Cholera - Fort Liefkenshoek

Thema 111
ziektefiches
❏❏ Behandelde besmettelijke ziektes
in het quarantaineziekenhuis van Fort Liefkenshoek
Choler a
patiënt
bacil
Oorsprong en
varianten naam
De ziekte dankt zijn naam aan het Griekse woord ‘kholera’ wat galvloed betekent. Deze ziekte wordt
ook de blauwe dood genoemd en maakte eeuwen geleden vele slachtoffers.
Soort ziekte
Deze ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie en kan een epidemie worden. Een epidemie is een
ziekte die zich zeer snel verspreidt.
Oorzaak
Slechte hygiëne: geen riolering, geen toiletten. Het water is niet proper en besmet waardoor deze ziekte
uitbreekt. In de stad waar veel mensen wonen, komt cholera meer voor dan op het platteland. Wanneer
een besmet persoon in een stad aankomt, kan de ziekte snel uitbreken.
Ziektebeeld
Hevige diarree, braken, onlesbare dorst en pijnlijke krampen.
Gevolgen
Een choleralijder verliest op korte tijd grote hoeveelheden vocht en lijdt aan uitdroging. Het gezicht valt
in zodat de ogen lijken uit te puilen. De huid wordt bleekblauw. De patiënt raakt in een coma en sterft
uiteindelijk.
Overlevingskans
In de negentiende eeuw overleefde minder dan de helft de ziekte. De dood volgde vaak enkele uren na
de eerste symptomen. Onbehandeld is de ziekte bijna altijd dodelijk (sterftecijfer tot 70%).
Behandeling
In de 19de eeuw kende men nog geen geneesmiddelen tegen cholera. De zieke mocht zijn woning niet
verlaten of kwam in een hospitaal terecht. Men gaf de patiënt medicijnen op basis van kruiden, darmspoelingen, aderlatingen, bloedzuigers, pappen en stortbaden.
Nu bestaan er efficiënte middelen tegen cholera zoals het toedienen van antibiotica, suiker- en zoutoplossingen. Inentingen kunnen ook, maar ze bieden slechts bescherming tegen bepaalde types van
bacteriën die cholera veroorzaken.
Betere hygiëne, koken van water, opletten bij het drinken van water en het eten van gespoelde en opgewarmde etenswaren in risicolanden.
Ontstaan
Cholera is reeds gekend van in de Oudheid en ontstond vermoedelijk in India. Aan boord van handelsschepen en over land (via verplaatsingen van troepen of pelgrims) kwam de ziekte in Europa terecht.
Uitroeiing
Tijdens epidemieën namen stadsbesturen maatregelen om de ziekte in te perken en te weren en om
ziekteopvang te organiseren onder meer door het uitvaardigen van wetten die de hygiëne moesten
verbeteren.
Pas toen de levensomstandigheden en hygiëne in de grote steden verbeterde, nam het uitbreken van
cholera af.
Cholera komt nog steeds voor. In nagenoeg alle tropische en subtropische gebieden zoals het Indische
subcontinent, Afrika, Zuid- en Midden-Amerika, is de ziekte nog aanwezig. Armoede en onwetendheid
over de ziekte spelen in deze landen nog steeds een grote rol bij de verspreiding.
Lessenreeks voor de tweede graad van het basisonderwijs
LIEFKENSHOEK een dorp in een fort
1
Thema 111
ziektefiches
❏❏ Behandelde besmettelijke ziektes
in het quarantaineziekenhuis van Fort Liefkenshoek
Pest
patiënt
bacil
Oorsprong en
varianten naam
Pest komt van het Latijnse woord ‘pestis’. Er zijn verschillende soorten van pest, namelijk de builenpest en
de longenpest. Deze ziekte wordt ook de Zwarte Dood genoemd. Mensen die deze ziekte hebben, krijgen
een zwarte kleur.
Soort
De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie en kan een epidemie worden.
Oorzaak
Kleine knaagdieren (vooral ratten) zijn de grote boosdoeners in de verspreiding van de pestbacterie. Zij
worden geïnfecteerd door de bacterie, die door vlooien van dier op mens worden overgedragen.
Ziekteverschijnselen
Kloppende, verharde en pijnlijke zwellingen.
Hoofdpijn en braken, hoesten en ademnood.
Blauwachtige verkleuring van de huid.
Gevolgen
Pestlijders krijgen een bloedvergiftiging wat uiteindelijk dodelijk is.
Overlevingskans
Zonder behandeling is longenpest snel dodelijk (binnen de twee tot zeven dagen). Builenpest is in sommige gevallen geneesbaar.
Behandeling
Men had vroeger geen afdoende geneesmiddelen tegen pest. Mensen pasten allerlei volkskundige wijsheden of weinig efficiënte middeltjes toe zoals een siroop met een mengeling van ingrediënten waaronder
gehakt slangenvlees. Beweging en sporten was verboden omdat men daarbij te veel ‘slechte’ lucht inademde. Voor de behandeling van pestbuilen beval men onder andere gedroogde padden aan. Stank gold
veelal als tovermiddel tegen de ziekte. Daarom nam men bokken in huis die als bescherming dienden.
Anderen verbrandden leder, hoorn en dierenkadavers. Italiaanse artsen raadden mensen dan weer aan
niet aan de dood te denken en te verhuizen naar paradijselijke gebieden met een schitterend klimaat en
natuur, goede vrienden en weinig ratten. Men bedoelde in het bijzonder berg- en kustgebieden.
Quarantaine. Zieken werden vaak uit angst gewoon achtergelaten. Doden werden door menselijke
‘raven’ opgehaald en weggebracht. ‘Raven’ danken hun naam aan het vreemde pak dat ze droegen en
dat hen diende te beschermen tegen besmetting. Het pak bestond uit een lang gewaad, een hoed en
een masker met een snavel. In die snavel zaten welriekende kruiden die besmetting door vuile lucht
verhinderden. Het vogelachtige pak was vervaardigd uit leder en bedekte het lichaam van kop tot teen.
Nu is pest bij vroegtijdige opsporing makkelijk te behandelen met antibiotica. Ook inenting is mogelijk,
maar deze methode is omstreden.
Ontstaan
Pest ontstond vermoedelijk diep in China zo’n 2000 jaar geleden.
Nu komt de pestbacterie enkel nog voor in bergstreken waar veel kudden grazen in Noord- en
Zuid-Amerika, Centraal-, Zuid- en Oost-Afrika en Centraal- en Zuid-Oost-Azië.
Uitroeiing
Voorkomen van de ziekte door ratten weg te houden van woongebieden of door het gebruik van insecticiden en speciale kleding tegen rattenvlooien. Inenting van personen die vaak met ratten en andere
kleine knaagdieren worden geconfronteerd.
Lessenreeks voor de tweede graad van het basisonderwijs
LIEFKENSHOEK een dorp in een fort
2
Thema 111
ziektefiches
❏❏ Behandelde besmettelijke ziektes
in het quarantaineziekenhuis van Fort Liefkenshoek
Vlektyfus
patiënt
Oorsprong en
varianten naam
Tyfus komt van het Griekse woord typhos wat mist of nevel betekent en verwijst naar de suffe toestand
waarin de patiënten zich bevinden door de hoge koorts.
Een ander woord voor vlektyfus is vlekkenkoorts.
Soort
Vlektyfus wordt veroorzaakt door een bacterie en kan uitgroeien tot een epidemie.
Oorzaak
De ziekte verspreidt zich dankzij verschillende diersoorten. Luizen, teken en rattenvlooien zorgen voor
de overdracht op de mens.
Tyfus komt vaak voor bij oorlog en hongersnood en verspreidt zich snel onder grote groepen mensen
die in slechte hygiënische omstandigheden leven.
Ziekteverschijnselen
Er treden ontstekingen op vooral in de huid, hersenen, nieren en het hart. Die veroorzaken hoge koorts,
hoofd- en gewrichtspijn, zwelling van de milt, huiduitslag, instorten van de bloedsomloop, ontsteking van
de hersenen en zenuwsystemen.
Gevolgen
De ziekte kan na enkele jaren opnieuw bij een patiënt uitbreken, maar dan in een lichtere vorm.
Overlevingskans
Als de ziekte niet wordt behandeld, leidt ze in 10-20% van de gevallen tot de dood. Deze patiënten
sterven binnen de drie tot vier weken. Er bestaan ook varianten van de ziekte die minder dodelijk zijn.
De ziekte is niet overdraagbaar van mens op mens.
Behandeling
Vroeger probeerde men de ziekte vooral te voorkomen door een betere hygiëne en zich te beschermen
tegen luizen en vlooien. Patiënten kregen bijvoorbeeld behandelingen met koude kompressen.
Nu wordt de ziekte behandeld met antibiotica.
Ontstaan
Vroeger kwam gele koorts veel voor in Oost- en Zuid-Oost-Europa. De ziekte brak gemakkelijk uit als
gevolg van oorlogen.
Uitroeiing
Het uitbreken van vlektyfus verminderde toen mensen zich omstreeks Wereldoorlog I beter tegen de
ziekte wisten te beschermen. Ook soldaten werden verplicht zich regelmatig te scheren en te wassen
met zeep en hun kledij en dekens te laten reinigen.
Vlektyfus is nog aanwezig in Afrika, Midden- en Zuid-Amerika.
Lessenreeks voor de tweede graad van het basisonderwijs
LIEFKENSHOEK een dorp in een fort
3
Thema 111
ziektefiches
❏❏ Behandelde besmettelijke ziektes
in het quarantaineziekenhuis van Fort Liefkenshoek
Pokken
patiënt
virus
Oorsprong en
varianten naam
Variola
Soort
Deze ziekte wordt veroorzaakt door een virus en kan een epidemie worden.
Oorzaak
Het virus wordt uitsluitend via de mens overgebracht: via direct contact met een zieke of via de speekseldeeltjes die door een patiënt worden opgehoest.
Besmette kledij of linnengoed spelen eveneens een rol in de overdracht van de ziekte.
Ziekteverschijnselen
De eerste verschijnselen zijn hoge koorts, misselijkheid, hoofdpijn en rugpijn.
Gevolgen
Patiënten die getroffen worden door een zware vorm van pokken, lopen grote kans op blindheid.
Na twee tot vier dagen verschijnen de eerste rode vlekjes op het lichaam die blaasjes worden. Deze
ontwikkelen zich dan tot zwarte puisten.
Wie pokken op latere leeftijd krijgt, blijft een huid vol littekens behouden.
Overlevingskans
In de 18de eeuw waren pokken verantwoordelijk voor 40% van de kindersterfte.
Eens men de ziekte heeft gehad, is men er immuun voor: men kan ze niet meer krijgen.
Behandeling
Vroeger alleen aderlatingen.
18de- en 19de-eeuwse artsen deden reeds aan vaccinatie.
Ontstaan
Pokken zijn al duizenden jaren oud. Ze zijn van Oosterse oorsprong, maar ook het gebied van de Middellandse Zee wordt genoemd als mogelijke bakermat. Een aantal wetenschappers gelooft dat farao Ramses
V één van de eerste dodelijke slachtoffers van pokken was.
Uitroeiing
Betere en hygiënischer levensomstandigheden.
De mensen worden ingeënt waardoor ze de ziekte niet meer kunnen krijgen. Je kan ook antibiotica
nemen als je besmet bent.
Pokken verdwenen van het toneel in West-Europa en Noord-Amerika na 1874.
Lessenreeks voor de tweede graad van het basisonderwijs
LIEFKENSHOEK een dorp in een fort
4