Nummer 58 — zomer 2016. - Vereniging Christiaan Huygens

Astro-Nova
Periodiek van Vereniging Christiaan Huygens
Afdeling Zuid-Holland-Zuid van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde
Nummer 58 — zomer 2016.
Nieuwe voorzitter!
Grand Champ oktober 2016 gaat door
In deze Astronova staat weer geen column ván de
voorzitter, maar wel nieuws óver een ‘nieuwe’
voorzitter. Na de zomer zal Frans Rodenburg de
voorzittersrol herpakken. Frans was voor Ad
Beerens ook voorzitter van onze club. In de miniALV in het najaar zal het bestuur Frans formeel
voordragen.
De astrovacance naar Grand Champ in de Provence
gaat op 1 oktober door op de manier zoals we gewend zijn. Onze boeking ging met onzekerheid gepaard omdat Grand Champ te koop staat en onze
gastgevers Philippe en Virginie van hun pensioen
willen gaan genieten. Ze doen het al wat kalmer
aan en maken geen reclame meer, maar ze hebben
laten weten dat ze
ons in oktober nog
graag willen ontvangen.
Bekladdingen Planetenpad
Eén of andere idioot heeft drie objecten van het
planetenpad beklad door er met verf en een sjabloon religieuze leuzen op te spuiten. Het beeld van
Mars, het informatiebord van de Planetoidegordel
en het informatiebord van Neptunus zijn besmeurd.
Dat is vernieling volgens artikel 350 van het Wetboek van Strafrecht. Roland heeft aangifte gedaan
bij de politie.
Arno Hol en Frans Rodenburg hebben het beeld en
de borden met enige moeite weer schoon gemaakt.
AN Nummer 58 - zomer 2016
De reis was volgeboekt, maar mogelijk
heb ik toch nog een
paar plekjes vrij. Als iemand belangstelling heeft
om nog mee te gaan, informeer dan bij mij.
Paul Bakker
Verder in dit nummer :
Clubprogramma
3
Nieuws van het zonnelab Helios
3
Uit de Media
5,13, 14
Legendes achter de sterrenbeelden
6
Excursie naar Space Expo met
Euroster
7
Astro - Vraag en Antwoord: welk
oculair
8
Interessante websites: bijzondere
optische (weer) verschijnselen
9
Hoe gaat het nu met
Frans van der Graaf
11
Huygens’ Astrofotografie Album
15
bladzijde 1
Colofon
Vereniging Christiaan Huygens
Astro-Nova verschijnt drie maal per jaar en
wordt gratis verspreid onder leden en donateurs.
Contribuanten:
Internetsite
www.verenigingchristiaanhuygens.nl
Secretariaat
Vereniging Christiaan Huygens
p/a Navanderstraat 14c
3039 VM Rotterdam
Frans de Winter, Paul Bakker, Kees van der
Perk, Arno Hol, Maarten Pauw, Ineke Blokhuizen
Redactie: Paul Bakker en Maarten Pauw
Kopij voor de volgende AstroNova graag voor
15 november aanleveren per e-mail aan
E-mail
[email protected]
Bankrelatie
Rekeningnummer
NL86 INGB 0009 4833 26
[email protected]
Secretariaatsberichten
Bestuur
Opgezegd
Voorzitter
Frans Rodenburg
Michiel Locker
Penningmeester
Paul Helvensteijn
Secretaris
Roland van Milaan
Alg. bestuurslid
Paul Bakker
Vereningingslocatie
Streeknatuurcentrum Alblasserwaard
Nieuwe leden
Thijs van Loon
Huygens heeft nu 54 senior leden,
Matenaweg 1, tussen Papendrecht
en Wijngaarden
4 junior leden en 14 donateurs.
Stand per 01-07-2016.
Telefoonnummer
(0184) 412618
clubgebouw
Astronomische evenementen
In deze rubriek een korte opsomming van aanstaande gebeurtenissen die met astronomie te maken
hebben.
21 t/m 23-082016
Starparty StarNights, georganiseerd door AEG vzw, is ondertussen al toe aan z’n
14de editie. Plaats van afspraak is opnieuw het domein de Palingbeek rondom
Volkssterrenwacht Astrolab Iris (België).
26-11-2016
Instrumentendag Astronomische Spectroscopie bij sterrenwacht TIVOLI in Oudenbosch. Van 10 tot 17 uur. Programma wordt nog aan gewerkt en komt zeer binnenkort online.
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 2
Nieuws van het zonnelab Helios
Activiteitenkalender
Sinds 2015 is Kees van der Perk
gestart om het gebruik van de heliostaat weer nieuw leven in te blazen. Het resultaat hiervan was na
een paar jaar stilte de opening van
het zonnelab tijdens de landelijke
sterrenkijkdagen.
Op vrijdagavond om 20.30 uur starten de activiteiten van onze vereniging, tenzij anders is
vermeld. Locatie is het NVWA gebouw. Matenaweg 1, tussen Papendrecht en Wijngaarden.
De volgende activiteiten staan tot 11-11-2016
ingepland:
Vrijwilligersteam
Intussen hebben drie andere leden
zich aangesloten bij Kees om met
zijn vieren een team te vormen die de heliostaat op
zaterdagmiddagen bedient. Het team, naast Kees bestaande uit Frans Rodenburg, Jaap den Boer en Maarten Pauw, heeft besloten om bij wijze van proef in
2016 in elk geval op 6 vooraf geprikte data open te
zijn, tenzij het regent.
Want ook al is het bewolkt, er is toch voldoende om te
laten zien over de zon, heliostaat en onze vereniging.
02-09
16-09
Lezing: Planeten bij andere sterren
door Jos Loonen.
30-09
T/W avond: Tornado’s en stormjagers
07-10
Begin van de astrovacance.
14-10
Lezing: Amateurs en komeetwaarnemingen en de Nederlandse Kometenvereniging door Jaap van ‘t Leven .
28-10
T/W avond: De Zon door Cees Aarnoutse.
29-10
Nacht van de nacht.
11-11
Lezing: Meteoren in al haar schoonheid door Jos Nijland
Uitlijnen van het volgsysteem
Tijdens de sterrenkijkdagen bleek dat het volgsysteem de zon voor ongeveer 10 minuten goed volgt.
Door de bijdragen van Peter Boot en Andre van der
Hoeven begin april, is het systeem beter uitgelijnd en
staat de projectie van de zon ruim een half uur goed
in beeld. Ruim voldoende.
Zomervakantie in juli en augustus
Thema-/Waarneemavond: De donkere
sector van het universum door Arie
Nouwen.
Toekomst
Het team heeft nog plannen om meer te doen naast
het projecteren van het beeld in het huisje. Met behulp van een (web)
camera en een computer met internetverbinding gaan ze proberen
om het beeld ook te
laten zien in het gebouw van de vogelwacht.
Meer informatie
Op de website van
Christiaan Huygens
worden de openingsdagen vermeld. Verder wordt er
ook regelmatig een verslag geplaatst van de uitgevoerde activiteiten. Kijk voor meer informatie onder
het kopje “Zonnewaarneming”.
Naast de geplande verenigingsavonden worden
er vanuit de sterrenwacht ad hoc waarneemavonden georganiseerd. Kort voor een ongeplande waarneemsessie ontvangen leden die
zich daarvoor aangemeld hebben een sms met
een bericht dat de sterrenwacht die avond open
zal zijn. Iedere avond van een werkdag is een
potentiële waarneemavond. Voorwaarde is dat
de lucht helder genoeg is en er een waarneemleider paraat staat. Het clubgebouw is op deze
waarneemavonden gesloten. Iedereen die wil
meedoen met kijken en fotograferen, ook al is
het af-en-toe, kan zich bij Paul Bakker
([email protected]) of via het Huygens mailadres aanmelden voor de sms-service.
MP
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 3
Oorsprong van neutrinosignaal blijft
mysterie
Gotta catch ‘em
all! Natuurkundigen zijn altijd op
jacht naar deeltjes die uit de hemel regenen, zoals bijvoorbeeld
neutrino’s—een
van de lastigste
soorten om te
vangen. Deze ultralichte deeltjes zijn zo moeilijk
om te vangen omdat ze door alles heen vliegen,
inclusief detectoren. Dit betekent ook dat ze extreem interessant zijn voor wetenschappers, omdat ze vanuit het binnenste van hemellichamen
direct naar de Aarde vliegen, zonder onderweg
te worden afgebogen. En daarmee houden ze
een hoop informatie veilig opgeslagen in hun eigenschappen.
constructiemethode om ook te kijken naar hoger
energetische uitbarstingen uit de Melkweg als
mogelijke bron.
Verdachte bronnen
‘We nemen aan dat de tot dusver gedetecteerde
astrofysische neutrino’s komen van bronnen met
gewelddadige “explosies”,’ zegt Samtleben. ‘We
weten niet of de gemeten neutrino’s van binnen
of buiten onze Melkweg komen, en tot nu toe
hebben we ook geen significante correlatie gevonden voor de neutrinorichting met enige andere bekende astrofysische bron.’
Bron: Astroblogs
IceCube
Om ze te vangen, hebben wetenschappers gigantische detectoren nodig die bestaan uit meerdere kubieke kilometers ijs of water, zoals IceCube op Antarctica of ANTARES in de Middellandse Zee. IceCube heeft laatst melding gemaakt van een reeks uitbarstingen van gedetecteerde neutrino’s, waarvan een groot aantal uit
de zuidelijke hemel komt. Het centrum van de
Melkweg bevindt zich daar, dus dat was een logische hoofdverdachte om verantwoordelijk te zijn
voor het grootste gedeelte van de inkomende
neutrino’s. Helaas hebben de uitbarstingen in
IceCube een beperkte resolutie, dus het bleef
onduidelijk waar het mysterieuze signaal vandaan komt.
ANTARES
Nu heeft een internationaal team van natuurkundigen, waaronder Dorothea Samtleben van de
Universiteit Leiden, de ANTARES detector gebruikt om naar het signaal te kijken vanuit een
betere hoek en met hoge resolutie. Ze laten zien
dat er onder bepaalde realistische aannames
voor de neutrino-eigenschappen slechts twee
van de door IceCube gedetecteerde uitbarstingen kunnen komen van de Melkweg. ANTARES
gaat nu verder met een nieuw ontwikkelde reAN Nummer 58 - zomer 2016
Astronomen vinden matroesjka van
supernovaschillen
Astronomen hebben een kosmische matroesjka ontdekt (je weet wel, van die Russische poppetjes).
Het gaat om drie supernovarestanten die zich binnen elkaar bevinden! De drievoudige “bubbel” is
ontdekt in het nabije sterrenstelsel M33 (de Driehoeksnevel) en is gevonden dankzij het BUBBLYcomputerprogramma, dat speciaal is ontwikkeld om
te zoeken naar gasbellen in de interstellaire ruimte.
Superbubbels, die vaak rondom jonge sterrenclusters aangetroffen kunnen worden, hebben dikwijls
een nogal complexe structuur. Dit is het gevolg van
krachtige sterrewinden en de explosies van individuele sterren. De individuele bellen
(supernovarestanten) kunnen samensmelten tot
één grote superbubbel, die in grootte kan variëren
van een paar lichtjaar tot wel duizend lichtjaar.
Bron: Astroblogs
bladzijde 4
Nieuw vijfvoudig
planetenstelsel
ontdekt
Uit de media
Helderheidsmetingen van
de ster HIP 41378, uitgevoerd door de Amerikaanse Kepler-satelliet, laten
zien dat er minstens vijf
planeten rond deze ster
draaien.
De grootste van het vijftal is ongeveer zo groot als de
planeet Jupiter, de twee kleinsten zijn kleiner dan
Neptunus. HIP 41378 staat in het sterrenbeeld Kreeft
en is ongeveer 520 lichtjaar van ons verwijderd. De
ster is iets heter en 40 procent groter dan de zon, en
heeft ongeveer 15 procent meer massa. Het om haar
heen cirkelende planetenstelsel lijkt in de verste verte niet op ons zonnestelsel. Hun omlooptijden variëren van ruim twee weken tot ongeveer 1 jaar. Verplaatst naar ons zonnestelsel zou het hele gezelschap
dus binnen de aardbaan passen.
De metingen zijn gedaan nadat de Kepler-satelliet in
2013 problemen kreeg met zijn standregelsysteem.
Daar is een slimme oplossing voor gevonden, maar
helemaal stabiel is de satelliet nog niet. Maar speciale
computeralgoritmes kunnen de ‘ruis’ die daardoor in
de metingen optreedt onderdrukken.
Software ontrafelt
‘zwaartekrachtlenzen’
zijn, blijken vervormde afbeeldingen te zijn van twee
botsende sterrenstelsels. Autolens kan aan de hand
van de beeldinformatie ook de verdeling van de donkere materie in het voorgrondstelsel – de lens dus –
in kaart brengen.
Mars kent miniduintjes
Wetenschappers hebben een soort duinen op Mars
ontdekt die het midden houden tussen kleine windribbels en echte golvende duinen. Op aarde komen
dit soort zandduinen niet voor (Science, 1 juli). Op
aarde veroorzaakt wind die over een zandvlakte
waait ofwel kleine ribbels met golflengten van een
tiental centimeters of grote duinen waarvan de toppen honderden meters uit elkaar liggen. Uit beelden
die gemaakt zijn door de Mars Reconnaissance Orbiter en de Marsverkenner Curiosity blijkt nu dat op
Mars ook een tussenvorm voorkomt, met golflengten
van ongeveer meter. De tussenvorm vertoont een
heel ander profiel dan de windribbels op aarde. De
vorm lijkt eigenlijk veel meer op de ribbels die op
aarde ontstaan wanneer water over een zandbedding
stroomt. Uit experimenteel onderzoek blijkt dat de
bovenmaatse ribbels of miniduintjes die op Mars ontstaan kleiner zijn naarmate de atmosferische druk
hoger is. Simpel gezegd: de ribbels zijn natuurlijke
barometers. Ribbels die uiteindelijk verstenen kunnen
dus worden gebruikt om na te gaan hoe de luchtdruk
op Mars mettertijd is veranderd.
Astro-humor
Vanaf 2020 zal de Europese satelliet Euclid aan de
reusachtige taak beginnen om honderdduizend zogeheten zwaartekrachtlenzen te analyseren. Vooruitlopend daarop hebben onderzoekers van de universiteit
van Nottingham software ontwikkeld die de analyse
van zwaartekrachtlenzen automatiseert. De eerste
resultaten van deze ‘Autolens’-software worden vandaag (1 juli) gepresenteerd op de National Astronomy Meeting van de Royal Astronomical Society in
Nottingham. Een zwaartekrachtlens is niets anders
dan een sterrenstelsel of een ander ‘zwaar’ object,
dat met zijn zwaartekrachtveld het licht van een verder weg gelegen object afbuigt. Een waarnemer die
op één lijn staat met dit tweetal krijgt hierdoor vervormde beelden te zien van het achtergrondobject.
De Autolens-software maakt op basis van die vervormde beelden een reconstructie van de werkelijke
gedaante van het achtergrondobject. Bij wijze van
proef is een Hubble-opname van een zwaartekrachtlens geanalyseerd. De lichtbogen die daarop te zien
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 5
Legendes achter de Sterrenbeelden
Door Ineke Blokhuizen
Grus (kraanvogel)
kaart van de zuidelijke hemel maakte. De nijvere abt stelde
veertien sterrenbeelden samen, allemaal even onopvallend.
Met dit beeld wilde hij de luchtpomp gedenken die door de
natuurkundige Denis Papin (1647 – circa 1712)
was uitgevonden. Geen van de sterren van Antlia heeft een
naam, maar dat komt veel voor bij de kleine sterrenbeelden. De α ster, de helderste van Antlia, is net van de vierde
magnitude. De culminatie om middernacht is eind februari.
Grus ligt ten zuiden van de heldere ster Formalhaut (α
PsA) en verdwijnt uit het zicht op de gematigde noorderbreedtegraden. Het is een duidelijk beeld aan de zuidelijke
hemel. Zijn culminatie om middernacht is op 28 augustus.
Voor de Arabieren vielen deze sterren onder Piscis Austrinus. De huidige vorm van Grus werd samengesteld in 1603
door de Duitse astronoom Johann Bayer, die bekendstaat
Crux (Zuiderkruis)
om zijn toekenning van Griekse letters aan sterren. In de
Middeleeuwen stond deze groep sterren bekend als PhoeniDe klassieke auteurs lijken de sterren van Cux op te vatten
copterus, de ‘Flamingo’.
als een onderdeel van Centaurus, het sterrenbeeld waardoor hij aan drie zijden is omgeven. De Victoriaanse geleerde R.H. Allen probeert in zijn boek Star Names een eerdere
traditie rond deze ster aan te tonen. In de 11de eeuw n.Chr.
noteerde de Arabische astroloog al-Biruni dat vanaf de 30ste breedtegraad in het noorden van India een zuidelijk gesternte zichtbaar was, dat bekend stond als Sula, “de balk
van het kruis”. Allen oppert dat dit een aanwijzing kan
zijn voor een verwijzing in Dantes Divinia Comedia (begin
14de eeuw). Wanneer hij het vagevuur passeert aan het
begin van het zuidelijk halfrond, verklaart Dante het volgende ik zette mij neer om te kijken naar / die vreemde
pool en ik aanschouwde vier sterren / dezelfde die de eerste mensen hadden gezien, en sindsdien geen levend oog”.
De sterren van Crux kunnen in deze tijd niet meer worden
waargenomen vanaf het noordelijk halfrond.
α (1,74; blauwwit) heet Alnair, ‘de heldere’; β (rood) is een
veranderlijke ster (2,0-2,3); δ en μ zijn beide ongerelateerde
dubbelsterren, zichtbaar als zodanig met het blote oog.
Antlia Pneumatica (luchtpomp)
Antlia is een vage roep sterren, ten noorden van Vela, het
Zeil. Hij werd in de 18de eeuw samengesteld door abt Nicolas de Lacaille. De eerste kosmoloog die een volledige
De “eerste mensen”zijn de eerste christenen, Crux was immers net zichtbaar ter hoogte van Jeruzalem in de tijd van
Christus. Dante, die zich scherp bewust was van de gevolgen van precessie, verwijst naar de goddeloze tijd na het
overlijden van Christus, toen Crux in deze omgeving langzaam maar zeker uit het zicht verdween. Crux wordt niet
in alle culturen als een kruis opgevat; in Midden Australië
worden de sterren “de voet van de arend” genoemd.
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 6
Excursie naar Space Expo met
Euroster
Meeste gammaflitsen gaan aan ons
voorbij
Op zaterdag 28 mei organiseerde onze zuster organisatie Euroster te Rotterdam een excursie naar
Space Expo-Estec in Noordwijk. Ik heb de eerste
twintig jaar van mijn leven in Leiden gewoond maar
was daar nog nooit geweest. Kan ik dat ook van
mijn to do lijstje schrappen. Dat herinnert er mij
trouwens aan dat ik nog nooit de Keukenhof heb
bezocht, maar dat geeft niet, dat is echt iets voor
toeristen.
Gammaflitsen
of Gamma-ray
Bursts (GRB’s) behoren tot de meest gewelddadige gebeurtenissen in het universum. Hoewel dit soort
explosies ontzettend
Ook Jaap Spigt was van de partij, dus wij leden van helder zijn, blijkt uit
CH (twee dus) waren zwaar in de minderheid. De
gegevens van Chandra en Swift dat het merendeel
van de gammaflitsen letterlijk aan ons voorbij gaan.
Astronomen vermoeden dat sommige GRB’s het gevolg zijn van de botsing tussen twee neutronensterren, of tussen een neutronenster en een zwart gat.
Het nieuwe onderzoek heeft het beste bewijs ooit
geleverd dat bij zo’n botsing een zeer nauwe “jet”
of straalstroom ontstaat. Als die jet niet preciés op
de aarde gericht staat, dan zien we de gammaflits
dus niet. Het is de verwachting dat bij botsingen
tussen twee neutronensterren (of zwarte gaten)
krachtige zwaartekrachtsgolven geproduceerd worden. Deze kunnen sowieso gedetecteerd worden,
ongeacht de richting van de straalstroom. Dat betekent dat we via gravitatiegolf-experimenten zoals
LIGO veel meer gammaflitsen kunnen detecteren
leden van Euroster zijn duidelijk meer ingesteld op
dan via elektromagnetische observatoria zoals
excursies. De expositie bezochten wij die ochtend
Chandra.
onder leiding van een gids die tekst en uitleg gaf.
Bovenaan het artikel vind je een illustratie waarin
Dat was hartstikke leuk vooral omdat je vragen
het resultaat van de botsing tussen twee neutrokunt stellen en ook zinnige antwoorden krijgt.
Ruimtevaart was vroeger mijn ding, Apollo 5 en zo, nensterren wordt weergegeven. In het centrum bevindt zich een compact object – dat kan zowel een
toch nog een paar nieuwe weetjes opgedaan! De
zware neutronenster zijn als een zwart gat, afhanmiddag bezochten wij Estec. De ‘reis’ er naartoe
kelijk van de massa van de twee neutronensterren
met de Space Train was wat minder, een hoop ladie zijn samengesmolten. In het rood wordt een
waai en geschud want geen vering van betekenis.
schijf van materiaal weergegeven dat is overgebleVolgens mij is er naar toe lopen sneller maar uit
ven van de samensmelting. Een deel van dit mateveiligheidsoverwegingen willen ze geen loslopende
toeristen op hun terrein hebben. Nog een prototype riaal valt richting het compact object en dit invallende materiaal vormt de “motor” achter de producvan een onbemande mini-Shuttle gezien, sorry
tie van de jet, die in het geel wordt aangegeven. In
geen foto’s, fotograferen is namelijk verboden.
het oranje wordt een deeltjeswind weergegeven die
Na afloop nog wat gepraat met diverse leden van
afkomstig is vanuit de schijf. In het het blauw zie je
Euroster, we delen tenslotte dezelfde mooie hobby.
ten slotte de deeltjeswind die door het compacte
Wat mij betreft een geslaagde excursie en voor
object zelf wordt uitgestoten met een enorme vaart
herhaling vatbaar.
van 1/10 de lichtsnelheid.
Met dank aan Euroster, Roland van Milaan
Bron: Astroblogs
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 7
Astro - Vraag en Antwoord
——–-———VRAAG——————
Beste Paul,
Helaas van mijn kant geen kopij, maar slechts een
vraag over mijn eigen telescoop.
Ik heb een spiegeltelescoop met brandpuntsafstand
1200 mm. Laatst waren er een aantal avonden om
mooi naar Saturnus te kijken. Met mijn 9 mm
oculair is dat mooi, maar voor mijn gevoel zou ik
verder willen vergroten. De vraag is wat voor mijn
telescoop haalbaar. Is het zinvol om een 7 mm of
zelfs 5 mm oculair aan te schaffen. Ik denk dat je
veel last van luchtonrust omdat we door een
hier wel een mening over hebt. Graag je advies.
dikkere laag lucht kijken t.o.v. objecten hoog aan
de hemel. Die luchtonrust kan overigens ook in je
met vriendelijke groet,
telescoopbuis zitten als de spiegel warm is t.o.v. de
Bart Braken
buitenlucht.
Advies:
Om bij momenten van goede seeing met zo'n
beetje de optimale vergroting te kunnen waarneHoi Bart,
men adviseer ik je om een 5mm oculair erbij aan te
schaffen. Die geeft in de Orion Xtg10 een vergroEr zijn een paar vuistregels die je verder kan
ting geeft van 240 keer.
helpen.
Als je nog geld over hebt is een tussenmaatje erbij
Allereerst: de vergroting wordt gegeven door de
van 7mm een goed idee, en voor de momenten van
brandpuntsafstand van de telescoop te delen door
sublieme seeing kun je zelfs een 3mm oculair
de brandpuntsafstand van het oculair. Jouw 9mm
oculair geeft dus een vergroting van 1200/9 = 133 overwegen. Een goede 2x barlowlens kan ook een
oplossing bieden.
keer.
————–ANTWOORD—————
Bij de optimale vergroting worden alle details
zichtbaar die de telescoop kan leveren. De optimale
vergroting wordt bepaald door de diameter (en
kwaliteit) van het objectief of spiegel en is ongeveer één keer die diameter D in mm. Bij jouw
telescoop (de Orion Xtg10 als ik het goed heb) is
dat dus 250 keer.
Bij verder vergroten zie je niet mee details, maar je
object wordt wel groter, wat toch prettig kan zijn.
De maximale zinvolle vergroting is voor spiegeltelescopen ongeveer 1,5xD, dus bij jou ongeveer 375
keer. Bij middelgrote telescopen (waar ik de Xtg10
onder reken) en grote telescopen wordt de beperkende factor van wat je kan zien aan details echter
niet bepaald door de telescoop, maar door de
seeing (luchtonrust). Alleen bij een zeer rustige
atmosfeer - d.w.z. een uitstekende seeing - kun je
veel details zien. Objecten laag aan de hemel
(Saturnus en Mars op dit moment) hebben extra
AN Nummer 58 - zomer 2016
Als je het goed vindt zet ik dit toch in de AN, als
vraag/antwoord-rubriek :-)
Groeten,
Paul
bladzijde 8
Interessante websites—deel 5
Door Kees van der Perk
Waarom is de zonsondergang rood? Waarom is de
lucht blauw? Kan je ’s nachts een regenboog zien?
Wat zijn sun dogs en wat is een green flash? Voor
wie het interessant vindt over deze en andere vragen over bijzondere hemelverschijningen een antwoord te vinden volgt hier een selectie van websites over deze onderwerpen.
InfoNu.nl is een Online Bibliotheek met Informatie
van A tot Z: De Atmosfeer (Meteorologie) | InfoNu.nl
wetenschap.infonu.nl/weer/8360-de-atmosfeermeteorologie.html
Op Wikipedia zijn alle optische verschijnselen het
gemakkelijkst te vinden via: Categorie:Optisch verschijnsel in de atmosfeer| wikipedia
nl.wikipedia.org/wiki/
Categorie:Optisch_verschijnsel_in_de_atmosfeer
Ook doorklikken naar de Engelstalige versie die dikwijls uitgebreidere informatie over de verschillende
onder-werpen laat zien.
Volgens Wikipedia | Halo (lichteffect) zijn halo’s een
familie van lichtverschijnselen in de atmosfeer in de
vorm van gekleurde of witte kringen, lijnen of lichtplekken aan de hemel, meestal rond de zon of
maan:
De website Optische weers-verschijnselen geeft al
veel uitleg: home.kpn.nl/veen7514/General/
Verschijnselen/Optische.html
De website Optische verschijnselen gaat over weerfoto-grafie:
nl.wikipedia.org/wiki/Halo_(lichteffect)
www.weerfotografie.nl/fotocollectie.php?
cat=optisch
Op de website Halo’s - lichtverschijnselen aan de
hemel van Peter Bommel staat een uitgebreide uitleg over halo’s:
www.bommeltje.nl/website/weerstation-grave/
optische-verschijnselen/halos-lichtverschijnselenaan-de-hemel
Wonders of Nature van Casper ter Kuile gaat o.a.
over lichtverschijnselen in de atmosfeer:
www.casperterkuile.nl/atmosphere/atmospherenl.html
De websites De Regenboog van G. Hagmolen of ten Have
op www.hagmolen.nl/regenboog en de website Twaalf
vragen over de regenboog van Kees Floor beantwoorden alle vragen over de regenboog:
www.keesfloor.nl/artikelen/diversen/
regenboog/12vragen.htm
Een Engelstalige website met uitleg over halo’s is:
The Halo
mysite.du.edu/~jcalvert/astro/halo.htm#Intr
en de website Atmospheric ice halos van Bob Fosbury toont o.a. veel foto’s :
www.eso.org/~rfosbury/home/natural_colour/sky/
halos/halos.html
Een selectie Engelstalige websites over atmosferische optica volgt hier:
Glows Bows and Haloes - Optical Effects in Air, Water and Ice www.dewbow.co.uk/index.html
Atmospheric Optics www.atoptics.co.uk
Atmospheric Optics optics.kulgun.net
Optics of the Atmosphere ukazy.astro.cz/
eindex.php
Dat een regenboog bestaat uit verschillende kleuren komt door dispersie van licht
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 9
Nog meer over regenbogen: About Rainbows
www.eo.ucar.edu/rainbows
The optics of a waterdrop
www.philiplaven.com/index1.html
Green, blue and violet flashes
www.mppmu.mpg.de/~rwagner/greenflash/
De website Cool Antarctica toont foto’s van Antactica waar afwijkende atmosferische omstandigheden zorgen voor bijzondere weerfenomenen:
www.coolantarctica.com/gallery/scenic/galleryweather-thumbnails.php
Meer informatie over de Antarctische luchten is te
vinden op de website The Antarctic Sky
www.gdargaud.net/Antarctica/AntarSky.html
Een blauwe is nog zeldzamer
Op de zuidpool is niet heel veel anders te doen dan
naar de lucht kijken, maar voor wie zich daar niet
bevindt en toch naar de lucht staart, zich afvragend Why is the Sky Blue? Kijk dan op:
www.sciencemadesimple.com/sky_blue.html
of op
halftone.co/projects/why-is-the-sky-blue/
Voor antwoorden op nog meer wat-is-vragen:
What is a sun pillar, or light pillar?
earthsky.org/earth/what-is-a-sun-pillar
An Introduction to Mirages
www-rohan.sdsu.edu/~aty/mirages/mirintro.html
Red Sprites and Blue Jets
earthsky.org/earth/what-is-a-sun-pillar
Alpenglow
www.yourdictionary.com//alpenglow
Twilight Arch
www.exo.net/~pauld/physics/atmospheric_optics/
twilightarch.html
Of voor als je wilt weten waarom de hemellucht
oranje of rood kleurt bij zonsopgang of ondergang , volgt een uitleg op: The Colors of Sunset and Twilight
www.spc.noaa.gov/publications/corfidi/sunset
Een groene flits, of meestal in het Engelse aangeduid met green flash is een zeldzaam en moeilijk te
observeren optisch verschijnsel tijdens zonsondergang als gevolg van atmosferische refractie. Waarnemers met een vrij uitzicht op de horizon zien
soms hoe de bovenste rand van de zon groen kleurt
wanneer deze al bijna achter de horizon is verdwenen. Het verschijnsel duurt maximaal slechts enkele
seconden. Hier volgt wat er op internet te vinden is
over groene flitsen: Green Flash www.exo.net/
~pauld/physics/atmospheric_optics/
green_flash.html
Sand, Sea, Surf and the Green Flash
www.islandtime.com/islandlife/cindi/cp-green.htm
Sun pillar
Sun dogs
Nog enkele mooie websites met schitterende foto’s
van diverse weerfenomenen: Atmospheric phenomena and sky | Photographs by Jari Luomanen
jari.pic.fi/kuvat/Atmospheric+phenomena+and+sky
Atmosphere and Sky |Pictures by QT Long
www.terragalleria.com/pictures-subjects/
atmosphere-and-sky
Voor als je wilt weten hoe de lucht er op andere
werelden uit zou kunnen zien:
The Sky on Alien Worlds | Orion's Arm Universe
Project
www.orionsarm.com/xcms.php?
r=oapage&page=gen_skyonalienworlds
Paraselene.de is een Duitstalige fotogalerij met opnames van hemelobjecten en atmosferische verschijningen, met daarbij korte verklarende teksten:
www.paraselene.de
Atmosphärische Erscheinungen | AKM e.V. is ook
een mooie website: www.meteoros.de/themen/
atmos 
Als je geluk hebt, kun je een groene lichtflits zien bij zonsondergang
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 10
Arno Hol kwam onderstaand artikel tegen in
de "nieuwsbrief Copper mei 2016" en tipte de
redactie van de AstroNova. Wij denken dat
niet alleen oud-collega’s van Frans, maar ook
de leden die al wat langer bij Huygens rondlopen het leuk zullen vinden om te weten hoe
het met Frans gaat. Met toestemming van de
“Coppers” plaatsen we het artikel daarom nu
ook hier in de AstroNova.
“Hoe is het nu met...Frans van der
Graaf”
door Gijs Herwig
Na een tip van onze collega Nico Slikboer ging de
redactie van Copper op bezoek bij oud-collega
Frans van der Graaf in Drenthe. Voor velen een bekend gezicht binnen de voormalige regio Rotterdam
-Rijnmond. Nu zult u misschien denken dat de redactie van Copper wel heel ver gaat voor de lezers
en dat is dus inderdaad letterlijk het geval.
Sterrenkunde
Frans van der Graaf had een bijzondere hobby, namelijk sterrenkunde. “In het BAR, een beknopt algemeen rapport van toen, heb ik een paar keer met
mijn hobby sterrenkunde gestaan. Ik was in die tijd
ook veel te zien en te beluisteren bij RTV Rijnmond.
Ik deed dit als hobby naast het werk bij de politie.
Deze hobby begon eigenlijk al in 1969. Ik was 14
jaar toen de Apollo 11 op de maan landde. Dat
heeft me zo gegrepen dat ik daar veel meer van
wilde weten. Daarna heb ik veel gelezen en diverse
cursussen gevolgd. Ik was feitelijk een autodidact”.
In 1990 richtte Frans de vereniging ‘Christiaan
Huygens’ op (redactie AN: dit was een ‘revival’ van
de bestaande NVWS afdeling Dordrecht die in de
jaren tachtig was ingeslapen). Frans: “Ik ben daar
negen jaarvoorzitter geweest. We deden als vereniging veel publieksactiviteiten. Ik maakte daarvoor
reclame op RTV Rijnmond. De vereniging werd
daardoor steeds bekender.
Wat hebben Frans van der Graaf, Ria, de politie,
Annemarie, de sterrenwacht Dordrecht en bed en
breakfast ‘de Bakkerij’ in het Drentse Frederiksoord
met elkaar te maken? In onderstaand interview zal
alles duidelijk worden. Een bijzonder aangrijpend
verhaal van twee mensen die een nieuw leven zijn
begonnen!
Naast de vereniging hebben we een stichting in het
leven geroepen; Sterrenwacht Mercurius. Het bleek
dat er in de regio veel belangstelling was voor sterrenkunde. Het doel van de stichting was om een
sterrenwacht te bouwen in Dordrecht. Sterrenwacht
is een expositie- en informatiecentrum voor ruimtevaart, weer- en sterrenkunde. Het gebouw, wat we
op het oog hadden, was in gebruik bij de groenFrans van der Graaf, 60 jaar en twee jaar gehuwd
voorziening Hollandse Biesbosch. Daar hielden we
met Annemarie. In 1980 begonnen bij de internedienst aan het Rotterdamse hoofdbureau als bode/ eens in de veertien dagen als vereniging een vergachauffeur. In die functie had hij een centrale plek in dering. Daarnaast werden er ook lezingen en kijkde organisatie. Daardoor was hij bij heel veel colle- avonden gehouden. In 1998 konden we uiteindelijk
na een restauratie en gedeeltelijk nieuwbouw de
ga’s een bekend gezicht.
Sterrenwacht Mercurius openen.
Dagrapporten wegbrengen en post bezorgen door
Er was destijds 650.000 gulden voor nodig. Met bede gehele regio zorgde verder voor regionale bekendheid. Ook was hij werkzaam in kamer 33, waar hulp van Dordrecht en omliggende gemeenten, het
bedrijfsleven en diverse fondsen hebben we uiteinde bekeuringen door de burgers werden afgeredelijk het geld bij elkaar gekregen. Ook was er een
kend. In 1990 werd hij beheerder van een schoolcomité van aanbeveling met onder andere burgegebouw in Hoogvliet, waar allerlei cursussen wermeesters uit de regio en directeuren van grote beden gegeven. “Ik beheerde het gebouw en verdrijven.
zorgde de hulpmiddelen die bij een cursus nodig
waren”, legt Frans uit. “Ik had daardoor veel contact met de docenten en leerlingen. Na een paar
jaar werd mijn functie opgeheven en ben ik gaan
werken bij het IBT aan de Boezembocht. Daarna
ben ik teruggegaan naar de afdeling logistiek aan
het hoofdbureau”.
AN Nummer 58 - zomer 2016
Mijn toenmalige vrouw Ria heeft er heel veel aan
gedaan om het geld bij elkaar te krijgen. Vanaf
1998 tot 2003 hebben we de werkzaamheden hobbymatig verricht. Er kwamen steeds meer scholen
die doordeweeks naar de sterrenwacht wilde komen. Dit liep zodanig uit de hand dat alle vrije tijd
en vakantiedagen eraan op gingen. In 2001 heb ik
bladzijde 11
bij de gemeente Dordrecht subsidie aangevraagd
om twee mensen, mijn vrouw en ik, in vaste dienst
aan te stellen. Op 1 april 2003 kreeg ik te horen dat
de zaak rond was. Op dezelfde dag kreeg ik te horen dat mijn vrouw Ria borstkanker had. Dus een
feeststemming is er nooit geweest. Het was het begin van een heel zware periode voor ons. Toch zijn
we met de sterrenwacht doorgegaan en beiden fulltime aan het werk gegaan. In tien jaar tijd trokken
we 130.000 bezoekers. Ondanks de gezondheidstoestand van Ria hebben we toch een mooie tijd
gehad. Ria is tot 2012 werkzaam geweest bij de
sterrenwacht. Toen ging het met de ziekte bergafwaarts en nam een vrijwilliger haar taken over”.
en ligt in een historisch gebied van de veenkoloniën”.
Waarom logeren in de Bakkerij?
Frans: “Bed en breakfast de Bakkerij in het Drentse
Frederiksoord is uitermate geschikt om enige dagen
te verblijven. Het ligt in een schitterend gebied en
je loopt zo het Sterrebos (hoezo toeval!) in. Het is
gelegen op de grens met Overijssel en Friesland.
Aan de rand van het Sterrebos. Omgeven door natuurgebieden zoals De Weerribben, Het Drents Friese Wold, Het Dwingelderveld en de toeristische
plaats Giethoorn. Een omgeving met veel fiets- enwandelroutes. Er zijn vijf gastenkamers, een keuken en gezamenlijke huiskamer. Elke kamer heeft
Frans vervolgt: “Annemarie kende ik van het zangeen eigen toilet/douche en wastafel. In de anderhalf
koor Re-Flax uit Hendrik-Ido-Ambacht. Ik sprak
jaar dat we open zijn hebben we al 1700 bezoekers
over de ziekte van Ria en Annemarie ging daarna
mogen verwelkomen. We hebben kortgeleden de
op ziekenbezoek. Het klikte tussen die twee zo goed
zilveren Zoover-award met een gemiddeld cijfer van
dat ze vriendinnen werden en dat Annemarie vrijwel
9.5 gekregen en een award van Booking.com. Voor
dagelijks op bezoek kwam.
twee mensen zonder eerdere ervaring toch een priTegen mij zei Ria dikwijls waarom ga je niet op be- ma prestatie!”.
zoek bij Annemarie. Ondertussen klikte het tussen
Voor meer informatie kunt u altijd even bellen met
Annemarie en mij ook steeds beter. Annemarie
‘De Bakkerij’, telefoon 0521-518939, gsm 06werd overal bij betrokken. Op 8 mei 2013 is Ria
28329976 of mailen: [email protected] .
overleden. Achteraf beseften wij dat Ria ons min of
De sterrenwacht Mercurius is te vinden inhet nameer aan elkaar gekoppeld heeft. Kort voordat ze
tuurgebied De Hollandsche Biesbosch, Baanhoekoverleed wenste ze ons veel geluk. Als het zo zou
zijn dat ze naar de hemel gaat, en wie ben ik om te weg 75 te Dordrecht. Telefoon 0184-490660 of via
de website: www.sterrenwacht-mercurius.nl. 
zeggen dat dit niet zo is, dan is het wel weer frappant dat ik die hemel bijna dagelijks toch wel beWeer veel exoplaneten ontdekt
studeer c.q. bewonder. Als het zo is dan hoop ik
inderdaad dat Ria met tevredenheid kan terugkijken Onderzoekers van de Universiteit van Arizona (UA)
hebben bekend gemaakt dat met de Kepler ruimteop wat ze achtergelaten heeft, namelijk de relatie
telescoop van de NASA tijdens diens K2 missie weltussen Annemarie en mij”.
geteld 197 exoplaneten zijn ontdekt, waarvan er
Na de dood van Ria kreeg Frans het gevoel een
inmiddels 104 bevestigd zijn. De 93 nog niet bevesbeetje weg te kwijnen bij de sterrenwacht. “Na al
tigde exoplaneten blijven daarmee nog kandidaat
die jaren samen met Ria kon ik mijn draai niet meer
heten. Tot de bevestigde exoplaneten behoort een
vinden en wilde iets anders. Annemarie werkte in
systeem, dat vier exoplaneten telt die om dezelfde
de zorg in Rotterdam en was het na diverse reorster draaien en die mogelijk rotsachtig zijn. Alle 104
ganisaties ook helemaal zat en wilde ook iets anexoplaneten zijn ontdekt met de transitiemethode,
ders. Via een baan voor twee op internet kwamen
waarbij Kepler de lichtkracht van sterren in de gawe uit bij de Bakkerij in Frederiksoord.
ten houdt en kijkt of er door een exoplaneet die
Daar vroegen ze een echtpaar voor een bed en
precies tussen de ster en de aarde beweegt geen
breakfast . We zijn naar Drenthe getogen en het
dipje in de lichtcurve ontstaat. De ontdekking van
voelde zo goed dat we gesolliciteerd hebben. We
de 104 exoplaneten is bevestigd door aanvullende
moesten een bedrijfsplan schrijven en zijn uiteinde- waarnemingen verricht door een batterij aardse telijk uit zes echtparen gekozen om de Bakkerij te
lescopen.
exploiteren. Het pand huren we van een stichting
Bron: Astroblogs
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 12
Zoek de rode stip op 4,2
lichtjaar
Hot
new
s!
Draait er een aarde-achtige planeet rond Proxima
Centauri, de dichtstbijzijnde ster? Nie-mand weet
het zeker, maar de jacht op zo’n pale red dot zwak rood stipje - is geopend en ieder-een kan de
speurtocht volgen via blogs, Twitter en Facebook.
De ontdekking van een bewoonbare wereld in een
baan rond de naaste buur van onze zon zou een
nieuw hoogtepunt vormen in de zoektocht naar exoplaneten, pla-neten bij andere sterren.
Proxima Centauri staat op ‘slechts’ 4,2 lichtjaar afstand, on-geveer 40 biljoen kilometer. Opti-misten
denken dat het ooit moge-lijk moet zijn om er een
onbe-mande ruimtesonde heen te sturen.
Deze week hebben Europese astronomen op de La
Silla-sterrenwacht in Chili de eerste precisiemetingen verricht. Met een gevoe-lige spectrograaf maken ze jacht op minieme schommelingen die mogelijk worden veroorzaakt door de zwaartekracht van
een rond Proxima cirkelend planeetje. Het probleem
is dat Proxima Centauri een rode dwergster is.
Rode dwergen vertonen vaak veel magnetische activiteit, met bijbehorende uitbarstingen aan het oppervlak. Je moet dus wel zeker we-ten dat de gemeten schommelingen door een planeet veroorzaakt worden en niet door de activiteit van de ster.
Daartoe wordt de ster ook bestu-deerd door kleinere telescopen. Die leggen subtiele helderheidsvariaties vast die gepaard gaan met uitbarstingen. Door
alle metingen te combineren, moet het mogelijk
zijn om het bestaan van een pla-neet bij Proxima
aan te tonen - of uit te sluiten.
Aanwijzingen voor tweede zwaar zwart
gat in hart melkwegstelsel
Op basis van metingen van gaswolken lijkt een
tweede zwart gat waarschijnlijk. Japanse astronomen hebben aanwijzingen gevonden dat zich in het
hart van ons Melkwegstel-sel niet één maar twee
zware zwarte gaten bevinden. Het bestaan van het
tweede zwarte gat wordt afgeleid uit de eigenschappen van een gaswolk die op een afstand van
ongeveer 200 lichtjaar om het Melkwegcentrum
draait. In dat centrum staat het al bekende superzware zwarte gat Sagittarius A*.
Met een massa van ruim 4 miljoen zonsmassa’s behoort die kolos tot de categorie van de ‘superzware’
zwarte gaten. Het zwarte gat dat nu ontdekt lijkt te
zijn, zou ‘slechts’ 100.000 keer zoveel massa hebben als onze zon. Rechtstreeks waarneembaar zijn
de beide zwarte gaten niet. Het be-staan van Sagittarius A* wordt onder meer afgeleid uit de grote
snelheden waarmee sterren om het Melkwegcentrum cirkelen en uit de sterke radiostraling die
uit de omgeving ervan komt. Dat zich in gaswolk
‘C0-0.40-0.22’ wellicht óók een zwaar zwart gat beDe Portugese sterrenkundige Alexandre Santerne
vindt, volgt uit waarnemingen met twee Japanse
verrichtte de eerste metingen aan Proxima Centauradiotelescopen. Deze waarnemingen laten zien dat
ri. Op palereddot.org hield hij een gedetailleerd loghet gas in C0-0.40-0.22 zo snel beweegt dat de eiboek bij. De komende twee maanden kan iedereen
gen zwaartekracht van de wolk te gering is om het
de waarnemingscampagne blijven volgen via socigas bij elkaar te houden. Bovendien beweegt ook
ale media. Daarna begint de ana-lyse van alle me- de gaswolk als geheel erg snel.
tingen; pas later dit jaar zal bekend zijn of Proxima
Computersimulaties laten zien dat deze eigenschapdoor een planeet wordt verge-zeld. Of er op zo’n
pen verklaarbaar zijn als er een compact object met
planeet leven kan voorkomen is overigens nog
maar de vraag, juist vanwege de uitbar-stingen op een sterke aantrekkingskracht in het spel is. Volgens de astronomen, die hun bevindingen hebben
de ster. ‘Maar als er pale red dots rond Proxima
Centauri draai- gepubliceerd in het vaktijdschrift Astrophysical Jour
-nal Letters, past een zwart gat van 100.000 masen, zullen we
sa’s het best bij de waar-nemingen. Als deze bevinze vinden,
dingen standhou-den, is het voor het eerst dat er
daar ben ik
een ‘middelzwaar’ zwart gat is ontdekt. Alle zwarte
van overtuigd’,
gaten die astronomen tot nu toe hebben ontdekt,
aldus de Ame- hebben of veel minder ofwel aanzienlijk meer masrikaanse astro- sa dan de nieuwe kandidaat. Het is overigens monoom Alan
gelijk dat er in het Melkwegcentrum nog méér zwaBoss. ‘Of ze nu re zwarte gaten te vinden zijn. Bij re-cente waarnebewoonbaar
mingen zijn gaswolken ontdekt die vergelijkbare
zijn of niet.’
eigenschap-pen hebben als C0-0.40-0.22. Ook in
Bron de Volks- een aantal daarvan zou een zwart gat kunnen
krant (FDW).
schuilgaan. Bron: de NRC (FDW).
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 13
Ster Superheldere supernova stelt astronomen voor een superraadsel
Bijna vier miljard jaar geleden vond in een ver sterrenstel-sel een kolossale explosie plaats. Het licht
ervan bereikte de aarde pas op 14 juni vorig jaar,
en bezorgt astrono-men sindsdien de nodige hoofdbre-kens. Voor een ‘gewone’ supernova- explosie
was gebeurtenis ‘ASAS-SN- 15lh’ namelijk veel te
helder. Supernova’s zijn ontploffende sterren.
ASAS-SN-151h dankt zijn op-vallende aanduiding
aan het All Sky Automated Survey for SuperNovaeteam (ASAS-SN), dat de hemel met twee kleine,
geautomatiseerde tele-scopen afspeurt naar deze
sterexplosies. Gemiddeld levert dat om de dag een
treffer op. Doorgaans detecteert ASAS-SN supernova’s in sterrenstelsels op maxi-maal 350 miljoen lichtjaar van de aarde. Maar ASAS-SN-151h
behoort tot de klasse van ‘superheldere’ supernova’s waarvan het bestaan pas sinds een jaar
of twintig bekend is. Vandaar dat hij ondanks zijn
enorme afstand van 3,8 miljard lichtjaar kon wor-
den opgemerkt.
Zelfs binnen de categorie van superheldere supernova’s is ASAS-SN- 151h een buitenbeentje. Hij
was meer dan tweemaal helderder en hij produceerde minstens tien keer zo-veel licht als alle sterren van ons Melkwegstelsel bij elkaar. En dat is
moeilijk verklaarbaar. Volgens de meest gangbare
theo-rie ontlenen deze supernova’s hun energie aan
zogeheten magnetars. Het idee is dat bij zo’n supemova explosie de kern van de ster instort tot een
rondtollende neutronenster - een ongeveer 20 kilometer grote bal van (voornamelijk) neutronen met een extreem krachtig magnetisch veld. Theoretisch zou zo’n magnetar de energieproductie flink
kunnen opvoeren. In Science laten de astronomen
echter zien dat dit model tekort-schiet om de enorme helderheid te verklaren. Dat kan betekenen dat
de ontploffende ster meer massa had dan astronomen voor mogelijk houden. Of dat het een heel ander soort explosie is geweest.
Weesplaneet toch niet alleen
Een op drift ge-raakte planeet, eenzaam dolend
door het heelal - dat etiketje kreeg een uiterst zwak
lichtstipje op ruim 100 lichtjaar afstand van de aarde opgeplakt toen het in 2008 voor het eerst werd
opgemerkt. Maar nu blijkt 2MASSJ2126, zoals de
‘weesplaneet’ heet, toch een baan rond een moederster te be-schrijven, zij het op een onwaarschijnlijk grote afstand. De ontdekking stelt astrono
-men voor een raadsel: hoe kan een planeet ooit in
zo’n wijde baan te-recht zijn gekomen zonder in de
ruimte te verdwijnen? De afstand tussen ster en
planeet is circa 1 bil-joen kilometer-zevenduizend
keer de afstand tussen zon en aarde. De omlooptijd
(het ‘jaar’) van de weesplaneet is bijna één miljoen
aardse jaren.
2MASS J2126 is ongeveer even groot als de reuzenplaneet Jupiter, maar wel zwaarder. Omdat hij relatief jong is straalt hij nog aar-dig wat warmte uit,
zodat hij met infraroodtelescopen op aarde zichtbaar is. Alles leek erop te wij-zen dat hij ooit uit
zijn planeten-stelsel was weggeslingerd, moge-lijk
door de zwaartekrachtsinvloed van een soortgenoot. Maar astronomen van de Universiteit van
Hertfordshire tonen nu aan dat 2MASS J2126 een
extreem wijde baan beschrijft rond een rode dwergster.
Nooit eerder zijn twee hemellichamen ontdekt die
op zo’n kolossale afstand om elkaar heen draaien,
schrijven de astronomen in Monthly Notices of the
Royal Astronomical Society.
Volgens Carsten Dominik van de Universiteit van
Amsterdam is 2MASSJ2126 mo-gelijk niet samengeklonterd uit een gas- en stofschijf rond zijn moederster, zoals planeten normaal gesproken ontstaan, maar zou er sprake kunnen zijn van een bijzonder soort dubbelster. Dubbelsterren - twee sterren in een baan om elkaar - ontstaan op een andere manier: door de fragmentatie van een samentrekkende gaswolk. ‘Dat zou impliceren dat er zo
ook kleine, planeetachtige objecten kunnen ontstaan.
Bron: de Volkskrant (FDW).
Bron: de NRC (FDW)
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 14
Huygens’ Astrofotogalerij
Van Arno Hol kregen onderstaand bericht
met foto’s die we hier graag plaatsen. Arno
schrijft op 15 juni:
“Ik ben sinds kort aan het experimenteren
met oculair fotografie en dat valt nog niet
mee. Gisteravond/ -nacht bleek het ineens
even helder. Ik heb toen mijn 70mm. William Optics Apo F6, met Visual back, Teleextender, oculair 7 mm en mijn Utech gemodificeerde Canon EOS DIGITAL REBEL XSi
450D op een zwaar fotostatief naar buiten
gesleept en ben even gaan experimenteren
met het fotograferen van de Maan. Weinig
voorbereiding dus.
Wat erg opvalt is dat je zo eigenlijk niet
kunt fotograferen zonder goed parallactisch (op de poolas uitlijnen) en te volgen. De
Maan schiet uit het beeld. Bovendien moet je werken met elektrische focusser. Die heb ik, maar
dan nog is meekijken via live view
alleen maar mogelijk met
een langere belichtingstijd. Ga je
daar dan zo mee fotograferen dan
krijg je een overbelichte foto. Het
is dus niet WYSIWYG. Voordat je
een foto maakt moet je weer terug
naar een kortere belichtingstijd,
die je niet meer kunt zien via live
view. Scherp stellen is niet eenvoudig.
Bijgaand als resultaat een tweetal foto's. Het kan absoluut beter, maar daar ga ik aan
werken.
Beide foto's zijn gemaakt met ISO 400 en handmatige witbalans
Foto 1 is gemaakt op 14 -6-2016, om 23.36u. met 1/10 sec.
Foto 2 is gemaakt op 14 -6-2016, om 23.47u. met 1/4 sec. “
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 15
M82 en M81
Telescoop: Atik ED114 refractor
Camera
: Atik383L CCD voor Luminance, Reducer: Televue 0,8, belichting 47x 10 min
Camera
: Atik383L CCD voor Ha, Reducer: Televue 0,8, belichting 68x 10 min
Camera
: Canon 5D mark2 voor RGB, belichting 90x 5 min.
Filter
: IDAS LPS2 tegen de lichtvervuiling
Montering : Skywatcher HEQ9 pro
Guiding
: ALCCD5 op 90x50 zoeker
Stacking
: DeepSkyStacker
Bewerking : Pixinsight en Photoshop
© Jan Heuser
Panstarrs tussen M108 en M97-Uilnevel
En een one-shot beeld van 10 min met zelfde telescoop en Atik383L camera. Kleuren van M108 en
M97 zijn uit oudere opname van paar jaar geleden.
AN Nummer 58 - zomer 2016
bladzijde 16