Verschillende soorten trauma en oorzaken van trauma

Vergroten van de traumasensitiviteit als
onderdeel van je traumabehandeling
Over verlies en weer verder gaan
VKJP-congres 27 mei 2016
Programma
• Over welke kinderen en jongeren hebben we het vandaag?
• Waarom is alleen individuele behandeling niet genoeg?
• Welke kennis hebben leraren nodig over trauma?
Over welke kinderen hebben we het?
Thomas, 4 jaar
• Thomas wordt door de huisarts verwezen naar een IMH-afdeling
i.v.m. heftige woedebuien, moeite met overgangen en een
achterstand in zijn sociaal-emotionele ontwikkeling.
Thomas, 4 jaar
• Thomas woont bij zijn grootouders.
• De eerste twee levensjaren woonde hij bij zijn drugsverslaafde
ouders.
• Er was huiselijk geweld en de vader van Thomas zwierf soms
dagenlang met hem over straat.
• Vaak hadden ouders geen aandacht voor Thomas.
• Soms waren ze zonder aanleiding opeens heel streng.
Thomas, 4 jaar
• Op school heeft Thomas altijd extra individuele uitleg nodig. Hij verzet
zich vaak tegen dingen, soms zo hevig dat hij schopt, scheldt,
schreeuwt en spuugt.
• Soms is hij ook agressief naar andere kinderen.
• De leerkracht heeft al van alles geprobeerd maar niets lijkt te helpen.
Alleen door hem op te pakken en bij iemand anders neer te zetten
lijkt hij rustig te worden.
• Soms straalt Thomas als hij een complimentje krijgt maar
soms reageert hij er heel boos op.
Souraya,7 jaar
• Souraya wordt via een samenwerkingsverband tussen De Waag en
een in trauma gespecialiseerde polikliniek verwezen voor
traumabehandeling.
Souraya,7 jaar
• Souraya is van Marokkaanse komaf. Ze woont bij haar moeder en
stiefvader.
• Ouders zijn gescheiden toen Souraya bijna twee was.
• Er was huiselijk geweld.
• Vader en stiefvader leven op voet van oorlog met elkaar.
• Vader staat vaak onverwacht voor de deur, hij wil dat Souraya bij hem
komt wonen.
• Soms komt de politie om een einde aan de ruzies te maken.
• Er zijn meerdere meldingen gedaan bij Veilig Thuis.
Souraya,7 jaar
• Op school is Souraya snel afgeleid, zit vaak te wiebelen en heeft vrijwel
nooit haar werk af. Soms lijkt ze heel ver weg met haar gedachten.
• Klasgenootjes laten haar een beetje links liggen.
• Het verhaal dat ze thuis wordt opgesloten heeft tot veel gedoe geleidt in
het team. Sommige leerkrachten geloven haar verhaal helemaal en
anderen noemen het aandachttrekkerij.
• De leerkracht: ‘Aan de ene kant hangt ze echt aan me, terwijl
ze aan de andere kant soms doet alsof ze bang van me zou
moeten zijn’.
Naomi, 12 jaar
• Naomi wordt naar een algemene GGZ-polikliniek verwezen i.v.m.
aandachtsproblemen. Er wordt gesproken over het misbruik en
geconcludeerd dat Naomi geen traumaklachten ervaart. De diagnose
ADD wordt gesteld en er wordt gestart met medicatie.
• Bij een heraanmelding wordt doorgevraagd op de misbruikervaringen.
Op basis hiervan wordt Naomi verwezen naar een traumacentrum.
Naomi, 12 jaar
• In groep 7 vertelde Naomi n.a.v. een tv-programma in de klas aan de
juf dat ze seksueel werd misbruikt door haar stiefvader.
• Stiefvader is gedetineerd en er wordt thuis niet meer over stiefvader
of het misbruik gesproken.
• Naomi’s moeder voelt zich erg schuldig.
• Ze werd als kind ook misbruikt en wilde dit juist voorkomen bij haar
dochter.
• Naomi’s broer neemt het Naomi kwalijk dat zijn stiefvader
vertrokken is. Hij mist hem.
Naomi, 12 jaar
• Naomi’s leerkracht voelt zich schuldig dat ze niet door heeft gehad
dat Naomi werd misbruikt. Ze had Naomi toen ook in de klas.
• ‘Ik was altijd de juf die makkelijk met kinderen over seksualiteit kon
praten’, zegt de leerkracht. ‘Maar ik merk dat ik nu bang ben iets te
zeggen waardoor Naomi weer aan dat misbruik moet denken.’
• Naomi kan seksueel uitdagend gedrag laten zien naar mannelijke
leerkrachten en de conciërge.
• In de klas maakt ze een erg vermoeide en afwezige indruk.
Komt je dit bekend voor?
Waarom is alleen individuele behandeling niet
genoeg?
Waarom is alleen individuele behandeling
niet genoeg?
• Vroegkinderlijke chronische traumatisering heeft een negatieve
invloed op de ontwikkeling van de hersenen.
• Voor herstel zijn veel nieuwe positieve ervaringen nodig, vooral in de
relatie met belangrijke anderen zoals opvoeders en leraren.
• Kinderen nemen hun trauma naar school.
• Trauma leidt vaak tot problemen met leren en gedrag.
• De effecten van trauma kunnen een schoolplaatsing verstoren.
Genen vormen de basis,
ervaringen zijn de vormgevers van onze hersenen.
Ervaringen vormen onze hersenen
• Hersenen ontwikkelen zich van onderen naar boven:
• van primitief (voor overleving);
• naar meer complex (controlecentrum)
• Hoe vaker een ervaring wordt herhaald, des te
sterker worden de verbindingen.
• De verbindingen vormen netwerken. Deze
netwerken vormen samen de bedrading van onze
hersenen.
Ervaringen in de ouder-kind interactie zijn het
meest belangrijk
Daan
• Vanwege stuitligging werd Daan na precies 9 mnd en 2 dgn via een
keizersnede geboren. Al snel kon hij met zijn ouders mee naar huis.
• Daans ouders waren blij met de kraamhulp en de steun van moeders
moeder. Hoewel ze het eerst best spannend vonden, leek de
verzorging van Daan al gauw vanzelf te gaan.
• Als Daan huilde herkenden ouders vaak al meteen of hij bijv. honger
had of moe was. Met een rustige stem, liefde en aandacht troosten ze
Daan en gaven hem de borst of de fles of zongen slaapliedjes tot hij
insliep.
Thomas
• Thomas is geboren toen zijn moeder 7½ maand zwanger was.
Moeder gebruikte drugs tijdens de zwangerschap. Thomas lag de
eerste zes weken in de couveuse.
• Eenmaal thuis raakte moeder vaak in paniek als Thomas huilde. Soms
begreep ze dat hij honger had en gaf ze hem de fles. Op andere
momenten liep de stress bij moeder zo hoog op dat ze boos
reageerde en/of het huis uit ging.
• Vader was veel afwezig. Als hij er wel was maakte hij vaak ruzie met
moeder omdat ze niet goed voor Thomas zorgde. Soms zwierf vader
na een heftige ruzie dagenlang met Thomas op straat.
Intern alarmsysteem
De ontwikkeling van hersenen in onveilige
omstandigheden
• De hersenen ontwikkelen zich om te overleven in onveilige
omstandigheden:
• een kind is constant alert op gevaar;
• een kind ervaart steeds meer neutrale prikkels als bedreigend waardoor het
vaak reageert met stressreacties;
• het interne alarmsysteem wordt overactief.
De ontwikkeling ontspoort door trauma
• Toxische stress leidt o.a. tot:
• problemen met zelfregulatie;
• problemen met leren.
Toxische stress
POSITIEVE STRESS
Kortdurende verhoging van de hartslag,
lichte toename van stresshormonen
VERDRAAGBARE STRESS
Forse, tijdelijke stressreactie, gebufferd
door ondersteunende relaties
TOXISCHE STRESS
Aanhoudende activering van stresssystemen in afwezigheid van
beschermende relaties
Welke kennis hebben leraren nodig?
Kennis
over
trauma
Zelfzorg
veerkracht
Samenwerken
Traumasensitief
onderwijs
Traumabril
Veiligheid &
vertrouwen
Zelfregulatie
Stabiele
relaties
Onzichtbare koffer
Trauma vormt de overtuigingen en
verwachtingen van kinderen:
• over zichzelf;
• over de anderen;
• over de wereld in het algemeen.
Overtuigingen en verwachtingen over
zichzelf, anderen en de wereld
Thomas’ geschiedenis
• Blootstelling aan huiselijk geweld.
• Verwaarlozing.
• Met zijn vader overdag en ‘s avonds rondgezworven op straat.
• Onvoorspelbare en heftige reacties van zijn ouders.
• Door de politie uit huis gehaald.
Thomas’ gedrag
• Verzet zich bij overgangsmomenten/veranderingen (schopt, scheldt,
schreeuwt en spuugt).
• Reageert wisselend op het krijgen van complimenten.
• Denkt snel dat hij iets niet kan, geeft snel op.
• Speelt vaak dat kinderen meegenomen worden door de politie en
worden opgesloten.
• Kan inslapen in het bed van zijn grootouders, kan rustig worden in
aanwezigheid van zijn grootouders.
Wat zit er in de koffer van Thomas?
Overtuigingen en verwachtingen over:
• zichzelf;
• anderen (die voor hem zorgen);
• de wereld in het algemeen.
Onder de oppervlakte kijken
Het gedrag van getraumatiseerde
kinderen is het topje van de ijsberg.
Onder het wateroppervlak liggen:
• gevoelens;
• gedachten (voortkomend uit de
overtuigingen en verwachtingen in
de onzichtbare koffer)
Zelfregulatie
• Kinderen die zichzelf kunnen reguleren zijn zich bewust van wat er in
henzelf omgaat en hebben leeftijdsadequaat controle over hun
gevoelens, gedachten en gedrag.
• Zelfregulatie is cruciaal voor schoolsucces
Helpen met zelfregulatie
Als leraar kun je helpen de zelfregulatie van een kind te bevorderen
door:
• een co-regulator te zijn;
• de beginnende zelfregulatievaardigheden van een kind te
(h)erkennen en erbij aan te sluiten;
• samen met een kind een taal te ontwikkelen om te kunnen praten
over ervaringen;
• een kind specifieke activiteiten aan te bieden waarmee de executieve
functies worden getraind.
Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen.
• Boek
• Training
• Workshop voor trainers
www.leonycoppens.nl