ook vanuit buurgemeenten daadwerkelijk productief te maken – een opgave
Een wenkend perspectief
met veel kennisvragen
mede op het schaalniveau van de
zaadveredeling en health science toepas-
huidige en toekomstige Rotterdamse produc-
ook heel ver ontwikkeld is, suggereren stu-
Metropoolregio Rotterdam - Den Haag11.
baar is, zijn natuurlijke ambassadeurs van
tiestructuur. Cross-overs vergen competenties
dies dat de complementaire economieën van
bio-based energie cross-overs en zeer gewild
en toegepaste skills die in minimaal twee
mainports (de haven van Rotterdam met haar
Een tweede aspect dat sterk uit de literatuur
bij bedrijven en kennisinstellingen. Maar ook
deelsectoren toepasbaar zijn, liefst in meer.
maakindustrie en logistiek) en van metro-
Van cross-overs en diversificatie vanuit de
sectoren14. Hoe kunnen potenties van de
naar voren komt is dat de aanwezigheid van
ICT-toepassingen in logistiek, veiligheid en
Cross-over skills en kennis nu die samen-
politane regio’s (zoals Rotterdam-Den Haag
huidige sterktes in de Rotterdamse regio naar
regionale nieuwe smart economie worden
menselijk kapitaal dat inzetbaar en toepas-
gezondheid zijn waardevol en sterk vernieu-
hangen met nieuwe transitionele innovatie
met hun diensten georiënteerde sectoren)
de verankering van op transities gestoelde
waargemaakt? Deze handelingsvraag staat
baar is in verschillende sectoren van groot
wend, net als de toepassing van hightech
kennen een complex samenspel van zowel
de grootste kansen op toekomstige cross-
nieuwe activiteiten – het lijkt een langere
open bij nationale en regionale beleidsma-
weg te gaan dan door Riffkin cs. Wordt ge-
kers, maar ook bij kennisinstellingen en
herbergen13.
belang is om cross-over kansen te identifi-
systemen en materialen technologie in de
technologische productie als dienstengeori-
overs
ceren. Mensen met skills en vaardigheden
automotive industrie, machinebouw, offshore
ënteerde en managementinnovatie compo-
om aan de Rotterdamse haven en stedelijke
suggereerd. Er moeten voor echt innovatieve
bedrijven in de regio. Belangrijke kritische
die bijvoorbeeld zowel in biotechnologisch
maintenance, vezelindustrie en gezondheids-
nenten12. Hoewel nog geen enkele regionale
economie te denken als het gaat om smart
cross-overs ook en juist connecties tot stand
aandachtspunten hierbij zijn:
onderzoek, chemische industrie,
sectoren – belangrijke ingrediënten van de
economie in Nederland in welke transitie dan
economies of the future.
komen met niet voor de hand liggende
27
Het is daarom logisch
28
Getting Smart Magazine
Referencies
1 In hoeverre Rotterdam nu en in de toekomst menselijk kapitaal heeft en kan
1
J. Rifkin (2011), The third industrial
9
E. Glaeser (2012), Triumph of the city.
15 Zie ook: W. Manshanden & B. Kuipers
revolution. How lateral power is trans-
Basingstoke: Macmillan.
(2014), Waar verdient Rotterdam haar
forming energy, the economy, and the
geld mee in 2014? TNO/EUR.
world. New York: Palgrave; J. Rifkin
10 F. van Oort, A. Weterings, L. Nedelkoska
(2015), The zero marginal cost society.
& F. Neffke (2015) – Ruimte geven aan
16 AWTI (2014), Regionale hotspots.
New York: Palgrave.
economische vernieuwing. Een onder-
Broedplaatsen voor innovatie.
zoek naar arbeidsmobiliteit en skill-
Adviesraad voor Wetenschap,
2
A. Aboutaleb (2015), De roep van de
gerelateerdheid in Nederland.
Technologie en Innovatie, Den Haag.
stad. H.J. Schoo lezing, Elsevier.
Den Haag: Ministerie van I&M.
ontwikkelen dat de juiste skills toepasbaar maakt voor vernieuwing en transities.
2 Wat de rol van opleidingen, het bedrijfsleven, en lokale overheden hierin is.
3 Hoe toegevoegde waarde en werkgelegenheid kunnen worden gecreëerd door
beter connecties van de haven- en de stedelijke
diensteneconomie15.
Deze kennisvragen staan op de
17 Zo berekent E. Moretti (2012, The new
gezamenlijke onderzoeksagenda
3
M. Thissen, F. van Oort, D. Diodato &
11 F. van Oort, E. Meijers, M. Thissen,
geography of jobs. Boston: Mariner
4 Hoe ruimtelijke investeringen en gebiedsgerichte ontwikkeling aansluiten bij de
van de Erasmus Universiteit
A. Ruijs (2013), Regional compe-
M. Hoogerbrugge & M. Burger (2015),
Books) dat in de VS de creatie van één
Rotterdam en de Technische
titiveness and smart specialization in
Van agglomeratiekracht naar netwerk-
hoogopgeleide baan ruimte geeft aan
Universiteit Delft.
Europe. Place-based development in
kracht. De concurrentiepositie van
vijf ondersteunende banen, zoals
international economic networks.
Nederlandse steden. Den Haag:
schoonmaak en catering.
Cheltenham: Edward Elgar.
Platform31.
Voor Nederland lijkt deze multiplier veel
lager te zijn – maar dit is (nog) niet goed
toekomstige concurrentiepositie van de veranderende economie – te denken valt
aan de woningmarkt woonmilieus, bereikbaarheid en
voorzieningen16.
Hoewel management van
5 Wat beleid van buiten de regio moet aantrekken indien iets niet uit zichzelf in de
economische transities een
zeer complex vraagstuk is,
4
P. McCann (2014), Modern urban and
12 PBL (2013), Vergroenen en verdienen.
met aandachtspunten van puur
regional economics. Cambridge:
Op zoek naar kansen voor de
technische mogelijkheden tot
University Press.
Nederlandse economie. Den Haag:
18 D. Loorbach (2007), Transition
Planbureau voor de Leefomgeving;
Management. New modes of
regio tot ontwikkeling komt – zoals talent, hoofdkantoren of onderzoeksactiviteiten.
6 Hoe bestaande sterkten (zo lang mogelijk) behouden kunnen blijven in het proces
juridische voorwaarden en
van diversifiëren en of de werkgelegenheid hierin bij transformatie in de regio
regelgeving, zijn de economische
5
SER (2015), De agenda voor de stad.
Janssen, M.J. (2015), Service innovation
governance for sustainable develop-
behouden kan blijven.
en ruimtelijke voorwaarden van
Den Haag: Sociaal-Economiesche Raad.
in an evolutionary perspective.
ment. International Books, Utrecht.
Dissertation, Eindhoven University.
Zie ook: J. Rotmans, R. Kemp &
M.V. Asselt (2001), “More evolution
diversifiëren en transities, en de
mate waarin beleids-instrumenten
6
Een voorbeeld van aansluitende image-
7 Wat de gevolgen zijn voor midden- en lager opgeleiden van mogelijke transities -
en -processen dit op verschillende
building betreft de mogelijke organi-
13 O. Merk (2014), The competiveness of
than revolution: transition management
profiteert de onderkant van de arbeidsmarkt mee van een upgrading van de
schaalniveaus gezamenlijk kunnen
satie van de Expo 2025 in Rotterdam
global port cities. Synthesis Report.
in public policy”. Foresight 03: 15–31.
economie (trek in de schoorsteen)17.
sturen, essentieel.
met als thema “Delta’s in Transitie”.
Paris: OECD; W. Jacobs, H. Koster &
F. van Oort (2015), “Co-agglomeration
“Go with the flow” in SER-
7 WRR (2013), Naar een lerende econo-
of knowledge-intensive business services
8 Welke plaatsen in de regio een rol spelen in de vernieuwing - arbeidsmarktgebieden
termen, want de flow is
mie. Investeren in het verdienvermogen
and multinational enterprises“. Journal
zijn groter dan Rotterdam alleen, en ook Schiedam en Dordrecht kennen
Rotterdam en haar regio in
van Nederland. Amsterdam: Amsterdam
of Economic Geography 14: 443-475.
vergelijkbare opgaven en kennisvragen,
principe niet negatief gezind,
University Press.
maar wel met de handen aan
29
onderzocht.
14 G. Casteldi, K. Frenken & B. Los (2015),
het stuur, met zo goed mogelijk
8
K. Frenken, F. van Oort & T. Verburg
“Related variety, unrelated variety and
9 Tenslotte is belangrijk te weten welke rol van de overheid nodig en effectief is
opgeleide en ervaren bestuurders,
(2007), “Related variety, unrelated
technological breakthroughs: an analysis
bij economische transities. Algemeen leeft het gevoel dat overheden meer in
en in een zo goed mogelijk uitge-
variety and regional economic growth”.
of US state-level patenting”. Regional
governance moeten denken dan in government. Dat betekent meer directe
ruste terreinwagen.
Regional Studies 41: 685-697.
Studies: 767-781.
verantwoordelijkheid, interactie met markt- en andere partijen, in een setting
van co-creatie. Dat zijn overheden (nog) niet overal gewend18.
30