Deel 3 - Het ontstaan van het christendom.

Het vroege christendom
Het christendom is de grootste godsdienst, maar is op zijn retour.
Het liberale, vrijzinnige christendom dat in de 20e eeuw in westerse
landen snel groeide, wordt daar ingehaald door evangelisch,
charismatisch christendom. Ook het orthodoxe christendom doet het
tegenwoordig weer goed.
Maar hoe zag het christendom er in zijn begindagen uit? Door
vondsten als de Dode-Zeerollen en de Nag-Hammadigeschriften is
over die vraag de laatste jaren meer bekend geworden. Het
christendom blijkt geworteld te zijn in veel oudere tradities. We zullen
deze tradities gaan bekijken en zien hoe zij leidden tot wat nu
traditioneel christendom is. Begrip van haar wortels kan de
waardering voor het christendom alleen maar doen toenemen.
Jos van den Enden, NPB Brielle, 14 december 2008
Het vroege christendom
Inleiding
Deel 1 - Het verhaal gaat...
Deel 2 - Voorlopers van het christendom.
Koffie
Deel 3 - Het ontstaan van het christendom.
Conclusies - Discussie
Het vroege christendom
Inleiding
Toon Hermans zingt over de Man van de Nieuwe Tijd.
Het vroege christendom
Het vroege christendom beloofde een nieuwe tijd in te luiden.
Het was:
- Sociaal (verzorging van ‘weduwen en wezen’, vrijheid voor slaven)
- Politiek aantrekkelijk (belofte van vrede, rechtvaardige koning, nl. Jezus)
- Esoterisch (belofte van (zelf)kennis - sprak de hogere klasse aan)
- Aantrekkelijk qua leerstellingen (‘eeuwig leven’ voor goedwillenden)
Maar...
al snel greep de bovenlaag de macht en onstond er een onderdrukkende,
hiërarchische structuur.
Het vroege christendom
Het christendom is nog steeds de religie met de meeste aanhangers.
Onze cultuur is gegrondvest op het christendom.
Toch is het christendom op zijn retour.
Voor veel mensen hebben christelijke dogma’s afgedaan.
Charismatisch christendom is in opkomst
Orthodox christendom doet het ook goed
We leven nu 2000 jaar later en blikken terug.
Het vroege christendom
Maar pas op!
Ik ga u dingen vertellen die niet algemeen geaccepteerd zijn, maar
waarvan ik denk dat zij dat over een tijd wel zijn.
Zie “Christ myth theory” in de Engelstalige Wikipedia.
Het vroege christendom
Deel 1 - Het verhaal gaat...
Het verhaal zoals we dat kennen.
- Jezus wordt geboren aan het begin van onze jaartelling.
- Op ca. 30 jarige leeftijd begint hij zijn prediking.
- Als hij ca. 33 jaar is wordt hij gedood, maar staat na 3 dagen op.
- Binnen 7 weken vindt zijn hemelvaart plaats.
- Zijn leerlingen blijven achter in afwachting van zijn wederkomst.
- Petrus verspreidt zijn leer onder joden, Paulus onder heidenen.
- Al snel ontstaan verschillende versies van Jezus’ (unieke) leer.
Het vroege christendom
Deze hele voorstelling van zaken berust op fictie.
Jezus heeft, zoals hij in de evangeliën wordt neergezet, nooit bestaan.
Hij stichtte ook niet het christendom.
Schweitzer maakte als eerste duidelijk dat de
vier evangeliën ons niet het historisch
materiaal kunnen leveren voor iets dat ook
maar lijkt op een Jezus-biografie in moderne
zin. - Ton Crijnen in Trouw
Het vroege christendom
Een ieder creëerde (en creëert) zijn eigen ‘Jezus’.
Het vroege christendom
Welke Jezus beantwoordt aan uw beeld?
Deze?
Of deze?
Of deze?
Of deze?
Of deze?
Of deze?
Of deze?
Deze laatste
is een
recontructie
van een
schedel uit
Jezus’s tijd en
woonplaats.
Het vroege christendom
Hoe het is vastgelegd in de Bijbel.
- Mattheüs
- Marcus
- Lucas
- Optreden van Jezus
- Johannes
- Handelingen
- Optreden van discipelen en apostelen
- Div. brieven
- Verhandelingen over de leer
- Openbaring
- Verhandeling over de eindtijd
Het vroege christendom
De werkelijkheid is heel anders (jaartallen bij benadering).
- Div. brieven
50 - 60
- Verhandelingen over de leer
- Marcus
70 - 80
- Optreden van Jezus
- Lucas
70 - 100
- Optreden van Jezus
- Mattheüs
70 - 100
- Optreden van Jezus
- Handelingen
70 - 100
- Optreden van discipelen en apostelen
- Div. brieven
70 - 100
- Verhandelingen over de leer
- Johannes
100 - 120
- Optreden van Jezus
- Openbaring
100 - 120
- Verhandeling over de eindtijd
Het vroege christendom
‘Echte’ brieven van Paulus zijn de alleroudste:
1 Thessalonicenzen (50)
Galaten (53-55)
1 en 2 Korinthiërs (55-56)
Romeinen (56)
Filippenzen (?)
De evangeliën werden veel later geschreven:
Marcus (70-80)
Lucas (70-100) Mattheüs (70-100) Johannes (100-120)
Het vroege christendom
‘Onechte’ brieven van Paulus met jaartal:
Kolossenzen (ca. 80)
Hebreeën (ca. 85)
2 Thessalonicenzen (ca. 95)
1 en 2 Timotheüs (ca. 100)
Titus (ca. 100)
Efeziërs (?)
Filemon (?)
ongeveer tegelijk met de evangeliën.
Het vroege christendom
Misverstanden.
- De evangeliën zijn geschiedkundige verslagen.
- Jezus is een aanwijsbare historische figuur.
- De christelijke leer is uniek en kent geen precedent.
- De oospronkelijke leer was zuiver; pas later traden varianten op.
Het vroege christendom
Maar het grootste misverstand is dat:
- de mensen die over Jezus schreven, hem hebben gekend.
Jezus, als hij al geleefd heeft, leefde generaties eerder.
Dit vereist een omslag in het denken:
De apostelen hadden ‘openbaringen’ over Jezus en zagen hem als
een mystiek figuur; pas later werden de verhalen over hem gevormd.
De volgorde van de bijbelboeken van het Nieuwe Testament zet ons
op het verkeerde been.
Het vroege christendom
Toen Paulus zijn eerste brieven schreef in de jaren 50 had hij
visioenen gehad waarin hij de hemelse Jezus klaar zag staan om de
wereld te oordelen.
“Wanneer het signaal gegeven wordt, de aartsengel zijn stem verheft
en de bazuin van God weerklinkt, zal de Heer zelf uit de hemel
neerdalen. Dan zullen eerst de doden die Christus toebehoren
opstaan.”
1 Tess. 4:16; alleroudste brief, ca. 50 n. Chr.
Het vroege christendom
Toen Paulus zijn eerste brieven schreef in de jaren 50 had hij
visioenen gehad waarin hij de hemelse Jezus klaar zag staan om de
wereld te oordelen.
De ‘wederkomst’ van Jezus (parousia) is in de allereerste plaats een
aanwezigheid, een (geest)verschijning.
Het vroege christendom
Paulus, had zijn leer ‘uit openbaring’, niet ‘van mensen’.
“Maar toen God besloot ... zijn Zoon in mij te
openbaren, opdat ik hem aan de heidenen
zou verkondigen, heb ik geen mens om
raad gevraagd en ben ook niet naar
Jeruzalem gegaan, naar hen die eerder
apostel waren dan ik. Ik ben onmiddellijk
naar Arabia gegaan en ben van daar weer
teruggekeerd naar Damascus. Pas drie jaar
later ging ik naar Jeruzalem om Kefas
[Petrus?] te ontmoeten, en bij hem bleef ik
twee weken.”
Gal. 1:15 -18; ca. 54 n. Chr.
Het vroege christendom
Paulus ontving zijn initiatie in “Arabia”, waarschijnlijk aan de voet van
de Mozesberg (Sinaï) of in Alexandrië.
Eugen Drewerman verstigde de aandacht op de invloed van het Oude
Egypte op het christendom.
Eugen Drewermann, *1940, Duits theoloog en psychotherapeut
“… um den entscheidenden Inhalt des christlichen Bekenntnisses zu
verstehen, muß man nach Ägypten gehen.“
Het vroege christendom
Paulus heeft het over “apostelen”.
Apostel betekent zendeling.
Discipel betekent leerling.
Een discipel heeft zijn leraar in het
algemeen gekend; voor een apostel
hoeft dat niet het geval te zijn.
Zelfs Petrus noemt zich niet discipel, maar apostel.
Uit zijn brieven blijkt helemaal niet dat hij Jezus heeft gekend.
(Ook niet waar hij zich getuige van Christus’ kruisiging noemt. Sommige vertalingen
geven ‘ooggetuige’, maar dit is fout. Correct is zoals in ‘getuige van Jehovah’. )
Het vroege christendom
Uit Paulus’ woorden blijkt dat de andere apostelen, net als hijzelf,
Jezus ‘uit openbaring’ kenden.
“Het belangrijkste dat ik u heb doorgegeven, heb
ik op mijn beurt ook weer ontvangen: dat
Christus voor onze zonden is gestorven, zoals in
de Schriften staat, dat hij is begraven en op de
derde dag is opgewekt, zoals in de Schriften
staat, en dat hij is verschenen aan Kefas en
vervolgens aan de twaalf leerlingen. Daarna is hij
verschenen aan meer dan vijfhonderd broeders
en zusters tegelijk, van wie er enkelen gestorven
zijn, maar de meesten nu nog leven. Vervolgens
is hij aan Jakobus verschenen en daarna aan
alle apostelen. Pas op het laatst is hij ook aan mij
verschenen, aan het misbaksel dat ik was.” Nieuwe Bijbelvertaling
1 Kor. 15:3-8
Het vroege christendom
Paulus schrijft niet: vraag het maar aan
Petrus of Jakobus, die volgens de
evangeliën Jezus gekend zouden hebben.
Nee, hij verwijst naar ‘de Schriften’,
waarmee hij de Hebreeuwse geschriften
(het Oude Testament) bedoelt.
(De evangeliën - Mattheüs, Marcus, enz. bestonden nog niet.)
Petrus en Jakobus hebben, evenals Paulus, Jezus niet gekend.
Als Jezus al geleefd had, was dat het voorbije verleden.
Het vroege christendom
Ook de joden in Berea vertrouwden op hun
oude geschriften:
“Ze waren een en al bereidheid de
boodschap te aanvaarden en bestudeerden
dagelijks de Schrift om te zien of het waar
was wat Paulus zei.”
Hand. 17:11
“De Schrift” is het Oude Testament in het bijzonder “de profeten”.
Als het daarin voorzegd was, was het voor deze mensen waar.
Zij hadden geen behoefte aan historische bronnen, maar
vertrouwden op profetische uitspraken, op voorspellingen.
Het vroege christendom
Maar hoe zit het dan met de twaalf discipelen (leerlingen)?
“en dat hij is verschenen aan Kefas en
vervolgens aan de twaalf leerlingen.” Nieuwe Bijbelvertaling
“en dat hij verschenen is aan Kefas en
daarna aan de twaalf apostelen.” Goed Nieuwsbijbel
“en dat Hij is van Céfas gezien, daarna
van de twaalven.” - Statenvertaling
In het Grieks staat er “de twaalf”. Hiermee kan een raad van
ouderlingen bedoeld zijn. De Statenvertaling is het meest correct.
“De twaalf” komt ook voor in de Dode-Zeerollen (250 v. - 50 n. Chr.).
Het vroege christendom
De ‘ouden’, zoals Pythagoras, ontdekten dat als een bol omringd
wordt door andere even grote bollen, zodat alle bollen elkaar
raken, de bol in het midden precies door 12 andere kan worden
omsloten. Het beeld van de godmens met zijn 12 leerlingen bevat
dit soort esoterisch inzicht inzake geometrie.
Het vroege christendom
Dit is niet Jezus, maar Plato, omringd door 12 (naakte) leerlingen.
Jean Delville - 1898 - Belgische Theosofische Vereniging
Het vroege christendom
Zowel Paulus als Clemes (ca. 50 n.Chr.) plaatsen Jezus in een
opmerkelijk oud-testamentisch kader.
Die [de Joden] hebben de Heer Jezus en de profeten gedood
en ons tot het uiterste vervolgd. - Paulus
Van Jakob zijn al de priesters en levieten die dienst doen voor het
altaar van God; van hem is de Heer Jezus naar het vlees; van
hem zijn koningen en heersers en regeerders uit het geslacht Juda;
Zij allen werden daarom verheerlijk en verhoogd, niet door henzelf
of hun eigen werken... , maar door zijn wil. - Clemens
Het vroege christendom
Hoe moeten we de evangeliën dan zien?
- Stichtend religieus (ethiek)
- Allegorisch (archetypisch)
- Als historische fictie om het
opkomend christendom een
historische basis te geven.
Alvar Ellegard; Jezus, 100 jaar voor Christus
Het vroege christendom
Conclusie 1e deel
Het christendom is heel anders begonnen dan in de evangeliën
wordt gesuggereerd.
Jezus is mogelijk een leraar die veel eerder leefde dan aangenomen
werd. De apostelen kregen visioenen dat deze leraar in de hemel
klaarstond om in te grijpen in het wereldgebeuren.
In het deel 3 zullen we dit verder toelichten, maar eerst gaan we laten
zien dat het christendom is voortgekomen uit andere godsdiensten.
(Overlap van godsdiensten heet syncretisme.)
Het vroege christendom
Een voorbeeld van syncretisme is de Fenix, de vuurvogel.
Als intermezzo luisteren we naar een fragment uit Stravinsky’s
Vuurvogel-ballet.
(De vuurvogel verbrandt zichzelf en uit de as herrijst een nieuwe vogel.
Spreekwoord: uit de as herrezen.)
Het vroege christendom
De vuurvogel vindt men in bijna alle culturen.
Egyptisch
Christelijk
Hindustaans
Het vroege christendom
De vuurvogel is het symbool van vruchtbaarheid.
Bij ons is de ooievaar hiervan de echo.
Het vroege christendom
Deel 2 - Voorlopers van het christendom (syncretisme).
Drewermann wees al op Egypte.
We treffen daar de god Osiris
aan die veel overeenkomsten
vertoont met Jezus Christus.
Osiris was reeds in het Egypte
van 2500 v. Chr. een belangrijke
god, die trekken van vele goden
in zich verenigde.
Hier zien we hem met
dorsvlegel en herdersstaf.
Het vroege christendom
Echo’s hiervan horen we in:
“Hij houdt de wan
in zijn hand om
de dorsvloer te
reinigen, het
graan zal hij
bijeenbrengen in
zijn schuur en het
kaf in onblusbaar
vuur verbranden.”
- Luk. 3:17
“Ik ben de goede
herder. Ik ken
mijn schapen en
mijn schapen
kennen mij.” Joh. 10:14
Het vroege christendom
Ander syncretisme :
Het woord Adonai (Heer) komt van Aton.
Aton is de oudst-bekende uiting van
monotheïsme onder koning Achnaton.
Aton, abstract uitgebeeld
als zon met stralen, eindigend
in handen met ankh’s.
ca. 1351-1333 v.Chr.
“Amen” komt van de Oud-egyptische godheid Amon.
Het vroege christendom
“Allerhoogste” van de 3 stadia van de zon.
Chepri - ochtendzon
Aton - middagzon
Atoem - avondzon
Aton was de
“Allerhoogste”
In onze kerken
echoot dit nog
na:
“De HEERE
doet zijn
aangezicht over
u lichten”
Het vroege christendom
E.A. Wallis Budge, jarenlang
conservator in The British
Museum, schrijft: “Toch geloofden
de Egypenaren in één God almachtig, eeuwig en onzichtbaar
- die hemel en aarde schiep.”
De verschillende goden waren
verschillende uitingen (neters)
van de éne God.
Het vroege christendom
Het Egyptische ankh symboliseert leven (vooral goddelijk en eeuwig).
Het beeldt de geslachtsdaad uit.
vagina
penis
Het vroege christendom
Het
Naast
behoeft
de moedergodin
geen verbazing
was de
datpenis
geslachtsdelen
(fallus) symbool
symbool
vanstonden
vruchtbaarheid.
in religie.
Penis-amuletten
Fallische goden
Fallische grafstenen
Megaliet
Het vroege christendom
Daarom hoeft het geen verbazing te wekken dat in heel oude
afbeeldingen van het ankh, de voorloper van het christelijke kruis,
de penis te herkennen is.
De ‘dwarsbalk’ is hier een bundel graan (vruchtbaarheid).
Het vroege christendom
Voor de christenen die de zg. Nag-Hammadigeschriften
gebruikten (waarover later meer), had het ankh zoveel waarde
dat zij het in een van de omslagen graveerden (evangelie van
Thomas).
Het vroege christendom
Het is overgenomen door chistenen in de vorm van het rechte
kruis, maar wel heel laat, nl. in de vijfde eeuw.
Een eeuw later met het
lichaam van Jezus er aan.
Het vroege christendom
In de begindagen van het christendom hanteerde men de
symbolen ichthus (vis), later chi-ro.
De vijf letters I-CH-TH-U-S zijn
een afkorting van de Griekse
woorden voor Jezus Christus
God Zoon Redder.
Chi-ro lijkt op het
ankh, maar bestaat
uit de twee Griekse
letters CH en R
(CHristus Rex of
CHRistus; ca. 350).
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Deze ‘Osiris’ leeft: hij klampt
zich er aan vast.
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Hier ontvangt Nefertari leven
van Isis (ingeblazen in neus net
als Adam).
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Voor de Kelten...
Deze kruisen symboliseren dat
de doden die eronder begraven
liggen, leven.
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Voor de Kelten...
Voor onze doden…
Voor hun nabestaanden léven
onze doden.
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Voor de Kelten...
Voor onze doden…
Voor de kruisvereniging…
Kruisverenigingen zetten zich in
voor het leven van mensen.
Het vroege christendom
Onthoud deze les:
Het kruis is niet het symbool van de dood, maar van het léven!
Voor de Egyptenaren...
Voor de Kelten...
Voor onze doden…
Voor de kruisvereniging…
Van het (medische) levenswiel.
Het vroege christendom
“Je kruis opnemen” moet je dus niet begrijpen als:
- Je lot ondergaan, inclusief lijden en sterven.
Maar:
- Het (eeuwige) leven omarmen.
Het vroege christendom
Andere overeenkomsten (syncretisme).
Isis en haar kind Horus
Maria en Jezus
Het vroege christendom
Andere overeenkomsten (syncretisme).
Egyptisch offer van brood en wijn
Het sacrament van Jezus
Het vroege christendom
Het verhaal van Osiris
Seth, broer van Osiris, was jaloers op
zijn broer. Hij maakte een kist en vroeg
Osiris er voor de grap er in te kruipen.
Seth sloot toen de kist en gooide die in
de Nijl. Isis, vrouw en zus van Osiris,
vond de kist. Seth werd woedend,
hakte het dode lichaam van Osiris in
stukken en verspreidde deze over de
uithoeken van Egypte. Isis trok
jarenlang rond op zoek naar de resten
van haar echtgenoot. Na lang zoeken
vond ze alle delen terug en
mummificeerde ze tot één geheel.
Het vroege christendom
‘Opstanding’ van Osiris
Osiris stond niet lichamelijk op, maar
geestelijk. Als zodanig was hij de god van
het dodenrijk en van vruchtbaarheid (denk
aan stervend zaad dat nieuwe planten
voortbrengt).
Het vroege christendom
‘Opstanding’ van Osiris
Er bestonden, naast Osiris, vele andere stervende en
herrijzende goden, zoals Adonis, Tammuz, Zalmoxis, Phoenix,
Baldr, Odin, Dionysos/Bacchus, Mythras, en vele anderen.
Adonis
Tammuz
Dionysos/Bacchus
Het vroege christendom
De mysteriën van Dionysos/Bacchus
De rituelen rond Dionysos - verketterd vanwege ‘drinkgelagen’;
christenen werden trouwens verketterd omdat zij kanibalen
zouden zijn - lijkt in heel veel opzichten op die rond Jezus.
Hier zien we Dionysos met
visnet, herdersstaf,
wijnranken en graan.
Het vroege christendom
De mysteriën van Dionysos/Bacchus
Hier zien we Dionysos
opgehangen aan een
boom en zien we vrouwen
bezig met… brood en wijn.
Het vroege christendom
De mysteriën van Dionysos/Bacchus
Hier zien we hetzelfde
tafereel en heeft de boom
waaraan Dionysos hangt
de vorm van een kruis.
Het vroege christendom
De mysteriën van Dionysos/Bacchus
Dit is de geboorte van
Dionysos. De oude man
links verwijst naar het
uiteindelijke lot van
Dionysos - de dood aan
het kruis.
Het vroege christendom
Wat symboliseert sterven en herrijzen, zoals bv. van Christus?
Waarom is het een mythologisch gegeven dat in alle culturen
opduikt?
(De koning stierf, ging te rade bij de goden, en keerde dan met
verhoogde authoriteit terug.)
- Het is het zaad (bv. graan) dat sterft en nieuwe planten geeft.
- In het algemeen het zich vernieuwende leven (seizoenen, geboorte).
- Het is verzoening (spreekwoord: zand erover!)
- Het is het doorbreken van de spiraal van (eer)wraak.
- Het is het achter je laten van wat er gebeurd is.
Het vroege christendom
Laten we nader ingaan op: Achter je laten van wat er gebeurd is.
Er is een diepgeworteld gevoel dat alle gedachten en gebeurtenissen
ergens opgeslagen worden (Pim van Lommel!).
Waar worden ze opgeslagen? In ‘God’ is de idee.
Maar ‘God’ is eeuwig en kan niet sterven.
De ‘Zoon van God’ kan dat wel, is de gedachte,
en met zijn sterven wordt de geschiedenis, en
daarmee alles wat fout gegaan is, opgelost.
Het vroege christendom
Conclusie 2e deel
- Het christendom is gebaseerd op religieuze concepten uit Egypte
en de hellenistische wereld.
- De mythe van een stervende en herrijzende god is universeel en
heeft te maken met vruchtbaarheid en verzoening.
In het 3de deel zullen we zien hoe het christendom ontstond.
Het vroege christendom
We sluiten deel 2 af met een fragment uit
de Mis in b-klein van Johann Seb. Bach.
Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato,
passus et sepultus est,
Dit is een fragment uit de geloofsbelijdenis:
het Credo.
Het vroege christendom
Het plaatsen van de
dood van Jezus in de
geschiedenis ‘onder
Pontius Pilatus’ is een
geloofskwestie.
Het vroege christendom
Deel 3 - Het ontstaan van het christendom.
Bij de bespreking hiervan gaan we uit van een aantal
uitgangspunten, waarvoor we later argumenten zullen aandragen.
- Er bestond al een vorm van christendom rond het begin van
onze jaartelling.
- Dat Jezus geleefd zou hebben tussen ca. 0 en 33 is een latere
aanname die niet op feiten berust.
- Jezus, gekruisigd onder Pontius Pilatus (praefectus van Judea
tussen 26 - 36), is een ‘geloofsartikel’, bedoeld om het opkomende
christendom een historische basis te geven.
Het vroege christendom
Wie waren die bijna-christenen rondom het begin van de
jaartelling?
De Essenen
De Therapeuten
De gnostici
Het vroege christendom
Essenen
Bekend van de Dode-Zeerollen.
Gelokaliseerd in Palestina.
Kenmerken:
- mystiek,
- eschatologisch (eindtijd-verwachting),
- messianistisch,
- ascetisch.
Het vroege christendom
De geschiedschrijver Flavius
Josephus (37 - ca. 100 n. Chr.)...
beschrijft de sekte, die hij noemt Essaeërs.
Deze naam kan afgeleid zijn van de
Arabische naam voor Jezus, nl. Essa.
Als dat waar is, betekent de naam
Essaeër ‘volgeling van Essa’.
Maar mogelijk komt het van
Assayya, dat ‘genezer’ betekent.
Het vroege christendom
Josephus:
“[De Essenen hebben een] vast geloof
dat, … hun zielen onsterfelijk zijn en
voor altijd voortleven; … als zij [de
zielen] van de ketenen van het lichaam
zijn bevrijd… zullen ze zich verheugen
en opstijgen naar de hemelse wereld.”
uit zijn boek de Joodse Oorlog,
Het vroege christendom
In de Dode-Zeerollen lezen we dat de Essenen zichzelf ‘de heiligen’
noemen, en dat zij wachtten op de terugkeer van hun ‘leraar der
gerechtigheid’, die vermoord werd door een goddeloze priester.
Ook Paulus noemt zijn gemeentes ‘de heiligen’.
Jezus past in het profiel van de ‘leraar der gerechtigheid’.
Het vroege christendom
Therapeuten
De Therapeuten behoorden tot een sekte die gelocaliseerd was in
Alexandrië.
Zij hadden veel overeenkomsten met de Essenen, in termen van
mystisch en ascetisch, maar werden niet gezien als joden.
Zij sloten in tegenstelling tot de Essenen geen vrouwen uit, hoewel
sommigen celibatair leefden.
Ze leefden in gemeenschappelijk bezit, en hielden rituele maaltijden.
Het vroege christendom
Ook de eerste christenen leefden in gemeenschap van goederen,
hielden ‘liefde-maaltijden’ en vielen op door de zorg voor elkaar.
Eusebius (ca. 260 - 340 n. Chr.) zegt dat de gebruiken bij de
Therapeuten met de christelijke gebruiken overeenstemmen.
Het vroege christendom
Gnostici
Een groep van zowel joden als niet-joden die in het hele Romeinse rijk
te vinden was.
Gnostici geloofden in hogere, intuïtieve kennis en zelf-kennis.
Kenmerken:
- Geen scheiding tussen
geestelijken en leken.
- Mannen en vrouwen gelijk.
- Verlossing een persoonlijke
ervaring.
Het vroege christendom
Van de gnostici is in 1945 een hele reeks geschriften gevonden bij
Nag Hammadi in Egypte.
Deze boeken hebben een duidelijk
christelijke inslag, maar een heel andere
dan de christelijke bijbelboeken.
Het meest bekende is het Thomasevangelie een verzameling van
uitspraken van Jezus.
Het vroege christendom
Voorbeeld van een ‘logion’ uit het Evangelie van Thomas.
Jezus zei:
Het koninkrijk komt niet door het
te verwachten.
Je kunt niet zeggen: ‘Het is hier’,
of ‘Het is daar’.
Nee, het koninkrijk is uitgespreid
over de aarde
maar de mensen zien het niet.
Het vroege christendom
Voor de datering vinden we steun bij het volgende.
Jezus sprak: "Ik zal u geven wat
geen oog gezien heeft, geen oor
gehoord, en geen hand
aangeraakt, en wat bij geen mens
in de geest is opgekomen."
Thomas
Het vroege christendom
Voor de datering vinden we steun bij het volgende.
Jezus sprak: "Ik zal u geven wat
geen oog gezien heeft, geen oor
gehoord, en geen hand
aangeraakt, en wat bij geen mens
in de geest is opgekomen."
Maar het is zoals geschreven
staat: ‘Wat het oog niet heeft
gezien en het oor niet heeft
gehoord, wat in geen mensenhart
is opgekomen, dat heeft God
bestemd voor wie hem liefheeft.’
1 Kor. 2:9 (55 n. Chr.)
Paulus
Zoals geschreven staat klinkt bijna oud-testamentisch...
Het vroege christendom
Paulus’ reizen
Toen Paulus zijn zendingsreizen ondernam in de RomeinsHellenistische wereld van ca. 50 n. Chr., bestonden daar overal
reeds christengemeenten.
Het is onmogelijk dat hij binnen 20 jaar
deze gemeenten zelf zou hebben opgericht.
Deze gemeenten beleden Jezus al als
hun leraar - een Jezus die eerder leefde
dan 0 - 33 n. Chr.
Het nieuwe dat Paulus bracht was dat
Jezus nu in de hemel klaar stond om
letterlijk terug te keren, hoewel dit ook
allegorisch opgevat kan worden.
Het vroege christendom
Paulus’ reizen
“Maar toen God besloot ... zijn Zoon in mij te
openbaren, opdat ik hem aan de heidenen
zou verkondigen, heb ik geen mens om
raad gevraagd en ben ook niet naar
Jeruzalem gegaan, naar hen die eerder
apostel waren dan ik. Ik ben onmiddellijk
naar Arabia gegaan en ben van daar weer
teruggekeerd naar Damascus. Pas drie jaar
later ging ik naar Jeruzalem om Kefas te
ontmoeten, en bij hem bleef ik twee weken.”
Gal. 1:15 -18 (ca. 54 n. Chr.)
Paulus in Athene - Rafaël
Het vroege christendom
Paulus’ reizen
Reis 1-3 tussen 40 en 60; Reis 4 (naar Rome) tussen 60 en 65.
Het vroege christendom
Paulus’ reizen
Hoe de gemeente in Rome is
ontstaan is niet bekend.
In de analen van Tacitus lezen we
dat al in het jaar 19 n. Chr.
vierduizend joden die een
“bijgeloof” aanhingen, uit Rome
werden verbannen, samen met
aanhangers van de cultus van
Serapis.
Het vroege christendom
De cultus van Serapis, ontstaan in Egypte, had daarbuiten enorme
aanhang.
De
omvangrijke
bibliotheek
van het
Serapeum
werd in 391
n. Chr. door
‘de kerk’
verwoest.
Het vroege christendom
De Serapis-cultus was een
syncretisme tussen Osiris en de
stiergod Apis.
Serapis was Osiris belíchaamd anders dan alleen zijn ka (geest).
De cultus van Serapis (en Isis)
was op zijn hoogtepunt in het
Rome van de 1e eeuw.
Kop van Serapis 150-200 n. Chr. - Archeologisch Museum van Thessaloniki
Het vroege christendom
De Serapis-cultus was een
syncretisme tussen Osiris en de
stiergod Apis.
Serapis was Osiris belíchaamd anders dan alleen zijn ka (geest).
De cultus van Serapis (en Isis)
was op zijn hoogtepunt in het
Rome van de 1e eeuw.
Hier zien wij hem met een
vruchtbaarheidssymbool, de
korenmaat.
Serapis in het Vaticaanmuseum met korenmaat
Het vroege christendom
Serapis
Hadrianus (24 - 138): “Ik heb in Egypte ... slechts een lichtzinnig volk
gevonden, dat met alle winden meewaait. Zij die Serapis aanbidden
zijn in feite christenen, en zij die zich bisschop noemen aanbidden
eigenlijk Serapis.”
Augustinus (354 - 430): “Want de zaak zelf die thans de christelijke
godsdienst heet, bestond reeds bij de heidenen en is er sinds het
begin van het menselijke geslacht altijd geweest, totdat Christus
zelf in het vlees kwam. Toen begon men de ware godsdienst, die
reeds bestond, met de naam ‘christelijk’ te duiden.”
Het vroege christendom
Het ‘christendom’ in de eerste 50 jaar van de eerste eeuw was zeer
veelkleurig - eigenlijk bestond het nog niet onder die naam.
Van Paulus weten we dat zij zich ‘de heiligen’ noemden. Van origine
was ‘christen’ een scheldnaam.
Pas vanaf de 2de eeuw werd een theologisch systeem ontwikkeld
onder de ‘kerkvaders’ Ignatius (ca. 50-120), Polycarpus (ca. 70155), Justus de Martelaar (ca. 100-165), Irenaeus (ca. 150-200),
Tertullianus (ca. 160-220), Clemens van Alexandrië (ca. 150-215)
en Origenes (ca. 185-255).
Hierbij trad een enorme versmalling en daardoor verarming op in de
leer.
Het vroege christendom
Ignatius (ca. 50-120) stond in tussen de brieven van Paulus en het
ontstaan van de evangeliën.
Hij heeft het nooit over discipelen
(leerlingen), maar over apostelen
(zendelingen).
Hij ontwikkelt een heel eigen verhaaltraditie over Jezus, verhalen die later
in de evangeliën zijn opgenomen.
Het vroege christendom
Ignatius verzette zich tegen het docetisme, daarmee pleitend voor
een lichamelijke Jezus.
Doceticme is de gedachte dat Jezus
een geest was.
Een gedachte die leefde bij de gnostici.
Zij wilden wel aannemen dat het er op
leek (doceo = lijken) dat Jezus fysiek
stierf, maar dat de geest die Jezus
Christus in feite was, daarvan gevrijwaard
bleef.
Het vroege christendom
De gnostici maakten een ontwikkeling door, los van het orthodoxe
christendom, waarvan we de kerkvaders hebben genoemd.
Belangrijke namen van hún leiders zijn: Valentinus (ca. 100-160),
Marcion (ca. 110-160) en Mani (ca. 210-276).
De oudst-bekende gnosticus was echter Simon de Tovenaar, of
Simon Magus, een tijdgenoot van Johannes de Doper en
genoemd in het bijbelboek Handelingen.
Het vroege christendom
Uiteindelijk overleefde het orthodoxe christendom en werd
gnosticisme uitgeroeid als ‘ketterij’.
Hier zien we de dood van Simon Magus,
waarbij hij door duivels wordt
meegevoerd, zoals uitgebeeld op een
gravure uit de Middeleeuwen.
Het vroege christendom
Met keizer Constantijn de Grote (ca. 280 - 337) werd het
christendom erkend.
Constantijn riep in 325 het concili van
Nicea bijeen waarin werd besloten dat
Jezus zowel mens als God was.
Hier kwam de geloofsbelijdenis tot stand
die in essentie nu nog wordt gebruikt.
Het jaar 325 wordt beschouwd als het
einde van de vroeg-christelijke periode.
Het vroege christendom
Conclusie 3e deel
- Het christendom is ontstaan uit groepen zoals de Essenen en
Therapeuten en stromingen zoals het gnosticisme.
- Het is een misvatting dat een Jezus die leefde van ca. 0-33 n. Chr.,
aan de basis stond van het christendom.
- De ontwikkeling van orthodox christendom betekende een enorme
versmalling, en daardoor verarming, van de leer.
Het vroege christendom
Bij een volgende keer wil ik graag ingaan op de inhoud van de leer
van de gnostici, omdat die nog steeds kan aansluiten met het
moderne denken over religie.
Het vroege christendom
Discussie
- Begrip van haar wortels kan de waardering voor het christendom
alleen maar doen toenemen.
- De oude godsdiensten waren gebaseerd op respect voor de natuur.
Naarmate het christendom meer geformaliseerd werd, verdween dit.
- Het is beter Jezus als geest, dan als mens te zien.
Of, in moderne bewoordingen: hem te zien als het goede in de
mens en de wereld - symbool van de goede, scheppende krachten.