Organisatie-ontwikkeling door handelingsonderzoek

Research in action
eerste introductie
Master leiderschap
Leni Beukema
30 maart 2017
Praktijkgerichtheid van onderzoeksbenaderingen
(Ponte 2012)
Onderzoeksstrategieën
Kenmerken
Aard van kennis
Praktijkgerichtheid
Positivistische
wetenschapsstrategie
Menselijk handelen
vergelijken met
materiele wereld
Reductionistisch
Verklaren en
voorspellen
Waardenvrij
Overdracht en
toepassing van kennis
Interpretatieve
wetenschapsstrategie
Fenomenologisch
Menselijk handelen in
sociale context
Holistisch
Begrijpen
Waarden-verhelderend
Inspireren en
informeren door
levensechte beschrijving
Interpretatieve
Wetenschapsstrategie
Kritisch en
veranderingsgericht
Menselijk handelen in
context
Waardengebonden
Gezamenlijke
doelstellingen
Empirisch analytisch
Holistisch
Begrijpen en
veranderen
empowerment
Samenwerking in onderzoek
Hoe kunnen we het HRM-beleid, de HR-instrumenten en het
bijbehorende leiderschap zo ontwikkelen dat ze bijdragen aan
duurzame arbeidsrelaties en aan het realiseren van de visie van De
Zijlen “Betekenis boven beperking”?
Opzet traject voorbereiden
Doel- en vraagstelling vaststellen
met mensen van HRM
met strategisch team organisatie
Overeenstemming over vertrekpunten
Inhoudelijke vertrekpunten:
• Zonder mensen geen organisaties
• Doelstelling organisatie wordt
gecreëerd in sociaal proces
tussen mensen
• Wederkerigheid
Methodische vertrekpunten
Opzet traject uitvoering
• Stap 1 (themafase)
• Interviews met 14 medewerkers
• Terugkoppelingen eerste bevindingen
• Stap 2 (kristallisatiefase)
• vijf pilots
• Stap 3 (exemplarische fase)
• analyse van de pilots/ vliegwiel
Stap 1
Interviews
met sleutelpersonen in organisatie
- functioneel
- regionaal
Terugkoppeling
- naar afdeling HRM
- naar strategisch team
- naar geïnterviewde (klankbord)
Terugkoppeling van de thema’s
Resultaat visieontwikkeling
Mensvisie:
Iedereen kan iets voor
een ander betekenen.
Mensen zijn gelijkwaardig
Visie op de arbeidsrelatie
Stevige verbinding met de
organisatie, gelijkwaardigheid,
beweging, doorgroeien en
doorstromen, samenwerken, plan
en bedoeling uitspreken,
kleurrijk en divers.
Zorgvisie:
Betekenis boven beperking.
Uitgaan van de behoefte van de cliënt,
benutten van mogelijkheden om te
participeren in een inclusieve
samenleving, uitblinken in complexe
zorg.
Visie op de organisatie
Organisch groeien, van hiërarchie
naar netwerk, meer zelforganisatie,
leiderschap van sturend naar
coachend/ondersteunend, en
ruimte voor diversiteit tussen
locaties.
Resultaat centrale thema’s
Stap 2 Pilots
WAT BETEKENT…
•Kennisdeling tussen leidinggevenden
•MethodiekTriple-C
•Team waar ouders de leiding hebben
•Zelforganiserend team
•Werking van de betekeniskaart
…. VOOR DE SAMENWERKING BINNEN
TEAMS EN MET LEIDINGGEVENDEN
Dataverzameling en -analyse
• Onderzoeksteam: vanuit lectoraat en afdeling HRM
• Methoden: observatie, interviews, documentanalyse
• Transcriberen, open coderen
• Terugkoppeling (in loops):
• Naar mensen van pilots zelf
• Naar klankbordgroep
• (naar strategisch team)
Exemplaar zoeken
• In volle gang
• Organisatie: nieuwe besturingsfilosofie
• Onderzoek: leiderschap op de werkvloer
• Juni: volgende stap
Ad 1.Wetenschappelijke kennis voor
innovatie en empowerment
• Wetenschappelijke kennis inzetten als hulpbron
voor innovatie en empowerment onderzochten
• Local/ emergent
• Wetenschappelijk onderzoek als waarden geladen activiteit
(dus deels elite/ a-priori)
• Expliciteringsplicht
Ad 2. Zeggen, doen en
veranderen
• Inzicht in handelen van mensen en de bijbehorende
betekenissen, waarden én hulpbronnen
• Dualiteit van structuur
• Zoeken naar mogelijkheden eigen handelen
veranderingsgericht te maken: praktische en discursieve
kennis
Op zoek naar grondpatronen:
dualiteit van structuur
Handelen in organisaties
Dualiteit van structuur en verschillende niveaus van
betekenisgeving (Weick)
• Het individuele niveau
• Het intersubjectieve niveau
• Generieke subjectiviteit (gestolde interactie/
grondpatronen, LB)
• Extrasubjectiviteit
Ad 3. Wederkerige relatie onderzoeker onderzochten
• Relatie tussen onderzoeker en mede-onderzoeker(s) in
onderzoeksleerproces
• communicatieve symmetrie
• wederkerig adequaat
• Nieuw soort kennis
•
•
•
•
gebruik van mode 1, 2 en 3 kennis
alledaagse en wetenschappelijke kennis gelijkwaardig
die voortdurend wordt ge(re)produceerd
dubbele hermeneutiek
Ad 4. Geen
complexiteitsreductie
• Individueel handelen, collectief handelen en sociale
ontwikkelingen/ voorwaarden (dus ook: micro, meso,
macro)
• Inter- of transdisciplinariteit
• Discourse analyse als een belangrijke methode van dataanalyse
Ad 5. Reflexiviteit
• Kennis als uitkomst van permanente en alledaagse
discussie en ontwikkeling
• Reflexief onderzoek
•
•
•
•
Bewust van eigen vooronderstellingen
Onderzoeker als persoon
Onderzoeker in positie betreffende context
Resultaten en proces zijn beiden uitkomsten van onderzoek:
meta-niveau altijd betrokken
Sentimenteel/ Judith Herzberg
Ze zitten in de auto in een file,
de radio staat aan, uitlaatgassen
en muziek, een lied waarvan hij zegt
dat hij het mooi vindt, over
brandende violen en een dans die doorgaat
tot het einde van de liefde.
Niet het lied maar wat hij zegt
maakt dat zij hem niet aan kan kijken.
Nu komt er in de auto nog iets bij:
muziek en uitlaatgassen en verlegenheid.
Verlegenheid omdat de dans
tot aan het eind van liefde veel te veel
is, te ver naar vroeger reikt,
te ver vooruit, zijn ziel
puilt opeens onbeschermd, zo onbeschermd,
zij zegt alleen: ‘Sentimenteel’.
Ja zegt hij, sentimenteel.
Nooit zal zij weten of hij weet
hoe zij dat woord heeft aangegrepen.
Nooit zal hij weten wat zij
begrepen heeft, hoe ver en ver,
nooit zal zij weten dat hij begreep dat zij begreep
wat hem opeens beving, tenzij
iemand, geschiedschrijver misschien,
later precies recontrstrueert hoe dat met mensen
toen en toen met radio’s in files ging.
Routines als basis van
verandering
• Afkondigen van verandering is niet realisatie daarvan
• Onderbewuste, praktisch bewustzijn en discursief
bewustzijn
• Basis van individueel veranderen is praktisch bewustzijn
discursief maken (reflexie)
• Interactie over deze reflexie vraagt uitdaging én
veiligheid
• Tempo van verandering afstemmen op
tempo van gesprek (en omgekeerd)
Varianten van Research in Action
De lijn van organisatiestudies (1)
Lewin (vanaf jaren 50 in US)
• Natuurlijke experimenten
• Verandering als proces naar nieuwe stabiliteit (unfreezing, changing,
freezing)
• Groepsdynamica
Tavistock institute of Human Relations (vanaf WOII)/ Norwegian
Industrial Democravy Project (jaren 60/70)
• Sociotechniek
• Psychologische eisen aan banen
• Semi-autonome groepen
Varianten van Research in Action
De lijn van organisatiestudies (2)
Lerende organisaties (Argyris jaren 90)
beleden theorie/ gehanteerde theorie
single en double loop leren
van model 1 naar model 2 organisaties
Pragmatisch actieonderzoek (Greenwood&Levin, 1998)
kennisontwikkeling door handelen
de rol van participatieve democratie
Theorie U, Scharmer (MIT, 2011)
• Verandering als co-creatie
• Leren van de toekomst
• Open geest (reflexie op vooronderstellingen)
• Open hart (voelen)
• Open wil (niet bang voor de toekomst)
Varianten van Research in Action
De lijn van
democratiseringsbewegingen (1)
Kritisch actieonderzoek(Frankfurter Schule/ Habermas,
kritische psychologie/ Holzkamp, adult learning/ Freire)
• Wetenschap voor emancipatie
• Feministische invloeden
Varianten van Research in Action
De lijn van
democratiseringsbewegingen (2)
Participatory Action Research (Borda)
• Ontwikkelingsvraagstukken
• Community based
• democratie
Persoonlijke groei, zelfactualisatie (Reason, Heron)
• Wederkerige relaties centraal
• Communities of practice
Verder lezen
Journal of Action Research (SAGE)
Coenen, H. (2012), Exemplarisch handelingsonderzoek, Van Arkel, Utrecht
Greenwood, D.J. & M.Levin (1998), Introduction to Action research. Social
Research for Social Change, Sage, Thousand Oaks/ London/New Delhi
Heron, J. (1996), Co-operative inquiry. Research into the Human Condition,
Sage, Thousand Oaks/ London/New Delhi
Migchelbrink, F. (2016), De kern van participatief actieonderzoek, SWP,
Amsterdam
Ponte, P (2012), Onderwijs en onderzoek van eigen makelijk, Boom/Lemma,
Den Haag.
Reason, P. & H. Bradbury (2001), Handbook of Action Research, Sage,
Thousand Oaks/ London/New Delhi
Tromp, C. (2004) Breedbeeld wetenschap. Een kritisch-reflexief
onderzoeksmodel gebaseerd op een breed rationaliteitsbegrip, Utrecht: Jan
van Arkel