Economische poorten

Economische poorten:
De internationale luchthaven
van Zaventem
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Inhoud
1. 2. 3. De internationale luchthaven van Zaventem als economische poort ........................ 3 Geografische afbakening ......................................................................................... 5 De prestaties van de luchthaven van Zaventem ...................................................... 7 3.1.
Passagiers ...................................................................................................... 7
3.2.
Goederen ........................................................................................................ 8
3.3.
Economische impact ....................................................................................... 9
4. De bereikbaarheid van de luchthaven.................................................................... 10 4.1.
Ontsluiting van de luchthaven ....................................................................... 10
4.2.
De luchthaven en de mobiliteitsproblematiek ................................................. 12
5. Verplaatsingen van en naar de luchthaven ............................................................ 14 5.1.
goederenstromen .......................................................................................... 14
6. Inspanningen voor een verbeterde bereikbaarheid van de luchthaven ................... 23 6.1.
Via de weg .................................................................................................... 23
6.2.
Via de trein.................................................................................................... 24
6.3.
Via het openbaar vervoer (bus) ..................................................................... 25
6.4.
Via de fiets .................................................................................................... 25
7. De regionale luchthavens ...................................................................................... 26 2
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
1. De internationale luchthaven van Zaventem als
economische poort
De internationale luchthaven wordt bediend wordt door een breed gamma van internationale
en intercontinentale lijnen alsook door charters en zakenvluchten. Door de diversiteit en de
hoogwaardigheid van de verbindingen wordt een groot aantal passagiers of vrachten
gegenereerd. Volgens het RSV is sprake van een luchthaven als economische poort indien
meer dan 5 miljoen passagiers per jaar of 100.000 vliegbewegingen of 150.000 ton goederen
of 1 miljoen intercontinentale passagiers worden verwerkt. De internationale luchthaven van
Zaventem voldoet aan deze criteria en is binnen deze afbakening dan ook duidelijk als een
poort te beschouwen.
Deze poortfuntie heeft een aantal ruimtelijke implicaties. Vooreerst moet worden voorzien in
een aangepaste infrastructuur (start- en landingsbanen, taxiways, vliegtuigparkings,
platformen en vrije ruimten, gebouwen, hangars, inschepingspieren, controletoren, …).
Daarnaast zijn voor de afwikkeling van het passagiers- en goederenverkeer van en naar de
luchthaven goede ontsluitingsvoorzieningen (wegennet, spoorweg en openbaar vervoer)
noodzakelijk.
De poortfunctie van de luchthaven impliceert tevens een grote ruimtevraag vanuit luchthavenen luchtvaartgebonden voorzieningen en bedrijvigheden. Deze hebben zowel betrekking op
activiteiten die specifiek gebonden zijn aan het luchthaventerrein (o.a. onderhoud van
vliegtuigen, motoren, e.a.) als op bedrijvigheden (luchtvaartkoerier, vormen van toelevering en
kantoren) die ook grondinname buiten het eigen luchthaventerrein kunnen beogen. Omwille
van de hoge bedieningskwaliteit en het groot aantal gebruikers (passagiers en vrachtvervoer)
is de luchthaven ook een attractieve vestigingsfactor voor internationale bedrijvigheden (buiten
het eigenlijke luchthaventerrein).
Om de internationale luchthaven van Zaventem voldoende ontwikkelingsmogelijkheden te
bieden bepaalt het RSV o.m. dat vanuit de belangrijkste concentratiegebieden voor
economische activiteiten en vanuit de belangrijkste stedelijke gebieden in Vlaanderen een
goede bereikbaarheid moet worden gegarandeerd. Meer in het bijzonder beoogt het RSV het
maximaliseren van de bereikbaarheid van de parkeerterreinen en de luchthavengebonden
voorzieningen via nieuwe toegangen voor het wegverkeer vanaf de E40 (Brussel-Leuven) en
de E19 (Brussel-Antwerpen) en voor het spoorverkeer vanaf de lijnen 25 (Brussel-Antwerpen)
en 36 (Brussel-Leuven). In het licht van een geïntegreerde en gelijktijdige benadering van de
verschillende vervoersmodi moet volgens het RSV worden gemikt op een snelle, frequente
(ook ‘s nachts) en kwalitatief hoogstaande verbinding tussen de luchthaven en het HSTstation
3
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Brussel-Zuid. Rechtstreekse verbindingen vanuit respectievelijk Brussel, Leuven en
Antwerpen (Mechelen) naar Zaventem zijn wenselijk waardoor de internationale luchthaven
onderdeel wordt van het hoofdspoorwegnet (IC-IR-net).
De aantrekkingskracht van de luchthaven is sterk afhankelijk van de omvang en de
vervoerskwaliteit van de luchthaven. Niet alleen het aangeboden luchtnetwerk maar ook de
beschikbaarheid van andere vervoersproducten waaronder bereikbaarheid via de weg, het
spoor en het openbaar (bus)vervoer is zowel voor de luchthaven zelf als voor de
luchthavengerelateerde bedrijven van doorslaggevend belang.
Het belang van de poortfunctie van de luchthaven voor de mobiliteit situeert zich bijgevolg op
drie niveaus :
1. De prestaties van de luchthaven (gegenereerde trafiek: aantal passagiers,
vrachtvervoer) : meer passagiers en meer vracht impliceert maar verkeer en vervoer
van en naar de luchthaven.
2. De ontsluiting van de luchthaven : Aan- en afvoer van passagiers en vracht vereisen
een aangepast infrastructuurnetwerk;
3. De afwikkeling van verkeers- en vervoersstromen : op welke manier worden
passagiers en vracht van en naar de luchthaven vervoerd (modal split).
4
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
2. Geografische afbakening
In de literatuur kunnen diverse afbakeningen worden teruggevonden wanneer men het heeft
over de luchthaven en de luchthavenregio. Afhankelijk van de betrokkenheid van de diverse
economische activiteiten op de luchthaven en hun geografische positie ten opzichte van de
luchthaven kunnen immers verschillende geografische zones in en rond de luchthaven worden
bepaald.
Sommige studies definiëren de luchthavenregio als de 5 Vlaamse luchthavengemeenten
(Machelen, Steenokkerzeel, Vilvoorde, Zaventem, Kortenberg). Andere bakenen de regio dan
weer af als de 5 Vlaamse luchthavengemeenten + de 2 Brusselse gemeenten Evere en Sint
Lambrechts-Woluwe of als de radius van 5 km rond de eigenlijke luchthaven.
In de Nota voor de publieke consultatie i.h.k.v. de opmaak van een strategische visie op de
ontwikkeling van de luchthaven en de regio1 wordt ook gesproken van de
luchthavenimpactregio. Deze wordt gedefinieerd als het gebied waarbinnen bedrijven
aangeven dat de aanwezigheid van de luchthaven cruciaal of belangrijk is voor het
functioneren van hun bedrijf. De impactregio loopt over geheel oostelijk Brussel en de ruime
noordelijke en oostelijke schil. De randzone van deze regio reikt tot Aalst in het westen,
Aarschot in het oosten en Mechelen in het noorden.
De eigenlijke luchthavenzone of luchthavengebied (on airport) is evenwel duidelijk
afgebakend. Het luchthavengebied heeft een totale oppervlakte van 1245 ha. Brucargo telt
109 ha. Data (bijv directe werkgelegenheid) hebben dan betrekking op de bedrijven gevestigd
in deze zone (Luchthaven Terminal, Luchthaven Canac, Luchthaven Zuid, Luchthaven 15°
Wing, Luchthaven Noord, Luchthaven Technics, Luchthaven General Aviation, Brucargo).
Opmaak van een strategische visie op de ontwikkeling van de luchthaven en de regio. Beoordeling
van potentiële milieueffecten van een voorgenomen plan. Nota voor publieke consultatie. P. Cabus.
2005.
1
5
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Luchthavenzone : on airport
Binnen de luchthavenzone onderscheidt men de lucht- en de landzijde.
6
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
3. De prestaties van de luchthaven van Zaventem
3.1. Passagiers
Evolutie van het aantal passagiers (in miljoen)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
tot aantal passagiers 21,6 19,7 14,4 15,2
transit
Aantal zonder transit 21,6 19,7 14,4 15,2
15,6
16,1
16,6
17,8 18,5
1,361 1,309 1,401 1,144
14,2
14,8
15,2
16,7
Bron: Brutrends + BIAC
Tussen 2000 en 2002 daalde het aantal passagiers op de luchthaven van 21,6 miljoen naar
14,4 miljoen. Sinds 2003 tekent zich een opwaartse beweging af, met 15,2 miljoen passagiers
in 2003 tot 18,5 miljoen in 2008. Dit is een stijging van 22%. Tussen 2007 en 2008 steeg het
passagiersaantal met nog eens 3,6%. Gegevens over het totaal aantal passagiers geven nog
geen correct zicht op de in- en uitstroom ervan van en naar de luchthaven. De luchthaven van
Zaventem noteert immers een aanzienlijk aandeel transit passagiers, die het vliegtuig of de
luchthaven niet verlaten. Het transitverkeer in Zaventem schommelt de laatste jaren rond de
8% van het totaal passagiersverkeer (6,40 % in 2007, 8,38% in 2006, 8,09% in 2005, 8,7% in
2004). Het aantal passagiers dat zich van en naar de luchthaven beweegt bedraagt daardoor
in 2007 16,7 miljoen.
Evolutie van het aantal passagiers op de Luchthaven van Zaventem (miljoen)
Bron: Brutrends + BIAC
7
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Tegen eind 2008 laat echter de wereldwijde economische recessie zich meer en meer
gevoelen op de luchthaven. Het passagiersaantal daalde in februari 2009 15% ten opzichte
van februari 2008.
3.2. Goederen
De luchthaven van Zaventem heeft ook een belangrijke cargoactiviteit.
Evolutie van het aantal ton vervoerde goederen via de luchthaven (ton)
tonnage
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
687.385
583.729
536.826
607.136
664.375
702.819
719.561
783.727
661.100
Bron: Brutrends
De evolutie van het vrachtverkeer in de luchthaven volgt dezelfde evolutie als deze van het
passagiersverkeer. Tussen 2000 en 2002 daalde het aantal ton goederenvervoer van 687.000
ton naar 536.000 ton. Daarna kende het cargovervoer een aanzienlijke stijging tot 2007 tot
bijna 784.000 ton. Tijdens het voorjaar van 2008 verplaatste DHL een belangrijk gedeelte van
zijn activiteit naar Duitsland. Daardoor daalde de cargo in 2008 naar 661 duizend ton; een
daling van meer dan 15% ten opzichte van het jaar daarvoor.
Bron: Brutrends
De economische recessie laat zich in het vrachtvervoer blijkbaar nog harder gevoelen. Het
vrachtvervoer op Brussels Airport daalde in het eerste kwartaal van 2009 immers met 48,5%.
8
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
3.3. Economische impact
De internationale luchthaven van Zaventem genereert een belangrijke economische impact
omwille van de aanzienlijke creatie van toegevoegde waarde en jobs. Daarnaast vervullen
luchthavens als knooppunt van vervoersstromen een belangrijke rol in de economische
ontwikkeling van de regio doordat hij een prominente vestigingsfactor voor ondernemingen is.
In 2006 bedroeg de directe werkgelegenheid op de luchthaven 20.222 werknemers2. Het
merendeel hiervan wordt gecreëerd door het vrachtverkeer, de luchtvaartmaatschappijen en
de afhandeling. De indirecte werkgelegenheid (alle jobs in de ondernemingen die toeleveren
aan de luchthaven) wordt voor 2006 geraamd op nog eens 24.814 werknemers. Daarnaast
zijn er ook nog de zogenaamde afgeleide (besteding van de inkomens uit de directe en
indirecte luchthaventewerkstelling) en katalytische (luchthaven als aantrekkingspool voor
nieuwe ondernemingen) tewerkstellingseffecten. Deze worden geraamd op 26.621 jobs.
In het onderzoek over de economische impact van de luchthaven van Brussel3 voor de
Belgische economie wordt de totale toegevoegde waarde (directe + indirecte + afgeleide +
katalytische effecten) geraamd op ca. 3,9 miljard Euro, of 1,5% van het Belgische BBP.
Ontwikkeling van een prospectief arbeidsmarktinstrument voor de luchthaven van Zaventem. Idea
Consult. 2007.
3 Onderzoek over de economische impact van de luchthaven Brussel Nationaal voor de Belgische
economie. September 2003.
2
9
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
4. De bereikbaarheid van de luchthaven
4.1. Ontsluiting van de luchthaven
4.1.1
Via de weg
Met de wagen is Zaventem is bereikbaar via de Brusselse Ring. De grote ring rond Brussel
staat in verbinding met alle grote Belgische steden via een uitgebreid weggennet waartoe
ondermeer de E40, E19, A12, E411 en E314 behoren. Brucargo is ontsloten via de inrit
Vilvoorde-Machelen-Melsbroek van de E19. De belangrijkste toevoerwegen van het secundair
wegennet zijn de A201 (vanuit het centrum van Brussel en Evere), de R22 (Woluwelaan) en
de N211 (Luchthavenlaan).
4.1.2
Met de trein
De luchthaven van Brussel-Zaventem heeft een eigen station, Luchthaven-Brussel-Nationaal.
Het treinstation onder het luchthavengebouw van Zaventem is vandaag echter een eindstation.
Dagelijks rijden er tussen 6u40 en 21u50 vier treinen per uur tussen Brussel en de luchthaven.
Het treinstation bevindt zich in de kelderverdieping (niveau -1) van de luchthaven.
De Brussels Airport Express rijdt tot 4 maal per uur van en naar Brussel-Noord, BrusselCentraal en Brussel-Zuid. Er zijn eveneens rechtstreekse verbindingen met het Oosten,
Westen en het Zuiden van België:
10
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem



Gent - Wetteren - Aalst - Denderleeuw - Brussel - Luchthaven Brussel

Tweemaal per uur een treinverbinding met Leuven en Landen. Met een overstap zijn de
provincies Limburg en Luik via Luik-Guillemins en Hasselt bereikbaar.
De Panne - Diksmuide - Lichtervelde - Deinze - Gent - Brussel - Luchthaven Brussel
Quévy/Quiévrain - Bergen - Braine-le-Comte - Halle - Brussel - Schaarbeek - Luchthaven
Brussel
Er werden twee IR-verbindingen verlengd om de rechtstreekse verbinding tussen Leuven en
de luchthaven te realiseren :


de IR i-treinen De Panne – Gent – Brussel-Nationaal-Luchthaven zullen verder rijden tot
Leuven, Tienen en Landen;
de IR j-verbinding Quiévrain – Bergen – Brussel-Nationaal-Luchthaven wordt verlengd tot
Leuven.
De nieuwe verbinding is mogelijk door de aanleg van de zogenaamde bocht van Nossegem
die de spoorlijn Leuven-Brussel met de luchthaven verbindt. Het nieuwe traject verkort de
reistijd omdat een reiziger vanuit Leuven voordien eerst te Brussel-Noord moest overstappen
op een andere trein richting Brussel-Nationaal-Luchthaven.
4.1.3
Met de Bus (De Lijn)
De Lijn voorziet snelbusverbindingen naar het treinstation Brussel Noord (lijn 471), NAVO (lijn
471) en naar het Brusselse metrostation Roodebeek (lijn 659). Daarnaast zijn er regionale
busverbindingen naar o.a. Mechelen (lijnen 681, 682 & 683), Leuven (651 & 652), Vilvoorde
(281, 282 en 683), Merchtem (821), Brussel Noordstation (272), Jette (820), Brussels Expo
(820), Diegem (272 & 282), Haacht (272), Roodebeek (359), Groenendaal (830) en Kapelleop-den Bos (621). Naar Brucargo kan met de lijnen 272, 616, 651, 652, 659, 681, 682, 683,
820, 821 en 830.
De Lijn heeft de voorbije twee jaar 13 nieuwe buslijnen opgestart in de regio rond de
Luchthaven van Zaventem. De nieuwe buslijnen maken deel uit van het Strategisch Actieplan
voor de Reconversie en de Tewerkstelling in de Luchthavenregio (START).
Antwerp expressbus
Elke dag van het jaar rijdt om het uur een rechtstreekse bus naar het centrum van Antwerpen.
Deze bus vertrekt achteraan platform B van het busstation (niveau 0).
De halte "De Keyserlei" (centraal station) wordt altijd bediend, de halte "Crowne Plaza" enkel
op verzoek.
11
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
4.2. De luchthaven en de mobiliteitsproblematiek
De regio rond de luchthaven van Zaventem kampt met een structureel mobiliteitsprobleem via
de weg. Hoewel de ruimere luchthavenregio in principe multimodaal is ontsloten via een
knooppunt van snelwegen (E19, E40, R0), spoorwegen (lijnen 27 en 36), een netwerk van
openbaar vervoerlijnen (bus) en ook via de binnenvaart (Zeekanaal), was de ontsluiting van de
luchthaven zelf - en dit zowel voor het personen- als het goederenvervoer - vooral gericht op
de wegeninfrastructuur. Het grootste deel van het verkeer van en naar de luchthaven verloopt
zowel voor het luchthavenpersoneel als voor de passagiers dan ook met de auto.
Het wegennet in de directe omgeving van de luchthaven behoort tot het meest gesatureerde
van België. In volgende tabel enkele voorbeelden van zwaar gecongesteerde wegvakken in
de onmiddellijke omgeving van de luchthaven :
Gemiddelde dagintensiteit in 2004-2007 (van 6h tot 22h) voor beide rijrichtingen
Uitgedrukt in aantal voertuigen
2004
2005
2006
2007
A3
Zaventem - Sterrebeek
121.500
122.500
123.400
123.300
R0
Zaventem – Zaventem Keiberg
146.000
146.000
147.200
150.800
R0
Woluwelaan Zuid - Diegem
168.300
167.700
170.000
171.500
R0
Wezembeek Oppem - Zaventem
84.200
83.700
80.000
80.200
R0
Diegem (A201) - Machelen
146.000
146.000
150.800
153.000
R0
Viadukt Vilvoorde
115.800
112.900
112.300
108.800
Bron: Verkeerstellingen 2006 FOD Mobiliteit & Vervoer
Op basis van de verkeerstellingen berekent de FOD Mobiliteit & Vervoer de saturatiegraad van
de wegvakken waarop de tellingen gebeuren. Bij een saturatiegraad van 75% kan volgens de
FOD worden gesproken van filevorming. Op alle wegvakken die in de tabel als illustratie zijn
opgenomen kan in de loop van de dag (zij het tijdens de ochtendspits, de avondspits of beide)
een saturatiegraad van meer dan 75% worden genoteerd.
12
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Saturatiegraad 2007
A3
Zaventem - Sterrebeek
Ochtendspits : 90 %
R0
Zaventem – Zaventem Keiberg
Ochtendspits : tot 117%
Avondspits : tot 93%
R0
Woluwelaan Zuid - Diegem
Ochtendspits : tot 109%
Avondspits : tot 100%
R0
Wezembeek Oppem - Zaventem
Ochtendspits : tot 90%
R0
Diegem (A201) - Machelen
Ochtendspits : tot 112%
Avondspits : tot 131%
R0
Viadukt Vilvoorde
Ochtendspits : tot 87%
Avondspits : tot 91%
Bron: Verkeerstellingen 2006 FOD Mobiliteit & Vervoer
De ring om Brussel heeft te kampen met een structureel en aangroeiend congestieprobleem.
Door de vele hinderlijke weefbewegingen wordt de doorstroming sterk belemmerd tijdens de
spitsuren waardoor de R0 haar functie als hoofdweg niet (meer) kan opnemen. Een belangrijk
knelpunt vormt de aansluiting van de A201 waar het bestemmingsverkeer voor de luchthaven
zich vermengt met doorgaand verkeer waardoor de R0 aan capaciteit inboet.
13
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
5. Verplaatsingen van en naar de luchthaven
5.1. goederenstromen
In het kader van goederenvervoer via een luchthaven kan het onderscheid worden gemaakt
tussen het transport aan de luchtzijde (het aan- of afvoeren van luchtvracht met vliegtuigen)
en het voor- en natransport aan de landzijde (het aan- of afvoeren van de vracht naar en van
de luchthaven via weg en/of spoor).
De landzijdige ontsluiting van de luchthaven voor goederen is in het geval van Zaventem
momenteel volledig toegespitst op vervoer over de weg. Op dagbasis genereerde Brucargo in
2005 ongeveer 1.750 vrachtwagens, waarvan ongeveer 40% afkomstig is uit het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, Halle en Vilvoorde en 35% uit de Vlaamse Ruit4.
Wat de ontsluiting per spoor betreft is er momenteel geen vrachtstation op de luchthaven. De
slechte ontsluiting via het spoor is een serieuze handicap.
In 2004 startte de Vlaamse Regering met het ‘Strategisch Actieplan voor de Reconversie en
Tewerkstelling in de luchthavenregio’ (START), op basis waarvan de ‘Strategische Visie
Zaventem 2025’ werd opgesteld. Dit resulteerde in de opstart van een aantal
infrastructuurprojecten die de mobiliteit moeten verbeteren en de benutting van de
infrastructuur optimaliseren .
Zo is men momenteel volop bezig met de implementatie van het Masterplan Brucargo 2025.
Via het Brucargo Masterplan wordt het cargogedeelte van de luchthaven helemaal
heraangelegd, met als doel de bestaande oppervlakte beter te benutten en de capaciteit uit te
breiden.
Wat het spoorvervoer betreft is er het Diabolo-project : de aansluiting van de luchthaven van
Zaventem op de spoorlijnen Brussel-Antwerpen (richting Mechelen) en Brussel-Luik (richting
Leuven). Voor de weg is een totaalplan uitgetekend om de bereikbaarheid van de luchthaven
via de weg te verbeteren en congestie rond de luchthaven tegen te gaan met o.a. een
brugverbinding die de E19 rechtstreeks zal verbinden met Brucargo.
In het licht van deze ontwikkelingen kan worden gewezen op de mogelijke toekomstige rol van
de hoge snelheidstreinen (HST) voor luchtvracht. Hierbij zou HST-vracht (kleinere vracht zoals
documenten en colli’s) getransporteerd kunnen worden via de klassieke hoge snelheidstrein
voor passagiers. Deze HST-vracht biedt onder meer ook een mogelijk interessant alternatief
voor goederen die intercontinentaal moeten gevlogen worden via Schiphol of Parijs CDG en
4
IDEA Consult. 2005
14
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
die nu vanuit Brussel hoofdzakelijk onder airwaybill getruckt worden naar deze luchthavens. In
een studie naar de trends in de luchtvaart en de concurrentiepositie van Zaventem uit 2005
(IDEA Consult, 2005) bleek dat voor afstanden tot 350 kilometer de HST aantrekkelijker was
dan het vliegtuig, terwijl van 350 tot 1000 km (de kernmarkt van de luchthaven van Zaventem)
er een concurrentie is tussen vliegtuig en HST. Momenteel is deze markt in Zaventem zwak
ontwikkeld, zowel voor passagiers als cargo aangezien er enkel een HST-halte is in het station
Brussel Zuid, terwijl een goede HST-ontsluiting voor een uitbreiding van het marktgebied van
Zaventem zou kunnen zorgen5.
5.1.1
Personenmobiliteit
Momenteel wordt ongeveer de helft van de verplaatsingen van en naar de luchthaven
vertegenwoordigd door passagiers; de andere helft door de werknemers.
5.1.2
Modale verdeling passagiers
In 1997 voerde Tritel een eerste mobiliteitsstudie uit over de modal split van het
passagiersverkeer van en naar de luchthaven. Een tweede studie; zij het beperkter in
omvang, vond plaats in 2004. Voor het jaar 2007 en een deel van 2208 werd door BIAC een
doorgedreven bevraging georganiseerd. Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van het
aandeel van het privé en collectief vervoer in het passagiersverkeer van en naar de
luchthaven.
Modal split passagiers
5
1997
2004
2007
privé-vervoer
81,28
74,74
73
collectief vervoer
18,71
25,26
27
Alle FLAP-luchthavens (Franfurt, Londen, Amsterdam, Parijs) hebben of plannen momenteel een HST-station.
15
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Bron: Tritel, BIAC
In 1997 maakte bijna 19 % van de passagiers gebruik van gemeenschappelijk transport. De
bevraging bij de passagiers over het jaar 2007 (+ deel 2008) toont aan dat momenteel bijna
een derde van de passagiers (27%) gebruik maakt van gemeenschappelijk vervoer om zich te
verplaatsen naar Brussels Airport. Deze vaststelling wijst op een duidelijke evolutie ten
voordele van het gebruik van gemeenschappelijk vervoer en is een indicatie dat de reeds
getroffen maatregelen voor de bereikbaarheid van de luchthaven via het gemeenschappelijk
vervoer vruchten afwerpen. Maar de privé-verplaatsingen via de weg maken in 2007 toch nog
73% van het totaal aantal verplaatsingen van en naar de luchthaven uit. Dit is een evenwel
een daling t.o.v. 1997 toen nog ruim 81% van de passagiers zich via privé wegvervoer van en
naar de luchthaven verplaatsten.
Uitsplitsing van privé- en collectief vervoer geeft de volgende resultaten :
1997
2004
2007 - 2008
auto (privé)
%
54,38
48,43
50
auto (huur)
19,47
19,31
2
taxi
4,25
4,28
20
privé-vervoer
81,28
74,74
73
lijnbus
0,87
4,6
5
trein
13,23
16,77
18
touroperator/reisagent
0,87
4,6
4
collectief vervoer
18,71
25,26
27
Bron: BIAC, Tritel
16
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
50 % ( of 8, 4 miljoen reizigers) van alle reizigers maakt in 2007-2008 nog gebruik van de auto
om de luchthaven te bereiken of te verlaten (14% doet dat met de eigen wagen, 36% laat zich
wegbrengen of oppikken door iemand anders). 2% van alle reizigers gebruikt een huurauto.
De taxi vervoert 20% van alle reizigers.
23% (of 4, 5 miljoen reizigers) maakt momenteel gebruik van het openbaar vervoer, waarvan
18% met de trein en 5% met de bus. Busjes van touroperators en reisagenten vervoeren 4%
van de passagiers.
De gegevens over de modale verdeling zijn gebaseerd op bevragingen. In onderstaande
punten (5.2.2, 5.2.3 en 5.2.4) wordt getracht op basis van een aantal gepubliceerde
statistieken een beeld te schetsen van de aan- en afvoer van passagiers op de luchthaven van
Zaventem, en de evolutie ervan in de tijd.
5.1.3
Via de weg (auto)
Een indicatie voor de omvang van het passagiersverkeer met de wagen is het aantal auto’s op
de passagiersparkings van de luchthaven.
Evolutie aantal auto’s op de passagiersparkings (exclusief personeelparkings)
aantal auto's
2003
2004
2005
2006
2007
2.182.284
2.288.035
2.264.793
2.211.858
2.362.792
Bron: Brutrends
17
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Uit deze cijfers blijkt dat het aantal auto’s op de passagiersparkings geen eenduidige trend
volgen. Er wordt opnieuw een piek vastgesteld in 2007 (met 2,3 miljoen voertuigen), na een
dalende trend die zich vanaf 2004 had ingezet.
Let op, deze cijfers geven geen zicht op het aantal passagiers of auto’s die via de
zogenaamde kiss & ride de luchthaven bereiken.
5.1.4
Via de trein
BIAC publiceert in haar statistische publicatie Brutrends het aantal treinreizigers van en naar
de luchthaven.
Treinreizigers van en naar de luchthaven
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2.342.816
2.086.387
2.178.509
2.311.471
2.427.291
2.717.415
3.011.860
Bron : Brutrends
Uit de cijfers blijkt de stijging die het treinverkeer kent sinds 2002, van 2 miljoen passagiers in
2002 naar 3 miljoen in 2007. Deze opwaartse trend wordt deels geweten aan het succes van
de (bijkomende) rechtstreekse treinverbindingen. .
5.1.5
Via de bus
Uit de cijfers van De Lijn en de MIVB (samengevat in Brutrends) blijkt dat ook het aantal
busreizigers van en naar de luchthaven de afgelopen jaren sterk gestegen is.
18
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Sinds 2005 steeg het gemiddeld aantal dagelijkse busreizen fors, met een piek in 2007.
Gemiddeld aantal dagelijkse busverplaatsingen van en naar de luchthaven
2002
2003
2004
2005
2006
2007
week
526
526
409
386
474
1130
zaterdag
132
138
185
230
206
525
zondag
98
92
163
213
189
463
Volgende tabel geeft de evolutie van het aantal busreizigers voor de verschillende lijnen die de
luchthaven bedienen.
19
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Evolutie van het aantal reizigers van en naar de luchthaven via de bus
2002
Zaventem - Rodebeek
2003
2004
2005
2006
2007
25.927
28.805
34.734
31.173
31.745
34.167
100.797
124.787
146.685
172.835
187.180
168.900
Zaventem Vilvoorde + Zaventem Mechelen
18.366
23.898
28.363
3.335
35.524
37.245
Bxl-Diegem-Zaventem : Bonheiden - Cargo
Druivenlijn Groenendaal - tervuren -ZaventemCargo
51.098
50.945
55.430
64.743
63.260
78.360
16.659
27.274
58.291
94.200
Zaventem Jette + zaventem Merchtem
nieuwe lijnen sinds 2007 :
Leuven-Bertem-Tervuren-Airport - Cargo
11.300
Kapelle o/d Bos - Vilvoorde - Airport
4.400
Leuven - Everberg - Cargo - Airport
Leuven - Herent - Erps Kwerps - Nossegem - Airport
- Cargo
12.400
52.200
Roodebeek - Airport - Cargo
Mechelen - Bonheiden - Boortmeerbeek - Cargo Airport
7.625
11.400
Mechelen - Zemst - Perk - Cargo - Airport
95.100
Mechelen - Hostade - Vilvoorde - Cargo - Aairport
15.825
totaal De Lijn
196.188
228.435
281.871
299.360
376.000
Airport lijn (MIVB)
202.796
299.668
314.000
1.604.194
2.088.798
totaal
398.984
528.103
595.871
1.903.554
2.464.798
Er is een sterke stijging merkbaar bij het busverkeer van en naar de luchthaven. Zo steeg het
aantal reizigers van De Lijn van 376.000 in 2006 naar 623.122 in 2007. Belangrijke oorzaak
van deze forse toename is de indienststelling van een aanzienlijk aantal nieuwe trajecten
sinds 2007.
In 2006 steeg het aantal reizigers van de MIVB sterk van 1.604.194 in 2005 tot 2.088.798 in
2006. De voornaamste oorzaak van deze stijging is het frequente gebruik van de zogenaamde
Airport Line (MIVB).
5.1.6
Via taxi
Evolutie van het taxiverkeer van en naar de luchthaven
x 1000
2002
2003
2004
2005
2006
2007
taxibewegingen
650
379
370
320
410
418
taxi passagiers
968,5
606
593
480
615
628
20
623.122
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Bron: Brutrends
Het taxigebruik volgt een eerder grillig parcours. Sinds 2002 daalde het aantal taxipassagiers
van bijna één miljoen tot 480.000 in 2005. Sindsdien kan weer een stijging worden genoteerd
met 628.000 taxipassagiers in 2007.
5.1.7
Problematiek van de werknemers
Wat werknemers betreft zijn geen recente cijfers inzake de gebruikte vervoersmiddelen
beschikbaar. Een onderzoek hiernaar is gestart in 2008. De modale verdeling voor de
werknemers werd door Tritel onderzocht in 20016. Uit dat onderzoek blijkt dat in 2001 veruit
het grootste deel van de werknemers – namelijk 93% - als autosolist naar het werk komt.
Slecht 2% van de ondervraagde werknemers gebruikt het openbaar vervoer en nog eens 2%
carpoolt.
Als één van de belangrijkste oorzaken wordt de verschillende werkregimes opgegeven
(slechts 20% bleek geregelde werkuren te hebben) en meer dan 40% werkte in een wisselend
ploegenstelsel. Ook de locatie van de werkplaats op het luchthaventerrein bleek een
beïnvloedende factor voor de gebruikte vervoersmodus. Werknemers in de luchthaventerminal
nemen beduidend meer het openbaar vervoer (5,3%).
In afwachting van de resultaten van het onderzoek dat in 2008 werd opgestart, kunnen de
resultaten van de federale diagnostiek een indicatie geven van het huidig (2005) gebruik van
de vervoersmiddelen door de werknemers. Het gaat hier echter om onvolledige cijfers omdat
de diagnostiek enkel voor ondernemingen met gemiddeld meer dan 100 werknemers geldt.
De cijfers van de diagnostiek slaan op 8871 werknemers en geven de volgende resultaten :
6
Luchthaven Brussel-Nationaal – Mobiliteitsstudie werknemers. Tritel. 2001.
21
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
Wagen
carpool
trein
Bus,
Gemeenschappelijk
alleen of
tram,
vervoer werkgever
met
metro
fiets
Motor of
Te voet
bromfiets
familie
80,8%
5,4%
7%
2,3%
0
0,8%
1,2%
0,5%
Op basis van deze weliswaar onvolledige gegevens zou men ook voor de werknemers, net als
voor de passagiers, kunnen gewagen van een afname van het autosolisme ten voordele van
het openbaar vervoer.
22
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
6. Inspanningen voor een verbeterde
bereikbaarheid van de luchthaven
In het verlengde van het DHL-debacle besliste de Vlaamse regering in 2004 om een
gestructureerde aanpak uit te werken voor de herontwikkeling van de internationale
luchthaven van Zaventem en de brede regio er rond (het START-progrzamma). Met dit
START-programma wil de Vlaamse regering een nieuwe economische dynamiek aan de
luchthavenregio geven, waarbij tegelijkertijd de leefomgeving in de regio moet verbeteren.
Daartoe wordt onder meer een strategisch plan opgemaakt dat de gewenste ontwikkelingen
voor de volgende 15-20 jaar aangeeft.
Mobiliteit is een belangrijk hoofdstuk in het START-verhaal. In START is daarom de
doelstelling opgenomen om alle verplaatsingen van en naar de luchthavenregio met het
openbaar vervoer van 18% naar 40% te doen stijgen tegen 2010. De Lijn moet 8% van die
stijging voor haar rekening nemen.
6.1. Via de weg
Wat het luik openbare werken betreft, bevat het START-programma belangrijke werken aan de
Brusselse ring om de capaciteit, de doorstroming en de verkeersveiligheid te verhogen. Voor
de aanleg van de Noordelijke ontsluiting van de luchthaven werden middelen voorzien in het
kader van de alternatieve financiering.
Inzake openbare werken gaat o.m. over het verbreden van de ring Noord ter hoogte van ZellikWemmel en Wemmel-Vilvoorde en over het ontdubbelen van de ring in de zone Zaventem
tussen E19 en E40 (aanleg parallelwegen, meest filegevoelige deel met toegang tot
luchthaven). Ook worden belangrijke verbeteringswerken voorzien aan de A12 ter hoogte van
Meise-Westrode met een aansluitingscomplex voor de nieuwe industrieterreinen (momenteel
geschorst door de Raad Van State).
De toegankelijkheid over de weg werd verbeterd door de heraanleg van de A201. Samen met
de Diabolowerken wordt een rechtstreekse wegverbinding gerealiseerd tussen de E40 en
Brucargo: de noordelijke toegangsweg tot Brussels Airport. Een parallelverbinding tussen de
E40 en E19 zal de toegang tot Brussels Airport onafhankelijk moeten maken van filevorming
op de Brusselse ring R0.
23
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
6.2. Via de trein
Om de toegankelijkheid van de luchthaven van Brussel-Nationaal te verbeteren heeft Infrabel
in 2005 de bocht van Nossegem aangelegd. Deze verbindt sinds de luchthaven met de lijn
Brussel - Leuven - Luik (L 36). De rechtstreekse treinverbinding tussen Leuven en de
luchthaven van Zaventem is een succes. Meer mensen komen met de trein naar de
luchthaven en het aantal reizigers vanuit Leuven groeit.
De treininfrastructuur wordt fundamenteel uitgebreid door de realisatie van het Diaboloproject,
waarvan de werken in uitvoering zijn. Dit zal o.m. worden verwezenlijkt door de verbinding van
de sporen van het station van Brussel-Nationaal met een nieuwe lijn die op de middenberm
van de E19 tussen Brussel en Mechelen (L 25N) zal worden gebouwd. Deze aansluiting
gebeurt door middel van een ondergrondse spoorwegvertakking die onder de
verkeerswisselaar van Machelen loopt. De werken omvatten ook een uitbreiding van het
treinstation onder het terminalgebouw, een tunnel onder Brussels Airport vanaf het bestaande
treinstation tot aan de middenberm van de E19 en een zuidelijke verbinding naar de
bestaande spoorinfrastructuur in Schaarbeek. Het einde van de werken is gepland in 2012.
Het Diabolo project moet ervoor zorgen dat Brussels Airport een belangrijk knooppunt zal zijn
op het Belgische en internationale spoornetwerk. Dit houdt in een directe treinverbinding naar
een aantal bijkomende belangrijke treinstations (bvb Mechelen en Antwerpen) en een
significante reistijdverkorting voor bestaande verbindingen. Samen met de
infrastructuurverbeteringen in het kader van GEN (Gewestelijk Express Net), zal ook
ondermeer de verbinding met de hoofdstad verder verbeteren.
Afgezien van de rechtstreekse investeringen voor de toegankelijkheid van Brussel-Nationaal
werden (en worden) ook andere projecten geïnitialmiseerd die eveneens een impact zullen
hebben op de mobiliteit van en naar de luchthaven:

De afwerking van het op vier sporen brengen van de lijn 36 Brussel - Leuven op 10
december 2006 verbetert de toegang van de luchthaven vanaf Brussel;

De bocht van Leuven die in dezelfde periode werd gerealiseerd, laat rechtstreekse
verbindingen tussen Limburg en Brussel toe, waardoor de rijtijden verminderen;

De toekomstige tunnel Schuman - Josaphat moet bijdragen tot een verbetering van de
toegankelijkheid van de luchthaven vanuit de Europese wijk door een rechtstreekse
verbinding tussen Brussel-Schuman en Brussel-Nationaal-Luchthaven.
24
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
6.3. Via het openbaar vervoer (bus)
Een uitgebreid regionaal busnetwerk van en naar Brussels Airport, complementair aan het
treinnetwerk, werd in 2007 gerealiseerd in het kader van het START-programma. 13 nieuwe
buslijnen werden toegevoegd aan de reeds bestaande busverbindingen, wat het totaal op 19
buslijnen brengt. Gezien de specifieke behoeften van Brussels Aiport werd bijzondere
aandacht geschonken aan voldoende vroege en late busverbindingen. Frequente
busverbindingen zijn nu beschikbaar tussen 5u30 en 24u00.
Dit netwerk, aangevuld met een shuttlebus naar afstandsparking P58, werd tevens
gecoördineerd tot een intern shuttleconcept dat de ontsluiting van de belangrijkste
tewerkstellingspolen op Brussels Airport en de afstandsparking verzekert.
Per weekdag vertrekken op het busknooppunt Terminal 1.012 bussen, waarvan 555 deel
uitmaken van het shuttleconcept.
6.4. Via de fiets
Op de belangrijkste punten van Brussels Airport wordt werk gemaakt van de uitbouw van
fietsinfrastructuur. Zo is o.m. Brussels Airport via een afgeschermd fietspad veilig bereikbaar
vanaf de rotonde te Zaventem en staat op de busparking een overdekte en camarabewaakte
fiets- en motostalling gratis ter beschikking.
25
Achtergrondpaper
Economische poorten :De internationale luchthaven van Zaventem
7. De regionale luchthavens
Naast de luchthaven van Zaventem wordt de bereikbaarheid via de lucht van en vanuit
Vlaanderen verzekerd door drie luchthavens op Vlaams grondgebied: Oostende-Brugge,
Antwerpen en Kortrijk-Wevelgem. De Vlaamse regionale luchthavens zijn sociaal-economisch
belangrijk, maar worden in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen niet als poorten in strikte
zin gedefinieerd. In volgende tabellen een vergelijking tussen de luchthaven van Zaventem en
de regionale luchthavens.
Passagiers (x 1000)7
2007
Zaventem
17.839
Deurne
175
Oostende
180
Wevelgem
67
Goederen (x 1000 ton)
2007
Zaventem
Deurne
Oostende
Wevelgem
7
784
5
109
1
Bron: APS
26