1 De economie van Curaçao in 2010

De economie van Curaçao in 2010
door Roland O.B. van den Bergh
Wereldwijd is er sprake van een economische recessie in 2009. Het jaar begint
zwaar in mineur. Aan het eind van 2009 zijn er gelukkig weer lichtpuntjes. De
wereldeconomie is onder leiding van onder meer China en ander opkomende
economieën weer licht gaan groeien en het vertrouwen in de financiële
markten is, mede door vele overheidsinterventies, enigszins terug.
En op Curaçao, daar blijft in 2009 alles min of meer bij het oude. De economie
groeit rond de 1% en vrijwel niemand lijkt zich zorgen te maken over de
wereldwijde recessie. Maar hoe zal het Curaçao in 2010 vergaan? Hieronder
geven we een vooruitblik op 20101.
De ontwikkelingen in de wereld
Medio 2008 lijkt er nog geen vuiltje aan de lucht, een jaar later zit de wereld
economie is een diepe recessie. De groei in industriële productie,
aandelenkoersen en huizenprijzen van de laatste 10 jaar slaat om in een
drastische daling. De trendbreuk is niet voorzien, ook niet door het IMF in haar
World Economic Outlook over 2008. Deze organisatie gaat er in eerste
instantie vanuit dat de financiële crisis de reële sector niet substantieel zou
raken. Hoe anders is de realiteit voor overheden, bedrijven, consumenten,
beleggers en het toenemende leger aan werklozen. Vooral de ontwikkelde
landen in Europa, Noord Amerika worden hard getroffen. In de Verenigde
Staten daalt in 2009 het nationaal inkomen met 2,7% en in Europa met 4,2%.
Ook in Latijns Amerika verandert het groeipercentage in 2008 van 4,2% in een
daling van 2,5% in het jaar daarop. In de grote opkomende landen als China
en India vlakt de forse economische groei in 2009 marginaal af tot 8,5% en
5,4% volgens het IMF.
Aan het eind van 2009 constateert het IMF dat de diepe wereldwijde recessie
voorbij is. Een breed scala aan overheidsinterventies heeft de vraag naar
goederen en producten weer op peil gebracht. Toch wordt het economische
herstel als broos gezien voor de Westerse wereld. Het financiële systeem is
nog beschadigd, de enorme bedragen aan overheidssteun om de financiële
instellingen overeind te houden zullen geleidelijk teruggetrokken of
terugbetaald worden. De consumenten die hun beleggingen en huis fors in
waarde zien verminderen, zullen voorlopig minder consumeren totdat hun
vermogen weer enigszins op peil is gebracht. De werkloosheid is enorm
toegenomen en zal naar verwachting in de Westerse wereld de komende jaren
ook hoog blijven.
Als de overheidssteun aan de financiële sector te snel wordt teruggetrokken,
als de fiscale en monetaire maatregelen om de consumptieve vraag te
stimuleren te snel worden afgebouwd, is de kans reëel dat het economisch
herstel lang op zich zal laten wachten.
Het beeld van de nieuwe opkomende economieën (de BRIC-landen: Brazilië,
Rusland, India en China) ziet er daarentegen wel gunstig uit. De recessie is
daar met uitzondering van Rusland, minder diep en het herstel volgt spoedig.
Dit geldt ook voor geheel Latijns-Amerika. De verwachting is dat de
economieën daar weer fors gaan groeien.
1
De vooruitblik is gebaseerd op (a) een enquête door Curconsult onder 23 middelgrote
tot grote bedrijven op Curacao, (b) meningen van een aantal locale economen, (c)
internationale en locale statistieken en (d) World Economic Outlook van het International
Monetary Fund. De conclusies en prognoses zijn voor verantwoordelijkheid van de
auteur.
De economie van Curaçao in 2010
1
Ontwikkelingen in het reele Bruto Binnenlands Product (BBP)
1991-2000
2001
Wereld
3,1
2,3
Verenigde Staten
3,4
1,1
Europese Unie
2,2
2,1
Nederland
3,1
1,9
Western Hemisphere
3,3
0,7
Venezuela
2,1
3,4
Colombia
2,7
2,2
Suriname
0,7
4,5
Curacao
ca.1,0%
0,6
2002
2,9
1,8
1,4
0,1
0,6
-8,9
2,5
2,8
0,4
2003
3,6
2,5
1,5
0,3
2,2
-7,8
4,6
6,3
0,4
2004
4,9
3,6
2,7
2,2
6,0
19,3
4,7
8,0
0,2
2005
4,5
3,1
2,2
2,0
4,7
10,3
5,7
3,9
0,8
2006
5,1
2,7
3,4
3,4
5,7
10,3
6,9
4,5
1,5
2007
5,2
2,1
3,1
3,6
5,7
8,4
7,5
5,4
3,5
2008
3,0
0,4
1,0
2,0
4,2
4,8
2,5
6,0
2,2
2009
-1,1
-2,7
-4,2
-4,2
-2,5
-2,0
-0,3
1,5
1,0
2010
3,1
1,5
0,5
0,7
2,9
-0,4
2,5
3,5
0,5
bron: IMF World Economic Outlook, CBS en eigen ramingen voor Curacao 2009, 2010
De internationale recessie en Curaçao
De financiële crisis en de economische recessie heeft maar weinig impact
gehad op de economie van Curaçao. De gezonde reële groei die Curacao nog in
2007 en 2008 kent van resp. 3,5% en 2,2 neemt af naar circa 1% in 2009.
Dat op Curaçao geen financiële crisis optreedt heeft vooral te maken met het
terughoudend opereren van de locale financiële instellingen op de
internationale markten. Slechts de pensioenfondsen die een groot deel van hun
vermogen in het buitenland hebben belegd worden geconfronteerd met forse
verliezen op hun vermogen. Het gevolg is dat de dekkingsgraden teruglopen
en onder de internationale norm schieten.
De verklaring waarom de Curaçaose economie niet in recessie schiet in 2009
heeft een aantal oorzaken. Zo noemen we hieronder niet-limitatief:
het verblijfstoerisme blijft op peil naar het eiland;
de investeringen in onroerend goed blijven op een hoog;
de inflatie is relatief laag;
de lage dollarkoers ten opzichte van de Euro;
de koopkracht van de consumenten blijft op peil;
de schuldsanering en de gelden die Nederland via USONA beschikbaar
stelt zorgen voor een economische impuls in de economie;
het vertrouwen van het bedrijfsleven in de toekomst bleef hoog.
Voor 2009 geldt dat Curaçao geen of nauwelijks last heeft van de ‘triggers’ die
elders in de wereld zorgen voor de economische recessie zoals daling van de
industriële productie, waardevermindering van eigendommen waaronder
onroerende goederen en aandelen en de crisis in de financiële sector.
Daarentegen zijn er op Curaçao in 2009 meevallers doordat veel bouwwerken
waarmee in 2007 en 2008 gestart is, in 2009 afgebouwd moeten worden. De
schuldsanering door Nederland en de ontwikkelingssamenwerking dragen
verder bij aan een economische impuls en daarmee aan een positieve
conjunctuur op Curacao. In 2009 blijkt Curaçao redelijk ‘recession proof’.
Als het slecht gaat met de wereldeconomie lijkt Curaçao de dans te
ontspringen. Andersom lijkt het ook het geval: als het goed gaat met de
wereldeconomie gaat het matig met Curaçao. Zoals mede uit bovenstaande
tabel blijkt heeft Curaçao de afgelopen twee decennia nauwelijks geprofiteerd
van de economische groei. Daarentegen Aruba wel dat voor een groot deel
meeprofiteerde van groei in het mondiale toerisme waardoor het per capita
inkomen nu circa 29%2 boven dat van Curaçao is komen te liggen.
Maar als het goed gaat met de wereld economie, gaat het dan ook goed met
Curaçao; profiteert Curaçao van een groeiende wereldeconomie?
De jaarlijkse economische groei over de afgelopen twee decennia heeft op
Curaçao tussen de -1,0% en 3,5% gelegen; het gemiddelde bedroeg circa
1,0% per jaar. Dat is aanzienlijk minder dan het mondiale gemiddelde. In het
laatste decennia 1991-2000 lag dat op 3,1% en de periode 2001-2010 op
3,4% per jaar. Dat houdt in dat Curaçao in twee decennia ruim 40% is
achtergebleven bij de rest van de wereld. Indien we uitsluitend naar dit
decennia kijken (2001-2010) dan blijkt dat Curaçao economische relatief niet
veel is achtergebleven bij Europa en de Verenigde Staten maar bijvoorbeeld
wel bij de economische groei in Latijns Amerika.
2
Bron: CBS, National Account en CBA, selected economic indicators over het jaar 2006.
De economie van Curaçao in 2010
2
De beschikbare data over de groei van de wereldeconomie en van Curaçao
tonen aan dat de Curaçaose economie tamelijk ‘groei en recessie ongevoelig’
is. Als het goed gaat met de wereldeconomie profiteert Curaçao minder, gaat
het slecht met de mondiale conjunctuur zoals in 2009 lijdt het eiland ook
minder.
Als resultaten uit het verleden een indicatie mogen zijn voor de toekomst
kunnen we in 2010 voor Curaçao een economische groei van rond de 1%
tegemoet zien. Maar het is goed om naast deze voorspelling ook dieper in te
gaan op de onderliggende economische krachten op het eiland.
De ontwikkelingen op Curaçao in 2009 en de verwachtingen
voor 2010
Gedurende het jaar 2009 groeit de publieke sector terwijl de private sector
grosso modo gelijk blijft of zelfs iets inkrimpt. Maar wat 2009 bijzonder maakt,
is niet de internationale crisis maar macro-economische gezien de
schuldsanering van de overheidsfinanciën.
Hieronder gaan we nader in op sectorale ontwikkeling en op een aantal
economische grootheden. Daarna behandelen we de overheid op Curaçao.
Industrie: Raffinage, droogdok en openbaar nut.
De eerste helft van 2009 vertoont de industrie een positieve ontwikkeling,
vooral omdat de toegevoegde waarde van de raffinaderij op de economie
toeneemt. Dit heeft vooral te maken met hogere productieniveau omdat aan
de andere kant juist de operationele kosten verminderen.
Voor 2010 zijn er grote plannen om de raffinaderij verder te upgraden
waaronder het doen van milieu-investeringen Dit was enerzijds gepland,
anderzijds is de druk toegenomen om te investeren als gevolg van de
rechterlijke uitspraak die de PdVSA veroordeelt tot een jaarlijkse boete van
NAf. 75 miljoen in het geval de raffinaderij zich niet aan de milieueisen houdt.
De economische effecten zullen niet voor 2011 merkbaar zijn gezien de ruime
voorbereidingstijd die voorafgaan aan de investeringen. Het economisch effect
van de investeringen zullen in 2010 beperkt voelbaar zijn, dit zal pas vooral in
2011 en daarna voelbaar zijn mits natuurlijk PdVSA de raffinaderij op Curaçao
blijft exploiteren.
Voor de scheepsreparatie is 2009 een slecht jaar. De wereldwijde recessie in
de scheepsreparatie zorgt ervoor dat minder schepen het dok ingaan en daar
ook minder lang in blijven; uitsluitend de hoognodige reparaties worden
uitgevoerd. Dit beeld zal in 2010 niet wijzigen.
Het niveau van productie van elektriciteit en water zal naar verwachting in
2009 en 2010 op ongeveer hetzelfde niveau liggen als in 2008. Toen was de
elektriciteitsproductie gestegen met 1% en de waterproductie gedaald met
2%. De stabilisering van de consumptie heeft mogelijk te maken met de
relatief hoge prijzen die voor water en elektra betaald moeten worden, en
daarmee forse maandelijkse lasten, waardoor zakelijke en particuliere klanten
kritischer zijn geworden in hun gebruik. Dit laat onverlet dat Aqualectra voor
de komende jaren, mede door het aanboren van nieuwe
vermogensverstrekkers, van plan is flink te investeren.
Constructie
De daling in 2009 in het bouwvolume van rond de 5-10% moet vooral gezien
worden tegen het licht van de hausse in de bouw van de jaren 2007 en 2008.
Ondanks dat is er sprake van een goed en actief jaar voor de
constructiebedrijven. 2009 is vooral het jaar dat gestarte projecten worden
afgebouwd. Het aantal nieuwe grote bouwprojecten dat aanbesteed wordt,
neemt fors af. Dat beeld is voor 2010 ongewijzigd. Naast een beperkt aantal
grotere bouwprojecten zullen het vooral woningbouwprojecten, kleinere
projectontwikkelingen en renovatie zijn die zorgdragen voor continuering van
De economie van Curaçao in 2010
3
een nog steeds tamelijk hoog bouwvolume. De verwachting is dat ook 2010
een goed jaar voor de bouwsector zal zijn maar dat mogelijk de totale
bouwproductie wel een paar procenten onder dat van vorig jaar komt te liggen.
Mogelijk dat in 2011 vooral overheids- en semi-overheidsprojecten zorgen voor
de continuering van het bouwvolume zoals investeringen door de Refineria
Korsou/PdVSA en Aqualectra. Voor deze laatste overheids NV heeft recentelijk
de Centrale Bank bemiddeld in de uitgifte van een obligatielening waarop voor
meer dan NAf. 300 miljoen is ingeschreven. Het uiteindelijke aan te trekken
bedrag zou rond de NAf. 900 miljoen bedragen dat bestemd is voor de
herfinanciering van bestaande leningen, de financiering van
investeringsprojecten, nieuwbouw hoofdkantoor van Aqualectra e.d.
Handel
De handel laat een lichte terugval in de omzet zien in 2009. Dit is voor een
aanzienlijk deel te wijten aan de terugval van het Venezolaanse kooptoerisme
dat het laatste kwartaal van 2008 haar hoogtij dagen kende. Niet alleen de
binnenstad maar ook de Vrije Zone heeft hieronder fors te leiden. Het
Venezolaanse kooptoerisme zal in de toekomst alleen maar verder afnemen
mede als gevolg van het restrictieve monetaire beleid van Venezuela waardoor
onder meer het importeren van goederen uit het buitenland duurder wordt.
Daarnaast stabiliseren de totale consumptieve uitgaven van de Curaçaose
huishoudens in reële termen. Voor 2010 zullen de consumptieve uitgaven naar
verwachting gelijk blijven.
Toerisme3
Het positieve nieuws over het toerisme is dat Curaçao per saldo nauwelijks te
leiden heeft gehad onder de wereldwijde crisis. Waar vele Caribische
bestemmingen het aantal verblijfstoeristen drastisch zien verminderen, blijft
het op Curaçao ongeveer op het peil van 2008. De Zuid-Amerikaanse markt
blijft tamelijk stabiel, ondanks de beperkingen die Venezuela oplegt aan het
geldverkeer met het buitenland. De Nederlandse markt ontwikkelt zich positief
in 2009, het aantal bezoekers stijgt met circa 10.000 (+11,8%). De overige
kleinere markten vertonen een daling: Noord Amerika -25% en het Caribische
Gebied -14%. Macro-economisch gaat het goed met het toerisme op ons
eiland, daarentegen bedrijfseconomisch gaat het minder. Door de toename van
het aantal hotelkamers in 2009 met circa 800 neemt de bezettingsgraad af
met bijna 10%-punten en komen de kamerprijzen onder druk te staan. Deze
afname wordt trouwens mede veroorzaakt doordat het aantal hotelnachten dat
aan Nederlanders verkocht wordt nauwelijks toeneemt (0,4%). Dit zal niet veel
anders worden in 2010, als in de eerste helft van 2010 Hyatt en nog enige
andere projecten, samen goed voor circa 700 kamers, hun deuren openen. De
meeste andere hotel- en appartementontwikkelingen voor 2010 en navolgende
jaren zijn uitgesteld in afwachting van betere tijden: meer toeristen en hogere
bezettingsgraden.
Voor de Curaçaose economie is het verblijfstoerisme vele malen belangrijker
dan het cruise toerisme. Echter voor de detailhandel in de binnenstad en
private transportondernemingen zijn deze passagiers als klanten wel van
belang. Het aantal cruisepassagiers neemt in 2009 toe met 18,5% tot
420.518. Op basis van het nu bekende aantal ‘cruise calls’ voor 2010 mogen
tenminste 391.505 (-7%) cruise passagiers verwacht worden. Dit kunnen er
meer worden indien meer cruise schepen besluiten Curaçao aan te doen dan
de 216 die zich nu hebben aangekondigd.
Vervoer, transport en telecommunicatie
Het passagiersvervoer naar Curaçao neemt toe. Dit is vooral het gevolg van
Venezolanen en Europeanen die Curaçao als overstapplaats gebruiken.
3
Gegeven zijn gebaseerd op jan-sept cijfers van het CTB.
De economie van Curaçao in 2010
4
Het aantal binnengeloodste schepen neemt in 2009 iets af en ook de
vrachtbewegingen in metric tons en aantal container bewegingen (in TEU’s)
neemt af.
De olieopslag neemt toe in 2009, de olieoverslag vermindert. Voor 2010 en
daarna zal mogelijk de olieoverslag weer toenemen als gevolg van het contract
tussen Venezuela en China om olie te leveren dat voor een groot deel via
Bullenbaai gaat lopen. Voor een deel zal dat via de op- en overslagtanks op
Bullebaai gaan. In deze faciliteiten zal door de PdVSA geïnvesteerd worden.
Hoewel de telecommunicatiemarkt fors in beweging is, internationaal en ook
op Curaçao een beetje, zal dit economisch nauwelijks effecten hebben in 2010.
Financiële dienstverlening
De locale financiële sector wordt in de eerste helft van 2009 geconfronteerd
met een afname van de toegevoegde waarde. Dit heeft vooral te maken met
een wat lagere winst als gevolg van de verminderde opbrengsten op
beleggingen omdat de rente mondiaal en op Curaçao gedaald is. Ook de
stijging van de vraag naar kredieten blijft achter bij de ontwikkeling van de
voorgaande jaren.
De overliquiditeit van de locale financiële instellingen zal in 2010 verder
toenemen. Dit leidt ertoe dat inkomsten dalen doordat geen overheidspapier
meer beschikbaar is voor het beleggen van de overliquiditeit en omdat het
interestpercentage bij de Bank van de Nederlandse Antillen en internationaal
bijzonder laag zijn, rond de 0,5 tot 2,0%, en in 2010 ook laag zullen blijven.
Na een inkrimping van de internationale financiële dienstverlening eind 2008
als resultante van de mondiale financiële crisis lijkt de sector op Curaçao nu
weer enigszins uit het dal te klimmen.
Overige zakelijke dienstverlening
Onroerend goed, verhuur en andere zakelijke dienstverlening vertonen al sinds
jaren een groei op het eiland. Deze sector groeit mede omdat het juist deze
sector is die de diensten overneemt van bedrijven die bepaalde activiteiten
afstoten of outsourcen zoals juridische, administratieve, financiële en ICTactiviteiten.
De conjunctuur van 2009 en 2010 gemeten
Conjunctuur enquête van het CBS van eind 2009 laat duidelijk zien dat het
vertrouwen van de ondernemers in de toekomst van Curaçao hoog is: 71% is
positief gestemd, 8% van de bedrijven is negatief over de toekomst, 22%
heeft geen mening.
Voor de toekomst is ook van belang wat de bedrijven van het
investeringsklimaat vinden; dit kan van invloed zijn de op de
investeringsplannen: 62% van de bedrijven beoordeelt het investeringsklimaat
als matig, 27% vindt het goed, 13% vindt het slecht. Opgemerkt zei dat het
hier gaat om bestaande bedrijven en niet om nieuwe bedrijven die overwegen
op Curaçao te investeren.
De enquête die Curconsult gehouden heeft onder 23 Curaçaose bedrijven
leverde een met het CBS vergelijkbaar beeld op. Gemiddeld is de nominale
omzet iets gestegen in 2009. De winstgevendheid is ten opzicht van 2008
gemiddeld genomen ook iets verbeterd.
De verwachting voor 2010 is dat in vrijwel alle sectoren waar deze bedrijven
werkzaam zijn de omzet gelijk zal blijven. Daarentegen denken de bedrijven
zelf vaak dat ze het beter gaan doen dan de sector in zijn algemeenheid. De
helft van de ondervraagde bedrijven zal in 2010 een zelfde bedrag
investeringen als in 2009. Drie op de tien gaan meer en twee van de tien gaan
minder investeren.
De economie van Curaçao in 2010
5
In haar algemeenheid geven bedrijven aan dat het aantal arbeidsplaatsen bij
de bedrijven in 2010 ongewijzigd zal blijven. Dit zal ook voor de sector gelden
waarin deze bedrijven werkzaam zijn. In hun commentaar maken de
ondervraagde bedrijven gewag van 2 cruciale zaken die van belang zijn voor
de sector waarin ze werken:
het doorgaan van de schuldsanering: zonder schuldsanering zullen de
vooruitzichten voor Curaçao verslechteren en
de politieke stabiliteit van het eiland: de twee verkiezingen verderop in
2010 (en mogelijk wijzigingen in de regering) kunnen zorgen voor
onzekerheid bij bedrijf over hun toekomst wat vertaalt in
terughoudendheid bij investeringsbeslissingen, nieuwe projecten en
aanname van personeel.
De overheid op Curacao
Het aandeel van de overheid in het BBP is gestegen in 2009. Dit heeft te vooral
te maken met een lichte stijging van de overheidsinvesteringen in 2009 van
circa NAf. 85 naar 100 miljoen. Deze stijging is het gevolg van de
ontwikkelings-samenwerkingsprogramma’s op het gebied van sociale
ontwikkeling, veiligheid, onderwijs en bestuur. De verwachting is dat in 2010
de investeringen aanzienlijk verder zullen toenemen omdat vele projecten dan
in uitvoering komen.
De overheidsconsumptie, rond de NAf. 1,3 miljard, stijgt licht in 2009 en 2010.
De overheden hebben meer geld (of beter: minder schulden) als gevolg van de
schuldsanering en de bijdrage van Nederland in de interestlasten. Omdat de
overheden zijn gebonden aan het ‘Slotakkoord’ zij ze verplicht zorg te dragen
voor een evenwichtige begroting. Daarbij geldt dat de lopende uitgaven in
evenwicht moet zijn met de verwachte inkomsten.
Enkele economische variabelen
Inflatie
De consumentenprijzen zijn in 2009 met rond de 1,8% gestegen. Dit is een
stuk lager dan in 2008 toen het CBS een inflatie meette van 6,9%.
De inflatie op Curaçao loopt doorgaans in de pas met de Amerikaanse inflatie,
voor 2010 zal de inflatie naar schatting dan ook niet veel boven de 2,0
uitstijgen. Het uiteindelijke inflatiecijfer zal in 2010 vooral bepaald worden
door de prijsontwikkeling van grondstoffen, vooral van olie. Een stijging van de
olieprijs vertaalt zich in de kosten voor wonen (elektra en water), vervoer
(benzine) en indirect via doorbereking in producten.
De inflatie voor de jaren na 2010 is onzekerder: sommigen voorzien een forse
stijging van de inflatie als gevolg van de wereldwijde toename van monetaire
financiering door Centrale Banken. Anderen zijn minder negatief
Consumptie
De consumptie door gezinshuishoudens is in 2009 gestabiliseerd na een paar
jaar van forse toename. Het vrij beschikbaar inkomen zal in reële termen gelijk
blijven in 2010 maar zal daarna onder druk komen te staan door de
toenemende kosten van de vergrijzing en de daarmee gekoppelde
volksgezondheid en AOV. De schuldsanering schept een beperkte ruimte voor
de publieke sector om meer te consumeren. Slechts in het geval de
schuldsanering stop gezet wordt zal dit gevolgen hebben voor de consumptieve
bestedingen. In dat geval moeten de belastingen omhoog en moet de overheid
bezuinigen; er zal minder geld zijn om aan consumptie te besteden.
Investeringen
In 2010 en 2011 zal er verschuiving plaats vinden van particuliere
investeringen naar investeringen door de overheid en semi-overheid.
Particuliere investeerders, zo is de verwachting, zullen het in 2010 voor wat
De economie van Curaçao in 2010
6
betreft grote projecten laten afweten. Dit heeft te maken met twee zaken: de
onzekerheid rond het toename van het toerisme naar Curaçao waardoor
investeringen in hotel, appartementen en 2e huizen voor buitenlanders
temperen en de politieke onzekerheid die gevolg is van de onzekerheden rond
het proces om te komen tot het Land Curaçao. Cruciaal hierbij is niet zozeer de
uitslag van de verkiezingen maar het doorgaan van de schuldsanering door
Nederland en de politieke stabiliteit.
Ook op Curaçao is de trend zichtbaar naar de terugkeer van het
staatskapitalisme waar de economische ontwikkeling getrokken wordt door
overheidsprojecten, sociale woningbouw, investeringen van overheids N.V.’s
zoals Aqualectra, CPA/KTK, CAH, e.a..
Schuldpositie
In 2009 is er circa NAf. 1400 miljoen door Nederland aan sanering van
overheidschuld gedaan op de Nederlandse Antillen. Daarmee is de
schuldquote, de totale uitstaande schuld van de overheid uitgedrukt in een
percentage van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van 84,5% per ultimo
2007 gedaald naar 63,2% per ultimo 2009. Uiteindelijk is het de bedoeling dat
de schuldquote per 10.10.’10 maximaal 25-30% van het Bruto Binnenlands
Product zal bedragen.
Interest
De interest is in 2009 voor hypotheken en autoleningen verder gedaald. Ook
voor rekening courant, bedrijfs- en persoonlijke leningen is de interest
gedaald. De rentedaling heeft te maken met de wereldwijde daling van de
interest tarieven maar specifiek voor Curaçao ook met de toenemende
overliquiditeit van de locale financiële sector.
Voor 2010 is de verwachting dat de interest nog iets verder kan dalen met 0,2
– 0,5%. Aan de andere kant zullen de banken vrijwel unaniem en tegelijkertijd
de interest op spaardeposito’s verlagen om zodoende de spread tussen debit
en credit rente gelijk te houden.
Werkgelegenheid
De werkgelegenheid op Curaçao is in 2008 met 2.486 of 4,6% toegenomen. In
2009 nam de werkgelegenheid volgens het CBS met 47 arbeidsplaatsen
(+0,1%) toe. De economische conjunctuur vertaalt zich duidelijk in de
werkgelegenheid.
De verwachting is dat de werkgelegenheid in 2010 zal stabiliseren. Het totaal
aantal werknemers in de bouw zal wellicht iets afnemen (veel immigranten en
niet gedocumenteerde arbeidskrachten verdwijnen van het eiland) maar
daartegenover staat dat langzaam maar zeker de moeilijker vervulbare banen
gevuld gaan worden.
De verwachting is dat de werkgelegenheid in 2010 gelijk zal blijven. Er zullen
wel verschuivingen plaatsvinden: meer werk in de ‘hospitality sector’ en een
lichte terugval van de werkgelegenheid in de handel en bouwnijverheid.
Bij nadere analyse uit de Arbeidskrachten Onderzoek over 2008 en 2009 van
het CBS blijkt dat een groot deel van deze werkgelegenheid is vervuld door
immigranten. Een ander opmerkelijke conclusie is dat de toename vooral zat in
het aantal tijdelijk dienstverbanden, contracten en losse jobs. Het blijkt dat het
aantal werknemers niet in vaste dienst tussen 2003 en 2008 gestegen is van
27% naar 38%. Vooral in de bouw (67%) en horeca (51%) ligt het hoog.
Middels dit soort contracten hebben bedrijven in conjunctuur gevoelige
sectoren hun ontsnappingsroute geregeld in tijden van tegenslag.
De wereld en de wereld van Curaçao in 2010
De wereldeconomie klautert weer voorzichtig uit het economisch dal. De
economie van Curaçao, dat geen recessie heeft gekend, kabbelt rustig door.
De reden van het rustig voortkabbelen is de resultante van een meer aan
De economie van Curaçao in 2010
7
(semi-) publieke sector consumptie en investeringen en een pas op de plaats
van de private sector.
Op staatkundig gebied zal 2010 een jaar met veel veranderingen zijn.
Economische zal het waarschijnlijk tamelijk saai zijn, vergelijkbaar met 2009
met hier en daar wat kleine accentverschillen.
Positief en negatief voor 2010 zullen zijn:
-
-
-
Positief
Schuldsanering: het verder terugbrengen
van de overheidschuld naar 25-30% van
het BBP.
Investeringen a.g.v. ontwikkelingssamenwerking.
investeringen in raffinaderij en andere
overheidsbedrijven.
Continuering van investeren in de
particuliere woningbouw, mede mogelijk
gemaakt door lage hypotheekrente.
Grote projecten in part. sector beperkt.
Groei verwachtingen voor wat betreft
cruise en verblijfstoerisme.
Gematigde inflatie.
-
-
-
-
Negatief
Minder verkopen en bezoekers in de
Vrije Zone door het grotendeels
wegblijven van Venezolanen.
Het lukt Curaçao (weer) niet om te
profiteren van de economische groei van
Latijns Amerika en de rest van de
wereld.
Dollarkoers t.o.v. Euro zal mogelijk
stijgen, dit heeft repercussies op
toerisme en onroerend goedprojecten.
Verkiezingen medio 2010 leiden tot
uitstel van investeringen.
Afsluitend voorspellingen voor 2010
In samenspraak met een aantal op Curaçao werkzame economen is de
onderstaande tabel opgesteld.
Enkele economische grootheden van Curaçao, 2005-2010
Economische indicatoren
Werkende bevolking
Werklozen
Beroepsbevolking
Werkloosheidspercentage
2006
52050
8931
60981
14,6%
2007
54049
7659
61708
12,4%
Prognoses jaarlijkse mutaties in %
Bruto Binnenlands product**)
Particuliere consumptie**)
Particuliere investeringen**)
Inflatie (per december, 12-mnd gem.)
1,5%
4,5%
-5,1%
3.1%
3,5%
10,7%
6,8%
3,0%
Rentevoet leningen
Officiële reserves (in mln. excl. goud)
Dekking aantal maanden import
10,6%
886
2,7
9,5%
1183
2,7
2008
56535
6484
63021
10,3%
2009
56582
6045
62627
9,7%
2010*)
56600
6100
62700
9,7%
2,2%
4,8%
8,9%
6,9%
1,0%
0,5%
0,0%
1,8%
1,0%
0,0%
-2,5%
2,0%
8,2%
1466
3,0
9,3%
1535
4,1
9,0%
1605
4,2
*)
ingekleurde vakken betreffen eigen ramingen
**)
reële mutaties, gecorrigeerd na inflatie
Bronnen: BNA, CBS, DEZ en eigen ramingen
------------------------Rob van den Bergh
Januari 2010
Geraadpleegde bronnen:
o www.centralbank.an
o www.cbs.an
o www.cbs.aw
o www.chata.org
o www.cbaruba.org
o www.ctb.an
o www.imf.org
o www.curports.com
o diverse economen werkzaam op Curaçao
o onderzoek onder bedrijven op Curaçao (Curconsult, december 2009)
De economie van Curaçao in 2010
8