Presentatie

Lezing, 10 december 2004
Relatie tussen sociaal isolement en
psychiatrische ziekte
Dr. Ludwien Meeuwesen,
Sociaal psychologe verbonden aan de Universiteit Utrecht, Afdeling Algemene Sociale
Wetenschappen, onderzoekschool ‘Psychology & Health.’
Haar expertise ligt op het terrein van (interculturele) communicatie in de
gezondheidszorg en kwaliteit van leven.
Relatie sociaal isolement
en psychiatrische ziekte
Dr. Ludwien Meeuwesen
Universiteit Utrecht
Jubileumcongres NVSPV, 2004
1
Doelstelling
• Wat is sociaal isolement?
• Wat zijn de achtergronden, oorzaken en
gevolgen?
• Wat is de relatie met psychiatrische ziekte?
2
Wat is sociaal isolement?
• Iemand is sociaal geisoleerd wanneer hij/zij
weinig sociale contacten heeft voor
adequate steun en zich tevens eenzaam
voelt.
• Objectief: omvang sociale steunnetwerk
• Subjectief: gevoelens van eenzaamheid
3
Typologie van sociale contacten
• Sociaal weerbaren:
groot netwerk, niet eenzaam
• Contactarmen:
klein netwerk, niet eenzaam
• Eenzamen: groot netwerk, eenzaam
• Sociaal geisoleerden:
klein netwerk, eenzaam
4
Verdeling sociale typologie
8
22
64
6
- sociaal weerbaren: groot
netwerk, niet eenzaam
(64%)
- contactarmen: klein
netwerk, niet eenzaam
(8%)
- eenzamen: groot netwerk,
eenzaam (22%)
- sociaal geisoleerden:
klein netwerk, eenzaam
(6%)
5
Betekenis sociale contacten
•
-
Persoonlijk:
gezonder, gelukkiger
deel van groep
zelfrespect,
eigenwaarde
- steun (praktisch,
emotioneel, sociaal)
• Maatschappelijk:
- deel groep: gedeelde
visie op werkelijkheid
- sociale identiteit,
referentiekader
- socialisatie
- sociale integratie
- sociale cohesie
6
Sociale steun en gezondheid
• Sociale steun is een manier van coping
• Sociale steun buffert stress
• Sociale steun beschermt tegen ziekte
7
Risicofactoren
• Leeftijd
• Leefsituatie
• Arbeidssituatie
• Opleiding
• Stad / platteland
• Etniciteit
Tezamen 10% van de variantie verklaard.
8
Oorzaken eenzaamheid/isolement
Individueel
Levensgebeurtenissen:
-partnerverlies
-echtscheiding
-ziekte
-trauma
Structureel -chronisch ziek
-gebrek persoonlijke
competenties
-negatieve socialisatie
-ongelukkige jeugd
Tijdelijk
Maatschappelijk
Levensgebeurtenissen:
-inkomen minder
-woonsituatie
-ontslag
-geen schoolsucces
-werkloosheid
-sociaal-ruimtelijke
segregatie
-afhankelijkheid
voorzieningen
9
Welke thema’s kwamen aan bod?
•
•
•
•
•
•
•
Levensgebeurtenissen
Jeugd, socialisatie
Persoonlijke competenties
Gezondheid
Formele en informele steun
Woonomgeving, buurt
Maatschappelijke participatie
10
Levensgebeurtenissen
5
5
4,2
4
3,2
3
2
2,7
2,3
2,1
1,9
1,8
1
0
positief
weerbaren
negatief
contactarmen
eenzamen
geisoleerden
11
Positieve gebeurtenissen
•
•
•
•
•
•
•
Gelukkige jeugd
Huwelijk/ samenwonen
Komst kinderen
Verhuizing
Relatie, verliefdheid
Zwangerschap
Groot succes
73%
50%
27%
25%
22%
16%
10%
12
Negatieve gebeurtenissen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Overlijden ouder/ andere naaste
Ziekte*
Verlies huisdier
Tekort liefde in jeugd*
Zorg voor zieke*
Geen diploma’s*
Arbeidsongeschikt*
Groot geheim*
Idealen niet uitgekomen*
51%
30%
22%
20%
20%
18%
18%
11%
11%
13
Levensgebeurtenis: ziekte
68
70
60
50
41
40
35
29
30
20
21
17
18
17
10
0
ziek zelf
weerbaren
contactarmen
familie
eenzamen
geisoleerden
14
Reden ‘geen steun na
belangrijke gebeurtenis’
80
70
60
71
69
62
50
47
40
33
30
20
20
12
10
16
13
9
15 13
0
geen behoefte
weerbaren
bezwaarlijk
contactarmen
eenzamen
er was niemand
geisoleerden
15
Persoonlijke competenties
• Persoonlijkheid
• Jeugd, socialisatie
• Persoonlijke competenties
-zelfvertrouwen
-probleemoplossend vermogen
-sociale vaardigheden
VEILIGE HECHTING
16
Persoonlijke competenties
14
13,5
12,4
12
12
10,4
10
8
6
4
2
0
weerbaren
contactarmen
eenzamen
geisoleerden
17
Gezondheid
• Stress--! coping --! gezondheid
• Coping strategie: sociale steun
• Hoe geisoleerder --! hoe ongezonder
(r=-.28)
18
Mate van depressie (%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
85 82
52
56
34
24
21
14 14
14
1
niet
weerbaren
matig
contactarmen
eenzamen
4
ernstig
geisoleerden
19
Gevolgen voor de maatschappij
- Afname van de kwaliteit van leven ---!
hoge kosten gezondheidszorg en
maatschappelijke zorg
- Vervaging socialisatie en referentiekader
- Afname sociale cohesie
- Afname maatschappelijke vitaliteit
20
Voorkomen of verminderen
• Bewustwording van problematiek
•
•
•
•
•
Tijd en aandacht
Vertrouwen winnen
Signaleren en verwijzen
Belang van preventie
Activeren
21
Mogelijkheden voor activering
- Eigen participatieperspectief
- Onderscheid sociale en maatschappelijke
participatie
- Vergroten van handelingscompetenties binnen
sociale context
- Oproep aan iedereen: wees 1% socialer!
22
Conclusie
• Eenzaamheid / isolement kunnen zowel
oorzaak als gevolg zijn van een
psychiatrische ziekte
• Eenzaamheid en isolement vertonen een
rijke varieteit aan verschijningsvormen
• Eenzaamheid en isolement verdienen
maatschappelijke en politieke aandacht
23