SaZ Spel en spelbegeleiding.indd

KWALITEITSKAART
PO
Opbrengstgericht werken in de kleuterperiode
Spel en spelbegeleiding
De betekenis van spel voor het jonge kind
Jonge kinderen en spelen horen bij elkaar. Spelen heeft een belangrijke functie
voor meerdere ontwikkelingsaspecten. Al spelend doet een kind ervaringen op,
ontdekt en leert het nieuwe vaardigheden op diverse gebieden en verwerkt het
ervaringen. Al spelend heeft een kind de gelegenheid om wensen en emoties te
uiten. Al spelend wordt een brede ontwikkeling gestimuleerd. In de huishoek kan
een kind bij het verkleden diverse sluitingen tegen komen, goed voor de
oog-handcoördinatie en fijne motoriek, maar ook leren samen spelen en delen.
De grens tussen wat echt is of echt kan en wat fantasie is, wordt steeds
duidelijker naarmate een kleuter ouder wordt. De betekenis van spel voor jonge
kinderen in de onderbouw is groot. Het is de manier van leren op jonge leeftijd.
Spel, met daarbij het beleven en ervaren, is fundamenteel voor het formele leren.
Spelen en spelletjes doen met de leraar en andere kinderen is belangrijk voor het
ontwikkelen van vriendschappen, relaties en een vertrouwensband. Denk hierbij
aan vrij of geleid spel, zoals bewegingsspel, imitatie- en rollenspel, zang- en
tikspelen, poppenkastspel, drama, bouw- en constructiespel, pantomime,
schimmenspel, etcetera.
1
Opbrengstgericht werken in de kleuterperiode
Spel en spelbegeleiding
Cyclus OGW jonge kinderen
Centraal staat de leerkracht. Zij zorgt voor een goed aanbod en begeleidt de
kinderen en zorgt ervoor dat kinderen in hun spel zich blijven ontwikkelen.
Competenties van de leraar met betrekking tot spelbegeleiding
•De leraar heeft voldoende kennis over het belang van spel voor jonge
kinderen en de invloed van spel op het leren van jonge kinderen.
•De leraar kan spelactiviteiten op gang brengen en spelontwikkeling
begeleiden.
•De leraar heeft zicht op hoe spel past in de cyclus van Opbrengstgericht
werken (OGW) en handelt ernaar.
•De leraar heeft voldoende mogelijkheden om spel te kunnen observeren
en te analyseren.
•De leraar kan spel als leidende activiteit integreren in het dagelijkse
aanbod.
Een voorwaarde om onderbouwd vanuit opbrengsten te werken is de kennis
over spel en de wijze waarop de leraar zichzelf in de spelende leeromgeving
een positie of rol geeft. De samenhang tussen observatie, activiteiten- en
spelaanbod, de samenhang met elkaar en de terugkoppeling naar behaalde
opbrengsten vormen een geheel. Stem spelactiviteiten af op de
onderwijsbehoeften van een kind of (sub)groep kinderen. (Tussentijds) feedback
geven is een krachtig middel om het leerrendement te vergroten. De leraar zal
zich steeds moeten afvragen wanneer het een goed moment is voor feedback.
Een kind heeft ruimte nodig om zelf ontdekkingen te doen. Anderzijds kan aan
kinderen een vraag gesteld worden om ze aan het denken te zetten. Het is
zinvol om met de kinderen te reflecteren en evalueren. Wat is er gespeeld, wat
is er gebeurd en hoe is het verlopen? Deze nabespreking is eenvoudig in een
(kleine) kring te realiseren of door eerst andere kinderen uit te nodigen om te
komen kijken voor het opruimen gaat beginnen. Reflectie en evalueren leveren
bewustwording op bij kinderen en de leraar, over het aanbod, het doel en de
ontwikkeling van een kind. De leraar zal ook kritisch de eigen rol onder de loep
moeten nemen en vaststellen of kinderen zich zelfbewust en competent
konden voelen, of het voldoende interactief is geweest, of de afstemming
klopte met de interesse en het ontwikkelingsniveau van een kind en welke
vervolgstappen gezet kunnen worden.
•De leraar zet zichzelf in als medespeler bij kleine groepjes, waardoor er of
verdiepend of intenser spel ontstaat.
•De leraar heeft voldoende mogelijkheden om samen met het
onderbouwteam spel in school te implementeren.
Spelactiviteiten kunnen gericht zijn op meerdere ontwikkelingsgebieden
tegelijkertijd, waarbij binnen een beredeneerd aanbod optimale
ontwikkelingskansen gecreëerd kunnen worden.
Binnen spel, een vorm van informeel leren, vindt een groot deel van het leren
plaats. In alle vrijheid worden begrippen uitgespeeld, geoefend en toegepast,
motorische en/of sociale vaardigheden geoefend en de creatieve ontwikkeling
gestimuleerd. Het formele leren veronderstelt veel vaardigheden en bewustzijn
van degene die leert. Het brein van jonge kinderen is hiermee nog volop in
ontwikkeling. De executieve functies als zelfsturing, concentratie, reflectie,
volharding en dergelijke worden tijdens allerlei spelmomenten ingezet en
geoefend. Het vormt een even grote voorspeller voor de schoolcarrière als de
taal- en rekenvaardigheden van jonge kinderen. Het is dus belangrijk om in de
onderbouw hier in diverse situaties aandacht en ruimte voor te creëren.
Zelfsturing, zelfoplossend vermogen, concentratie, flexibiliteit en volharding,
krijgen in de diversiteit van spelsituaties vaak vanzelfsprekend een plaats.
Dit vraagt veel van de kwaliteit van spel in kleutergroepen.
Niet voor niets is het van belang ook spel en spelbegeleiding te plaatsen in het
kader van opbrengstgericht werken. De cyclus van OGW in relatie tot het
werken vanuit spel is essentieel voor goede opbrengsten bij jonge kinderen! In
de doorloop van de cyclus valt er bij elke OGW-fase een rol voor spel te
formuleren.
2
Opbrengstgericht werken in de kleuterperiode
Spel en spelbegeleiding
10 tips voor de leraar
1. Zorg voor een uitnodigende en inspirerende speelleeromgeving, met materialen waarbij iets te ontdekken valt of waar van alles mee mogelijk is.
2. Verkleedkleren zijn stimulerend om jezelf te veranderen in een ander persoon en mogen daarom niet ontbreken.
3. Denk na over materialen die uitnodigen tot fantasie- of rollenspel. Met een wasrek, oude lakens of gordijnen, een paar lange bamboestokken en touw,
wasknijpers kan snel een tent, huis of schuilplek gemaakt worden, waarna het spel kan beginnen.
4. Geef kinderen de ruimte om te experimenteren met materiaal en te ontdekken.
5. Net als met veel activiteiten kan meespelen heel bewust ingepland worden in het dagprogramma door aan te kondigen en zichtbaar te maken op het
planbord dat je met een groepje kinderen mee wilt gaan spelen.
6. Bedenk welke culturele achtergrond kinderen in de groep hebben en pas de activiteiten en materialen daarbij aan.
7. Gerichte spelimpulsen, op het juiste moment, kunnen het spel op een hoger niveau krijgen en verdiepend of verrijkend zijn.
8. Maak rollenspel leerzaam door bijvoorbeeld een kookboek in de huishoek te leggen, een notitieblok met pen bij de telefoon, een boodschappentas met
portemonnee en (speel)geld, et cetera.
9. Zorg bij spelactiviteiten voor interactie, zodat kinderen communiceren.
10. Vergeet niet dat spelen aansluit bij de natuurlijke spelbehoeften van een kind!
Colofon
KKSTB148
Deze kwaliteitskaart is samengesteld door Yvonne Leenders, Marijke Bertu en Kobi Wanningen en is een uitgave van School aan Zet. Voor vragen rond de
kwaliteitskaart kunt u contact opnemen met School aan Zet: Gea Spaans, [email protected].
© Buiten het downloaden zijn alle rechten
op dit product voorbehouden aan:
KWALITEITSKAART
Postbus 556, 2501 CN Den Haag
e-mail: [email protected]
www.schoolaanzet.nl
3