Cognitieve revalidatie in de geheugenkliniek

22/01/2014
Cognitieve revalidatie in de
geheugenkliniek
Elise Cornelis
Arteveldehogeschool – UZ Brussel
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie
AANSPREKEN VAN LEERVERMOGEN
Van fouten kan je leren
Leren doe je met vallen en opstaan
Door schade en schande wijs worden
Leergeld betalen
Men is nooit te oud om bij te leren
1
22/01/2014
Leerbaarheid bij dementie?
Cognitieve stoornissen bij dementie
Leren = moeilijk en beperkt
maar KAN!!
Hulp bij het leren (= faciliteren)
Geheugenstoornissen
De werking van het geheugen:
WERKGEHEUGEN
LANGETERMIJNGEHEUGEN
Opnemen
Ophalen
Opslaan
De ziekte van Alzheimer
Vasculaire dementie
Geheugensystemen
IMPLICIET GEHEUGEN
Onbewust geheugen
“Weten hoe…”
Motorische vaardigheden,
automatische reacties,
associaties
Geen herinnering van het
leerproces
EXPLICIET GEHEUGEN
Bewust geheugen
“Weten dat…”
Kennis van feiten en
gebeurtenissen
Herinnering van het leerproces
2
22/01/2014
Expliciet geheugen
Episodisch geheugen
Gebeurtenissen
Autobiografisch materiaal, tijd- en plaatsgebonden
Semantische geheugen
Feitenkennis
Impliciet geheugen
Procedureel geheugen
Procedures en vaardigheden voor automatische
uitvoering van dagelijkse taken
Training van het geheugen
Expliciete training
Alle handelingen ‘uit het hoofd’ proberen leren
Impliciete training
Alle handelingen stap-voor-stap herhalen en nadoen
van de trainer
Van Tillborg, I., Kessels, R., Hulstijn, W. (2011). How should we teach everyday skills in
dementia? A study comparing implicit and explicit training methods. Clinical Rehabilitation, 25,
638-638.
3
22/01/2014
Optimaliseren van leren: associatie
Uitlokken van een automatische reactie
Stimuluscontrole
Op een vaste manier reageren op specifieke informatie
Toosten = Drinken
Draaischijf = Telefoneren
Belonen
Optimaliseren van leren: emotie
Gebeurtenissen worden aan emoties gekoppeld
Positieve en negatieve ervaringen worden beter
onthouden dan neutrale
4
22/01/2014
Optimaliseren van leren: foutloos
Leren zonder een fout te maken
Fouten die tijdens het leren optreden worden
opgeslagen
correctie
Niet bij personen met dementie!
Niet van fouten leren
Fouten voorkomen
OPDRACHT 1
Bespreek bij welke verschillende
doelgroepen het lerend
vermogen volgens jou
aangesproken kan worden.
Motiveer je antwoord.
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie
FOUTLOOS LEREN
5
22/01/2014
Foutloos leren
Een methode waarbij alle inspanningen erop
gericht zijn de cliënt een activiteit aan te leren
zonder dat er fouten optreden.
Wat aan leren?
Methode om
geheugenproblemen
te verminderen?
Methode om
nieuwe informatie
aan te leren?
Review Clare & Jones (2008) - woordenlijsten, namen-gezichten, route,
ICT-gebruik, persoonlijke informatie
Review Li & Lui (2012) - namen-gezichten, persoonlijke info
Review De Werd et al. (2013) - apparaten, namen-gezichten, oriëntatie,
persoonlijke informatie, betekenisvolle activiteiten
Van Heughten, 2013
Wat aan leren?
Methode om
geheugenproblemen
te verminderen?
Methode om
nieuwe informatie
aan te leren?
Review Clare & Jones (2008) - woordenlijsten, namen-gezichten, route,
ICT-gebruik, persoonlijke informatie
Betekenisvolle, dagelijkse activiteiten!
Review Li & Lui (2012) - namen-gezichten, persoonlijke info
De Werd, et al. (2013)
Review De Werd et al. (2013) - apparaten, namen-gezichten, oriëntatie,
persoonlijke informatie.
Van Heughten, 2013
6
22/01/2014
Principe 1: Opdelen in stappen
De taak wordt opgedeeld in stappen. Deze worden
stapsgewijs aangeleerd.
Er wordt alleen overgegaan tot leren van een
volgende stap indien de vorige stap zonder fouten
of aarzeling uitgevoerd kan worden.
Hou het aantal stappen beperkt en overzichtelijk.
Principe 2: Modeling
De therapeut toont elke handeling voor. De
cliënt doet de handeling onmiddellijk na.
Principe 3: Verbale instructie
De therapeut zegt stap hardop voor stap wat de
cliënt moet doen.
7
22/01/2014
Principe 4: Visuele instructie
Geschreven stappenplan, plaatjes, stickers met
een aanduiding, …
Principe 5: Herhaling
De reeks van stappen wordt meerdere keren
geoefend en daarmee ingeslepen.
Tot wanneer een cliënt de taak met hulp
meerdere malen foutloos en vloeiend kan
uitvoeren.
Principe 6: Beloning
Elke prestatie (hoe klein ook) belonen
Persoonlijke aandacht, succeservaring en
complimenten bekrachtigen
Leerprestaties vergroten
8
22/01/2014
Principe 7: Fading
Aanwijzingen en hulp geleidelijk afbouwen
Vb. Niet meer voortonen, enkel nog hardop zeggen
Niet plots maar over meerdere trainingsessies
Zonder fouten, aarzeling of irritaties
Onmiddelijk ingrijpen (modeling, verbale instructies)
Principe 8: Niet laten gokken
Fouten en gokken voorkomen
Niet naar feiten of oplossingen vragen
Wat zou u nu kunnen doen?
Wat is de volgende stap?
Weet u nog hoe u het gisteren deed?
Anticipeer op fouten
Voorbeeld
STAPPEN
INSTRUCTIES
Behandelaar
Cliënt
Modeling
STAP 1
STAP 1
X
Verbale instructies
X
STAP 2
STAP 2
X
X
STAP 3
STAP 3 (fout)
X
X
STAP 3 (herhaal)
STAP 3
X
X
STAP 1+2+3
STAP 1+2+3
X
X
STAP 4
STAP 4
X
X
STAP 5
STAP 5
X
X
9
22/01/2014
OPDRACHT 2
Lees en bespreek de casus.
Bedenk een training voor
deze cliënt. Hanteer de
principes van foutloos leren.
Schrijf uit en formuleer 2
aandachtspunten.
OPDRACHT 3
Welke kennis, vaardigheden
en attitudes behoeft een
therapeut om de principes
van foutloos leren toe te
passen?
Formuleer een tweetal
aandachtspunten.
OPDRACHT 4
Formuleer een drietal
kritische bedenkingen ten
aanzien van de methodiek
van foutloos leren.
Schrijf uit op de post-its.
10
22/01/2014
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie
SPACED RETRIEVAL
Algemeen
Variant foutloos leren
Feitelijke kennis met toepassing op ADL
Vb. Aanleren van namen van personen, aanleren van
gebruik kalender
Informatie inprenten met foutloos leren maar
opdiepen met hulp van spaced retrieval =
tijdsinterval
Voorbeeld: kalender
11
22/01/2014
Cognitieve revalidatie bij personen met dementie
GEHEUGENHULPMIDDELEN
Algemene uitgangspunten
Hulp bieden in het dagelijkse leven
Pas wanneer daadwerkelijk nodig
Stigma, weerstand
Recht doen aan zelfstandigheid
Acceptatie
Algemene uitgangspunten
Communicatie
Gemoedelijke sfeer;
Wees consequent;
Geef complimenten;
Verleid om nieuwe dingen uit te proberen;
Neem faalangst en onzekerheden weg;
Zorg voor een veilige omgeving;
Het moet leuk blijven.
12
22/01/2014
Hulpmiddelen categorieën
Geheugen en oriëntatie
Bewegen
Activiteiten
Communicatie
Veiligheid
Dirkse & Vermeer, 2013
OPDRACHT 5
Bekijk de hulpmiddelen van
naderbij.
Plaats elk hulpmiddel in één
van de categorieën.
Bespreek het gebruik van
het hulpmiddel en
formuleer voor- en nadelen.
MEER INFORMATIE?
13
22/01/2014
LEREND VERMOGEN
FOUTLOOS LEREN
Boeken
(Op)nieuw geleerd, oud gedaan. Dirkse, et al.
2011. Kosmos uitgevers.
Foutloos leren bij dementie. De Werd, et al.
2013. Boom Lemma uitgevers.
Websites
www.foutloosleren.nl
www.opnieuwgeleerdoudgedaan.nl
www.moderne-dementiezorg.nl
Artikels
Zie bijlage reader
HULPMIDDELEN
Boeken
Handig bij dementie. Dirkse en Vermeer,
2013. Kosmos uitgevers.
Websites
www.moderne-dementiezorg.nl
www.wzs.amsterdam.nl
www.thuiswonenmetdementie.nl
www.geheugenhulp.nl
TOT SLOT…
14
22/01/2014
Revalideren = leren
Herleren van oude vaardigheden
Aanleren van nieuwe vaardigheden
Leren omgaan met blijvende tekorten
Leren aanpassen aan een veranderend leven
Een veranderend leven leren accepteren
Iedereen die ophoudt met leren is
oud, of hij nu twintig of tachtig
is…
Henry Ford
15