Slide 1

HET COMPLEX INNOVATIEPROCES
VAN EEN EENVOUDIG ARTEFACT:
DE GESCHIEDENIS VAN DE WC
Harry Lintsen
School of Innovation Sciences
Complexiteit?
Complexiteit: Chaos, janboel, wanorde
Complex gedrag:
- Minimale variaties in begincondities
- Totaal verschillend gedrag van technische systemen
- Onvoorspelbaarheid
Complex systeem: Hiërarchisch systeem met subsysteem, subsubsysteem, etc.
Complex systeem:
- Omvangrijk netwerk
- Geen centrale controle
- Eenvoudige regels van interactie
complex, collectief gedrag
- Aanpassing via leren en evolueren
Complex systeem:
- Groot aantal componenten ofwel actoren
- Veelvoud van interacties
- De interacties zijn niet-lineair
- Zelforganiserend
- Adaptief
- Robuust en fragiel
Complexiteit in dit college
Complex systeem:
- Groot aantal actoren
- Actoren zijn heterogeen
- Groot aantal interacties
- Interacties zijn heterogeen
- Groot aantal factoren
- Factoren zijn heterogeen
De WC: een complexe
geschiedenis (1)
• 1775: Alexander Cummings, uitvinder van de
WC
• 1843: Hamburg
• 1855: Brooklyn
• 1865: Londen
• 1890: Rotterdam
• 1913: Amsterdam
• 1928: Eindhoven
De WC: een complexe
geschiedenis (2)
WC + Waterleiding + Riolering (ofwel
WC met spoelstelsel ofwel
WC met geïntegreerd rioolstelsel)
• 1843: Hamburg
• 1855: Brooklyn
• 1865: Londen
• 1890: Rotterdam
• 1913: Amsterdam
• 1928: Eindhoven
Strategie van historicus
1.
2.
Historisch onderzoek → Het vertellen van een ‘academische’
verhaal → historisch onderzoek → het opnieuw vertellen van een
‘academisch’ verhaal → etc.
Historisch
onderzoek
Historische
verhalen
Kwalitatieve modellen
3. Historisch
onderzoek
Historische
verhalen
(Kwantitatieve modellen)
De WC: een complexe
geschiedenis (3)
Historisch onderzoek naar en historische
verhalen over geïntegreerd rioolstelsel,
bijvoorbeeld in:
• 1890: Rotterdam
• 1913: Amsterdam
• 1928: Eindhoven
De ‘academische’ verhalen over het
spoelstelsel van Rotterdam in 1890
•
•
•
•
•
•
Problematische afwatering o.a. door inklinking: Stank en vuil
Verzilting van het grond- en oppervlaktewater: Ranzig drinkwater
Liberale burgemeester: 1845
Gemeentewet: 1851
Gemeenteraad: 1851-1890. Gevarieerde debatten
Krachtige ingenieur publieke werken, Rose, plan in 1854: dempen sloten,
deels ondergrondse riolen, nieuwe kanalen, betere doorspoeling,
drinkwaterleidingnet, etc
• Cholera 1848 en 1853
• Hygiënisten ca. 1850
• Gezondheidscommissie 1854
•
•
•
•
Snelst groeiende stad midden 19de eeuw
Drinkwaterleiding: 1874
Krachtige ingenieur publieke werken, De Jongh, plan in 1883
Spoelstelsel: 1890
De ‘academische’ verhalen over het
spoelstelsel van Amsterdam in 1913
• De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over
stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem
• Problematische afwatering: Verzanding van het IJ
• Gemeentewet: 1851
• Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten
• Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen,
doorstroming
• Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij
•
•
•
•
•
•
•
•
Hygiënisten ca. 1850
Gezondheidscommissie: 1865
Cholera: 1866
Liernurstelsel: 1869
Tonnenstelsel: 1877
1902: Afbouw Liernurstelsel
Spoelstelsel: 1913.
Langzame verdwijning Tonnenstelsel
De ‘academische’ verhalen over het
spoelstelsel van Amsterdam in 1913
• De ‘smerige’ stad: rapportage door commissie (400 pagina’s) in 1797 over
stank, afval, kwaliteit van water, lucht en bodem
• Problematische afwatering: Verzanding van het IJ
• Gemeentewet: 1851
• Gemeenteraad: 1851-1913. Gevarieerde debatten
• Vanaf 1855: Dempen van sloten en grachten, deels ondergrondse riolen,
doorstroming
• Drinkwaterleiding: 1854, particuliere maatschappij
•
•
•
•
•
•
•
•
Hygiënisten ca. 1850
Gezondheidscommissie: 1865
Cholera: 1866
Liernurstelsel: 1869
Tonnenstelsel: 1877
1902: Afbouw Liernurstelsel
Spoelstelsel: 1913.
Langzame verdwijning Tonnenstelsel
De ‘academische’ verhalen over het
spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928
•
•
•
Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen
'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en
liefdadigheid
Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep
o.a. door ligging en zandgrond
•
•
1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect.
Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer
•
1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en
straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch
'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en
liefdadigheid
•
•
•
•
•
•
Rond 1900: De 'smerige' stad
1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid
1905: Drinkwaterleiding
1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten
1928: Spoelstelsel
Factoren:
• Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water?
• Late bevolkingsgroei
• Katholicisme (geen Calvinisme)
De ‘academische’ verhalen over het
spoelstelsel van (Groot-)Eindhoven in 1928
•
•
•
Willebrord Smits (ca. 1800): Arts voor de armen
'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en
liefdadigheid
Geen structurele, problematische afwatering met Dommel, Gender en Tongelreep
o.a. door ligging en zandgrond
•
•
1949: Cholera, 59 slachtoffers. geen effect.
Cholera: 1866, gratis beddenstro, gratis chloorkalk, geen kermis, etc.. 1 Slachtoffer
•
1851: Gemeentewet. Verordeningen over vuilnis, mest, schoonmaken van goten en
straten, bedroven vlees, etc. Controle problematisch
'Volksgezondheidszorg' geen thema, wel armenzorg door individuele artsen en
liefdadigheid
•
•
•
•
•
•
Rond 1900: De 'smerige' stad
1902: Gezondheidscommissie → Volksgezondheid
1905: Drinkwaterleiding
1920: Gemeentereiniging ook voor beerputten
1928: Spoelstelsel
Factoren:
• Ligging en zandgrond: Geen verzilting, geen inklinking, kwaliteit oppervlakte water?
• Late bevolkingsgroei
• Katholicisme (geen Calvinisme)
Model: Technische regime
Vijf begrippen:
• Evolutie
• Technische regime
• Transitie (1): Maatschappelijke context
(ofwel socio-technisch landschap)
• Transitie (2): Actoren en maatschappelijk
debat
Een belangrijk aspect van de complexiteit en
de ‘trage’ opkomst van de WC met
spoelstelsel heeft te maken met het
evolutionaire karaker van de technologie.
Technologische ontwikkeling is geen lineair
proces, maar bijna altijd een proces van
variatie en selectie
WC met spoelstelsel als technische regime
Maatschappelijke behoefte: WC met spoelstelsel voorziet
in behoefte aan hygiëne en volksgezondheid
• Wereld der dingen: Toiletpot, waterleiding, riolering,
zuivering, kranen, etc.
• Wereld der actoren: Gebruikers, nutsbedrijven,
wethouder openbare werken, producenten, beroepen,
verenigingen, etc.
• Wereld der regels en routines: Gemeentelijke
verordeningen(o.a. hygiënische voorschriften),
hygiënische gedragsregels (gebaseerd op hygiënische
waarden, normen, cultuur), ontwerpregels (technische
handboeken, vuistregels), etc.
De opkomst van de WC met spoelstelsel als
evolutionair proces
Technische ontwikkeling is een proces van variatie en
selectie:
• Variatie en selectie binnen een socio-technisch regime:
Incrementele innovaties
• Variatie en selectie buiten een dominant regime:
Radicale innovaties
Transitie (1): Maatschappelijke context
(ofwel het Socio-technisch landschap)
Context ofwel achtergrondfactoren: Factoren, waarop de
actoren van het regime geen invloed hebben, maar die
wel hún gedrag beïnvloeden:
-
Wetenschap en technologie
Geografische en geologische factoren
Waterstaatssituatie
Demografie
Urbanisering
Religie
Calamiteiten: Cholera
Landelijke politiek: Liberalisme en Thorbecke, ca. 1850
Nationaal beleid en wetgeving: Gemeentewet van 1851
Etc, etc
Transitie (2): Actoren en maatschappelijk
debat
Transitie: Overgang naar een nieuw regime