ergotherapie bij eenzaamheid en sociaal isolement

2016
ERGOTHERAPIE BIJ EENZAAMHEID EN
SOCIAAL ISOLEMENT
Afstudeeronderzoek naar ergotherapeutische interventies die eenzame
burgers in Amsterdam Noord doen versterken naar eigen vermogen te
participeren in de samenleving
Joyce van der Vaart
500675694
Stefanie Klaver
500672067
Opleiding:
Aantal woorden:
Begeleidend docent:
Tweede beoordelaar:
Opdrachtgever:
Plaats en datum:
Ergotherapie
8147
Ruth Zinkstok
Sanne Pellegrom
Anna Curvers
Amsterdam, juni 2016
Voorwoord
Voor u ligt het eroepsprodu t Ergotherapie ij ee zaa heid e so iaal Isole e t . Ee
afstudeeronderzoek naar ergotherapeutische interventies die eenzame burgers in Amsterdam Noord
doen versterken naar eigen vermogen te participeren in de samenleving. Dit beroepsproduct is
geschreven in het kader van het afstuderen aan de opleiding ergotherapie aan de Hogeschool van
Amsterdam. In de afstudeerfase van de opleiding ergotherapie is samen aan een eindproduct
gewerkt. Aan dit beroepsproduct liggen drie individuele literatuurstudies ten grondslag. Dit product
is de onderbouwing van de eindproducten; een adviesrapport en een poster. Deze eindproducten
bevinden zich in de bijlage. Wegens omstandigheden heeft één van de drie studenten niet kunnen
bijdrage aan de bachelor thesis van het afstudeerproject. Deze bachelor thesis is dan ook door twee
studenten tot stand gekomen.
De doelstelling van het afstudeeronderzoek is om de opdrachtgever handvatten aan te reiken over
hoe een ergotherapeut kan bijdragen aan het signaleren en doorbreken van eenzaamheid en sociaal
isolement bij inwoners in Amsterdam Noord. De opdrachtgever van deze afstudeeropdracht is een
eerstelij s ergotherapeut e praktijkhouder a Ergotherapie A sterda Noord .
Wij willen onze coach bedanken voor prettige begeleiding en goede feedback. De opdrachtgever
willen wij graag bedanken voor het meewerken aan deze afstudeeropdracht. Daarnaast willen wij
alle respondenten bedanken voor de medewerking aan de photovoice.
Wij wensen u veel leesplezier,
Joyce van der Vaart en Stefanie Klaver
Amsterdam, juni 2016
1
Samenvatting
Achtergrond: Eenzaamheid en sociaal isolement is in de Nederlandse samenleving een steeds groter
probleem en heeft in hoge mate nadelige gevolgen voor de gezondheid en de levensverwachting van
de betrokkenen. Met de veranderingen in het sociale domein zal meer dan voorheen de nadruk
worden gelegd op zelfredzaamheid, eigen kracht en het benutten van het eigen sociale netwerk.
Ergotherapeuten kunnen een bijdragen leveren aan het zo lang mogelijk zelfstandig thuis
functioneren van mensen. Vooralsnog is er weinig bekend over de mogelijkheden van ergotherapie
bij mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren.
Doel: Ergotherapeuten handvatten aan reiken voor interventies die kunnen bijdragen aan het
ondersteunen en versterken van volwassen en oudere mensen die in eenzaamheid of sociaal
isolement verkeren.
Vraagstelling: Deze theoretische onderbouwing heeft als doel om de volgende vraag te
beantwoorden: Welke ergotherapeutische interventies dragen bij aan het ondersteunen en
versterken van de doelgroep van het project* zodat zij de activiteiten kunnen doen die maken dat zij
meer naar eigen tevredenheid en vermogen participeren in de samenleving?
*Onder de doelgroep die tijdens dit project centraal staan, worden volwassen en oudere burgers, die
in een negatieve spiraal van eenzaamheid en sociaal isolement in Amsterdam Noord verkeren,
verstaan.
Methode: Om bovenstaande vraag te beantwoorden zijn drie systematische literatuurstudies
uitgevoerd. Met behulp van de literatuurstudies is uitgezocht op welke manier een ergotherapeut
eenzaamheid en sociaal isolement kan signaleren, welke ergotherapeutische interventies kunnen
worden toegepast en wat de Nederlandse overheid en gemeente Amsterdam doen zodat minder
mensen in de samenleving eenzaamheid en sociaal isolement ervaren. Daarnaast is door middel van
photovoice (N=18) praktijkonderzoek gedaan naar wensen, behoeften en omstandigheden van
mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren.
Resultaat: De resultaten van de systematische literatuurstudies laten zien dat er effectieve
interventies zijn bij mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren. Niet alle eenzame en
sociaal geïsoleerde mensen kunnen op dezelfde manier worden geholpen. Een kanttekening hierbij is
dat ieder mens uniek is en verschillende handelingsproblemen kan ervaren, waardoor geen
eenduidig advies of interventie aangeduid kan worden. Interventies die aangeboden kunnen worden
om de participatie van mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren te vergroten zijn;
het oplossen van praktische problemen, het weghalen van belemmeringen voor participatie, het
aa iede a of er ijze aar groeps a ti iteite / ho
s, het aanleren van sociale
vaardigheden, creëren van een professioneel vangnet, motiverende, inzichtgevende en
herstelondersteunend gespreksvoering, sociaal-culturele activering en het eventueel doorverwijzen
naar specialistische hulp. De resultaten van het praktijkonderzoek laten zien wat wensen, behoeften
en omstandigheden zijn van mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren.
Conclusie: De uitkomsten van het onderzoek tonen aan ergotherapie een rol kan spelen in het
vergroten van de participatie van mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren. De
aanbevelingen over interventies en samenwerking hebben geleid tot een adviesrapport.
2
Inhoudsopgave
1. Inleiding
1.1 Aanleiding
1.2 Vraagstelling
1.2.1 Deelvragen
1.3 Doelstelling
1.4 Maatschappelijke relevantie
1.5 Relevantie voor ergotherapie
2. Methode
2.1 Literatuuronderzoek
2.2 Praktijkonderzoek
3. Resultaten
3.1 Resultaten
3.2 Praktijkonderzoek
4. Discussie
4.1 Waarde resultaten
4.2 Waarde werkwijze
5. Conclusie en aanbevelingen
6. Bronnenlijst
blz. 4
blz. 7
blz. 8
blz. 13
blz. 15
blz. 18
Bijlage 1 Verklarende woordenlijst
Bijlage 2 Adviesrapport
Bijlage 3 Poster
Bijlage 4 Beoordelingsformulier opdrachtgever
3
1. Inleiding
1.1 Aanleiding
Eenzaamheid en sociaal isolement is in de Nederlandse samenleving een steeds groter probleem en
heeft in hoge mate nadelige gevolgen voor de gezondheid en levensverwachting van de
betrokkenen. (Movisie, 2015) Eenzaamheid en sociaal isolement komt voor onder uiteenlopende
doelgroepen zoals ouderen, mensen met psychische problematiek, mensen met lichamelijke
beperkingen, mensen met een lage sociale status, mensen die om welke reden dan ook uitgesloten
of gestigmatiseerd worden. Vaak, maar zeker niet altijd, gaat het om kwetsbare burgers die, omdat
zij kwetsbaar zijn, een verhoogd risico hebben op eenzaamheid- en, daarmee samenhangend,
gezondheidsproblematiek. (Sociaal en Cultureel Planbureau, 2011) Het is van belang eenzaamheid
tegen te gaan, omdat het negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid en de kwaliteit van leven. Uit
onderzoek blijkt dat eenzaamheid en sociaal isolement sterk samenhangen met lichamelijke en
psychische klachten, zoals depressie, slaapproblemen, angststoornissen, verminderde afweer en
hart- en vaatziekten. Daarnaast blijkt dat eenzame mensen, vanwege hun gezondheidsklachten,
vaker een beroep op de gezondheidszorg doen (Maat et al., 2010). Eenzaamheid en sociaal
isolement worden vaak in één adem genoemd. Toch zit er verschil tussen de twee begrippen.
Eenzaamheid laat zich omschrijven als het subjectief ervaren van een onplezierig gemis aan kwaliteit
van bepaalde sociale relaties. Er zijn twee vormen van eenzaamheid: sociale eenzaamheid en
emotionele eenzaamheid. Sociale eenzaamheid is een discrepantie tussen de omvang van de sociale
contacten en/of de kwaliteit van die contacten die iemand heeft en die hij of zij zou wensen.
Emotionele eenzaamheid is het subjectief ervaren van een sterk gemis rond de afwezigheid van een
intieme sociale relatie met bepaalde personen. (Maat et al., 2010)
Sociaal isolement is eerder een maatschappelijk probleem dan eenzaamheid, omdat het vaak
verweven is met problemen op meerdere levensterreinen zoals inkomen, arbeid, gezondheid.
Daarnaast neemt ongeveer twee derde van de sociaal geïsoleerde op geen enkele wijze deel aan het
maatschappelijk leven. Ze zijn werkloos, verrichten geen vrijwilligerswerk, geven geen burenhulp en
nemen niet deel aan maatschappelijke activiteiten. Ongeveer 6% van de Nederlandse bevolking is
sociaal geïsoleerd. (Bogaart et al., 2011) Ook sociaal isolement kent verschillende vormen; dreigend,
situationeel, structureel en structureel isolement verweven met psychische problematiek. Dreigend
isolement komt voor wanneer mensen die door recente omstandigheden of gebeurtenissen in een
sociaal isolement dreigen te raken. Situationeel isolement beduidt, dat mensen die door
omstandigheden of gebeurtenissen in een isolement zijn geraakt. Structureel isolement bestaat
wanneer mensen al vele jaren in een sociaal isolement verkeren. Structureel isolement verweven
met psychische problematiek omvat dat ook sprake is van psychiatrische problematiek. (Machielse et
al., 2015)
Eenzaamheid en sociaal isolement gaan niet altijd samen. Mensen kunnen zeer geïsoleerd leven
zonder dat ze last hebben van eenzaamheidsgevoelens. Dat is in het bijzonder het geval bij mensen
die al lange tijd in een sociaal isolement verkeren en aan de situatie gewend zijn geraakt (Machielse,
2006, 2011).
Met de veranderingen in het sociale domein zal meer dan voorheen de nadruk worden gelegd op
zelfredzaamheid, eigen kracht en het benutten van het eigen sociale netwerk. Overheids
maatregelen zoals de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en
extramuralisering van wonen en zorg zijn van grote invloed op de leefsituatie van mensen. Mensen
wonen langer thuis en zijn meer afhankelijk van hulp uit hun omgeving, met het risico op
vereenzaming en sociaal isolement.
4
Huidig afstudeerproject heeft een eerstelijns ergotherapeut in Amsterdam Noord, te weten:
Egotherapiepraktijk A sterda Noord als opdra htge er. Deze praktijk is t ee jaar gelede
opgezet en heeft één ergotherapeut. In deze ergotherapiepraktijk wordt voornamelijk gewerkt met
de doelgroep volwassen en ouderen. In Amsterdam Noord komt veel multi-problematiek voor, zoals
mensen die te maken hebben met sociale problemen, armoede, werkloosheid, verslaving en
schuldhulpverlening. Er is weinig bekend over de mogelijkheden van ergotherapie bij mensen die in
eenzaamheid en sociaal isolement verkeren. De opdrachtgever herkent de tekenen van eenzaamheid
of so iaal isole e t el, aar eet iet altijd hoe er i zo situatie geha deld ka orde e elke
interventies daarbij kunnen worden toegepast. Daarnaast ontbreekt een recent overzicht over de
mate waarin de Nederlandse overheid en gemeenten Amsterdam het onderwerp eenzaamheid en
sociaal isolement aansnijden. In overleg met de opdrachtgever is ervoor gekozen om als
beroepsproduct een adviesrapport te schrijven.
1.2 Vraagstelling
Voor het beroepsproduct is in overleg met de coach en opdrachtgever een hoofdvraag opgesteld:
Welke ergotherapeutis he i ter e ties drage ij aa het o dersteu e e ersterke a de
doelgroep van het project* zodat zij de activiteiten kunnen doen die maken dat zij meer naar eigen
te rede heid e er oge parti ipere i de sa e le i g?
*Onder de doelgroep die tijdens dit project centraal staan, worden volwassen en oudere burgers, die
in een negatieve spiraal van eenzaamheid en sociaal isolement in Amsterdam Noord verkeren,
verstaan.
1.2.1 Deelvragen
Met behulp van literatuur- en praktijkonderzoek wordt antwoord gegeven op de hoofdvraag van de
bachelor thesis. Het literatuuronderzoek betreft deelvragen die op sociaal wetenschappelijk gebied
antwoord geven op de hoofdvraag. Daarnaast is praktijkonderzoek nodig om de wensen en
behoeften van eenzame en sociaal geïsoleerde mensen in kaart te brengen.
Literatuuronderzoek:
 Op welke manier kan een ergotherapeut signaleren dat een cliënt eenzaam is of in een
sociaal isolement verkeert en hoe kan de ergotherapeut achterhalen of de cliënt iets aan zijn
situatie wil veranderen?
 Welke concrete ergotherapeutische interventies kunnen bij de doelgroep van dit project*
een rol spelen, zodat zij betekenisvolle activiteiten ontplooien waardoor minder
eenzaamheid en / of sociaal isolement ervaren wordt?
 Wat is bekend over het beleid van de Nederlandse overheid en gemeente Amsterdam
(Noord) dat ertoe moet leiden dat minder mensen in de samenleving eenzaamheid en sociaal
isolement ervaren?
Praktijkonderzoek:
 Wat zijn omstandigheden van de doelgroep van het project* en zijn omgeving, die ertoe
leiden dat iemand zich eenzaam voelt en/of in een sociaal isolement terecht raakt?
 Wat is bekend over de eventuele wensen en behoeften van mensen die in eenzaamheid of
sociaal isolement verkeren?
 Welke disciplines en instanties bieden al iets aan, die er toe leiden dat door de doelgroep van
het project* minder eenzaamheid en sociaal isolement ervaren wordt?
 Wat is, gezien het huidige aanbod, de toegevoegde waarde van ergotherapie bij het
tegengaan van eenzaamheid en sociaal isolement?
5
1.3 Doelstelling
In dit project wordt een verkennend onderzoek gedaan naar de mogelijke rol en/of taak van een
eerstelijns ergotherapeut bij het herkennen en erkennen van eenzaamheid en sociaal isolement.
Het doel van het project is om informatie te verzamelen die ertoe kan leiden dat ideeën kunnen
worden ontwikkeld voor ergotherapeutische interventies en een bijdrage te leveren aan het
verbreden van kennis bij eenzaamheidsproblematiek. Tevens worden de resultaten in een
adviesrapport aan de opdrachtgever aangeboden die een bijdrage kunnen leveren bij het signaleren
en doorbreken van eenzaamheid en sociaal isolement bij inwoners in Amsterdam Noord. De
opdrachtgever is op zoek naar concrete ergotherapeutische interventies die ingaan op het adequaat
signaleren van eenzaamheid, het in kaart brengen van wat een ergotherapeut hier in zou kunnen
betekenen en wat de Nederlandse overheid en gemeente Amsterdam doen zodat minder mensen in
de samenleving eenzaamheid en sociaal isolement ervaren, zodat zij gerichte interventies kan
uitvoeren bij een vermoeden van eenzaamheid en sociaal isolement.
1.4 Maatschappelijke relevantie
Mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren blijken 14% meer kans te hebben op een
vroege dood dan de gemiddelde persoon (Nationaal ouderenfonds, 2016). Daarnaast kan
eenzaamheid grote gezondheidsproblemen met zich meebrengen. (Kennislink, 2010). Eenzaamheid is
een maatschappelijk probleem, omdat eenzaamheid de sociale samenhang ondermijnt. Eenzame
mensen hebben minder interactie of de kwaliteit van de interactie is minder. Hierdoor hebben zij een
minder goed sociaal netwerk. Eenzame mensen kunnen minder bijdragen aan de maatschappij,
omdat zij hier minder toegang toe hebben. (Kennislink, 2010). Daarnaast toont onderzoek aan dat
gevoelens van eenzaamheid zorgen voor een lagere kwaliteit van leven en houdt eenzaamheid
verband met psychische en somatische gezondheidsklachten, zoals angst, depressie, slaap
problemen en hart- en vaatziekten. Dit alles maakt het van belang om eenzaamheid en sociaal
isolement aan te pakken.
1.5 Relevantie voor ergotherapie
Met de uitkomsten van het project kunnen nieuwe kansen en mogelijkheden worden gegeven voor
ergotherapie. Ergotherapeuten kunnen een bijdragen leveren aan het zo lang mogelijk zelfstandig
thuis functioneren van mensen. Hierbij is het van belang dat meer kennis beschikbaar komt over wat
ergotherapeuten kunnen aanbieden bij eenzaamheidsproblematiek en sociaal isolement. Op deze
manier kan ergotherapie op de kaart worden gezet in zorg en welzijn en worden de mogelijkheden
die ergotherapie hierin kan bieden vergroot.
6
2. Methode
2.1 Literatuuronderzoek
Met behulp van drie individuele literatuurstudies is het beroepsproduct onderbouwd. Op
systematische wijze heeft ieder groepslid afzonderlijk gezocht naar het eigen onderwerp.
Voor elke deelvraag zijn zoekstrings en in- en exclusiecriteria opgesteld. De beschrijving van de
gevolgde methode bij de literatuurstudies zijn beschreven in de drie individuele afzonderlijke
literatuurstudies die ten grondslag liggen aan dit beroepsproduct. Voor deze literatuurstudies zijn
een aantal databanken geraadpleegd, te weten PubMed, Applied Social Sciences Index and Abstracts
(ASSIA), Cumulative Index to Nursing and Allied Health Literature (CINAHL), PiCarta, Google Scholar
en HBO Kennisbank, ProQuest Social Sciences, Databank Effectieve interventies in de sociale sector,
Sociaal en Cultureel Planbureau en Directory of Open Access Journals.
2.2 Praktijkonderzoek
Te ehoe e a het praktijko derzoek is oor photo oi e gekoze . Photo oi e is ee
a ier a
onderzoek doen die veelal in het kader van participatory action research (PAR) wordt gebruikt. Er is
hiervoor gekozen, omdat op deze manier in kaart wordt gebracht wat eventuele wensen, behoeften
en leefomstandigheden van eenzame en sociaal geïsoleerde mensen zijn. PAR richt zich
voornamelijk op research waar leden van de community zelf een prominente onderzoeksrol
vervullen. Het is van belang de respondenten in het onderzoeksproces de gelegenheid te geven om
begrepen te worden, erkenning te krijgen voor de noden en behoeften en betrokken te zijn in het
onderzoeksproces. Dit stimuleert de persoonlijke groei van de onderzoeker en respondenten en
maximaliseert situaties waarin sprake is van empowerment, kennisontwikkeling en (sociaal) leren
door sociale interactie. PAR is een dynamisch proces die voortdurend in beweging is en zich steeds
wil verbeteren op basis van voorgaande ervaringen. (McIntyre, 2008)
Photovoice wordt als middel gebruikt om data te verzamelen. Photovoice is op de volgende manier
ingezet; Allereerst is een inventarisatie gedaan naar mogelijke respondenten. Het netwerk van de
projectgroep zijn hiervoor geraadpleegd. Beide studenten hebben drie photovoices afgenomen. De
gesprekken zijn individueel gevoerd. Voorafgaand aan het gesprek werd voorlichting gegeven over de
werkwijze van photovoice en het afstudeeronderzoek. Tijdens het gesprek is gevraagd of de
respondent een camera in bezit heeft. Wanneer dit niet het geval was, werd er gebruik gemaakt van
een uitleencamera.
De proje tlede roege de respo de te gedure de t ee eke foto s te ake a situaties die
emoties oproepen. Dit konden zowel positieve als negatieve ondervindingen zijn. Het gaat bij
photovoice niet zozeer om de vraag welke emoties er in bepaalde situaties worden opgeroepen,
aar o ee spe ifieke raag passe d ij ee the a, zoals: Wat zijn succesvolle oplossingen die u
i zet o o er ee ge oel a ee zaa heid hee te ko e ? “Wat zij situaties of a ti iteite
aar a u ee ge oel a e redigi g krijgt? of Wat zij situaties of a ti iteite aar ij u ee
succeservaring heeft opgedaa ? Na t ee eke zij de foto s door de proje tlede erza eld. De
foto s zij door de proje tlede
et de respo de te a esproke , aardoor de respo de t e de
projectleden inzicht krijgen in het handelen en de gesteldheid van de respondent. Dit is door
middelen van tekst en quotes verduidelijkt. De methode van het praktijkonderzoek was van te voren
niet geheel vast te leggen, omdat veel af hing van het aantal respondenten die wilde meewerken aan
het onderzoek. Door de leden van de projectgroep zijn in totaal 6 photovoices afgenomen en 29
photovoice reportages verkregen van medestudenten vanuit programma 6 van de opleiding
ergotherapie van de Hogeschool van Amsterdam. De photovoice-reportages worden met elkaar
vergeleken en geselecteerd op basis van relevantie. Er is gekozen de interviews niet te transcriberen,
omdat dit te veel tijd in beslag zou nemen en geen meerwaarde zou hebben voor het eindproduct. Er
is ertrou elijk e dis reet o gegaa
et de foto s e de persoo lijke i for atie a de
respondenten door het gebruik van beveiligde software en niet verspreiden aan derde.
7
3. Resultaten
In dit hoofdstuk worden de resultaten van de drie literatuurstudies beschreven alsmede de
bevindingen naar aanleiding van het praktijkonderzoek. Voor een uitgebreid overzicht van de
resultaten van het literatuuronderzoek wordt verwezen naar de individuele literatuurstudies.
3.1 Resultaten
Als wordt ingegaan op het signaleren van eenzaamheid en sociaal isolement, kan worden vastgesteld
dat deze op verschillende manieren tot uiting kunnen komen. Onderscheid kan worden gemaakt
tussen lichamelijke, gedragsmatige, sociale en psychische signalen van eenzaamheid of sociaal
isolement. De signalen kunnen worden herkend door oog te hebben voor de verbale en non-verbale
communicatie van de cliënt. Uitingen van lichamelijke aard die op eenzaamheid of sociaal isolement
kunnen wijzen zijn onder andere slaapproblemen, verminderde eetlust en vermoeidheid. Uitingen
van gedragsmatige aard, zijn bijvoorbeeld verminderde zelfzorg, egocentrisch gedrag en gebruik van
slaap of kalmeringsmiddelen. Uitingen van sociale aard kunnen een klein sociaal netwerk en het niet
uitvoeren van activiteiten zijn. Uitingen van psychische aard kunnen onder andere verminderd
concentratievermogen, een hoog stressniveau en een negatief zelfbeeld zijn. (GGD MiddenNederland 2009) Een kanttekening bij de signalering van eenzaamheid en sociaal isolement, is dat de
verschillende uitingen niet daadwerkelijk een teken hoeven te zijn van eenzaamheid of sociaal
isolement, maar zouden ook een aanwijzing kunnen zijn voor andere problematiek, zoals
bijvoorbeeld dementie of depressie. (Maat et al., 2013)
Ergotherapie zou een uitkomst kunnen bieden in de aanpak tegen eenzaamheid en sociaal isolement.
Op het moment dat de ergotherapeut signaleert dat er sprake is van eenzaamheid of sociaal
isolement kunnen verschillende interventies worden toegepast. De basiszorgverzekering vergoedt 10
behandeluren ergotherapie per kalenderjaar. Enkele zorgverzekeraars vergoeden extra uren
ergotherapie vanuit de aanvullende verzekering. (Zorgwijzer, 2016) Afhankelijk van de ernst van de
eenzaamheid of het sociaal isolement kan de intensiteit van een ergotherapeutisch behandeltraject
worden vastgesteld. In dat kader kan een besluit genomen worden of een ergotherapeut het gehele
traject zal begeleiden of tijdig zal doorverwijzen naar een andere zorgprofessional. Ondanks dat, zou
een ergotherapeut bij alle op blz. 4 genoemde categorieën van sociaal isolement op verschillende
vlakken een uitkomst kunnen bieden in de aanpak tegen eenzaamheid en sociaal isolement. (GGD,
2013) Een ergotherapeutische interventie kan alleen effectief zijn als deze aansluit bij de achtergrond
en de vorm van eenzaamheid of sociaal isolement. De mogelijkheden om de situatie te verbeteren,
verschillen per categorie. Bij de eerste twee categorieën (dreigend en situationeel isolement) gaat
het om mensen die tijdelijk ondersteuning nodig hebben vanwege ingrijpende levensgebeurtenissen
of tegenslagen. Bij de laatste twee categorieën (structureel isolement en structureel isolement
verweven met psychiatrische problematiek) is de problematiek complexer en is langdurige en vaak
intensieve ondersteuning nodig, waarbij naast het isolement ook andere problemen kunnen worden
gesignaleerd en aangepakt. (Machielse, et al., 2011)
Niet alle eenzame en sociaal geïsoleerde mensen kunnen op dezelfde manier geholpen worden. Een
kanttekening hierbij is dat ieder mens uniek is en verschillende handelingsproblemen kan ervaren,
waardoor geen eenduidig advies of interventie benoemd kan worden. Op basis van de categorieën
van eenzaamheid en sociaal isolement kan worden bepaald welke interventies nuttig kunnen zijn.
Verschillende categorieen van isolement vragen om verschillende aanpakken. Machielse (2011) wijst
dan ook op het belang van een specifieke benadering van doelgroepen. Deze interventies worden
niet specifiek als ergotherapeutisch, maar in zijn algemeenheid beschreven. Ergotherapeuten
beschikken echter over de mogelijkheden om deze interventies eigen te maken.
8
Hieronder wordt per categorie aangeduid welke interventies toegepast kunnen worden bij mensen
die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren.
Eenzaamheid/ dreigend isolement
- Belemmeringen voor participatie weghalen
- Praktische problemen oplossen
- Aa iede a of er ijze aar groeps a ti iteite / ho
- Inzetten van een vrijwilliger
- Sociaal-culturele activering
- Aanleren van sociale vaardigheden
- Motiverende gespreksvoering
Situationeel isolement
- Belemmeringen voor participatie weghalen
- Praktische problemen oplossen
- Inzetten van een vrijwilliger
- Sociaal-culturele activering
- Aanleren van sociale vaardigheden
- Motiverende gespreksvoering
- Aa iede a of er ijze aar groeps a ti iteite / ho
- (Eventueel) doorverwijzen naar specialistische hulp
s
s
Structureel isolement
- Belemmeringen voor participatie weghalen
- Praktische problemen oplossen
- Bereiken van gedragsverandering door middel van motiverende gespreksvoering
- (Eventueel) doorverwijzen naar specialistische hulp
- Creëren van een professioneel vangnet
Structureel isolement, verweven met psychiatrisch problematiek
- Doorverwijzen naar specialistische hulp
- Praktische problemen oplossen
- Begeleiding bij dagelijks functioneren
- Bereiken van gedragsverandering door middel van motiverende, inzichtgevende en
herstelondersteunende gespreksvoering
- Aanbieden van emotionele en psychosociale steun
- Creëren van een professional vangnet
(Machielse, et al., 2011)
Ee zaa heid e so iaal isole e t zij the a s die de laatste jare hoog op de aats happelijke
agenda staan. Er is geen specifiek landelijk beleid voor het tegengaan van eenzaamheid en sociaal
isolement. Het beleid voor de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement maakt vaak deel uit van
aangrenzend gemeentelijk beleid, zoals ouderen- en welzijnsbeleid. De Nederlandse overheid geeft
de verantwoordelijkheid hiervoor over aan gemeenten. De gedachte achter deze decentralisatie is
dat de gemeente de eigen inwoners beter kent dan de landelijke overheid. In 2007 is hiertoe een
nieuwe wet ingevoerd: de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). (Nationale
Gezondheidsmonitor Volwassenen & Ouderen, 2012)
9
Naast de Wmo, die maatwerkvoorzieningen biedt ter ondersteuning van de zelfredzaamheid en de
participatie van burgers, heeft de gemeente Amsterdam meerdere opties tot vermindering van
eenzaamheid en sociaal isolement, zoals het Sociaal Team Amsterdam en het inzetten van
vrijwilligers. Ook de samenwerking van verschillende organisaties kan eenzaamheid en sociaal
isole e t helpe er i dere . Ee oor eeld hier a is Coalitie Er ij . Dit is ee
samenwerkingsverband van maatschappelijke organisaties, die ieder op eigen wijze een
aats happelijke rol spele o ee zaa heid te estrijde . Coalitie Er ij heeft ers hille de
kernleden zoals: Nationale Vereniging De Zonnebloem, Het Nederlandse Rode Kruis, Vereniging
Humanitas, Leger des Heils, Mezzo, Nationaal Ouderenfonds, Chronisch zieken en Gehandicapten
Raad Nederland, Raad van Kerken Nederland, Fonds Psychische Gezondheid en Sensoor. (Maat et
al., 2010)
Tot slot kan subsidie voor maatschappelijke activiteiten bij de gemeente Amsterdam worden
aangevraagd. Men kan in stadsdeel Amsterdam Noord subsidie aanvragen voor een activiteit
waarmee de buurt prettiger en leefbaarder wordt. Met een tegemoetkoming in de kosten voor
maatschappelijke activiteiten kan men eenzaamheid en sociaal isolement helpen voorkomen of
doorbreken. Onder maatschappelijke activiteiten worden sociale, culturele en recreatieve
activiteiten verstaan. Er ku e gedure de het hele jaar aa rage tot € 500,- worden gedaan.
Daarnaast is het twee maal per jaar mogelijk een grotere aanvraag te doe a
a i aal € 5.000,per initiatief. (Gemeente Amsterdam, 2015)
3.2 Praktijkonderzoek
Wat zijn omstandigheden van de doelgroep van het project* en zijn omgeving, die ertoe leiden dat
iemand zich eenzaam voelt en/of in een sociaal isolement terecht raakt?
Naar aanleiding van de photovoice reportages en aanvullende literatuur, kan worden geconcludeerd
dat de omstandigheden van de persoon en zijn omgeving, die ertoe leiden dat iemand zich eenzaam
voelt en/of in een sociaal isolement terecht raakt, in te delen is in persoonlijke en maatschappelijke
factoren. Persoonlijke factoren hebben te maken met ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals
echtscheiding of het overlijden van een partner. Daarnaast is gezondheid ook een belangrijke factor,
waarbij niet alleen lichamelijke beperkingen meespelen, maar ook de geestelijke gezondheid van
iemand kan leiden tot eenzaamheid. Ook kan een aanleiding voor eenzaamheid gelegen zijn in het
beperkt zijn in persoonlijke competenties als zelfvertrouwen, probleemoplossend vermogen en
sociale vaardigheden. Maatschappelijke factoren hebben te maken met het ontbreken van
participatie in de maatschappij door bijvoorbeeld sterke inkomensachteruitgang,
schuldenproblematiek of een ongewenste woonsituatie. Het ontbreken van geld en middelen kan
mensen buitensluiten. Geen van deze factoren leidt per definitie tot eenzaamheid, maar elk van deze
factoren kán het risico op eenzaamheid vergroten. (Coalitie Erbij, 2009) Tot slot kan de
woonomgeving leiden tot eenzaamheid. Naast de voordelen die een grote stad als Amsterdam biedt,
zijn er ook nadelen, zoals het gebrek aan sociale controle, gebrek aan contact met leeftijdsgenoten
en verminderd contact met een kerkgemeenschap. In minder welgestelde buurten voelt men zich
vaak minder veilig, wat ertoe kan leiden dat het contact met de buurt vermindert. (Broese et al.,
1999)
Wat is bekend over de eventuele wensen en behoeften van mensen die zich eenzaam voelen of in
ee so iaal isole e t erkere ?
Een eerste stap om eenzaamheid en sociaal isolement te verminderen, is om samen met de cliënt uit
te zoeken wat zijn behoeften, wensen en mogelijkheden zijn. (Machielse & Hortulanus, 2011).
10
Aan de hand van de photovoice reportages en zijn de wensen en behoeften van eenzame en sociaal
geïsoleerde mensen weergegeven.













Het betekenisvol zijn voor de maatschappij en kunnen deelnemen aan de samenleving
Het hebben en onderhouden van sociale contacten zoals familie, vrienden, buren en
verzorgen van huisdieren
(Samen) betekenisvolle activiteiten uitvoeren
Kracht halen uit een geloofsovertuiging
Het gevoel dat er mensen zijn die voor hen klaar staan
Een goede sfeer in huis op zowel emotioneel als materialistisch vlak
Voorzieningen en activiteiten in de buurt die aansluiten bij de leeftijdsgroep waartoe men
behoort
Voldoende vervoersvoorzieningen
Het gevoel gehoord te worden
Een duidelijk toekomstperspectief hebben
Creativiteit uiten in bijvoorbeeld hobby's, muziek of koken
Hulp bij het verbeteren en onderhouden van het netwerk
Bewegen zoals wandelen en fietsen
Welke dis ipli es e i sta ties iede al iets aan, die er toe leiden dat door de doelgroep van het
proje t* i der ee zaa heid e so iaal isole e t er are ordt?
Om een beeld te krijgen van welke disciplines of instanties iets aanbieden om eenzaamheid en
sociaal isolement te verminderen, is de sociale kaart van Amsterdam geraadpleegd. Via de
internetwebsite van de gemeente Amsterdam kan per onderwerp geselecteerd worden welke
organisaties en hulpverleners een oplossing kunnen bieden bij eenzaamheid en sociaal isolement van
burgers in Amsterdam Noord. (Gemeente Amsterdam, 2016)
Figuur 1. Overzicht van organisaties en hulpverleners. (Gemeente Amsterdam, 2016)
11
Wat is, gezien het huidige aanbod, de toegevoegde waarde van ergotherapie bij het tegengaan van
ee zaa heid e so iaal isole e t?
Ergotherapeuten stellen mensen in staat om (opnieuw) hun dagelijkse activiteiten uit te voeren als
dat door lichamelijke of psychische problemen niet meer lukt. Ergotherapeuten onderscheiden zich
van andere professionals, doordat zij ingaan op de mogelijkheden, wensen en behoeften van de
cliënt bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Een ergotherapeut is een expert in het handelen
en heeft kennis van activiteiten in het kader van alle levensdomeinen: werken/leren, wonen/zorgen,
sport/ vrije tijd. (Granse et al., 2012) Ergotherapeuten beschikken over vaardigheden en
onderzoeksmethoden om de cliënt in staat te stellen zijn participatiedoelen te benoemen en
praktisch haalbaar te maken. Een ergotherapeut kan daarbij motiverende, coachende,
probleemverhelderende, inzichtgevende en herstel ondersteunende gesprekstechnieken toepassen.
Deze gesprekstechnieken kunnen eenzame en sociaal geïsoleerde cliënten inzicht geven in hun
situatie en mogelijkheden. Daarnaast heeft een ergotherapeut kennis over adviseren en informeren
van cliënten op het gebied van het verbeteren van hun zelfredzaamheid. De ergotherapeut adviseert
de cliënten over het handelen en betekenisvolle activiteiten in de eigen woonomgeving. Tot slot
biedt een ergotherapeut hulp bij mensen die door ziekte, beperkingen of ouderdom de deur niet uit
komen en zo mogelijk in een isolement terecht raken. Met advies en training is het mogelijk
verplaats- en vervoersproblemen te verminderen of op te lossen. Op deze manier kunnen cliënten
deelnemen aan de samenleving waardoor indirect eenzaamheid en sociaal isolement kan worden
voorkomen of verminderd.
12
4. Discussie
4.1 Waarde resultaten
Om antwoord te geven op de hoofdvraag van de bachelor thesis is praktijkonderzoek en breed
literatuuronderzoek gedaan. Het literatuuronderzoek geeft mede antwoord op de hoofdvraag van de
bachelor thesis. Met behulp van de resultaten van het literatuuronderzoek alleen kan echter niet
eenduidig antwoord worden gegeven op de hoofdvraag. Daarvoor zijn ook gegevens van
praktijkonderzoek nodig.
Er zijn verschillende hoofdpunten uit het literatuuronderzoek gehaald. Het eerste is dat de
verschillende manieren waarop eenzaamheid en sociaal isolement tot uiting komen niet persé
betekenen dat daadwerkelijk sprake van is van eenzaamheid of sociaal isolement. Belangrijk is
immers dat rekening gehouden moet worden met de aanwezigheid van andersoortige problematiek.
(Maat et al., 2013) In de literatuur zijn sterke aanwijzingen gevonden voor de noodzaak dat de
ergotherapeut eerst achterhaalt van welke categorie van eenzaamheid en sociaal isolement bij de
cliënt sprake is, zodat de juiste interventie kan worden aangeboden of eventueel doorverwezen
moet worden naar een andere discipline. (Machielse, et al., 2011)
Het praktijkonderzoek heeft een indirecte bijdrage geleverd aan het antwoord op de hoofdvraag.
Indirect, omdat deze niet daadwerkelijk in gaat op interventieniveau, maar op achtergrondinformatie
van wensen en behoeften van de cliënt. Door de persoonlijke en maatschappelijke omstandigheden
en de wensen en behoeften van de cliënt te achterhalen, kan worden bepaald welke
ergotherapeutische interventies kunnen worden toegepast. Uit het praktijkonderzoek is gebleken dat
er in Amsterdam Noord een groot aantal organisaties en hulpverleners werkzaam zijn die zich richten
op mensen die in eenzaamheid en sociaal isolement verkeren. Daarbij is de waarde van een
ergotherapeut voor dit onderzoek een belangrijk punt, hoewel daar in verband met het tegengaan
van eenzaamheid en sociaal isolement weinig tot niets over geschreven is. Er is geen duidelijk beeld
van welke ergotherapeutische interventies daadwerkelijk effectief zijn. Er is hierbij nauwelijks
wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Onderzoek dat is verricht is kleinschalig en gedateerd.
Deskundigen geven aan dat interventies vaak gericht zijn op het vergroten van het netwerk door
deelname aan ontmoetings- en recreatieve activiteiten. Daarvan is niet bewezen of de interventies
daadwerkelijk helpen in de zin dat eenzaamheid verdwijnt of minder ernstig wordt. (Machielse et al.,
2011) Experts zetten vraagtekens bij deze interventies, omdat ze niet leiden tot een verandering van
het gedrag of de beleving van de eigen situatie. Het kan zijn dat iemand met genoegen deelneemt
aan een ontmoetingsactiviteit en daarna naar huis gaat om vervolgens met de bestaande
eenzaamheidsgevoelens te worden geconfronteerd. (Middendorp et al., 2014)
Ergotherapeuten onderscheiden zich door de nadruk te leggen op het handelen van mensen, op hun
mogelijkheden, wensen en behoeften bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten (Granse et al.,
2012) Opvallend in de photovoice reportages is dat de respondenten actief zijn in het aangeven van
hun wensen ten aanzien van participatie en zelfredzaamheid. De afstudeergroep is van mening dat
het van belang is dat de ergotherapeut de eigen kracht van de cliënt benut met een cliëntgerichte
benadering. Daarnaast is het van belang ook aandacht te schenken aan moeilijkheden die de cliënt
ervaart. Een belangrijk gegeven van het afstudeeronderzoek is dat verschillende respondenten multiproblematiek ervaren. Dit maakt dat de respondenten niet alleen eenzaamheid of sociaal isolement,
maar ook psychische problematiek ervaren.
13
De gegevens van het praktijkonderzoek en het literatuuronderzoek zijn niet zonder meer
vergelijkbaar, omdat onderzoek is gedaan naar verschillende onderwerpen. Het literatuuronderzoek
is gericht op ergotherapeutische interventies bij mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement
verkeren. Het praktijkonderzoek is gericht op de wensen en behoeften van deze mensen. De
combinatie van literatuur- én praktijkonderzoek verhoogt evenwel de waarde van het onderzoek,
omdat hierbij veel informatie is verkregen en de verschillende informatiebronnen elkaar aanvullen.
Dat ergotherapeuten door het toepassen van interventies een bijdrage kunnen leveren aan de
aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement is een nieuw inzicht in zorg en welzijn. Vaak wordt
ergotherapie gezien vanuit biomedisch perspectief. Dat ergotherapeuten ook in de sociale sector
van betekenis kunnen zijn, is nog weinig bekend. Wel is het onderwerp in opkomst en wordt
ergotherapie in de sociale sector steeds meer toegepast in de praktijk. (Ergotherapie Nederland,
2015)
4.2 Waarde werkwijze
Een beperking van het onderzoek is dat eenzaamheidsinterventies meestal gericht zijn op een
bepaalde risicogroep, zoals ouderen of mensen met een lichamelijk, verstandelijke of psychiatrische
beperking. Eenzaamheid komt echter onder alle lagen van de samenleving voor. In de zoektocht naar
methoden is daarom niet beperkt tot deze specifieke doelgroepen.
Voor het verzamelen van gegevens van het praktijkonderzoek is gekozen voor photovoice. Deze
aanpak bleek een waardevolle manier te zijn voor het verkrijgen van informatie. Een sterke kant van
het praktijkonderzoek is dat relatief veel photovoice reportages zijn gebruikt bij een verscheidenheid
aan respondenten. Om meer te kunnen zeggen over interventies die aangeboden kunnen worden
aan mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren, hadden echter ook eerstelijns
ergotherapeuten geïnterviewd kunnen worden. Dit is niet in de opzet van het onderzoek
meegenomen, omdat dit later in het proces ter sprake is gekomen en onvoldoende tijd deze
gegevens te kunnen verwerken.
De werkwijze van de photovoice reportage was van te voren niet geheel vast te leggen, omdat dit
gedeeltelijk afhing van het aantal respondenten. Een sterke kant van het praktijkonderzoek is dat de
respo de te ee periode a t ee eke foto s he e ge aakt a situaties waaraan zij een
gevoel van tevredenheid over hun dagelijks leven ervoeren. In twee weken tijd kan een duidelijk
beeld worden geschetst van manieren die mensen inzetten om te komen tot tevredenheids- of
succeservaringen.
Alle 29 verkregen photovoice reportages zijn aandachtig bestudeerd. Niet alle informatie van de
respondenten was relevant voor het praktijkonderzoek, omdat deze niet aansloten op het
onderwerp eenzaamheid en sociaal isolement. Verschillende reportages hadden onderwerpen als
burn-out, werkloosheid en mantelzorg. Hiervan zijn, na een selectie van het onderwerp eenzaamheid
en sociaal isolement, 12 reportages geïncludeerd. Een kanttekening hierbij is dat de projectleden
geen informatie hebben verkregen over de werkwijze van de photovoice-reportages van de p6
studenten. Hierdoor worden door de projectleden de gegevens van de photovoice-reportages
subjectief geïnterpreteerd. Dit kan maken dat het praktijkonderzoek minder valide zou zijn. Naast
deze reportages zijn door de projectleden 6 respondenten benaderd voor een gesprek n.a.v. hun
photovoice-reportage. Dit gaf een totaal van 18 photovoice reportages die zijn gebruikt voor het
praktijkonderzoek.
14
5. Conclusie en aanbevelingen
5.1 Conclusie
Mensen die eenzaam of sociaal geïsoleerd zijn trekken doorgaans niet zelf aan de bel en zijn ook niet
als zodanig herkenbaar, met uitzondering van hen die gedrag vertonen in de sfeer van overlast en
verwaarlozing. Ook zijn zij vrijwel niet te identificeren. Omdat sociaal geïsoleerde mensen vaak ook
nog andere problemen hebben, kunnen ze wel via andere kanalen worden bereikt. Er zijn
uiteenlopende soorten ergotherapeutische interventies voor mensen die in eenzaamheid of sociaal
isolement verkeren. Belangrijke voorwaarden voor effectiviteit zijn in ieder geval dat betrokkenen
hun probleem onderkennen, actief willen meewerken om het op te lossen en dat de interventie
aansluit bij de onderliggende problematiek. (Bogaart, et al., 2011)
In de Wmo ligt de nadruk op de eigen kracht en verantwoordelijkheid van de burger voor diens eigen
participatie en zelfredzaamheid. Dat veronderstelt dat een burger ook beschikt over de competenties
en capaciteiten om die verantwoordelijkheid te kunnen dragen. Indien blijkt dat iemand hierover in
onvoldoende mate beschikt, kan een ergotherapeut worden ingeschakeld. Hierbij kunnen gerichte
interventies worden ingezet om de eigen kracht te versterken. (Maat, et al., 2010) Een ergotherapeut
is uitermate geschikt om mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren zodanig te
versterken, zodat zij activiteiten kunnen doen die maken dat zij meer naar eigen tevredenheid en
vermogen kunnen participeren in de maatschappij. Ergotherapeuten leggen de nadruk op het
versterken van de eigen regie en zelfstandigheid, signaleren handelingsproblemen, gaan
oplossingsgericht te werk en kijken naar handelingsvraagstukken. (Granse, et al., 2012) Er zijn
verschillende ergotherapeutische interventies die de participatie van mensen die in eenzaamheid of
sociaal isolement verkeren kunnen vergroten, maar het blijkt dat geen eenduidig advies te geven is
over het precieze aanbod van ergotherapeutische interventies bij deze doelgroep. De reden hier van
is dat ieder mens uniek is en verschillende handelingsproblematiek kan ervaren. Interventies die
aangeboden kunnen worden om de participatie van mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement
verkeren te vergroten zijn; het oplossen van praktische problemen, het weghalen van
ele
eri ge oor parti ipatie, het aa iede a of er ijze aar groeps a ti iteite / ho
s,
het aanleren van sociale vaardigheden, creëren van een professioneel vangnet, motiverende,
inzichtgevende en herstelondersteunend gespreksvoering, sociaal-culturele activering en het
eventueel doorverwijzen naar specialistische hulp. (Machielse, et al., 2011)
5.2 Aanbevelingen
Naast mogelijke ergotherapeutische interventies, zijn in vorm van eventuele methoden en
assessments de belangrijkste uitkomsten van dit project voor de opdrachtgever in concrete
aanbevelingen beschreven.
Signaleren van eenzaamheid en sociaal isolement
Als hulpmiddel voor het signaleren van eenzaamheid is door Coalitie Er ij ee 'sig aleri gskaart
eenzaamheid' gemaakt. De signalen die op de kaart staan beschreven, kunnen wijzen op
eenzaamheid. Maar let op: de signalen kunnen ook wijzen op andere problemen. De punten op de
kaart zijn niet bedoeld om af te vinken, maar zijn aanleiding voor gesprek. De signalen zijn
onderverdeeld in lichamelijke, psychische, sociale en gedragsmatige signalen en in
levensgebeurtenissen. Op de achterkant van de kaart staan gesprekstips om eenzaamheid
bespreekbaar te maken.
15
Assessments en ergotherapeutische interventies bij eenzaamheid en sociaal isolement
Sociaal-culturele activering is een type interventie die direct gericht is op mensen die in eenzaamheid
en sociaal isolement verkeren. Het accent van sociaal-culturele activiteiten ligt meestal op de
activiteit en de gezelligheid, waarmee randvoorwaarden worden gecreëerd om contacten te leggen.
Het voorkomen of verminderen van eenzaamheid is daarbij het uiteindelijke doel. Deze indirecte
benadering kan goed werken, omdat er ee ta oe rust op ee zaa zij .
I de pu li atie Maat erk ij de aa pak a ee zaa heid zij ers hille de i ter e ties
eergege e die zij o der erdeeld i t pe a ee zaa heid e soorte isole e t:
ttp://www.eenzaam.nl/sites/eenzaam/files/maatwerk_bij_de_aanpak_van_eenzaamheid_bvwo.pdf
Niet alle interventies zijn specifiek ergotherapeutisch, maar kunnen wel door een ergotherapeut
worden uitgevoerd. Voorbeelden van interventies die door een ergotherapeut toepasbaar zijn bij
mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren zijn o.a.: Grip op het leven, 50plusnet en
activerend huisbezoek.
Het aa iede a of er ijze aar groeps a ti iteite / ho y s
Een ergotherapeut zou een cliëntengroep kunnen opstellen met mensen die in eenzaamheid of
sociaal isolement verkeren. Hierbij kunnen (sociale) activiteiten worden uitgevoerd om
maatschappelijke participatie te bevorderen. Daarnaast zou een ergotherapeut, in het kader van de
eigen kracht, de cliënt kunnen verwijzen naar bestaande (groeps)activiteiten in de buurt die
aansluiten op zijn wensen en behoeften. Voor activiteiten in de buurt van Amsterdam Noord kan
gebruik worden gemaakt van internetwebsites als: www.wijsamenvoorelkaar.nl,
http://www.noordagenda.nl/ en http://wijdewijk.nl.
Het aanleren van sociale vaardigheden
Het kan bij cliënten die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren van belang zijn om in de
ergotherapie behandeling het aanleren van sociale vaardigheden te betrekken. In een situatie waarin
mensen duidelijk maken dat sociale contacten aangaan lastig is, is van belang om zowel bottom-up
als top-down te benaderen. De cliënt krijgt hierbij handvatten om sociale contacten aan te gaan
Hierbij kan cognitieve gedragstherapie worden gehanteerd. (GGZ groep, 2015)
Het toepassen van motivational interviewing
Effectieve interventies die een ergotherapeut kan gebruiken om mensen te motiveren voor en
tijdens deelname aan activiteiten zijn: doelgericht, actief en op gelijk niveau communiceren en
motivational interviewing. Daarnaast kan door middel van inzichtgevende en herstel ondersteunende
gespreksvoering gedragsverandering worden bereikt.
Samenwerking tussen professionele organisaties en vrijwilligersorganisaties
Om de cliënt die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeert beter van dienst te kunnen zijn, is het
van belang een breed signaleringsnetwerk op te stellen. Hierbij kan gedacht worden aan: Sociaal
Team Amsterdam, maatschappelijk werk, vrijwilligersorganisaties, sociaal-cultureel werk, GGD/GGZ,
verslavingszorg, kerken, woningcorporaties, thuiszorg, maaltijddiensten, wijkagenten, huisartsen,
et . Daar aast geeft de so iale kaart a A sterda ee a tueel e olledig o erzi ht a
organisaties, praktijken en activiteiten op het gebied van zorg en welzijn in Amsterdam. Hierbij kan
de volgende internetwebsite worden gehanteerd: http://www.socialekaart.amsterdam.nl/ → Welzij
e
aats happij → So iaal isole e t.
(Eventueel) doorverwijzen naar specialistische hulp
Afhankelijk van de ernst van de eenzaamheid of het sociaal isolement kan de intensiteit van een
ergotherapeutisch behandeltraject worden vastgesteld. In dat kader kan een besluit genomen
worden of een ergotherapeut het gehele of gedeeltelijke traject zal begeleiden of tijdig zal
doorverwijzen naar een andere zorgprofessional.
16
Aanvragen van subsidie
Er kan subsidie voor maatschappelijke activiteiten bij de gemeente Amsterdam worden aangevraagd.
Men kan in stadsdeel Amsterdam Noord subsidie aanvragen voor een activiteit waarmee de buurt
prettiger en leefbaarder wordt. Met een tegemoetkoming in de kosten voor maatschappelijke
activiteiten kan men eenzaamheid en sociaal isolement helpen voorkomen of doorbreken. Onder
maatschappelijke activiteiten worden sociale, culturele en recreatieve activiteiten verstaan. Er
ku e gedure de het gehele jaar aa rage tot € 500,- worden gedaan. Daarnaast is het twee maal
per jaar mogelijk een grotere aanvraag te doe a
a i aal € 5.000,- per initiatief.
Overige aanbevelingen voor de Hogeschool van Amsterdam
- O t ikkele a ee ri htlij Ergotherapie ij ee zaa heid e so iaal isole e t
De projectgroep is van mening dat een gestandaardiseerde werkwijze ontwikkeld moet worden
omtrent eenzaamheid en sociaal isolement, met vragenlijsten en daaruit voortvloeiend de
mogelijkheid tot verschillende interventies. Wat meespeelt is dat iedere ergotherapeut zijn eigen
visie heeft op eenzaamheid. De één ziet het als een soort van bijkomstig probleem, terwijl de ander
het inschat op zeer ernstige problematiek, waardoor er geen overeenstemming is. Een eenduidige
manier van werken kan gerealiseerd worden wanneer één bepaalde methodiek voor
ergotherapeuten ontwikkeld wordt . Aan de hand van een stappenplan kan omschreven worden hoe
men het gesprek kan aangaan bij mensen die in eenzaamheid of sociaal isolement verkeren en welke
interventies hierbij kunnen worden toegepast .
17
6. Bronnenlijst
Bogaart, A. Broenink, N. (2011). Samen sterk; Eenzaamheid en sociaal isolement en de rol van
gemeenten. DSP – groep BV.
Broese, M. Tilburg, T. van, Jong Gierveld, J. de. (1999). Loneliness among Older Adults:
Geographical and Neighborhood Characteristics. Mens en maatschappij. P. 235-249
Curvers, A. (2016). Over Ergotherapie Amsterdam Noord. Geraadpleegd op 25 februari 2016.
http://www.ergotherapieamsterdamnoord.nl/over/
Doorn, L, van. (2006). Innovatieprogramma welzijn ouderen. Handreiking signaleringsnetwerken
voor sociaal geïsoleerde ouderen. Onbekend: Auteur
Elbouk, H. (2014). Samen DOEN in de buurt in Amsterdam. Movisie. P. 1 – 12. Gemeente
Amsterdam. (2014). Wet maatschappelijke ondersteuning: Nadere regels en Beleidsregels.
GGD Midden-Nederland. (2009). Eenzaamheid herkennen!. Herkennen van eenzaamheid. Zeist:
auteur.
Granse, M. le, Hartingsveldt, M. van, & Kinébanain, A. (2012). Grondslagen van de Ergotherapie.
Amsterdam: Reed Business.
Hartingsveldt, M. van, Logister-Proost, I., & Kinébanain, A. (2012). Beroepsprofiel Ergotherapeut.
Utrecht: Ergotherapie Nederland.
Kennislink (2010). De eenzame nederlander. Geraadpleegd op 26 april 2016,
van: http://www.kennislink.nl/publicaties/de-eenzame-nederlander
Kruk, T. van der. (2008). Signaleren en aanpakken van eenzaamheid. Centrum voor
Ouderenonderzoek CVO-VU/VUmc: Amsterdam
Maat, van der, J., Zwet, van der, R. (2010). Eenzaamheid, Verkenning. Movisie.
Machielse, A. (2011). Sociaal Isolement bij ouderen: Een typologie als richtlijn voor effectieve
interventies. Journal of Social Intervention: Theory and Practice – 2011 – Volume 20, Issue 4.
p. 40 - 61.
Machielse, A., Runia, K. (2013). Vrijwillig inzet bij sociaal geïsoleerden met multiproblematiek:
mogelijkheden, voorwaarden en rollen. Journal of Social Intervention: Theory and
Practice – 2013 – Volume 22, Issue 4. P. 5 – 23.
McIntyre, A. (2008). Participatory Action Research. What it means and how it works. SAGE
Publications. p. 1- 32.
Middendorp, van, J., Esveld, van, M., Postma, M. (2014). Kansen voor Aanpak Eenzaamheid
en Mishandeling kwetsbare ouderen. Uitgever: JSO.
Nationaal Ouderenfonds (2016). Feiten en cijfers. Geraadpleegd op 3 maart 2016, van:
https://www.ouderenfonds.nl/onze-organisatie/feiten-en-cijfers/
18
Offringa, M., Assendelft, W.J.J., & Scholten, R.J.P.M. (2008) Inleiding in evidence-based medicine:
klinisch handele ge aseerd op e ijs ateriaal. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum
Sleutels voor de lokale aanpak van eenzaamheid. Uitgave van MOVISIE en Coalitie
Erbij, Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Utrecht: Auteur.
Postma, S. (2008). Richtlijn vroegsignalering van psychosociale problemen. RIVM | Centrum
Jeugdgezondheid
Torre, van der, A., Putman, L. (2015). Wmo- en AWBZ- voorzieningen 2009- 2012. Een nulmeting.
Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag.
Verhoeven, I., Tonkens, E. (2011). Bewonersinitiatieven: partnerschap tussen burgers en
overheid. Beleid en Maatschappij 2011 (38) 419 – 437.
Visser, M., EL Fakiria, F. (2013). (Vroeg)signalering eenzaamheid en depressie bij zelfstandig
wonende Amsterdamse oudere. GGD Amsterdam, Cluster Epidemiologie, Documentatie en
Gezondheidsbevordering. Amsterdam: auteur
Wijntuin, P., Wilken, J.P., Dankers, T. (2009). Vinden, benaderen,bereiken. Een handreiking voor het
in contact komen met mensen in sociaal isolement. Versie juni 2009. Kenniscentrum Sociale
Innovatie -Hogeschool Utrecht.
Zalmstra, A. & Stomph, M. (2012). Gesprekstechnieken, Ergovaardrig deel 2. Den Haag:
BOOM│LEMMA.
19