Handboek Internet voor Juristen

HANDBOEK
internet
voor juristen>
MR. J.G.L. VAN DER WEES > ING. W.G. RENDEN > DRS. M. HERTZBERGER > RECHT.NL
DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET
DEEL 2 - INTERNET VOOR JURISTEN
DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK
2006
2
HANDBOEK
internet
voor juristen>
2006
MR. J.G.L. VAN DER WEES > ING. W.G. RENDEN > DRS. M. HERTZBERGER > RECHT.NL
RECHT.NL
Den Haag - 2006
Ontwerp/layout omslag en binnenwerk:
Aangenaam Ontwerp visuele communicatie, Utrecht
3
VOORWOORD
Het internet als massamedium bestaat nog maar een jaar of dertien. In de jaren
'60 van de vorige eeuw werd weliswaar een voorloper van het World Wide Web
ontworpen door het Amerikaanse ministerie van Defensie, maar pas toen in 1993
gebruiksvriendelijke browsers op de markt kwamen, kreeg het internet grote
publieke belangstelling.
Juristen begonnen gebruik te maken van het web toen rond 1998 de eerste echte
verzamelingen juridische informatie op het internet verschenen: Rechtspraak.nl
voor jurisprudentie en Overheid.nl voor officiële overheidspublicaties bijvoorbeeld.
Er zijn sinds die tijd meer en meer onmisbare elektronische bronnen voor juristen
ontstaan, waardoor het internet een steeds groter potentieel krijgt. Potentieel.
Want dezelfde ontwikkelingen hebben gezorgd voor een dusdanige toename van
beschikbare informatie dat de gemiddelde jurist moeite heeft met het zoeken en
vinden van bruikbaar materiaal.
Voor wie weet waar Abraham de mosterd haalt, kan het internet echter
beschouwd worden als volwaardige bron van (juridische) informatie. Dit e-book
biedt u dan ook een overzicht van wat er voor u (veelal kosteloos) aan juridische
informatie op het web te halen valt.
Mr Leo van der Wees, ing.Wijnand Renden en drs. Maurits Hertzberger zullen u
rondleiden over het internet, waarbij onder andere aandacht zal worden besteed
aan de fijne kneepjes van het zoeken met zoekmachines, tientallen juridische
websites de revue zullen passeren en uitgelegd zal worden hoe u de ‘gevaren’
van het web (virussen en dergelijke) het hoofd kunt bieden.
4
5
INHOUD
DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET
1
Voorwoord
3
Wat is het internet?
1.1 Inleiding
1.2 De stappen van systematisch zoeken
9
9
11
2 Stap 1: het formuleren van uw informatievraag
2.1 De structuur van webadressen
12
13
3 Stap 2: het verkennen van de inhoud van het internet
3.1 Google
3.2 Waarom Google veel juridische infomatie niet kan vinden
3.3 Zoeken binnen websites
3.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR, en NOT
16
19
21
22
24
4 Stappen 3 en 4: evaluatie van gevonden informatie
en het bewaren van tekst
4.1 Stap 3: evaluatie van gevonden informatie
4.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie
4.2 Resumerend en afsluitend
28
28
29
32
6
DEEL 2 - WEBSITES VOOR JURISTEN
Inleiding
40
5 Wet & Regelgeving
5.1 Parlando
5.2 Officiële Publicaties (Overheid.nl)
5.3 Eerste Kamer
5.4 Staatsblad (Overheid.nl)
5.5 Wetten.nl (Overheid.nl)
5.6 Overige wettensites
5.7 Bewaren informatie van Wetten.nl, Officiële publicaties, Parlando
41
41
43
45
48
49
53
54
6 Jurisprudentie
6.1 Rechtspraak.nl
6.2 Overige Rechtspraaksites
6.3 Bewaren van informatie van Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM
56
56
62
64
7 Verdragen
7.1 Tractatenblad (Overheid.nl)
7.2 Verdragen (Overheid.nl)
7.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken
7.4 Overige verdragensites
66
66
66
67
69
8 Europa
8.1 EUR-Lex
8.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
8.3 Overige Europa-sites
72
72
77
81
9 Commerciële databanken
9.1 Kluwer Navigator Advocaat
9.2 Sdu Wet & Recht
9.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht
9.4. Attendering.nl
84
84
87
90
93
10 Portaalsites
96
11 Citeren van elektronische bronnen
11.1 Vuistregels
11.2 Algemene regels betreffende het citeren van webadressen
11.3 Standaard-verwijsmethode
101
102
104
108
7
DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK
Inleiding
114
12 Het veranderende medialandschap
12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent
12.2 Generatiekloof
12.3 Privacy
12.4 De veranderingen
Geschreven / gedrukte media
Geluid
Beeld
12.5 Conclusie
115
115
116
116
118
118
119
120
121
13 Veilig op het internet
13.1 Bescherm uw computer tegen virussen
13.2 Bescherm uw computer tegen spyware
13.3 Laat uw gegevens niet aftappen
13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om
13.5 Installeer updates van uw software
13.6 Bouw een muur
13.7 Koop geen marktleiders
13.8 Laat zo min mogelijk sporen na
13.9 Maak regelamatig een back-up van uw gegevens
13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken
122
123
125
126
128
130
130
131
132
132
132
14 Onmisbare software
14.1 Antivirus software
14.2 Spyware verwijderings-software
14.3 Firewalls
14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes
14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player
14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader
14.7 Chatten: Windows Live Messenger
14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View
14.9 Software, films en muziek uitwisselen:eMule
14.10 Online onderwijs: Blackboard
134
134
136
137
139
140
141
142
144
145
146
Appendix
147
Trefwoordenregister
150
8
DEEL 1
zoeken
op internet>
1
9
# 1.
WAT IS HET INTERNET
1
1.1 Inleiding
Het internet is een wereldwijd netwerk van computernetwerken. Communicatie
tussen deze duizenden netwerken en miljoenen computers is mogelijk vanwege
een serie technische afspraken over de data-uitwisseling. Op die manier spreken
alle computers ‘dezelfde taal’ en is gegevensuitwisseling mogelijk.
In 1957 bedacht het Amerikaanse ministerie van Defensie dat men een eventuele
nucleaire aanval van de Russen beter zou kunnen doorstaan, indien men computers aan elkaar zou koppelen. Men wilde voorkomen dat er verbindingen tussen
steden uit zouden vallen, als een communicatieknooppunt gebombardeerd zou
worden. Door het aanleggen van een netwerk zou de informatiestroom in een
dergelijk geval omgeleid kunnen worden via andere knooppunten (zie figuur 1).
Figuur 1
A
B
C
Indien stad B gebombardeerd wordt is stad C onbereikbaar geworden
C
A
B
D
E
Indien stad B gebombardeerd wordt, zorgt het netwerk ervoor dat stad D nog steeds bereikbaar is
via steden C of E.
Het Advanced Research Projects Agency (ARPA) kreeg de opdracht zo’n netwerk
te bouwen. Begin jaren ’70 was het ARPAnet een feit. De Amerikaanse defensie
had daarmee de beschikking over een betrouwbare netwerktechnologie die
goede diensten zou kunnen bewijzen in tijden van oorlog.
In 1973 werd de eerste internationale ARPAnet-verbinding, (tussen de VS en
Londen) gerealiseerd. De Britse koningin stuurde haar eerste e-mailtje aan de
president van de VS.
10
Toch heeft het nog tot het begin van de jaren ’90 geduurd alvorens internet echt
doorbrak. In 1992 werd namelijk het World Wide Web 'uitgevonden' door Tim
Berners-Lee, werkzaam bij CERN (een Europese organisatie voor nucleair onderzoek) in Genève. Tot op dat moment bestond het internet nog slechts uit de
mogelijkheid berichten te versturen en die berichten beschikbaar te maken door
ze op te slaan. Tim Berners-Lee bedacht echter de hyperlink, of beter gezegd: het
systeem van hypertext.
Met hypertext wordt het mogelijk teksten aan elkaar te koppelen. Op die manier
is het internet niet langer een verzameling van losse stukken informatie, maar
kan al die informatie aan elkaar gekoppeld worden: het wordt een web.
Berners-Lee schreef het protocol voor hypertext, het HyperText Transfer Protocol,
kortweg HTTP.
Maar tot op dat moment was het web niet gebruikersvriendelijk (men moest
behoorlijk van de programmeerkaas gegeten hebben om te kunnen surfen) en
vooral heel saai: er was op het web uitsluitend tekst te vinden.
In 1993 veranderde dat door de uitvinding van de eerste grafische web-browser
(‘bladeraar’): Mosaic. Hierdoor werd het World Wide Web getransformeerd van
een tekstsysteem in een systeem dat afbeeldingen kon bevatten, eenvoudig
pagina’s kon weergeven en daarmee gebruikt kon gaan worden door mensen die
weinig meer van computers hoefden te begrijpen.
De browser is het computerprogramma op uw computer dat de ‘taal van webpagina’s spreekt’ (HTTP). Zoals u met uw Word-programma tekstdocumenten van
anderen kunt openen, zo kan uw computer webpagina’s lezen met behulp van de
browser. Met dit computerprogramma kunt u dus door het web bladeren, ofwel
‘over het web surfen’.
Vanaf 1993 (en vooral na 1996, toen Microsoft Internet Explorer introduceerde,
dat door 95% van de internetters gebruikt wordt) toog de halve wereld aan het
werk om diensten en producten op het internet aan te bieden. En niet zonder
resultaat. Onderzoekers van de Universiteit van Berkeley, Californië (VS) becijferden onlangs dat het web 170 terabyte aan opgeslagen gegevens herbergt; ongeveer 17 keer de omvang van de grootste papieren bibliotheek ter wereld, de
Amerikaanse Library of Congress.
1
11
1.2 De vier stappen van systematisch zoeken
Als het internet vergeleken wordt met een (enorme) bibliotheek, dan moet
geconstateerd worden dat het een bibliotheek met enige beperkingen betreft.
Van een bibliotheek wordt bijvoorbeeld verwacht dat aankopen niet lukraak
gedaan worden, maar dat collecties doelgericht en professioneel samengesteld
worden door vakreferenten. Een bibliotheek heeft daarnaast catalogi, helpdesks,
een logische structuur en duidelijke bewegwijzering.
Een bibliotheek is dus niet alleen een ruimte met boeken, maar is een dienstverlenende instantie die een ruimte met boeken toegankelijk en doorzoekbaar
maakt.
De minimale service die een bibliotheek biedt, is het zodanig indexeren van aanwezige informatie dat die informatie makkelijk en snel te lokaliseren is. Betere
bibliotheken leveren bovendien nog veel meer diensten aan gebruikers; hebben
state-of-the-art zoekmogelijkheden, attenderen gebruikers op relevante nieuwe
aanwinsten, ondersteunen hen bij het gebruik van al deze diensten enzovoort.
Als u naar informatie zoekt in een (papieren) bibliotheek, dan gaat u systematisch te werk. Een traditionele bibliotheek is echter een begrensde verzameling
van informatie, terwijl het internet geen grenzen heeft, geen logische structuur
en geen centrale autoriteit. Daarom is het, meer nog dan in traditionele bibliotheken het geval is, noodzakelijk bij het zoeken op het internet systematisch te
werk te gaan. Dit voorkomt onder andere dat u zich tijdens het surfen zult laten
afleiden door de honderdduizenden andere interessante onderwerpen en sites
die u zult tegenkomen.
Een gestructureerde zoekactie op het WWW kent vier stappen:
1 het formuleren van een informatievraag en het bedenken waar te (beginnen
met) zoeken;
2 het verkennen van de inhoud van het internet;
3 evaluatie van gevonden informatie en;
4 het opslaan van geschikt bevonden informatie.
In de volgende hoofdstukken zullen deze stappen een voor een behandeld
worden.
1
12
# 2.
STAP 1 / HET FORMULEREN VAN UW
INFORMATIEVRAAG
Zoeken naar informatie (of dat nu offline of online gebeurt), begint bij het formuleren van uw informatievraag: Wat zoekt u eigenlijk? De aard van de gezochte
informatie bepaalt namelijk grotendeels waar u het beste kunt gaan zoeken en
met welke trefwoorden u het meeste succes zult hebben bij zoekmachines.
Het omschrijven van een informatievraag is minder rechtlijnig dan het lijkt.
Zoekmachines zoeken namelijk uitsluitend op de letterlijke zoekterm(en) die u
opgeeft; niet automatisch ook op synoniemen, spellingsvarianten, bredere termen enzovoort. Onjuiste keuze van trefwoorden levert daarom een ongewenst of
onvolledig resultaat op!
Met het trefwoord ‘faillissementsrecht’ vindt u bijvoorbeeld geen documenten
waarin het woord ‘insolventierecht’ gebruikt wordt en met trefwoord ‘failissementsrecht’ vindt u slechts die documenten waarin exact dezelfde typfout
gemaakt wordt. Zoekmachines kennen de betekenis van woorden niet; gezocht
wordt slechts op de opeenvolging van lettertekens. We komen daar in het hoofdstuk over zoekmachines op terug.
Ook het doel van uw onderzoek is van belang. Door namelijk vóór het zoeken te
bedenken wát u eigenlijk gaat zoeken, kunt u de plaats waar u moet gaat zoeken, bepalen. Dat werkt op het web niet anders dan in de materiële wereld. Als u
een telefoonnummer nodig heeft, dan haast u zich immers niet naar de openbare
bibliotheek, maar dan pakt u het telefoonboek. Online is dat precies zo. Om de
definitie van een woord te achterhalen is Google niet de eerst aangewezen website: <www.vandale.nl> helpt u in dat geval beter.
Een heel groot deel van de informatie die het internet de professionele jurist
(kosteloos) te bieden heeft, is te vinden op een handjevol websites. Deze sites
staan beschreven in het tweede deel van dit boek. Het doel daarvan is dat u, de
volgende keer dat u een bepaalde Europese Richtlijn zoekt, niet als een kip zonder kop naar Google gaat, maar onmiddellijk naar de meest geschikte bron: de
website van de Europese Unie.
Indien u een (juridische) informatievraag heeft die niet via de tien belangrijkste
Nederlandse juridische websites te beantwoorden is, dan loont het zich om
(voordat u naar Google gaat) eerst te bedenken welke instanties zich bezighouden met het onderwerp waarnaar u zoekt. Tien tegen één dat de websites
van die instanties u van dienst kunnen zijn.
2
13
Zoekt u bestuursrechtelijke jurisprudentie? In het geval van bestuursrechtspraak
ligt zoeken op de website van de Raad van State bijvoorbeeld voor de hand.
En waar anders is de Raad van State online te vinden dan via
<www.raadvanstate.nl>? Zoekt u een Algemeen Plaatselijke Verordening van de
gemeente Rotterdam? Als die via <www.rotterdam.nl> niet te vinden is, dan vindt
u ‘m waarschijnlijk nergens!
Heel vaak zult u (zeker als u het web vaker gebruikt) niet lang na hoeven te denken over mogelijke vindplaatsen van informatie.
Vraag betreft
Telefoonnummer
Bestuursrechtelijke jurisprudentie
APV gemeente Rotterdam
Wat is de bron?
Telefoongids
Raad van State
Gemeente Rotterdam
Dus ik surf direct naar...
Telefoongids.nl
Raadvanstate.nl
Rotterdam.nl
2.1 De structuur van webadressen
Elke pagina en ieder document op het internet heeft zijn eigen unieke adres. De
officiële benaming voor webadressen is Uniform Resource Locator (‘URL’). In
deze paragraaf wordt uitgelegd hoe URL's in elkaar zitten. Als u namelijk een
idee heeft van de logica achter URL’s, dan wordt het vinden van webpagina’s een
stuk makkelijker.
Normaal gesproken bestaan URL’s uit de volgende onderdelen:
1
http://www. – geeft aan dat het HTTP-protocol (HyperText Transfer Protocol,
zie boven) van toepassing is. Dit gedeelte van URL’s is onbelangrijk (en
‘http://’ hoeft u zelfs niet eens in te typen, dat vult uw computer vanzelf aan);
2 de naam van de website – na het voorvoegsel ‘www.’ volgt de naam van de
website. Uit die naam is meestal goed af te leiden van wie de website is
(‘Heineken.nl’) of wat het onderwerp van de site is (‘Puppy.nl’);
3 .nl, .com, org, .net – na de naam van de site volgt de zogenoemde ‘top-level
extensie’. Deze extensie kan nietszeggend zijn (.com, .net, .info, .biz), maar
kan ook de geografische oorsprong van de website weergeven (bijvoorbeeld
.nl, .fr, .uk) of iets zeggen over het soort instelling van wie de website is (bijvoorbeeld .gov, .org, .int, .eu, .mil).
2
14
De top-level extensies kunnen dus een indicator zijn voor de herkomst van de
informatie die u online aantreft. Zo is juridische informatie die u aantreft op een
‘.be‘-website is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid Belgische juridische informatie.
Er zijn 247 landen-extensies en 14 anderssoortige extensies. Hierna een paar
voorbeelden.
.be – België
.de – Duitsland
.fr – Frankrijk
.it – talië
.lu – Luxemburg
.nl – Nederland
.an – Antillen
.aw – Aruba
.sr – Suriname
.uk – Verenigd Koninkrijk
.int – betreft een website van een internationale organisatie
.eu – betreft een website van de Europese Unie
.org – betreft een website van een non-profitorganisatie
.edu – betreft een website van een Amerikaanse onderwijsinstelling
.gov/.mil – betreft een website van de Amerikaanse
overheid
.com – is van oorsprong bedoeld om aan te geven dat het
een commerciële website (webwinkel) betreft, maar in de
praktijk betekent het dat een dergelijke site allerlei informatie kan bevatten.
.net, .biz, .info – kan eveneens allerlei informatie bevatten; zegt niets over de herkomst van de website
Meer extensies? Surf naar <www.iana.org>
4 het ‘pad’dat gevolgd wordt binnen de website – indien achter de top-level
domeinextensie een schuine streep (/, ‘slash’, duitse komma) én nadere indicaties volgen, dan betekent dat dat u zich ‘dieper’ in een website bevindt.
Aan de URL ‘http://www.volkskrant.nl/binnenland.html’ is bijvoorbeeld onmiddellijk (zonder naar de pagina in kwestie te hoeven surfen) te zien dat het
gaat om de sectie ‘binnenland’ op de website van de Volkskrant;
5 .html / .doc / .mp3 (enzovoort) – het webadres eindigt vaak met informatie
over het bestandstype (‘formaat’) van het (web)document in kwestie. Dit is
precies zoals met documenten op uw eigen computer: ‘.doc’ is een Worddocument,‘.ppt’ een PowerPoint-presentatie, ‘.xls’ is een Excel-spreadsheet
enzovoort. Hiermee weet uw computer welk programma hij moet aanroepen
om een bestand te kunnen openen.
2
15
De naam van de website en de top-level extensies zijn echter het belangrijkst:
die zeggen vaak iets over het onderwerp of de maker van de informatie en
over het land waar de informatie vandaan komt.
Het webadres als indicator van betrouwbaarheid van gevonden informatie
Bij het bepalen van betrouwbaarheid van op het internet gevonden informatie
kan het webadres een rol spelen. Zo zijn sites van internationale organisaties
(.int) en non-profitorganisaties (.org) over het algemeen betrouwbaarder dan
commerciele sites (.com).
Een verdragstekst afkomstig van de webstek van het Asser Inistituut
<www.asser.nl> of de Verenigde Naties <www.un.int> zal zonder twijfel betrouwbaar zijn. Van belang is dan nog wel te achterhalen hoe actueel de daar
gevonden informatie is. Betreft het de meest recente versie van het verdrag?
2
16
# 3.
STAP 2 / HET VERKENNEN VAN DE INHOUD
VAN HET INTERNET
Als u de door u gewenste informatie niet meteen kunt vinden op websites die u
kent, of als u niet weet waar u moet beginnen met zoeken, dan zult u te rade
moeten gaan bij een zoekmachine.
3
In een ideale wereld zouden zoekmachines precies begrijpen wat uw bedoeling
is en ondanks uw (per definitie beperkte) zoekvragen tóch met de juiste informatie terugkomen. Maar helaas, machines begrijpen u niet.
In dit hoofdstuk staat de systematiek van zoekmachines centraal. Net als in een
reguliere bibliotheek loont het zich om niet lukraak, maar om met enige achtergrondkennis over het systeem van opslag en ontsluiting van informatie te gaan
zoeken.
Er zijn grofweg twee soorten zoekmachines: algemene zoekmachines die ‘het
gehele internet’ doorzoeken (bijvoorbeeld Google, Ilse, Yahoo) en zoekmachines
die één specifieke website of databank ontsluiten (bijvoorbeeld Overheid.nl of
Rechtspraak.nl).
Iedere algemene zoekmachine maakt gebruik van computerprogramma’s die
geheel automatisch het web afstruinen en alle pagina’s die zij op hun weg tegenkomen, indexeren. Deze programmaatjes heten ‘spiders’ of ‘crawlers’. Spiders
herkennen alle zelfstandige naamwoorden die op een bepaalde website voorkomen, pakken die eruit en rapporteren de resultaten aan de zoekmachine. Op die
manier onstaat een trefwoordenlijst (c.q. index), te vergelijken met een trefwoordenlijst achterin een boek.
Hetzelfde geldt voor zoekmachines binnen een bepaalde website. De zoekmachine van Overheid.nl doorzoekt bijvoorbeeld uitsluitend de door de overheid
beschikbaar gestelde overheidsdocumenten en de zoekmachine van
Rechtspraak.nl doorzoekt slechts de binnen Rechtspraak.nl aanwezige jurisprudentie. Deze zoekmachines ontsluiten dus ‘slechts’ alle informatie binnen een
bepaalde website, maar werken technisch bezien op dezelfde manier als zoekmachines die het (gehele) internet indexeren.
Als een trefwoord vaak op een webpagina voorkomt, dan gaat de zoekmachine
ervan uit dat die webpagina veel informatie bevat over en rondom dat trefwoord.
17
Op die manier wordt bepaald welke sites belangrijk zijn en welke niet. Zo zal het
woord ‘recht’ op juridische sites vaak voorkomen en op medische websites minder. Zoekt men in een zoekmachine op het woord ‘recht’, dan staan de door de
zoekmachine geïndexeerde juridische websites bovenaan.
Ctrl-F
Indien er op één bepaalde pagina die u op uw scherm hebt staan (of het nu
een Word-document betreft of een webpagina) een grote lap tekst staat waarbinnen u naar een bepaald woord of een bepaalde zinsnede wilt zoeken, toets
dan Ctrl +F (‘Control Find’) in. Er verschijnt dan een zoekschermpje in uw
beeld. Erg handig!
Bij de modernste zoekmachines, zoals Google, wordt ook gekeken naar het aantal links naar websites die geplaatst zijn op andere websites: hoe meer links er
vanuit het internet naar een bepaalde website verwijzen, hoe belangrijker die
site vermoedelijk is. Als dertig websites met het woord ‘recht’ erin allemaal linken naar één andere website, dan betekent dat blijkbaar dat die ene site een
‘spin in het web’ is. Die site zal bij de zoekresultaten (‘hits’) van Google bovenaan staan.
Zoekmachines halen dus die pagina’s op waarin de door u opgegeven trefwoorden voorkomen. Zijn dat hele specifieke trefwoorden (‘moeder-dochterrichtlijn’),
dan is er een redelijke kans dat u snel vindt wat u zoekt. Zoekt u echter op algemene, veel voorkomende trefwoorden (‘richtlijn’), dan krijgt u te veel treffers.
Zoekmachines zoeken uitsluitend op de letterlijke zoekterm(en) die u opgeeft;
niet automatisch ook op synoniemen, spellingsvarianten, bredere termen enzovoort. Onjuiste keuze van de zoekterm levert een ongewenst of onvolledig resultaat op. Daarom is het belangrijk de woorden waarmee u zoekt goed te spellen
en/of te zoeken op meerdere spellingsvarianten.
3
18
‘Wat u moet onthouden over zoekmachines’
• Zoekmachines zoeken alleen op de precieze lettercombinatie die u intypt.
• Zoekmachines kennen geen woorden, maar slechts opeenvolgingen van letters. Een typfout resulteert in het vinden van documenten waarin diezelfde
typfout is gemaakt.
• Zeer vaak voorkomende woorden zoals lidwoorden en voorzetsels worden
niet door zoekmachines geïndexeerd. Een zoekvraag dient dan ook in
hoofdzaak te bestaan uit zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden, persoons- en plaatsnamen.
• Bij sommige zoekmachines maakt het uit of u hoofd- dan wel kleine letters
gebruikt. Let er daarom op dat u in de regel kleine letters gebruikt, behalve
als u bijvoorbeeld zoekt naar informatie met behulp van zaak- of documentnummers ('Publicatieblad EG, 2002 L 309’). Gebruik dan de voorgeschreven
notatiewijze (hoofdletter L).
• Bij sommige zoekmachines maakt het uit of u een spatie achter of voor uw
trefwoord laat staan. Let er daarom op dat die er niet staat.
• Zoekmachines doorzoeken niet het hele internet, maar slechts de door hen
geïndexeerde (‘gespiderde’) websites of documenten. Als u via een zoekmachine niet kunt vinden wat u zoekt, dan wil dat niet zeggen dat de door u
gevraagde informatie niet bestaat. Zoeken binnen websites van relevante
instanties kan alsnog tot succes leiden. Vraagt u zich bij het gebruiken van
een zoekmachine af: welke verzameling informatie doorzoekt deze zoekmachine eigenlijk?
• Zoekmachines hebben allemaal een eigen gebruiksaanwijzing, die meestal
te vinden is onder de link ‘Help’. Zeker als u niet bekend bent met de zoekmachine of portaalsite, is het aan te raden eerst de helppagina's te raadplegen. De tijd die u hierin investeert, verdient u via betere zoekresultaten
terug. Gebruik een minuut om een uur te besparen!
• Voor actuele informatie, zoals het nieuws, moet u niet bij een zoekmachine
zijn. De kans dat dergelijke berichten zo kort na publicatie reeds door zoekmachines geïndexeerd zijn, is klein. U kunt zich voor nieuws beter tot
gespecialiseerde nieuwssites wenden.
• Lees goed wat er bij de verschillende vakken (‘velden’) en knoppen van de
zoekmachine staat. Het maakt wat uit of u ‘zoekt in de titel’ of ‘zoekt in de
tekst’ van documenten!
3
19
3.1 Google
Er zijn honderden zoekmachines die het internet ontsluiten. Veel van deze zoekmachines doen hun werk uitstekend. Desondanks hebben wij ervoor gekozen om
in dit boek slechts één algemene zoekmachine te behandelen: Google,
<www.google.com>.
Google is namelijk niet voor niets de meest gebruikte zoekmachine ter wereld –
het is zonder twijfel de beste en makkelijkste zoekmachine van dit moment, vanwege zijn snelheid en de hoge mate van relevantie van de gevonden sites.
Google werd in 1998 opgericht door twee studenten van de Universiteit van
Stanford (VS). De naam ‘Google’ is afgeleid van het woord 'googol', de term die
wiskundige Edward Kasner in 1938 bedacht voor een 1 gevolgd door honderd
nullen.
De belangrijkste Zoekopties van Google
U kunt natuurlijk gewoon (min of meer lukraak) uw trefwoorden in het zoekveld
op de homepage van Google intypen. Negen van de tien keer werkt dat goed en
vindt u (zelfs) op die manier wat u zoekt.
Is dat niet zo, dan kan dat twee redenen hebben: de door u gezochte informatie
zit niet tussen de zoekresultaten (‘hits’), of er zijn veel te veel zoekresultaten om
allemaal te kunnen bekijken. In het eerste geval dient u verder te zoeken met
andere trefwoorden: wellicht dat die wél iets opleveren. In het tweede geval kunt
u Google’s geavanceerde zoekfunctie gebruiken.
U vindt deze functie door rechts naast het zoekveld op de homepage te klikken
op ‘geavanceerd zoeken’
‘Eenvoudig’ zoeken via het zoekveld op de homepage van Google
3
20
Via het formulier dat u op de ‘Geavanceerd zoeken’-pagina aantreft, kunt u uw
zoekresultaten inperken, door bijvoorbeeld taal, domein (.nl/.com/.edu enzovoort), bestandsformaat en termen die wel of niet op de pagina mogen voorkomen, te definiëren.
3
Geavanceerd zoeken met Google
Zo kunt u Google gebruiken om slechts één bepaalde website te doorzoeken,
door het adres van de homepage van de website die u wilt doorzoeken, te zetten
in het veld ‘alleen resultaten weergeven van de site of het domein’. Vult u daar
bijvoorbeeld ‘europa.eu’ in, dan doorzoekt u enkel en alleen de website van de
Europese Unie.
Een andere handige functie van Google is het zoeken naar afbeeldingen. Op de
homepage van Google ziet u boven het zoekveld een link met de naam
‘Afbeeldingen’. Klikt u daarop, dan kunt u zoeken naar plaatjes, illustraties en
foto’s (het woord zegt het eigenlijk al). Ook deze optie beschikt over een
Geavanceerd zoeken-functie, waar u uw zoekresultaten kunt inperken op bijvoorbeeld kleur en formaat.
Ten tweede ziet u onder het zoekveld de op het eerste gezicht raadselachtige
knop ‘Ik doe een gok’. Geeft u een trefwoord in en drukt u op die knop, dan surft
u direct naar de website die anders als eerste in de lijst van treffers zou hebben
gestaan.
Tot slot iets over twee elementen van de zoekresultaten die Google u voorschotelt. Achter iedere treffer die u bij het zoeken met Google te zien krijgt, ziet u
altijd een linkje met de tekst ‘Gelijkwaardige Pagina’s’ en een linkje met de tekst
‘In Cache’ staan.
21
Een willekeurig zoekresultaat uit de 4,3 miljard webpagina’s die Google geïndexeerd heeft
3
Door op ‘Gelijkwaardige Pagina’s’ te klikken zoekt Google automatisch naar (wat
hij beschouwt als) verwante pagina's.
Klikt u op 'In Cache', dan komt u terecht bij een kopie van de gevonden website,
zoals Google die in zijn database heeft opgeslagen. Het voordeel hiervan is dat
een pagina bij Google nog beschikbaar is, indien de originele pagina om wat
voor reden dan ook van het web verdwenen is.
Zoeken met Google spreekt, zoals gezegd, eigenlijk voor zich. Veel lastiger is het
effectief gebruiken van minder geavanceerde zoekmachines – die in de overgrote
meerderheid zijn.
Voor gevorderden: de Google Toolbar
Na installatie van de Google Toolbar in uw browser (gratis, ga naar
<http://toolbar.google.nl/>) hoeft u niet meer steeds (actief ) naar de website
van Google toe, om uw zoekvragen uit te voeren. U hoeft na installatie van de
‘Toolbar’ namelijk nog slechts een woord dat u aantreft op een website te
selecteren en op ‘zoek’ bovenaan uw scherm te klikken. Handig voor wie vaak
zoekt.
3.2 Waarom Google veel juridische informatie
niet kan vinden
Het onzichtbare web is de wereld van websites die niet door zoekmachines geïndexeerd kunnen worden en die daardoor buiten het bereik van de standaard
zoekmachines op het internet vallen.
Hiervoor werd kort uitgelegd hoe zoekmachines het web indexeren: middels
‘spiders’ die van hyperlink naar hyperlink springen en trefwoorden halen van alle
pagina’s die zij op hun weg tegenkomen.
22
Nu wil het feit dat lang niet alle internetpagina’s via hyperlinks bereikbaar zijn.
Neem de online telefoongids: er is weliswaar een hyperlink naar <www.telefoongids.nl>, maar er zijn geen hyperlinks naar alle individuele telefoonnummers die
de telefoongids bevat. Met Google kunt u dus de online telefoongids vinden,
maar u kunt met Google niet naar telefoonnummers zoeken, omdat de spiders
van Google de telefoongids niet ‘in kunnen’.
3
Hetzelfde geldt voor catalogi van bibliotheken. Met Google kunt u de website van
een bibliotheek localiseren, maar niet zoeken in de bibliotheekcatalogus zelf.
Want daar kan Google niet bij.
Dit soort databanken worden het onzichtbare Web genoemd, omdat deze niet
geïndexeerd kunnen worden door de grote zoekmachines. De omvang van het
‘onzichtbare’ web wordt zelfs talloze malen groter geschat dan het ‘zichtbare’
web.
Andere voorbeelden van voor Google onvindbare informatie zijn de ontelbare
intranetten en tienduizenden elektronische tijdschriften waartoe alleen abonnees toegang krijgen, evenals ‘dynamische’ informatie zoals ANWB file-meldingen, NS treintijden of real time beurskoersen. Om deze informatie te kunnen
bereiken, moet u dus gaan zoeken in de desbetreffende databanken zelf.
Voor u als jurist is dit van vitaal belang, want juist voor u bevat het onzichtbare
web de nuttigste informatie. De wettendatabank van Overheid.nl en de jurisprudentie van Rechtspraak.nl behoren namelijk tot deze categorie. Evenals vrijwel
alle andere verzamelingen jurisprudentie (EHRM, HvJEG enzovoort) en databanken als het Octrooiregister of de Kamer van Koophandel.
Het heeft met andere woorden geen zin om met Google naar wet- en regelgeving
te gaan zoeken. Hiervoor moet u direct bij de bron zijn, dat wil zeggen bij de wettenzoekmachine van Overheid.nl: <http://wetten.overheid.nl/>.
Als jurist loont het zich om te leren waar Abraham de mosterd haalt. Daar gaat
deel 2 van dit boek over.
3.3 Zoeken binnen websites
Vrijwel iedere zichzelf respecterende website heeft een eigen zoekmachine.
Het probleem met deze zoekmachines is echter dat deze meestal een eigen taal
spreken (de Booleaanse Logica), dat de ene zoekmachine die taal weer nét even
23
anders spreekt dan de andere en dat uw zoekvraag (‘query’) jammerlijk mislukt
als u taalfouten maakt.
Op het eerste gezicht lijken alle zoekmachines op elkaar. Of het nu om de zoekmachine van de online boekwinkel Amazon.com gaat, of om commerciële internetzoekmachines zoals Google: het draait steeds om een zoekveld waarin zoektermen ingetypt kunnen worden. Maar schijn bedriegt!
In de evolutie van zoekmachines worden grofweg twee generaties onderscheiden. De eerste generatie zoekmachines werkt met zogenoemde Booleaanse
operatoren (AND, OR en NOT, waarover hierna meer). Tot deze eerste generatie
zoekmachines behoort bijvoorbeeld de Nederlandse wettenzoekmachine
<http://wetten.overheid.nl> en de zoekmachine voor officiële overheidspublicaties, <www.overheid.nl/op>.
Modernere zoekmachines vullen de Booleaanse operatoren automatisch voor u
in. Zoeken met deze zoekmachines is makkelijk en snel. Maar helaas zijn deze
geavanceerde zoekmachines in de minderheid.
Een ander goed voorbeeld van het verschil tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ zoektechnologie, is het feit dat het bij eerste generatie zoekmachines verschil maakt of u
hoofdletters of kleine letters gebruikt en zelfs of er spaties voor of achter uw
zoekterm staan. De zoekmachine van het Europese Hof van Justitie bijvoorbeeld
(<http://curia.eu.int>, zie verderop in dit boek) vindt geen arresten als u achter
uw trefwoord of zaaknummer per ongeluk een spatie laat staan.
De beste tip in dit geval is om goed op te letten. Bekijk voordat u een zoekmachine gaat gebruiken die u nog niet kent, eerst even op de link ‘help’, ‘zoektips’ of
‘handleiding.
Internetportalen
Naast zoekmachines zijn startpagina’s (portaalsites) de beste sites om een
zoektocht naar informatie op het internet te beginnen. Portaalsites, ook wel
virtual libraries, subject catalogues of onderwerpsgidsen genaamd, zijn door
experts samengestelde en geordende overzichten van webpagina’s op één of
meerdere specifieke onderwerpsgebieden. Portaalsites bestrijken over het
algemeen minder webpagina's dan zoekmachines, maar zijn door de menselijke selectie vaak beter van kwaliteit. De opgenomen links zijn bovendien vaak
voorzien van een beschrijving en evaluatie.
3
24
Meestal vindt u op de homepage van portaalsites een klein aantal zeer brede
categorieën. Klikt u op zo'n categorie, dan krijgt u een overzicht van subcategorieën binnen die categorie te zien. Elke subcategorie bevat ook weer specifiekere deelonderwerpen. Door dit soort vertakkingen van breed naar specifiek komt u bij steeds preciezere onderwerpen en de daarbij horende websites
terecht.
3
Startpagina.nl (<www.startpagina.nl>) is de bekendste en grootste
Nederlandse portaalsite voor de consument. De nadruk bij Startpagina ligt op
populaire onderwerpen (‘ruimtevaart’) en commerciële informatie (‘tweedehands auto’s’). Voor specifiek juridische informatie is Startpagina geen goed
adres, maar daarmee is de site niet minder nuttig als algemeen naslagwerk.
Startpagina is te vergelijken met de Gouden Gids. De site bevat bevat ruim
1.800 subpagina's, de zogenoemde dochters, waarop per pagina een onderwerp wordt uitgewerkt door het geven van rubrieken met relevante links.
3.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR en NOT
Booleaanse operatoren zijn afkomstig uit de (wiskundige) logica en genoemd
naar de Engelse negentiende eeuwse wiskundige George Boole.
Booleaanse operatoren maken het mogelijk met meerdere trefwoorden tegelijkertijd te zoeken. Dat is handig, want als u zoekt naar Groningse natuurgebieden
is het wel zo makkelijk op ‘Groningen’ en op ‘natuurgebied’ tegelijkertijd te kunnen zoeken: het zoekwoord ‘natuurgebied’ alleen, zal immers heel veel natuurgebieden buiten Groningen opleveren.
De belangrijkste Booleaanse operatoren zijn AND, OR en NOT. Zoals gezegd vullen sommige zoekmachines de operatoren automatisch voor u in. Als u bij
Google ‘natuurgebied Groningen’ intypt, dan interpreteert Google dat automatisch als ‘natuurgebied AND Groningen’.
Als AND wordt geplaatst tussen twee zoektermen, dan wordt er naar documenten gezocht waarin zowel de ene als de andere term voorkomt: zoekopdracht
‘natuurgebied AND Groningen’ levert documenten op waarin zowel het woord
‘natuurgebied’ als het woord ‘Groningen’ voorkomt. Het zwarte vlak in onderstaand Venn-diagram geeft de verzameling documenten aan die dan gevonden
wordt.
25
natuurgebied
groningen
Figuur 5 – ‘AND’
3
Als OR wordt geplaatst tussen twee zoektermen dan wordt naar documenten
gezocht waarin óf het ene óf het andere woord voorkomt: zoekopdracht ‘natuurgebied OR Groningen’ levert documenten op waarin ten minste één van beide
trefwoorden voorkomt:
natuurgebied
groningen
Figuur 6 – ‘OR’
Als NOT wordt geplaatst tussen twee zoektermen, dan wordt gezocht naar documenten waarin het eerste zoekwoord voorkomt, maar worden documenten waarin tevens het tweede zoekwoord voorkomt, weggelaten. Met NOT geeft u dus aan
dat een zoekterm niet in een pagina voor mag komen. ‘Natuurgebied NOT
Groningen’ levert een lijst met treffers op waarin alle natuurgebieden van de
wereld buiten Groningen mogen voorkomen.
natuurgebied
groningen
Figuur 7 – ‘NOT’
AND is, zoals u wellicht aanvoelt, de nuttigste Booleaanse operator. De andere
twee zult u in de praktijk nooit gebruiken; wij noemen OR en NOT hier eigenlijk
slechts voor de volledigheid.
26
Booleaanse operatoren moeten bij veel zoekmachines in hoofdletters getypt
worden. Maar niet bij allemaal. En om het ingewikkelder te maken dan nodig is,
gebruiken veel zoekmachines nét even andere Booelaanse operatoren.
Naast AND, OR en NOT kan dus voorkomen: and, or, not. Maar ook: EN, OF, NIET
(in het geval van Nederlandse zoekmachines). Hierbij dient herhaald te worden
dat het lezen van de vrijwel altijd bij zoekmachines geboden ‘Help’-pagina tot
aanbeveling strekt (zie onderstaand voorbeeld).
3
27
Het komt vaak voor dat zoekresultaten tegenvallen. En eigenlijk zijn er geen
andere vuistregels te geven om dit te verbeteren dan: wees creatief (probeer verschillende combinaties van trefwoorden, denk na op welke sites u het best
terecht kunt) en let goed op (lees de gebruiksaanwijzingen op het scherm, sla
acht op spelling van trefwoorden en dergelijke).
Vraagt u zich, indien u bij het zoeken geen of te weinig treffers krijgt, bovendien
af waaróm dat zo is. Heeft u een spelfout gemaakt? Een hoofdletter gebruikt, of
een spatie laten staan? Is uw trefwoord te breed, of juist te eng? Het feit dat u
geen documenten vindt die naar uw zin zijn, wil vaak nog niet zeggen dat de
documenten die u zoekt er niet zijn!
Phrase search
Erg praktisch en makkelijk is het zoeken op precieze zinnen, zinsneden of
combinaties van woorden. Dit wordt ‘phrase searching’ genoemd. Door het
plaatsen van aanhalingstekens voor en achter een aantal zoektermen wordt er
gezocht op die exacte woordcombinatie. U vindt dan alleen die documenten
waarin alle zoektermen in de opgegeven volgorde aanwezig zijn.
Zoekt u bijvoorbeeld op ‘Europees parlement’, dan krijgt u pagina’s voorgeschoteld waarin ook echt de term ‘Europees parlement’ voorkomt. Er wordt
dan dus niet gezocht naar documenten waarin de woorden ‘Europees’ en
‘parlement’ los van elkaar voorkomen.
3
28
# 4.
STAPPEN 3 EN 4 /
EVALUATIE VAN GEVONDEN INFORMATIE
EN HET BEWAREN VAN TEKST
4.1 Evaluatie van gevonden informatie
We hebben de eerste en tweede stap van een systematische zoektocht naar
informatie op het internet besproken: het formuleren van de zoekvraag en het
(be)zoeken van websites. Stap 3 bestaat uit het evalueren van de gevonden
informatie.
Het web biedt juridische professionals veel en makkelijk te vinden informatie van
over de hele wereld. Maar omdat er zoveel informatie beschikbaar is en omdat
iedereen zelf vrijwel anoniem informatie kan publiceren op het internet, is het
noodzakelijk om verkregen informatie voortdurend te kritisch te evalueren op
herkomst, objectiviteit en actualiteit.
Hierin verschilt het internet van een reguliere bibliotheek (waar de evaluatie van
informatie echter vóór aankoop, door bibliothecarissen en vakreferenten is uitgevoerd). Indien u informatie tegenkomt waarvan u de betrouwbaarheid betwijfelt,
is er een aantal criteria op grond waarvan u die kunt inschatten.
Herkomst
De auteur is, naast de feitelijke beoordeling van de inhoud van de gevonden
informatie (taalgebruik, presentatie enzovoort), waarschijnlijk de belangrijkste
maatstaf. Indien de auteur een 'grote naam' is, dan is de informatie hoogstwaarschijnlijk betrouwbaar. De kans is echter groot dat u de auteur van het stuk niet
kent.
In dat geval kunt u kijken naar de context van de informatie. Welke organisatie is
verantwoordelijk voor de informatie?
Rechtspraak.nl wordt bijvoorbeeld verzorgd door de Rechterlijke Macht zelf en
Justitie.nl door het ministerie van Justitie. In dat soort gevallen kan vrijwel klakkeloos van de autoriteit van informatie worden uitgegaan.
Dit maakt de websites van vrijwel alle op juridisch gebied bekende en gewaardeerde organisaties tot goede startpunten van zoekacties.
4
29
Twijfelt u, zoek dan naar de link ‘about us’, of ‘over deze website’ (of iets dergelijks). Staat een dergelijke link er niet, c.q. is dergelijke informatie over de herkomst niet te vinden, dan is de informatie op de website waarschijnlijk onbetrouwbaar! Dit komt echter zelden voor.
Objectiviteit
De instelling of auteur die voor de informatie verantwoordelijk is kan weleens
een bepaalde invalshoek of mening vertegenwoordigen die niet 'neutraal' is.
Soms blijken op het eerste gezicht betrouwbare wetenschappelijke artikelen
eigenlijk uitsluitend reclame te maken voor een bepaald product of een bepaalde
dienst, blijkt een wetenschapper een betoog te houden dat door de rest van de
wetenschappelijke wereld als 'kul' zou kunnen worden afgedaan, of blijkt een
auteur er een (zeer) eenzijdige (politieke?) mening op na te houden.
Wordt er een betoog gehouden waarbij meningen of zienswijzen tegen elkaar
afgezet worden of wordt één bepaalde zienswijze besproken? Hangt de auteur
een algemeen geaccepteerde theorie aan of wijkt hij daarvan af? Objectiviteit is
dus ook een criterium.
Actualiteit
Wat is de ‘publicatiedatum’ van de informatie? Publicatiedatum is voor elektronische informatie een rekbaar begrip, omdat informatie wanneer dan ook veranderd kan worden. Soms staat op een website een ‘Laatst bijgewerkt’-datum of
wordt de datum dat een bericht geplaatst is expliciet vermeld. Vaak wordt echter
geen publicatiedatum genoemd op websites. In dat geval is het extra uitkijken. Is
de informatie actueel genoeg?
U kunt zich, samenvattend, een aantal vragen stellen ter beoordeling van informatie: - Wie heeft het geschreven?
- Met welk doel is het geschreven?
- Voor wie is het geschreven? en
- Wanneer is het geschreven?
4.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie
Tot besluit van het eerste deel van dit boek beschrijven wij graag hoe u elektronische informatie kunt bewaren. Vier methoden worden hieronder beschreven: het
toevoegen van websites aan uw ‘favorieten’, het knippen/plakken van tekst in
een Word-document, het printen van tekst en het op uw eigen computer bewaren
van een webpagina.
4
30
Toevoegen van websites aan uw ‘favorieten’
In feite kan een kind de was doen: u kunt een website die u makkelijk opnieuw
wilt kunnen bezoeken, toevoegen aan uw ‘favorieten’ (of ‘bookmarks’), door
geheel bovenaan uw scherm in uw browser op ‘Favorieten’ (1) te klikken en vervolgens op ‘Toevoegen aan favorieten...’ (2).
4
De links naar de websites die u op die manier bewaart staan allemaal onder de
knop ‘Favorieten’. Wilt u één van die pagina’s opnieuw bezoeken, klik dan op
‘Favorieten’ en vervolgens op de naam van de door u gewenste (eerder aan uw
favorieten toegevoegde) website.
Knippen/plakken van tekst in Word
Een tweede methode om informatie van het internet op uw eigen computer te
bewaren, is het knippen/plakken van tekst in Word. Dat lijkt eveneens makkelijker dan het is. Kopieert u namelijk lukraak een stuk tekst van een webpagina,
dan is de kans groot dat u (zonder dat te zien) tevens elementen kopieert die
zorgen voor een bepaalde layout. Plakt u die tekst ‘zomaar’ in een document,
dan verschijnen hinderlijke inspingingen, marges en randen van tabellen.
De oplossing voor dat probleem is de ‘plakken speciaal’-functie (Word 97+).
31
Dat werkt als volgt:
1 selecteer met uw muis de tekst staan die u wilt bewaren (door op de tekst te
gaan staan, uw linker muisknop ingedrukt te houden en te ‘slepen’);
2 kopieer de geselecteerde tekst door voor ‘Kopiëren’ te kiezen onder ‘Bewerk’
(bovenaan uw scherm), of onder uw rechter muisknop;
3 ga naar of open een Word-document;
4 klik op ‘Plakken speciaal’ onder ‘Bewerk’ bovenaan uw scherm;
5 kies voor ‘Ongeformatteerde tekst’ en klik op ‘OK’.
Printen van webpagina’s
Ook als u een webpagina uitprint (wat met drie muisklikken kan: klik op ‘Print’
onder ‘Bestand’ bovenaan uw scherm en vervolgens op ‘OK’) komt u het probleem tegen dat allerlei (ongewenste) layout-elementen van de webpagina in
kwestie meegeprint worden.
Dit kunt u voorkomen door de tekst voordat u gaat printen eerst in een Worddocument te plakken (en vervolgens vanuit Word te printen).
Het op uw eigen computer bewaren van een webpagina
Als vierde en laatste methode om informatie van het internet te bewaren op uw
eigen computer noemen wij de ‘Bewaren als’-functie die u aantreft door geheel
linksbovenaan uw browser-scherm te klikken op ‘Bestand’. Erg aantrekkelijk is
deze methode niet: op uw computer worden namelijk automatisch alle elementen van de webpagina gekopieerd (inclusief navigatie-menu’s, web-layout enzovoort).
Het bewaren van illustraties / afbeeldingen
U kunt afbeeldingen ‘los’ bewaren door met uw muis op een afbeelding te gaan
staan, op uw rechter muisknop te klikken en voor ‘Afbeelding bewaren als’ te kiezen.
Ook kunt u afbeeldingen kopiëren (en bijvoorbeeld plakken in Word-documenten), door op de afbeelding te gaan staan en onder uw rechter muisknop te kiezen voor ‘Kopiëren’. Vervolgens kiest u in Word voor ‘Plakken’ (onder ‘Bewerken’
bovenaan uw scherm, of uw rechter muisknop).
4
32
4.3 Resumerend
In dit eerste deel van Internet voor Juristen zijn de vier stappen van een structurele zoekactie naar juridische informatie op het web behandeld.
U kunt zoekacties op twee manieren beginnen: door direct naar een website te
gaan waarvan u weet (of kan vermoeden) dat de door u gewenste informatie
aanwezig zal zijn, of door gebruik te maken van een algemene zoekmachine
(zoals Google).
Als u gebruik maakt van de zoekmachines die slechts één website doorzoeken
(zoals de zoekmachines van Wetten.nl, Overheid.nl enzovoort), dan kunnen zoektermen helaas niet (zoals dat bij Google wel kan) ‘lukraak’ worden ingevoerd. Bij
de meeste zoekmachines is het zaak ‘Booleaanse operatoren’ te gebruiken en
eerst even de gebruiksaanwijzing te lezen.
Zoekmachines zijn handige hulpmiddelen bij het zoeken naar informatie. Maar
veel van de miljarden webpagina’s op het web zijn niet zomaar te bereiken. Deze
pagina's blijven onzichtbaar, waardoor men ook wel van het Invisible web
spreekt; dat deel van het internet dat niet door zoekmachines ontsloten is.
Dat komt omdat zoekmachines alleen informatie kunnen indexeren die via hyperlinks bereikbaar is. En de wetten binnen Wetten.overheid.nl en arresten binnen
Rechtspraak.nl zijn niet via hyperlinks bereikbaar, maar uitsluitend via de eigen
zoekmachines van de sites in kwestie.
Zo zult u met Google geen wetten vinden die op Wetten.overheid.nl staan en
geen arresten die op Rechtspraak.nl staan. Deze twee belangrijke juridische
websites zijn voor zoekmachines ondoorgrondelijke, afgesloten databanken.
Maar ook informatie uit commerciële databases (sites waar u moet inloggen),
zoals de juridische databanken van de grote uitgevers, is niet goed vindbaar met
algemene zoekmachines.
Informatie vinden op het web is dus niet slechts een kwestie van goed met zoekmachines om kunnen gaan: het is ook een kwestie van weten waar u moet zijn.
In het tweede deel van dit boek worden dan ook de belangrijkste juridische websites voor de juridische professional in detail besproken.
4
33
Ga naar één van de
belangrijkste juridische
websites (bijv. Wetten.nl,
Rechtspraak.nl, EUR-Lex,
Recht.nl) of ga direct naar
de websites van de bronorganisatie (bijv. OM.nl,
WIPO.int, Asser.nl,
Minez.nl...)
Formuleer uw
informatievraag
en bedenk bij
welke websites
(van organisaties?)
u het beste kunt
beginen met
zoeken
4
Let bij het gebruiken van
zoekmachines die slechts
één website doorzoeken op
de Booleaanse logica
Niet gevonden wat u zocht?
Probeer het via een algemene zoekmachine (bijv.
Google)
Niet gevonden wat u zocht?
Heeft u typfouten gemaakt?
Wellicht lukt zoeken met
synoniemen of andere spellingswijzen? Kunt u andere
trefwoorden bedenken?
Het is mogelijk dat de informatie die u zoekt niet op het
web te vinden is. Dit geldt
vooral voor informatie van
vóór 2000.
Figuur 8 - Systematisch zoeken naar juridische informatie op het internet
Gevonden wat u
zocht? Evalueer
de informatie en
sla eventueel op
35
DEEL 2
websites voor
juristen>
2
36
37
INHOUD
DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET
1
Voorwoord
3
Wat is het internet?
1.1 Inleiding
1.2 De stappen van systematisch zoeken
9
9
11
2 Stap 1: het formuleren van uw informatievraag
2.1 De structuur van webadressen
12
13
3 Stap 2: het verkennen van de inhoud van het internet
3.1 Google
3.2 Waarom Google veel juridische infomatie niet kan vinden
3.3 Zoeken binnen websites
3.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR, en NOT
16
19
21
22
24
4 Stappen 3 en 4: evaluatie van gevonden informatie
en het bewaren van tekst
4.1 Stap 3: evaluatie van gevonden informatie
4.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie
4.2 Resumerend en afsluitend
28
28
29
32
38
DEEL 2 - WEBSITES VOOR JURISTEN
Inleiding
40
5 Wet & Regelgeving
5.1 Parlando
5.2 Officiële Publicaties (Overheid.nl)
5.3 Eerste Kamer
5.4 Staatsblad (Overheid.nl)
5.5 Wetten.nl (Overheid.nl)
5.6 Overige wettensites
5.7 Bewaren informatie van Wetten.nl, Officiële publicaties, Parlando
41
41
43
45
48
49
53
54
6 Jurisprudentie
6.1 Rechtspraak.nl
6.2 Overige Rechtspraaksites
6.3 Bewaren van informatie van Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM
56
56
62
64
7 Verdragen
7.1 Tractatenblad (Overheid.nl)
7.2 Verdragen (Overheid.nl)
7.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken
7.4 Overige verdragensites
66
66
66
67
69
8 Europa
8.1 EUR-Lex
8.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
8.3 Overige Europa-sites
72
72
77
81
9 Commerciële databanken
9.1 Kluwer Navigator Advocaat
9.2 Sdu Wet & Recht
9.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht
9.4. Attendering.nl
84
84
87
90
93
10 Portaalsites
96
11 Citeren van elektronische bronnen
11.1 Vuistregels
11.2 Algemene regels betreffende het citeren van webadressen
11.3 Standaard-verwijsmethode
101
102
104
108
39
DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK
Inleiding
114
12 Het veranderende medialandschap
12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent
12.2 Generatiekloof
12.3 Privacy
12.4 De veranderingen
Geschreven / gedrukte media
Geluid
Beeld
12.5 Conclusie
115
115
116
116
118
118
119
120
121
13 Veilig op het internet
13.1 Bescherm uw computer tegen virussen
13.2 Bescherm uw computer tegen spyware
13.3 Laat uw gegevens niet aftappen
13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om
13.5 Installeer updates van uw software
13.6 Bouw een muur
13.7 Koop geen marktleiders
13.8 Laat zo min mogelijk sporen na
13.9 Maak regelamatig een back-up van uw gegevens
13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken
122
123
125
126
128
130
130
131
132
132
132
14 Onmisbare software
14.1 Antivirus software
14.2 Spyware verwijderings-software
14.3 Firewalls
14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes
14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player
14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader
14.7 Chatten: Windows Live Messenger
14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View
14.9 Software, films en muziek uitwisselen:eMule
14.10 Online onderwijs: Blackboard
134
134
136
137
139
140
141
142
144
145
146
40
INLEIDING
Voor Europa is een apart onderdeel ingeruimd, waarin het Europese juridische
portaal EUR-Lex en de site van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen uitgebreid besproken worden en enkele andere belangrijke Europese
weblocaties kort worden toegelicht.
Ook zal aandacht worden besteed aan een viertal commerciële diensten:
SduWeb, Sdu Commentaar Arbeidsrecht. Kluwer Navigator Advocaat en
Attendering.nl.
Als extra dienst aan de lezers zijn tips of trucs opgenomen. Na de bespreking van
elke site treft u een tip aan die u assisteert bij het gebruik van een site of die u
attent maakt op een nuttig onderdeel van een ervan. Tevens treft u na de hoofdstukken 5 en 6 een paragraaf aan over het bewaren van webadressen en documenten betreffende de in dat hoofdstuk besproken sites. Het zal immers steeds
vaker voorkomen dat er verwezen wordt naar elektronische bronnen en dat juristen die bronnen willen bewaren. Dat blijkt in de praktijk evenwel niet altijd even
makkelijk te zijn als gevolg van uiteenlopende redenen. Daarom wordt in de
betreffende paragrafen kort uiteengezet hoe u webadressen van documenten, of
documenten zelf, beschikbaar op de belangrijkste juridische sites, kunt bewaren.
Tevens komen de zogenaamde juridische portaalsites aan de orde. Dit zijn namelijk centrale plekken op het web via welke u eigenlijk alle andere in dit deel
genoemde sites kunt vinden, naast vaak nog veel meer relevante juridische informatie. Het zijn dan ook ideale startpunten om het juridische web te verkennen.
Dit deel wordt afgesloten met een hoofdstuk over het citeren en bewaren van
(webadressen van) elektronische bronnen. Als steeds meer juridische bronnen
online staan, heeft dat uiteraard tot gevolg dat steeds vaker verwezen zal worden naar deze bronnen. Leo van der Wees, auteur van dit onderdeel, heeft samen
met zijn collega Bert Jaap Koops van de Universiteit van Tilburg een artikel (verwijzing naar noot) geschreven over hoe elektronische bronnen te citeren. In
hoofdstuk 11 treft u een verkorte, maar vooral ook vernieuwde versie aan van dit
artikel.
41
# 5.
WET EN REGELGEVING
Dit onderdeel valt uiteen in wetsvoorstellen en wetten. De eerste drie paragrafen
gaan over Parlando, Officiële Publicaties (Overheid.nl) en de Eerste Kamer. Sites
die besproken moeten worden wanneer het gaat over wetten in aanbouw. De
laatste twee paragrafen behandelen twee onderdelen van Overheid.nl alwaar
wetten in al dan niet geconsolideerde vorm te vinden zijn: het Staatsblad te
vinden onder Officiële Publicaties en de afdeling Wet- en regelgeving, in de
juristenmond beter bekend als Wetten.nl.
5.1 Parlando
5
Parlando is de afkorting van parlementaire documenten. Op de webstek met het
adres <parlando.sdu.nl> vindt u een overzicht van alle parlementaire publicaties
die sinds de laatste werkdag zijn verschenen. Met ‘alle’ wordt in dit geval
gedoeld op de agenda’s van de Eerste en de Tweede Kamer, Kamerstukken met
bijlagen van deze Kamers, Kamervragen, Handelingen en zogenaamde Niet-dossierstukken.
42
Het aardige van deze webstek is de snelheid. Indien op een dag een stuk wordt
geproduceerd, dan wordt het in veel gevallen die zelfde dag ook op de site
geplaatst. Daarnaast is de site zeer compleet omdat niet alleen de Kamerstukken, maar tevens de bijlagen bij die Kamerstukken beschikbaar zijn. In veel
gevallen wordt in officiële kamerstukken vermeld dat bijlagen ter inzage gelegd
zijn bij het Centraal Informatiepunt van de Tweede Kamer. Dat is dan wellicht wel
waar, maar de gemiddelde internetter heeft daartoe geen toegang. Vaak blijkt
dan evenwel dat die bijlage via Parlando te downloaden is. De zogenaamde Nietdossierstukken zijn ook alleen maar toegankelijk via Parlando en niet via een
andere publiek toegankelijke site.
Het intikken van het genoemde adres van deze webstek kan tot enige verwarring
leiden omdat u wordt geconfronteerd met een inlogscherm. U kunt evenwel ook
zonder gebruikersnaam en wachtwoord en zonder ook maar iets te hoeven betalen op Parlando inloggen. U dient daartoe dan op het onderstreepte woord ‘hier’
te klikken. In dat geval kunt u echter niet van de volledige functionaliteit van
Parlando gebruik maken, aldus een tekst op de site. Wat die volledige functionaliteit is wordt niet duidelijk bij het doorspitten van de site en ook niet wat u
als gebruiker precies mist door anoniem in te loggen. In ieder geval kan een
gebruiker zonder gebruikersnaam en wachtwoord gebruik maken van zoekmogelijkheden en is het zoeken niet beperkt tot bijvoorbeeld alleen recente documenten, maar kan men zoeken naar documenten vanaf 1995.
Handig is ook dat deze site, naast de zoekfuncties, de mogelijk biedt een lijst te
laten genereren van de documenten die de laatste dag, de laatste week, de laatste maand of de laatste drie maanden zijn toegevoegd. Als u weet dat recentelijk
een document is verschenen over een bepaald onderwerp, maar u weet geen
nummers die het zoeken naar een document vergemakkelijken, dan laat u een
lijst produceren en dan kunt in deze lijst grasduinen of zoeken met de toetscombinatie ‘ctrl-f’.
Ook aardig zijn de meta-gegevens van documenten die op een overzichtelijke
wijze worden weergegeven. Een klik op bijvoorbeeld de tekst ‘Kamerstuk 20032004’ genoemd bij een document doet u op een pagina belanden met in het kort
de inhoud van het kamerstuk, tot welke rubriek het kamerstuk behoort (bijvoorbeeld milieu), trefwoorden, de vindplaats, de opsteller van het kamerstuk, etc.
Tevens wordt op deze pagina de bijlage bij het kamerstuk vermeld indien daar
sprake van is. Deze is dan als hyperlink opgenomen waardoor u ook direct de bijlage kunt inzien.
5
43
Laatste opmerking over deze webstek betreft het toevoegen aan de Favorieten
van verwijzingen naar Parlando-documenten. Helaas is dat niet mogelijk. Bij elk
bezoek aan Parlando wordt namelijk een nieuwe sessie gestart en de documenten die u tijdens die sessie vindt, krijgen een adres dat gerelateerd is aan die
sessie. Indien u een Parlando-document toevoegt aan uw Favorieten en u wilt dit
document later via die Favorieten opnieuw oproepen, dan wordt weer een nieuwe sessie geopend en kan het document dat verbonden is met de oude sessie
niet meer gevonden worden. Die sessie is immers al afgesloten en kan niet
opnieuw geopend worden. Wilt u gevonden documenten toch bij de hand hebben, dan kunt u deze het beste printen of downloaden naar de eigen PC.
Tip: Het handige van Parlando is dat kamerstukken en andere officiële publicaties vaak de dag van productie reeds via Parlando in te zien zijn en dat bijlagen
bij die publicaties (meestal) altijd ook digitaal beschikbaar zijn.
5.2 Officiële Publicaties, Overheid.nl
Op Overheid.nl treft u een onderdeel aan dat enigszins vergelijkbaar is met
Parlando. Dit onderdeel vindt u onder wat men noemt Offciële Publicaties, een in
5
44
de linker kantlijn genoemde rubriek op deze webstek. Een klik brengt u op een
pagina waarop eveneens parlementaire docuementen vermeld staan, te weten
Kamerstukken, Handelingen, Kamervragen en Agenda’s van beide Kamers.
Vergeleken met Parlando is er een aantal verschillen. Allereerst is Overheid.nl
iets minder actueel. Indien vandaag een document openbaar gemaakt wordt,
staat het vandaag in de meeste gevallen ook op de Parlando-site. Het kan dan
nog wel even duren alvorens hetzelfde document ook op Overheid.nl beschikbaar is. Dat even lijkt echter steeds korter te worden, waarmee het moment
nadert dat Overheid.nl net zo actueel is als Parlando.
Ook is er een verschil in het type documenten dat wordt ontsloten via deze sites.
Op Overheid.nl treft u geen Bijlagen bij Kamerstukken, geen Niet-dossierstukken
en geen Onopgemaakte stukken aan. Aan de andere kant, treft u op Overheid.nl
naast de genoemde parlementaire documenten tevens nog het Tractatenblad,
het Staatsblad, Departementale regelgeving Staatscourant, Uitspraken Raad
voor de Scheepvaart en Algemeen verbindendverklaringen van CAO’s aan.
Naast dit verschil in type documenten kunt op de pagina Officiële Publicaties van
Overheid.nl niet een lijst met recente documenten laten produceren, heeft u
geen meta-data en heeft u iets beperktere zoekmogelijkheden.
Wel kent dit onderdeel van Overheid.nl eveneens het probleem van de sessies.
Dus ook hier kunt u geen documenten toevoegen aan de Favorieten. Daarbij
komt dat het de sessies korter zijn dan bij Parlando waardoor u opnieuw dient te
beginnen als u even de PC verlaat om iets anders te gaan doen. U zult dan de
melding krijgen dat de sessie is afgelopen en een nieuwe sessie dienen te beginnen.
Officiële Publicaties ziet er wel gelikter uit. Parlando is bijna voor-historisch te
noemen, terwijl Overheid.nl een meer eigentijds uiterlijk heeft.
Voor het zoeken in zowel Parlando als in de Officiële Publicaties op Overheid.nl
geldt dat het het meest handig is als u op de hoogte bent van de nummers van
de documenten waar u naar op zoek bent. U zult bemerken dat u in die gevallen
eenvoudig en snel het door u gewenste document op uw scherm hebt staan. Het
zoeken op vrije tekst is geen sinecure in de dagelijks uitdijendende databank van
Overheid.nl.
5
45
Tip: Memories van toelichting bij kamerstukken hebben altijd volgnummer 3.
Dus indien u een kamerstuknummer heeft en u zoekt de memorie van toelichting, vul dan een 3 in bij Volgnummer kamerstuk.
5.3 Eerste Kamer
Op de thuispagina van de Eerste Kamer (<www.eerstekamer.nl>) staat een aantal
rubrieken waarvan Kamerstukken voor deze paragraaf het meest relevant is. In
deze rubriek treft u informatie aan over wetsvoorstellen en aanverwante documenten zoals schriftelijke vragen, moties en brieven.
Wetsvoorstellen
Alle wetsvoorstellen die sinds 1995 bij de Eerste Kamer aanhangig zijn of waren,
zijn op deze site opgenomen. Van de wetsvoorstellen uit de periode 1995-1997 is
alleen een korte samenvatting opgenomen. Sinds 1999 zijn tevens de bij een
wetsvoorstel behorende (Eerste Kamer)documenten opgenomen.
5
46
Indien u op Wetsvoorstellen klikt onder de rubriek Kamerstukken verschijnt een
pagina met een zoekveld via welke u kunt gaan zoeken naar Kamerstukken. U
kunt zoeken op trefwoord en op kamerstuknummer. U hoeft daarbij niet een
compleet woord of nummer in te geven, maar u kunt volstaan met de ingave van
de eerste 5 à 6 letters van een trefwoord of een deel van het kamerstuknummer.
Heeft u geen idee wat voor een trefwoord u zou willen ingeven, vul dan niets in
en klik meteen op 'Zoek'. U krijgt dan een overzicht van alle trefwoorden.
Via de hoofdrubriek Kamerstukken kunt u ook kiezen voor Wetsvoorstellen per
commissie of Wetsvoorstellen per fase. In het eerste geval kunt u bijvoorbeeld
inzien welke wetsvoorstellen in behandeling zijn bij de commissie voor Justitie of
bij de commissie voor Binnenlandse Zaken en Hoge Colleges van Staat. Een klik
op een commissie doet een overzicht verschijnen van wetsvoorstellen die in
behandeling zijn bij die commissie. Een klik op een genoemd wetsvoorstel heeft
vervolgens als resultaat dat u een overzicht krijgt van relevante gegevens
(Kerngegevens, Hoofdlijnen, Documenten in de Eerste Kamer, Behandeling in de
Tweede Kamer).
Kiest u voor Wetsvoorstellen per fase dan verschijnen twee korte lijstjes. Een
getiteld nog bij de Eerste Kamer en de ander afgehandeld door de Eerste Kamer.
Het eerste bevat verwijzingen naar pagina’s waarop wetsvoorstellen staan die
schriftelijk worden voorbereid of die gereed zijn voor een plenaire behandeling.
Het tweede lijstje bestaat uit hyperlinks naar drie pagina’s: wetsvoorstellen aangenomen door de Eerste Kamer, maar nog niet in het Staatsblad geplaatst, wetsvoorstellen ingetrokken tijdens de behandeling in de Eerste Kamer, en tot slot,
wetsvoorstellen verworpen door de Eerste Kamer.
Schriftelijke vragen
Eerste Kamerleden hebben het recht schriftelijke vragen te stellen aan leden van
de regering. Deze vragen worden via de voorzitter van de Eerste Kamer gesteld.
De vragen worden met het door de regering gegeven antwoord gedrukt als
Aanhangsel van de Handelingen. Sinds Prinsjesdag 1998 kunt u deze
Aanhangsels op de site van de Eerste Kamer terugvinden. De Aanhangsels zijn
per vergaderjaar gesorteerd op de datum waarop de Griffie deze heeft doorgezonden naar de regering. U kunt naar vragen zoeken middels trefwoord of vergaderjaar. In het eerste geval kunt een onderwerp of de naam van een kamerlid
ingeven. Geeft u niets in en klikt u op Zoek dan krijgt u een overzicht van onderwerpen en namen van kamerleden. Voor het zoeken naar vergaderjaar treft u een
lijstje aan met links naar vergaderjaaroverzichten van schriftelijke vragen.
5
47
Moties
In moties worden meningen en verzoeken van de Tweede of Eerste Kamer vastgelegd. Over moties wordt gestemd. Pas als de kamermeerderheid vóór stemt,
heeft een motie politieke betekenis.
Bewindslieden zijn overigens niet verplicht een aangenomen motie uit te voeren.
Jaarlijks wordt in de begroting gerapporteerd wat er met de aangenomen moties
is gebeurd.
Ieder kamerlid kan in de plenaire vergadering een motie indienen over een
onderwerp dat aan de orde is. Om in behandeling te komen moet zij door ten
minste vier andere leden worden ondersteund.
De tekst van een motie komt in de Handelingen en verschijnt ook als afzonderlijk
kamerstuk.
Een motie heeft in de regel vier elementen: een inleiding, een overweging, een
verzoek of oordeel en een formele afsluiting.
Ook naar moties kan men zoeken met trefwoord of vergaderjaar. Dit geschiedt op
dezelfde wijze als hiervoor bij de schriftelijke vragen omschreven.
Naast de zoekopties kent de Moties-pagina nog een viertal verwijzingen naar
andere pagina’s: met kamerbrede steun aanvaarde moties, met moties aanvaard
met 1/3 of minder van alle leden tegen, met verworpen moties met alleen oppositiefracties voor en met ingetrokken moties.
Brieven
In sommige gevallen richt de regering eenzelfde brief aan de voorzitters van
Eerste en Tweede Kamer. Deze brieven worden gedrukt als ‘een-twee’-stuk:
rechtsboven op het stuk staat ‘1/2’. Het betreft brieven over verdragen waarvoor
de Grondwet geen uitdrukkelijke goedkeuring vereist, over de verlenging van
verdragen, over aankondigingen van AMvB's, over verslagen van parlementaire
delegaties, over voorgenomen rechtshandelingen, over de Raad Justitie en
Binnenlandse Zaken EU (JBZ-raad) en over de Europese Conventie.
Deze brieven zijn vanaf Prinsjesdag 1999 opgenomen. Op de pagina met brieven
treft u verwijzingen aan naar jaaroverzichten met brieven.
Naast deze zogenaamde 1/2 stukken verschijnen er ook brieven die alleen als
Eerste Kamerstuk gedrukt worden. De brieven van, of aan de Eerste Kamer hebben geen directe relatie met wetsvoorstellen of nota's. Deze pagina bevat ook
een pagina naar een overzicht van deze Eerste Kamerbrieven.
5
48
Wetgevingsprocedure
Tot slot bevat de hoofdrubriek Kamerstukken een afdeling genaamd Wetgevingsprocedure. Deze afdeling bevat vanzelfsprekend informatie over de totstandkoming van wetten.
U vindt hier informatie over de voorbereiding/indiening van een wetsvoorstel,
over de behandeling in de Tweede Kamer en het vervolg in de Eerste Kamer. Dat
laatste betreft de schriftelijke voorbereiding, het debat, de stemming en de
afkondiging/inwerkingtreding. De afdeling Wetgevingsprocedure bevat tevens
een verwijzing naar een handige schematische voorstelling van de volledige gang
van een wetsvoorstel.
Tip: In de hoofdrubriek Kamerstukken kunt u via de rubriek Per Commissie
eenvoudig en snel achterhalen welke voorstellen in behandeling zijn bij welke
commissie.
5.4 Staatsblad, (Overheid.nl)
Wat betreft wetteksten zouden wij vandaag de dag kunnen volstaan met een
enkele verwijzing naar <www.wetten.nl>. Al weer ruim vier jaar is het via deze site
5
49
namelijk mogelijk zo goed als alle teksten van Nederlandse wet- en regelgeving
te raadplegen. Toch wil ik beginnen met de fase die volgt op het vorenstaande
over wetsvoorstellen; de publicatie in het Staatsblad. Daarna komt Wetten.nl
aan de orde.
Het Staatsblad vindt u op de al eerder genoemde afdeling van Overheid.nl:
Officiële Publicaties. In de linker rij van beschikbare documenten treft u ook het
Staatsblad aan. Het Staatsblad bevat wetten (in formele zin), algemene maatregelen van bestuur en koninklijke besluiten waarbij algemeen verbindende voorschriften worden vastgelegd. Daarnaast worden hier bijvoorbeeld beschikkingen
tot tekstplaatsing en schorsings- of vernietigingsbesluiten van de Kroon gepubliceerd.
5
U kunt de vanaf 1995 verschenen Staatsbladen inzien, waarbij ook hier geldt dat
het wel handig is als u bijvoorbeeld een publicatienummer heeft. Daarnaast gelden dezelfde bezwaren die hiervoor al zijn beschreven. U kunt alleen zoeken
naar dat ene Staatsblad en als u die gevonden heeft kunt u deze niet toevoegen
aan uw Favorieten omdat uw poging een Staatsblad te vinden tijdens een unieke
sessie gebeurde waarbij het gevonden Staatsblad een eenmalig toegekend adres
heeft gekregen dat u niet kunt hergebruiken.
Tip: Indien u een lijst met recente staatsbladen wilt laten genereren door de
zoekmachine van Overheid.nl, Officiële Publicaties dan kunt u volstaan door
een vinkje te plaatsen voor Staatsblad en vervolgens op de Vind-knop te klikken. Deze systematiek werkt ook voor andere officiële publicaties.
5.5 Wetten.nl (Overheid.nl)
De afdeling Wet- en regelgeving van Overheid.nl (weer die site) kunt u bereiken
door op de thuispagina van Overheid.nl op de gelijknamige rubriek te klikken.
U komt er direct als u <www.wetten.nl> ingeeft in de adresregel van uw internetbladeraar (browser). Met het wettenbestand dat de overheid via deze site
beschikbaar stelt geeft zij invulling aan haar wens om wetgeving via internet
voor iedereen raadpleegbaar te maken. Lange tijd was het niet goed mogelijk
om gratis volledige wetteksten te raadplegen. Op deze site kan dit wel. Het gaat
hierbij om de teksten van geldende wet- en regelgeving vanaf 1 mei 2002 en de
wet- en regelgeving die na deze datum is vervallen. Hierbij dient u er op attent
te zijn dat de site in de loop van de jaren (na 2002) steeds uitgebreider is
geworden, hetgeen betekent dat de voorrraad documenten niet voor alle
50
regelingen terug gaat tot mei 2002. Op dit moment, half 2006, bevat de site
Verdragen (vanaf 1 januari 2005), AMvB’s en andere Koninklijke Besluiten,
Ministeriële regelingen (vanaf 1 mei 2003), Beleidsregels en circulaires,
Regelingen Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisaties (PBO’s), Zelfstandige
Bestuursorganen (ZBO’s) en andere openbare lichamen voor bedrijf en beroep
(OLBB’s, vanaf 1 mei 2005), en Reglementen van de Staten-Generaal. Hiernaast
staat onder in de blauwe balk de Europese / Decentrale regelgeving. Dit doet
suggereren dat Overheid.nl ook Europese regelgeving bevat maar dat was op het
moment van het schrijven van dit stuk niet het geval. Het is echter wel de bedoeling dat op termijn alle verwijzingen naar Europese richtlijnen en verordeningen
in het onderdeel Wet- en regelgeving aanklikbaar worden. Decentrale regelgeving bevat de site wel. Hierbij dient u te denken aan regelgeving van gemeenten
en waterschappen.
Wetten.nl biedt u de mogelijkheid de volledige teksten van wet- en regelgeving
te raadplegen. Doet u dat vandaag dan krijgt u de tekst te zien zoals die vandaag
geldig is. Wilt u evenwel de geldende tekst inzien van een regeling op een door u
gekozen datum dan kan dat ook.
Hiernaast zijn er uitgebreide zoekmogelijkheden waarmee u zowel in de tekst
5
51
zelf, als in de bijbehorende wetstechnische informatie kunt zoeken. De wetstechnische informatie bestaat onder meer uit een bronnenoverzicht met betrekking
tot de publicatie en inwerkingtreding alsmede uit verwijzingen naar relevante
Kamerstukken. Met deze zoekfunctionaliteit kunt u zoeken in alle versies (vanaf 1
mei 2002) van wet- en regelgeving en in alle versies van ministeriële regelingen
vanaf 1 mei 2003. U vindt de wetstechnische informatie door, als u de wet of het
besluit op het scherm hebt staan, op het knopje met de ‘i’ te klikken. U vindt
deze knop links bijna bovenaan op het scherm.
De publicaties met nieuwe teksten en wijzigingen worden bij minimaal 95% van
de gevallen binnen 2 werkdagen na publicatiedatum in Wetten.nl verwerkt. Voor
maximaal 5% van de publicaties vindt verwerking binnen 5 werkdagen plaats.
5
Er zitten een paar kleine nadelen aan Wetten.nl. Stel dat u de naam van een wet
kent en daarom besluit gebruik te maken van de optie Volledige titel of afkorting
in het zoekscherm. U dient zicht dan bewust te zijn van het feit dat met volledige
titel de exacte citeertitel wordt bedoeld. Stel u geeft in ‘Auteurswet’ en vinkt
daarbij de voornoemde optie aan dan zal het systeem melden dat het niets
gevonden heeft. De exacte citeertitel is namelijk Auteurswet 1912. Geeft u dat in
dat zult u wel deze wet op uw scherm krijgen. Het is daarom beter de andere
optie Woord(en) uit de titel te gebruiken. Deze optie is standaard en is dus geactiveerd als u <wetten.overheid.nl> oproept. Dat is dus makkelijk. Het voordeel van
het gebruik van deze optie is bovendien dat de gezochte regeling meestal gevonden wordt, en dat daarbij tevens verwante regelingen in de resultatenlijst verschijnen.
Zo heeft het ingeven van ‘Auteurswet’ bij de optie Woord(en) uit de titel en de
standaardkeuze voor documenten (Wetten, AMvB’s en andere Koninklijke
Besluiten, Ministeriële regelingen) het volgende tot resultaat:
Wetten
1. Aanpassingswet Auteurswet 1912, enz. (uitvoering richtlijn auteursrecht en
naburige rechten in de informatiemaatschappij)
2. Auteurswet 1912
3. Wet op de naburige rechten
4. Wijzigingswet Auteurswet 1912
5. Wijzigingswet Auteurswet 1912 (thuiskopie invoering verlengde aansprakelijkheid voor verkopers)
6. Wijzigingswet Auteurswet 1912, enz. (richtlijn Raad van de Europese
52
Gemeenschappen betreffende verhuurrecht, uitleenrecht en bepaalde naburige rechten)
7. Wijzigingswet Auteurswet 1912, enz. ivm richtlijn tot coördinatie van bepaalde
voorschriften betreffende het auteursrecht en naburige rechten op het gebied
van de satellietomroep en de doorgifte via de kabel
AMvB’s en andere Koninklijke Besluiten
8. Besluit bemiddeling muziekauteursrecht
9. Wijzigingsbesluit Besluit ex artikel 16d Auteurswet 1912
Vreemd genoeg verschijnt ook de Wet op de naburige rechten in het lijstje terwijl
in de titel het woord ‘auteurswet’ niet voorkomt. De exacte titel van die wet blijkt
evenwel te zijn Wet van 18 maart 1993, houdende regelen inzake de bescherming
van uitvoerende kunstenaars, producenten van fonogrammen of van eerste vastleggingen van films en omroeporganisaties en wijziging van de Auteurswet 1912.
Hieruit kunt u dan weer opmaken dat het woord ‘titel’ in de optie Woord(en) uit
de titel niet slaat op de citeertitel, maar op de volledige titel.
Ander nadeel van de afdeling Wet- en regelgeving – en trouwens ook van de
afdeling Officiële Publicaties – is dat u de knop Vorige van u internetbladeraar
niet kunt gebruiken. Althans, het gebruik van die knop brengt u niet terug bij de
vorige pagina, maar resulteert (veelal) in pagina’s met foutboodschappen als
‘Waarschuwing: de pagina is verlopen’. U dient binnen de genoemde afdelingen
te navigeren via wat men noemt de broodkruimels. U vindt deze bovenaan het
scherm. Dus als u een wet heeft gezocht en gevonden en vervolgens naar de
wetstechnische informatie (‘i’) bent gegaan, dan treft u bovenaan de pagina de
volgende broodkruimels aan Home < Zoeken < Zoekresultaten < Regeling
< Wetstechnische Informatie. Indien u in zo’n geval terug wilt naar de gevonden
regeling dient u op Regeling klikken in plaats van op de knop Vorige van uw
browser om naar de vorige pagina terug te gaan.
Tip: Als u een wet gevonden heeft op Wetten.nl dan ziet u, als u de tekst voor u
heeft, links boven een ‘i’ staan. Een klik daarop brengt u op een pagina met
wat men noemt wetstechnische informatie met onder andere hyperlinks naar
artikelen die verwijzen naar de regeling die u heeft gevonden.
5
53
5.6 Overige wettensites
Met het vorenstaande weet u zo goed als alles wat u wilt weten over wet- en
regelgeving op internet. Toch willen wij er nog een paar wettensites noemen
alvorens over te gaan naar rechtspraak.
Op de webstek van de Tweede Kamer (<www.tweedekamer.nl>) staat een overzicht van alle aanhangige wetsvoorstellen. Klik rechtsboven op ‘Organisatie’, vervolgens in de linker marge op ‘Griffie’ en u vindt alle op dit moment bij het parlement aanhangige wetgeving.
De Algemene Raad van de Orde van Advocaten wordt met enige regelmaat door
tal van (overheids-)lichamen om advies gevraagd over ontwerp wet- en regelgeving. Deze adviezen zijn, gerangschikt naar onderwerp, raadpleegbaar via de site
van de Orde. U vindt de wetgevingsadviezen onder de gelijknamige rubriek
onder Wet- en regelgeving op <www.advocatenorde.nl>. Daarnaast publiceert
de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) wetgevingsadviezen op zijn
website (<www.nvvr.org>) onder Adviezen en publicaties. Deze adviezen hebben
betrekking op wetsvoorstellen en beleidsvoornemens van de Minister van Justitie
en soms ook op die van andere departementen of instellingen. De site bevat
adviezen die vanaf begin 2000 zijn uitgebracht door de Wetenschappelijke
Commissie van de NVvR. U kunt desgewenst de adviezen downloaden of printen.
En tenslotte zijn ook op de website van de Raad van State diens adviezen te vinden. De site geeft toegang tot Radolex, een zogenoemde legisprudentie-databank waarin alle adviezen van de Raad van State en de nader rapporten zijn
opgenomen, vanaf 1 januari 1998; zowel adviezen over voorstellen van wet als
over ontwerp-algemene maatregelen van bestuur (amvb’s). Het handige van
Radolex is dat de documenten zijn bewerkt en zijn verrijkt met trefwoorden. Dit
betekent wel dat zeer recent openbaar gemaakte adviezen nog niet in Radolex te
vinden zijn. Het toevoegen van deze gegevens kost immers tijd.
Bent u op zoek naar adviesopmerkingen over een bepaald thema (bijvoorbeeld:
overgangsrecht), dan biedt Radolex eveneens uitkomst.
U vindt toegang tot Radolex via het prachtige adres <193.67.145.237>. Wellicht is
het makkelijker te onthouden om op Zoeken te klikken op de thuispagina van de
Raad van State en vervolgens op Adviezen. Onderaan de dan op het scherm
staande pagina staat een verwijzing naar Radolex.
5
54
5.7 Bewaren van webadressen en documenten van Wetten.nl,
Officiële publicaties, Parlando
De belangrijkste wettensites kennen allemaal hun eigenaardigheden betreffende
het bewaren van webadressen of documenten. Zo is het niet mogelijk het webadres van een gevonden wet of regeling op Wetten.nl op de standaardwijze1 toe
te voegen aan de Favorieten. In vergelijking met de vorige editie van Internet
voor Juristen is het toevoegen van een webadres van een wet echter heel veel
simpeler geworden. Indien u een wet heeft gevonden en opgeroepen verschijnt
er namelijk een blauwe knop met daarop het woord bookmark rechtsboven in
het scherm. Om een dieplink naar de voorstaande wet toe te voegen aan uw
Favorieten hoeft alleen maar op deze knop te klikken en vervolgens op OK in het
dan verschijnende kleinere venster. De naam van de wet zoals deze in uw
Favorieten wordt opgenomen wordt keurig voor u ingevuld.
Doordat u een directe verwijzing naar een regeling op Wetten.nl kunt toevoegen
aan uw Favorieten is de behoefte om de volledige tekst van een regeling op uw
eigen computer te bewaren minder groot. Als u een directe link heeft, dan heeft
u met een paar klikken immers altijd de dan geldende tekst op het scherm en
indien u een tekst op de eigen PC bewaart heeft u ‘slechts’ de tekst die gold op
het moment van het bewaren. Heeft u desondanks de behoefte een tekst van
een regeling te bewaren op de eigen computer klik dan na het oproepen op de
afbeelding van het schijfje dat u ziet staan voor de titel van de regeling. Er verschijnt dan een kader waarin u gevraagd wordt een keuze te maken uit bewaren
als HTML (als webpagina die geleverd wordt in een .zip bestand), als RTF (maak
deze keuze als u de tekst wilt (her)gebruiken in een tekstverwerkingsprogramma) of als ASCII (als platte tekst zonder opmaak die geleverd wordt in een .zip
bestand).
Gevonden bronnen in de afdeling Officiële Publicaties van Overheid.nl kunnen
helaas helemaal niet worden toegevoegd aan de Favorieten, zelfs niet via een
omslachtige wijze. Zoals reeds eerder toegelicht zijn bezoeken aan deze onderdelen van Overheid.nl sessiegebonden, wat betekent dat aan gevonden bronnen
toegekende adressen een volgende keer niet meer werken omdat dat dan de
sessie is afgelopen. Deze is namelijk zowel aan tijd gebonden, als aan de browser die u gebruikt. Een nieuw bezoek aan de Officiële Publicaties met een nieuw
opgestarte browser betekent dat tevens een nieuwe sessie wordt opgestart.
Helaas kan een bezoeker niet een oude sessie herstarten en zo alsnog de oude
1 Klikken op Favorieten in de bovenste menubalk van uw browser en vervolgens kiezen voor
Toevoegen aan Favorieten.
5
55
webadressen van de documenten opnieuw gebruiken. U krijgt per bezoek automatisch een nieuw, uniek sessienummer toegewezen. Toevoegen aan de
Favorieten heeft dus geen zin. Een document waarvan u voorziet dat u dat vaak
nodig zult hebben, kunt je in zo’n geval het beste even kopieren naar de eigen
PC. Ook dit kunt u weer op twee manieren doen. Op het moment dat een aanklikbare titel van een document op het scherm staat kunt u daar met de rechter
muisknop op klikken, vervolgens kiezen voor ‘Doel opslaan als’ en dan een
plaats zoeken op uw eigen computer. Ook kunt u eerst het document oproepen
in de Acrobat Reader en dan klikken op het schijfje en vervolgens een plaats zoeken op de eigen computer. In beide gevallen dient er op attent te zijn dat aan de
documenten onduidelijke namen worden toegekend, dus dat u daaraan een voor
u zelf handige naam moet toekennen.
5
Het vorenstaande geldt ook voor documenten gevonden in Parlando; ook sessies
en dus geen mogelijkheid tot toevoegen aan de Favorieten, maar wel de mogelijkheid tot bewaren, waarbij het eveneens verstandig is de te bewaren documenten een duidelijke naam te geven.
56
# 6.
JURISPRUDENTIE
In het geval van rechtspraak is er met name één webstek van belang:
Rechtspraak.nl. Dit hoofdstuk zal dan ook met name tekst en uitleg geven over
die site. Ter afsluiting zal evenwel kort ook enige aandacht besteed worden aan
andere sites met uitspraken.
6.1 Rechtspraak.nl
Rechtspraak.nl is de officiële site van de rechterlijke organisatie in Nederland.
De gerechten zijn gezamelijk verantwoordelijk voor deze site. De uitvoering is in
handen van het Bureau Internet Systemen en Toepassingen Rechterlijke
Organisatie (BISTRO).
6
Het ingeven van het webadres <www.rechtspraak.nl> doet u belanden op de
homepage Rechtspraak.nl. Aan de bovenzijde van de pagina treft u de hoofdrubrieken aan: Wat is rechtspraak?, Naar de rechter, Gerechten, Registers,
57
Actualiteiten, Werken bij, Uitspraken. De eerste twee rubrieken Wat is rechtspraak? en Naar de rechter zijn met name gericht op het niet-juridisch geschoolde publiek. Alle andere rubrieken zijn voor praktijkjuristen meer en minder interessant. In dit hoofdstuk komt alleen de rubriek Uitspraken aan de orde.
Daarnaast behandelen we de nieuwe dienst LJN-index en komen twee onderdelen van Rechtspraak.nl aan de orde die niet voor het publiek zichtbaar zijn, maar
die wel toegankelijk zijn voor advocaten: de databank consistente
Straftoemeting (CST) en het roljournaal.
Uitspraken
In het onderdeel Uitspraken kunt u via de keuze Zoeken in uitspraken zoeken
naar op Rechtspraak.nl gepubliceerde uitspraken. Hierbij is het handig te weten
dat de Hoge Raad reeds vanaf het begin (eind 1999) zo goed als alle uitspraken
op Rechtspraak.nl plaatst. Inmiddels doen de Centrale Raad van Beroep, het
College van Beroep voor het Bedrijfsleven en de Raad van State dat ook. Helaas
lijken de andere instanties een willekeurige selectie te plaatsen. Hierdoor kan
het voorkomen dat in een juridisch tijdschrift belangrijke uitspraken worden vermeld die u niet aantreft op Rechtspraak.nl. Dit is niet alleen jammer, maar vooral
ook vreemd in die gevallen dat mensen werkzaam bij de rechterlijke macht de
selecties aanleveren aan de commerciële uitgevers. Zij geven hun selectie blijkbaar wel door aan deze uitgevers, maar niet aan de site van hun club, de rechterlijke macht. Wat hier ook van zij, inmiddels bevat Rechtspraak.nl wel meer dan
50.000 uitspraken en dat maakt de (nog niet volledige) databank toch waardevol. Dit aantal maakt het vinden van de juiste uitspraak natuurlijk niet makkelijk,
maar Rechtspraak.nl heeft daartoe een uitgebreid en overzichtelijk zoekformulier
gemaakt.
Het uitspraken-zoekformulier maakt het mogelijk te zoeken op drie onderdelen:
landelijk jurisprudentienummer (LJN), zaaknummer en kenmerken.
Het landelijk jurisprudentienummer is een nummer dat u steeds vaker tegenkomt in juridische publicaties. Heeft u dit nummer dan biedt dat uiteraard het
snelste resultaat. Het zaaknummer zal minder vaak bekend zijn, maar kan ook
gebruikt worden in een zoektocht naar een uitspraak. Probleem bij het zoeken
met behulp van het zaaknummer is dat een dergelijk nummer kan bestaan uit
een combinatie van cijfers, letters en andere tekens. Dat maakt de kans op fouten bij de invoer van het nummer groot waardoor u niet de gewenste uitspraak
vindt. Door al die tekens nemen uitgevers ook niet altijd op een juiste wijze de
zaaknummers over in hun uitgaven. Dus als u een nummer overneemt uit een
tijdschrift en de zoekmachine van Rechtspraak.nl geeft geen resultaat, dan zegt
6
58
dat nog niet alles en is het de moeite waard ook op een andere wijze naar dezelfde uitspraak te zoeken.
Weet u noch LJN, noch zaaknummer, dan bent u aangewezen op het onderdeel
Kenmerken. Hier kunt u aangeven dat u wilt zoeken in de teksten van uitspraken,
aangeven van welke instantie u een uitspraak zoekt, de datum nader preciseren,
en aangeven binnen welk rechtsgebied de door u gewenste uitspraak valt.
Na een zoekopdracht krijgt u in de resultatenlijst te zien wanneer een uitspraak
is gedaan, wanneer deze op Rechtspraak.nl is gepubliceerd, welk rechtsgebied
het betreft, wat voor procedure het geweest is en, tot slot, een inhoudsindicatie.
Met name het laatste is uitermate nuttig. U kunt immers door het lezen van deze
indicatie snel een idee krijgen van de kern van een zaak en op basis daarvan
besluiten deze al dan niet te gaan lezen. Deze inhoudsindicatie zult u echter bij
veel oudere zaken nog niet aantreffen. Pas in een later stadium zijn de gerechten
deze indicatie gaan toevoegen en dat is jammer. Bij oudere uitspraken moet u
het dus doen met de eerste regels van de uitspraken die getoond worden in de
resultatenlijst en daar heeft u zo goed als niets aan. De civiele kamer van de
Hoge Raad voegt zelfs pas sinds september 2005 inhoudsindicaties toe aan hun
uitspraken.
Daarnaast zult u bij gebruik van Rechtspraak.nl constateren dat de inhoudsindicaties die er zijn van de verschillende gerechten van magere kwaliteit zijn. Zo
kopieert de Raad van State standaard de eerste regels zoals vermeld onder het
kopje Procesverloop in een uitspraak van de Raad. Daar heeft u misschien soms
iets aan, maar vaak zegt het toch erg weinig. Het College van Beroep voor het
Bedrijfsleven maakt zich er vaak ook makkelijk vanaf. Men komt vaak niet verder
dan de vermelding van de regeling die aan de orde is geweest in een uitspraak:
Mededingingswet, Pensioen- en spaarfondswet, EG-steunverlening akkerbouwgewassen, etc.
Het grootste bezwaar van vele gebruikers van Rechtspraak.nl is naar mening
toch niet het gebrek aan (goede) inhoudsindicaties, maar de onvolledigheid. En
dan doel ik niet op instanties als de Hoge Raad, de Raad van State, de Centrale
Raad van Beroep en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. Die doen het
vandaag de dag kwa aantallen heel goed. Op het publicatiebeleid van de rechtbanken en gerechtshoven is echter nog wel het een en ander aan te merken.
Zeker als ik de uitspraken gepubliceerd op Rechtspraak.nl vergelijk met de uitspraken genoemd in de talloze juridische tijdschriften. Een uitspraak genoemd in
een tijdschrift is naar alle waarschijnlijkheid vaak de moeite waard en zou dus
6
59
daarom eigenlijk ook in Rechtspraak.nl te vinden moeten zijn. Dat is echter lang
niet altijd het geval en dat is jammer. Aannemende dat het gebrekkige publicatiebeleid van hoven en rechtbanken met het ontbreken van menskracht te maken
heeft, zou het wellicht een idee zijn per gerecht een medewerker aan te stellen
die er voor gaat zorgen dat alle (belangrijke) uitspraken zo snel mogelijk gepubliceerd worden, bij voorkeur met goede inhoudsindicatie. Te vrezen valt echter dat
de budgetten van de betreffende gerechten dit niet zal toelaten.
LJN-index
Ondanks de bovengenoemde gebreken is Rechtspraak.nl populair. De kwaliteit
en kwantiteit zijn inmiddels van een dergelijk niveau dat er maar weinig juristen
6
zijn die er geen gebruik van maken. Dat gebruik ziet de lezer van juridische artikelen terug in de noten waar steeds vaker een LJN-nummer achter een uitspraak
vermeld staat. Dit betekent natuurlijk niet dat er geen verwijzingen naar NJ, BNB,
RvdW, BB, KG, etc. meer te vinden zijn. Die zullen altijd blijven. Althans, zeker
daar waar in deze tijdschriften noten aan uitspraken worden toegevoegd. Maar u
snapt wat de gevolgen zijn; soms leest u een artikel met daarin een verwijzing
naar de NJ en wilt u graag even naar de online versie op Rechtspraak.nl. Omdat u
60
makkelijker zoekt in een uitspraak online, maar natuurlijk ook omdat u makkelijk
een stuk tekst kunt knippen uit een online vonnis om dat vervolgens te plakken
in uw eigen document. Aan de andere kant is het zeer wel mogelijk dat u wordt
verwezen naar een interessante uitspraak middels (slechts) het LJN-nummer. In
dat geval wilt u wellicht graag weten of en in welk juridische tijdschrift de uitspraak is gepubliceerd, of dat een tijdschrift is dat voor u toegankelijk is, en of er
wellicht ook een noot aan toegevoegd is.
Tot voor kort was dit niet onmogelijk, maar wel lastig. Vanaf 20 februari 2006 is
dat echter een stuk eenvoudiger geworden. Vanaf die dag heeft Rechtspraak.nl
namelijk een nieuwe dienst gelanceerd: de LJN-index. Dit is een index waarin de
gegevens opgenomen zijn van uitspraken uit meer dan 30 juridische tijdschriften
en de internetsites JOL en Rechtspraak.nl. Voor zover uitspraken die nog niet
hadden, hebben alle uitspraken genoemd in de tijdschriften en websites een
uniek LJN-nummer gekregen. Aan dit nummer zijn vervolgens de zaakgegevens,
de vindplaatsen in de opgenomen tijdschriften en databanken en de gegevens
omtrent annotaties gekoppeld. De teksten van de uitspraken zelf, noch samenvattingen of andere ontsluitingsinformatie treft u niet aan in de index. Daarvoor
bent u aangewezen op de in de LJN-index genoemde bronnen, behalve voor de
uitspraken opgenomen in de databank van Rechtspraak.nl uiteraard. Voor alle
duidelijkheid, u treft dus in de LJN-index ook uitspraken aan die ouder zijn dan
1999, de start van Rechtspraak.nl. Zo zijn bijvoorbeeld van de NJ (Nederlandse
Jurisprudentie) de gegevens van alle hierin gepubliceerde uitspraken vanaf 1965
opgenomen. In totaal meer dan 230.000!
De LJN-index biedt u middels de bovenstaande systematiek dus de mogelijkheid
te kijken of een Rechtspraak.nl-uitspraak is gepubliceerd in een andere databank
of tijdschrift, maar het maakt het ook mogelijk een in een tijdschrift genoemde
uitspraak (zonder LJN) te vinden in Rechtspraak.nl.
Een voorbeeld. U loopt tegen een noot aan waarin verwezen wordt naar de zaak
Scientology tegen Karen Spaink en anderen middels het LJN-nummer: AI5638.
Vervolgens bent u nieuwsgierig of en waar de uitspraak is gepubliceerd en of er
annoaties zijn. U surft naar de LJN-index, geeft het nummer en het resultaat is:
BIE 2004, 57 m. nt. A.A. Q.
IER 2003, 69 m. nt. FWG
NJ 2003, 664
6
61
NJF 2003, 93
Rechtspraak.nl.
Waar vindt u de LJN-index? Simpel. U surft naar <www.rechtspraak.nl>. Aldaar
houdt u de muis op Uitspraken rechts bovenin de knoppenbalk. Vervolgens verschijnt er een blauw kader met daarin onder meer LJN-index. Een klik daarop
brengt u bij deze dienst en u kunt aan de slag. Kost niets, u hoeft zich niet te
registreren, en de bediening is simpel.
Consistente Straftoemeting en roljournaal
Tot slot van dit onderdeel over Rechtspraak.nl aandacht voor twee onderdelen
die voor advocaten toegankelijk zijn. De databank Consistente Straftoemeting
(CST) is ontwikkeld en wordt onderhouden door de rechtsprekende macht en
bevat arresten van de gerechtshoven van na 1 januari 2000 waarbij meer dan vier
jaar gevangenisstraf is opgelegd. De databank beoogt een vergelijking van opgelegde straffen in zwaardere zaken mogelijk te maken.
De arresten worden ontsloten per gekwalificeerd delict waarbij de specifieke
strafmaatverhogende en/of –verlagende kenmerken apart vermeld worden.
Iedere in Nederland toegelaten advocaat kan toegang krijgen tot de databank
CST. Per kantoor wordt één toegangscode met bijbehorend wachtwoord verstrekt
dat door alle medewerkers van het kantoor kan worden gebruikt. Code en wachtwoord kunnen per e-mail worden aangevraagd bij het Bureau internetsystemenen toepassingen rechterlijke organisatie (Bistro): [email protected].
Ook het zogenaamde Roljournaal is uitsluitend door advocaten te gebruiken. In
dit onderdeel dat beschikbaar is op het beveiligde deel van Rechtspraak.nl treft u
een dagelijkse update aan van de handelsrol, u kunt binnen het eigen arrondissement zoeken naar kantoor, procureur, zaak- of rolnummer, partijnaam en roldatum, in andere arrondissementen kunt u zoeken naar zaak- of rolnummer, u
krijgt een overzichtelijk tabblad voorgeschoteld met de historie van een geselecteerde zaak en een apart tabblad met uitgebreide partijgegevens.
Een wachtwoord voor de digitale rol kunt u aanvragen bij de civiele griffie van de
rechtbank in het arrondissment waar uw kantoor gevestigd is. Per kantoor wordt
één wachtwoord uitgegeven waarmee alle medewerkers kunnen inloggen.
Tip: In de LJN-index kunt u ook dieplinken naar uitspraken. U maakt dan een
verwijzing naar een pagina waarop naast een link naar de volledige tekst van
de uitspraak ook staat aangegeven in welke andere tijdschriften en databanken de uitspraak is gepubliceerd. Meer weten?
<http://www.rechtspraak.nl/Uitspraken/LJN-index/Deeplinken/>.
6
62
6.2 Overige Rechtspraaksites
Naast Rechtspraak.nl is er in ons land een aantal andere sites met gratis beschikbare uitspraken. De ruimte ontbreekt om ook deze uitgebreid te bespreken.
Daarvoor verwijs ik dan ook graag naar de rubriek Rechtspraak in de webgids
van Recht.nl (<gids.recht.nl/rechtspraak>). Wel noem ik kort en in alfabethische
volgorde enkele van de meest belangrijke uitsprakensites.
College bescherming persoonsgegevens, uitspraken, adviezen en rapporten
Op de webstek1 van het College bescherming persoonsgegevens (CBP) vindt u
uitspraken, adviezen, en rapporten. Indien deze documenten aanwezig zijn vindt
u deze de onder Themadossiers.
Uitspraken geven het standpunt van het CBP naar aanleiding van concrete verzoeken om beoordeling van rechtmatigheid, om bemiddeling of om de behandeling van een klacht.
Adviezen worden vaak op verzoek opgesteld. Zo kan het CBP om advies
gevraagd worden over voorstellen van wet en algemene maatregelen van
bestuur, die geheel of voor een belangrijk gedeelte betrekking hebben op de verwerking van persoonsgegevens. Het CBP kan ook ambtshalve advies uitbrengen.
Rapporten zijn doorgaans de neerslag van grotere verkennende of ambtshalve
onderzoeken naar de stand van zaken bij de bescherming van persoonsgegevens
bij concrete organisaties.
Commissie gelijke behandeling, oordelen
Iedereen die zich ongelijk behandeld voelt, kan een klacht indienen bij de
Commissie Gelijke Behandeling (CGB). De CGB beoordeelt dan, of de gelijkebehandelingswetgeving is overtreden. Dit is haar belangrijkste taak. Via de
snelzoek-optie op de site van de Commissie gelijke behandeling kunt u eenvoudig de oordelen doorzoeken2. Via de optie uitgebreid zoeken kunt u zoeken via
één of meerdere zoekopties: vrije tekst, jaar en/of nr van het oordeel, discriminatiegrond, trefwoord en/of wetsartikel.
Domeinnaam-jurisprudentie.nl (DomJur, <www.domjur.nl>)
De economische groei en het toegenomen economische belang van het internet
hebben meer en meer gerechtelijke procedures met zich meegebracht. Vooral
rechtsgedingen over domeinnamen, inclusief de inbeslagname van domeinnamen, komen geregeld voor. Daarom is in opdracht van de Stichting Internet
1URL van de CBP-website is <www.cbpweb.nl/>.
6
63
Domeinnaamregistratie Nederland (SIDN) een site opgezet met (informatie over)
uitspraken inzake domeinnaamgeschillen. Het inhoudelijk gedeelte wordt verzorgd door het Tilburg Institute for Law, Technology, and Society (TILT) van de
Universiteit van Tilburg.
Op de DomJur-locatie worden de uitspraken over Nederlandse domeinen zo compleet, snel en overzichtelijk mogelijk beschikbaar gesteld. De site richt zich in
eerste instantie op specialisten. Voor de niet-specialisten is er een overzicht van
veelgestelde vragen.
Juridisch Wetenschappelijk Bureau, Hoge Raad civiele arresten (<www.jwb.nl>)
Evenals Rechtspraak.nl bevat de de webstek van het Juridisch Wetenschappelijk
Bureau (JWB) de volledige tekst van de civielrechtelijke arresten van de Hoge
Raad. U vindt deze in de rubriek Jurisprudentie @ctueel.
De arresten op de JWB-site worden voorzien van trefwoorden, relevante wetsartikelen en een uitgebreide samenvatting. Alle samenvattingen en arresten worden
(sinds begin 2000) opgeslagen in een database met uitgebreide zoekmogelijkheden.
Nederlandse Mededingingsautoriteit, besluiten, mededelingen en
beoordelingen
Op het webadres <www.nmanet.nl> vindt u in de linker kantlijn onder Besluiten
een overzicht van openbare besluiten, mededelingen en beoordelingen uit hoofde van de wetten die de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) handhaaft.
Ook vindt u onder deze rubriek rechterlijke uitspraken waar de NMa bij betrokken is (geweest) en zogenaamde sectorspecifieke besluiten.
OPTA, besluiten en oordelen
Besluiten en oordelen van de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie
Autoriteit (OPTA) zijn beschikbaar op de webstek van deze organisatie. Deze zijn
te vinden door te klikken op de rubriek Besluiten in de horizontale blauwe balk
op de homepage van de OPTA. Het websadres is <www.opta.nl>.
Raden voor Rechtsbijstand jurisprudentiedatabank schuldsanering
Deze jurisprudentiedatabank bevat belangwekkende uitspraken met betrekking
tot de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP). Regelmatig worden uitspraken toegevoegd.
De databank kan doorzocht worden met behulp van verschillende criteria.
Van het resultaat van uw zoekopdracht verschijnen in eerste instantie de kerngegevens en een éénregelige samenvatting van de gevonden uitspraken.
2Via <www.cgb.nl/oordelen.php> komt u direct op de oordelenpagina van het CGB.
6
64
Desgewenst kunt u doorklikken naar de volledige uitspraak.
Het ingeven van het webadres <www.wsnp.rvr.org/frames/fr_bibl.htm> brengt u
bij de WSNP-bibliotheek, alwaar u moet klikken op 'Jurisprudentiedatabank' om
de databank met uitspraken te kunnen inzien.
6.3 Bewaren van webadressen en documenten van
Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM
Het is mogelijk uitspraken opgenomen in de databank van Rechtspraak.nl toe te
voegen aan uw Favorieten. Rechtspraak.nl werkt echter met kaders waardoor de
webadressen van de uitspraken (in de meeste gevallen) verborgen blijven. U
kunt deze adressen evenwel tevoorschijn toveren en aan uw Favorieten toevoegen. U kunt dat op twee manieren doen: op het moment dat u een of meer links
naar uitspraken op het scherm hebt staan, of door middel van het zelf samenstellen van een dieplink naar de uitspraak.
In het eerste geval klikt u met de rechter muisknop op de verwijzing naar de
gewenste uitspraak en kiest u voor ‘Openen in nieuw venster’. Dan verschijnt
een nieuw scherm met daarin de uitspraak en met in de adresregel het webadres. Dat adres kunt u toevoegen aan de Favorieten. Let er daarbij op dat ook in
dit geval de naam van de Favoriet aanpassing behoeft.
In het tweede geval dient u de vaste dieplink van Rechtspraak.nl op te zoeken in
de rubriek Deeplinken naar uitspraken. U vindt deze rubriek in de linker kantlijn
als u een uitspraak op het scherm hebt staan. De dieplink is <http://www.rechtspraak.nl/ljn.asp?ljn=XXNNNN>. Vervolgens vervangt u XXNNNN door het LJN
van de te dieplinken zaak. Daarna voegt u de zaak toe aan de Favorieten op de
gebruikelijk wijze en met het ´foute´adres. Daarna gaat u naar uw Favorieten en
klikt met de rechtermuis op de toegevoegde Favoriet. U klikt op eigenschappen
en achter URL vervangt u het foute adres door het goede; bijvoorbeeld
<http://www.rechtspraak.nl/ljn.asp?ljn=AA6688>. Omslachtig, maar de moeite
waard want de centrale redactie van Rechtspraak.nl garandeert dat deze dieplink
ook op langere termijn nog zal functioneren.
Wilt u de uitspraak naar uw eigen computer kopieren, klik dan na het oproepen
op ‘Bestand’ in de bovenste balk van uw browser en kies voor ‘Opslaan als’, zoek
een plek, geef de uitspraak een voor de hand liggende naam en deze staat in
HTML-formaat (WWW-formaat) op uw eigen PC.
Voor de uitspraken van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
geldt ook dat u een vaste dieplink kunt gebruiken. Deze staat niet op de site
maar wel in deze online editie van Internet voor Juristen:
6
65
<http://curia.eu.int/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=NL&Submit=rechercher&numaff=X-NNN/NN>. Heeft u een uitspraak gevonden met het zaaknummer C-303/98
dan moet u dat nummer achter het webadres plaatsen. Het adres wordt dan
<http://curia.eu.int/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=NL&Submit=rechercher&numaff=C-303/98>. Dit adres verwijst overigens niet direct naar de uitspraak maar
naar een pagina waarop een link naar de uitspraak staat, maar vaak ook de conclusie van de advocaat-generaal en soms ook andere relevante documenten.
Handig dus. In tegenstelling tot de boven beschreven procedure bij
Rechtspraak.nl kunt u de zelf samengestelde dieplink op de gebruikelijke wijze
toevoegen aan de Favorieten. U plakt dus het samengestelde adres in de adresregel van uw browser, klikt op <enter> en vervolgens voegt u de uitspraak toe aan
de Favorieten. Het enige dat u nog even moet doen is de naam van de Favoriet
aanpassen. Standaard staat er in de beschreven procedure RECENTE RECHTSPRAAK – Resultaten. Dat kunt u vervangen door het nummer van de zaak.
Voor het bewaren van een uitspraak op de eigen PC verwijzen wij naar hetgeen
vermeld wordt bij Rechtspraak.nl.
Uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kunnen wel en
niet toegevoegd worden aan de Favorieten. Om met het laatste te beginnen, de
webadressen van gevonden en in de browser opgeroepen uitspraken zijn tijdelijk
en daarmee is het zinloos deze op te slaan. In de resultatenlijst na een zoekopdracht op deze site staat evenwel onder de naam van de uitspraak een afbeelding van een blauwe W van Word of een afbeelding van een A4. Een klik op zo’n
afbeelding heeft tot gevolg dat de uitspraak als Word- of als tekstdocument
wordt getoond met een ander webadres dan wanneer u op de titel van de uitspraak in de resultatenlijst klikt. Dit webadres is niet tijdelijk en kan dan ook op
de reguliere wijze worden opgeslagen.
Het opslaan van de uitspraak op de eigen PC is natuurlijk ook hier mogelijk.
6
66
# 7.
VERDRAGEN
Is het de afgelopen jaren heel snel, heel veel beter geworden op internet met de
ontsluiting van volledige, accurate en betrouwbare wetten en gerechtelijke uitspraken; voor verdragen is dat niet anders. Een tweetal sites (drie diensten)
moet in dit hoofdstuk genoemd worden: Overheid.nl (opnieuw) en het Ministerie
van Buitenlandse Zaken. Daarnaast wordt in de slotparagraaf nog kort gewezen
op enkele weblocaties die in het kader van een zoektocht naar internationaalrechtelijke bronnen van belang kunnen zijn.
7.1 Tractatenblad (Officiële Publicaties, Overheid.nl)
Het Tractatenblad bevat de tekst van en gegevens betreffende verdragen die
Nederland met andere landen of volkenrechtelijke organisaties heeft gesloten of
waartoe Nederland is toegetreden. Tractatenbladen die vanaf 1995, maar voor
1997 zijn verschenen staan in de originele taal, documenten vanaf medio 1997
zijn, indien tweetalig, ook tweetalig opgenomen. U kunt eenvoudig en snel zoeken in de databank van Tractatenbladen door een vinkje te plaatsen voor
Tractatenblad en vervolgens in het rechter deel van het zoekscherm gegevens in
te voeren die de kans groot maken dat u het door u gewenste Tractatenblad
vindt.
Het webadres van de Officiële Publicaties waaronder het Tractatenblad valt, is:
<www.overheid.nl/op/>.
7.2 Verdragen (Wet- en regelgeving, Overheid.nl)
Betrekkelijk nieuw is de rubriek Verdragen in het onderdeel Wet- en regelgeving
van Overheid.nl. U vindt hier de teksten van verdragen (vanaf 1995) gesloten
door het Koninkrijk der Nederlanden en geldend voor Nederland.
Indien een staat de bepalingen van een verdrag toepast, voordat ze in werking
zijn getreden, dan vindt u de tekst van deze bepalingen niet in Wet- en regelgeving terug. Wel kunt u in de wetstechnische informatie vinden in welk
Tractatenblad de tekst is gepubliceerd. Het betreffende Tractatenblad kunt u vervolgens raadplegen via het hierboven beschreven onderdeel van Overheid.nl, de
Officiële publicaties.
Bij verdragen zoekt het programma in de Nederlandse titel van het verdrag en in
de titel in de authentieke taal (als het verdrag oorspronkelijk niet in het
7
67
Nederlands is). Indien aanwezig kunt u zowel de authentieke verdragstekt als de
Nederlandse vertaling inzien.
Middels de bij Wetten.nl omschreven wijze kunt u webadressen van verdragen
eenvoudig toevoegen aan uw Favorieten.
Het webadres van de Verdragen in het onderdeel Wet- en regelgeving van
Overheid.nl is: <wetten.overheid.nl> of <www.wetten.nl>.
Tip: De officiële publicaties en dus ook de Tractatenbladen en de Verdragen
worden op Overheid.nl in PDF-formaat aangeboden. In deze documenten kunt
u zoeken door tegelijkertijd de toetsen ctrl en f in te drukken of door op het
verrekijkertje te klikken. Vanzelfsprekend geldt dit ook voor kamerstukken,
staatsbladen, etc.
7.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken, verdragsgegevens,
verdragsteksten
De verdragsdiensten van Overheid.nl zijn goed te gebruiken in combinatie
met de Verdragenbank van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze databank bevat niet de teksten van verdragen maar onder andere gegevens over
inwerkingtreding, vindplaats en partijen. De Verdragenbank bevatte op het
moment van schrijven van dit stuk informatie over verdragen waarvan vanaf 1990
de teksten gepubliceerd zijn en waarvan Nederland depositaris is. Het gaat in
totaal om ruim 1700 verdragen.
De Verdragenbank is nog niet volledig. De selectie zal geleidelijk worden uitgebreid met oudere verdragen. Vanzelfsprekend worden de gegevens van de meest
recente verdragen meteen toegevoegd.
U vindt de Verdragenbank door op de thuispagina van ministerie van Buitenlandse Zaken <www.minbuza.nl> te klikken op Thema’s > Internationale rechtorde
en dan in de linker kantlijn op Verdragen.
Als u op Internationale rechtorde heeft geklikt dan verschijnt in de linkerkantlijn
naast een verwijzing naar Verdragen ook een rubriek getiteld Verdrags- en publicatiegegevens.
Deze brengt u naar een pagina met daarop onder andere een verwijzing aan naar
de zogenaamde Week- en Maandberichten. In deze berichten vindt u recente
wijzigingen van verdragsgegevens, in afwachting van het verschijnen van een
volgend Tractatenblad. Het verschil tussen deze twee berichten is dat in de
weekberichten alle soorten verklaringen die partijen maken, volledig worden
7
68
gepubliceerd. In de maandberichten wordt alleen vermeld dat er een verklaring is
gemaakt en worden de teksten hiervan niet opgenomen.
Hiernaast treft u op de webstek van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ook
informatie aan over legalisatieverdragen. U komt op dit onderdeel van de site
door op de thuispagina te kiezen voor Reizen en landen > Welkom in Nederland
7
en dan in de linker kantlijn te klikken op legalisatie van documenten. Op de dan
verschijnende pagina vindt u informatie over de legalisatie van documenten voor
gebruik in Nederlanden in de rechter kantlijn ook legalisatie-informatie per land,
de legalisatieverdragen, informatie over de probleemlanden op het gebied van
schriftelijk bewijs, en een brochure over legalisatie. Onder het onderdeel legalisatieverdragen vindt u overigens geen teksten van verdragen, maar overzichten.
Een uitgebreid overzicht en een verkort overzicht van legalisatieverdragen en de
landen die daarbij aangesloten zijn. Daarnaast geeft dit onderdeel van de webstek van dit ministerie informatie over het Apostilleverdrag, het verdrag dat de
legalisatieketen kan verkorten.
69
Tip: In plaats van het bovengenoemde pad kunt u ook het webadres
<www.minbuza.nl> ingeven. U komt dan direct op de verdragenafdeling van het ministerie van Buitenlandse zaken.
7.4 Overige verdragensites
De drie voorgaande sites bieden op het gebied van verdragen zoveel informatie
dat het noemen van een andere sites nauwelijks meer interessant is. Toch wil ik
nog enkele sites noemen die in verband met internationaal recht toch wel eens
de moeite van een bezoek waard kunnen zijn.
Asser Instituut
Veel juridische sites zijn vernieuwd na het verschijnen van de vorige editie van
Internet voor Juristen. Ook die van het het T.M.C. Asser Instituut. Op
<www.asser.nl> treft u eindelijk niet meer die webstek aan met dat amateuristische uiterlijk. Bovendien is de structuur aanmerkelijk verbeterd.
De nieuwe homepage geeft een overzicht van de juridische terreinen waarop het
Asser-instituut actief is. Daarnaast bevat de huidige thuispagina een lijst met
documenten die recentelijk zijn toegevoegd. Een klik brengt de bezoeker direct
bij het toegevoegde document of op een pagina met een verwijzing naar het
document. Altijd makkelijk.
Onderaan de pagina bevindt zich een balk met belangrijke knoppen. Deze knoppenbalk is niet alleen op de homepage beschikbaar, maar op elke Asser-pagina
die men oproept. In de balk treft u onder andere een Search-knop aan. Een zoekmachine ontbrak op de oude site en is nu dus toegevoegd aan de nieuwe.
Handig van de zoekmachine is dat bij activering van de zoekmachine op de
homepage deze er vanuit gaat dat de bezoeker op de hele site wil zoeken, terwijl
een klik op search in bijvoorbeeld het onderdeel European Law de bezoeker in
staat stelt alleen op dat onderdeel te zoeken. Daarnaast kan de zoekopdracht
altijd naar eigen wensen worden aangepast. Flexibel dus.
De Newsservice is ook nieuw. Een bezoeker kan zich gratis op deze dienst abonneren en wordt dan via e-mail op de hoogte gehouden van nieuws, activiteiten
en andere zaken die met het werk van het Asser-instituut te maken hebben.
Als u klikt op een van de onderwerpen op de homepage dan belandt u op een
subpagina met bovenaan een knoppenbalk met per onderdeel verschillende
onderwerpen. Een bijna bij elk rechtsgebied terugkerend onderdeel is Documentation. Indien u dus op zoek bent naar documenten die betrekking hebben op
7
70
European Environmental Law, European Law, International Humanitarian Law,
Private International Law, Public International Law of International Sports Law,
dan is de Asser-site een interessante startsite. Onder Documentation treft u per
rechtsgebied ook verwijzingen aan naar andere internetbronnen. Nieuw is dat u
in deze verzamelingen kunt zoeken en ook nieuw is dat de meeste verwijzingen
werken en dat was op de oude site wel anders.
Hague Conference On Private International Law
Ook de webstek van de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht
<www.hcch.net> dient hier genoemd te worden. Het meest interesante onderdeel
van deze site, die in het Engels en het Frans beschikbaar is, is ongetwijfeld de
lijst met verdragen die zijn opgesteld onder de vlag van deze conferentie. Een
klik op Conventions in de linker kantlijn brengt u op de pagina waar de lijst staat.
Voor meer informatie over de verdragen en voor de volledige (Engelse) tekst
dient u te klikken op de nummers voor de titels. Soms zijn ook vertalingen
beschikbaar. U kunt op Translations om te bezien of dat het geval is.
Internationale organisaties
Tot slot van dit hoofdstuk over verdragen merken wij nog op dat verdragsteksten
natuurlijk in veel gevallen ook te vinden zijn op de websites van de internationale organisaties die (mede) achter het opstellen van die teksten zitten. Zo vindt u
arbeidsverdragen op de webstek van de International Labour Organization
(<www.ilo.org>), (bepaalde) handelsverdragen op de webstek van de United
Nations Commission on International Trade Law (UNCITRAL), verdragen van de
Raad van Europa vindt u in het online Treaty Office van de Raad , etc. Nadeel van
een zoektocht naar verdragen via de websites van internationale organisaties is
dat deze niet altijd uitblinken in duidelijkheid, waardoor een vedragstekst niet
altijd zomaar gevonden is.
Ook heel aardig in dit verband is de United Nations Treaty Collection die te vinden is op het webadres <untreaty.un.org>. Sneu is het feit dat er voor gekozen is
bezoekers te laten betalen voor toegang tot de verdragendatabanken van
Verenigde Naties. De ‘hele’ wereld houdt de Verenigde Naties (VN) in leven en
moet op de koop toe nog betalen voor de producten die in de VN prodcueert.
Tevens bevat de webgids van Recht.nl een verdragenpagina. U vindt deze op het
webadres <gids.recht.nl/verdragen>. Naast de bovengenoemde sites treft u op
deze pagina verwijzingen aan naar organisaties als het International Strafhof, het
Joegoslavië Tribunaal, de International Law Commission van de Verenigde Naties,
7
71
en ook links naar overzichten van verdragen geproduceerd door universitaire
instellingen en verwijzingen naar documenten die informatie geven over verdragen.
7
72
# 8.
EUROPA
Net als in de vorige hoofdstukken zullen wij in dit hoofdstuk over Europa een
paar belangrijke sites uitgebreid bespreken en daarna kort ingaan op een aantal
weblocaties die in ieder geval ook genoemd moeten worden. De keuze voor een
uitgebreide bespreking is voor Europa gevallen op EUR-Lex, het portaal voor het
recht van de Europese Unie, en voor de website van het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschappen.
8.1 EUR-Lex
EUR-Lex, het portaal voor het recht van de Europese Unie, is eind 2004 volledig
op de schop gegaan. Met name het uiterlijk en de (zoek)structuur zijn daarbij
totaal veranderd. De nieuwe homepage van EUR-Lex oogt moderner en iets minder rommelig dan de vorige. Dat is mooi. Vreemd is echter wel dat ruim 1,5 jaar
na de lancering interessante opties nog steeds niet werken. Zowel Geavanceerd
zoeken als Rechtspraak in de linker kantlijn, als Mijn Profiel in de rechter, zijn
nog in ontwikkeling.
8
73
Zoeken
Het oude EUR-Lex kende per documentsoort (richtlijn, Publicatieblad, etc.) één of
meer zoekmachines. Dat was handig omdat de zoekmachines daardoor eenvoudig en overzichtelijk waren. In het vernieuwde EUR-Lex konden wij op het
moment van het schrijven van dit stuk alleen nog maar gebruik maken van
Eenvoudig zoeken en een klik op de gelijknamige tekst deed ons belanden op
een pagina die duidelijk maakte dat alle oude zoekmachines ineengeschoven
waren. Met andere woorden het huidige EUR-Lex kent één zoekmachine die voor
uiteenlopende documenten te gebruiken is. De zoekmachine is daartoe onderverdeeld in 4 onderdelen: algemene zoekactie, zoeken op soort document, zoeken op documentnummer, zoeken op vindplaats.
Om te zoeken met vrije tekst in bijvoorbeeld een richtlijn moet u onder Zoeken
op soort document kiezen voor Wetgeving, vervolgens in de daarop volgende
pagina Richtlijnen en Woorden aanvinken en op de knop Zoeken klikken, en dan
(eindelijk) kunt u de vrije tekst ingeven op een zoekpagina. Een zoekpagina die
overigens van een uitgebreide en duidelijke toelichting wordt voorzien. Dat laatste geldt voor alle zoekpagina’s en dat is een enorme verbetering ten opzichte
van het oude EUR-Lex.
Met de bovenstaande zoekprocedure lijkt het zoeken complexer geworden doordat alle oude zoekmachines samengevoegd zijn. Het is niet meer in een oogopslag duidelijk wat de zoekmogelijkheden per type document zijn. Het kan gelukkig ook sneller. U bent in de zoekmachine namelijk zo op de juiste plek als u in
de linker kantlijn eerst kiest voor een van de genoemde rubrieken (Verdragen,
Internationale overeenkomsten, etc.) Dan verschijnt na die keuze in de linker
kantlijn een nieuwe verwijzing naar het zoeken in die gekozen rubriek. Een klik
op die verwijzing doet u dan op de juiste plek in de zoekmachine belanden om te
zoeken naar verdragen, overeenkomsten, .etc. Alleen bij de rubriek Rechtspraak
verschijnt geen link naar een zoekscherm in de kantlijn.
Jammer is het dat nog niet alle teksten op de Nederlandse pagina´s van EUR-Lex
ook echt Nederlands zijn, maar daar valt mee te leven. De niet-werkende onderdelen wekken meer irritatie op, vooral als deze het leven van de naar EU-recht
zoekende jurist aangenamer lijken te kunnen maken. Zo zijn wij bijvoorbeeld erg
nieuwsgierig naar de nog niet beschikbare dienst die het mogelijk moet maken
een profiel aan te maken. Het zou immers mooi zijn als u als jurist kunt aangeven
welke documenten uit de enorme EU-brij u graag wilt inzien en deze per e-mail
kan laten toesturen. Het is inmiddels wel mogelijk u aan te melden onder Profiel.
8
74
Er verschijnt dan een tekst U bent aangemeld bij EUR-Lex, maar daar is dan ook
alles mee gezegd. Verder gebeurt er niets, geen e-mail, geen telefoontje, niets.
Rubrieken
De verschillende documenten zijn ook zonder zoekmachine te benaderen. Onder
Collecties in de linker kantlijn kunt u kiezen uit Verdragen, Internationale overeenkomsten, Geldende wetgeving, Voorbereidenden documenten, Rechtspraak
en Parlementaire vragen. Daarnaast zijn er twee verwijzingen naar het
Publicatieblad zichtbaar op de homepage.
Publicatieblad
Om met de laatstgenoemde te beginnen; links en rechts kunt u kiezen voor het
Publicatieblad. Een klik links brengt u op een overzichtspagina met daarop verwijzingen naar de meest recente nummers en – onderaan - naar het archief.
Rechts op de homepage staan de meest recente nummers. Een klik op zo’n nummer doet het betreffende nummer onmiddellijk op het scherm verschijnen.
Onder de navigatiebalk onderaan de pagina treft u een verwijzing aan naar het
supplement op het Publicatieblad waarin aankondigingen van aanbestedingen
zijn opgenomen.
Het Publicatieblad van de Europese Unie, dat dagelijks in 20 talen verschijnt,
bestaat uit de L-reeks (wetgeving) en de C-reeks (informatie, voorbereidende
werkzaamheden, mededelingen). De documenten die onder de C-reeks vallen
worden ten dele alleen in elektronische vorm gepubliceerd. De series L en C zijn
in 1968 ingevoerd; daarvoor was er één enkele serie.
Verdragen
De verdragen zijn, met hun bijlagen en protocollen, de primaire bron van het
recht van de Unie. Via de site heeft men toegang tot alle verdragen, te weten:
- de Oprichtingsverdragen: de Verdragen tot oprichting van de Europese
Gemeenschap voor Kolen en Staal (Parijs, 1951), de Europese Economische
Gemeenschap en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Rome, 1957),
Verdrag betreffende de Europese Unie (Maastricht, 1992),
- de Toetredingsverdragen,
- de Verdragen tot wijziging van de Basisverdragen, zoals het Fusieverdrag
(1965), de zogenoemde budgettaire Verdragen (1970, 1975), de Europese Akte
(1986), het Verdrag van Amsterdam (1997), het Verdrag van Nice (2001).
8
75
Internationale overeenkomsten
EUR-Lex bevat alle handelingen die voortvloeien uit de uitoefening door de
Europese Gemeenschappen van hun bevoegdheden op internationaal vlak:
- overeenkomsten die door de Europese Gemeenschappen met derde landen of
internationale organisaties worden gesloten op de gebieden waarvoor zij
bevoegd zijn;
- overeenkomsten die door de lidstaten en de Europese Gemeenschappen samen
worden gesloten op de gebieden waarvoor zij gedeelde bevoegdheden hebben
(gemengde overeenkomsten);
- de besluiten van de gemengde comités, die uit hoofde van een internationale
overeenkomst zijn opgericht en die uit vertegenwoordigers van de ondertekenende staten zijn samengesteld voor het beheer van de overeenkomst.
EUR-Lex bevat tevens een link naar het gegevensbestand overeenkomsten dat
door de Raad van de Europese Unie wordt beheerd.
En, zoals hiervoor reeds beschreven, bent u in deze rubriek, dan is in de linker
kantlijn de verwijzing Internationale overeenkomsten verschenen. Dit is een verwijzing naar een zoekpagina inzake internationale overeenkomsten.
Geldende wetgeving
De rubriek Geldende wetgeving geeft toegang tot alle rechtsinstrumenten die
door de Europese instellingen overeenkomstig de bepalingen van de verdragen
zijn aangenomen, te weten:
- verordeningen, richtlijnen, besluiten en beschikkingen,
- instrumenten die in het kader van het buitenlands en veiligheidsbeleid of de
samenwerking op het gebied van justitie en binnenlandse zaken zijn goedgekeurd,
- statuten en reglementen van de instellingen en organen van de Gemeenschap,
- adviezen, aanbevelingen en resoluties van de Raad.
Via een link onderaan de homepage van Geldende wetgeving heeft de bezoeker
toegang tot het Repertorium op het geldende Gemeenschapsrecht, waarbinnen
het gemeenschapsrecht naar onderwerp is ingedeeld. Echt eenvoudig is deze
toegang overigens niet. Het vergt nogal wat geklik en waar vindt u wat? Wij konden bijvoorbeeld niet zomaar de richtlijn elektronische handel vinden in het
repertorium. Via de zoekmachine ging dat vele malen sneller. Die lijkt dan ook te
prefereren indien u op zoek bent naar een specifieke regeling.
8
76
Voorbereidende documenten
Onder Voorbereidende documenten worden in beginsel alle documenten verstaan die overeenkomen met de verschillende etappes van het wetgevings- of
het begrotingsproces. Deze rubriek omvat onder meer wetgevingsvoorstellen van
de Commissie, wetgevings-, begrotings- en initiatiefresoluties van het Europees
Parlement en adviezen van de Europese Centrale Bank.
Op het moment van het schrijven van dit stuk bevatte dit onderdeel slechts toegang tot de wetgevingsvoorstellen en andere mededelingen van de Commissie
aan de andere instellingen, de zogenaamde COM-documenten.
Het verloop van de wetgevingsprocedure van een besluit kan in PreLex (Followup van de interinstitutionele procedures) of OEIL (Waarnemingspost van het
Europees Parlement voor informatie over wetgeving) worden geraadpleegd.
Rechtspraak
De rubriek Rechtspraak bevat uitspraken van het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschappen en van het Gerecht van eerste aanleg, adviezen van
het Hof van Justitie en conclusies van de advocaten-generaal. Op de homepage
van Rechtspraak treft u een overzicht aan van de laatst beschikbare documenten
van het Hof en het Gerecht. Uitermate handig is de aanwezigheid in deze overzichten van verwijzingen naar de tekst én bibliografische gegevens van uitspraken, conclusies, etc.,
Tevens kunt u zoeken naar rechtspraak op zaaknummer en wordt onderaan de
pagina gesuggereerd dat u uitspraken per jaar kunt oproepen, te beginnen in
1954. Wellicht dat dat ooit gaat komen, maar in juli 2006 bevatte dit onderdeel
van de site slechts nog recente uitspraken uit 2006.
Parlementaire vragen
Via de homepage van de rubriek Parlementaire vragen kan men zoeken in de vragen die door de leden van het Europees Parlement aan de Commissie en de Raad
gesteld worden. Dit kunnen zijn:
- schriftelijke vragen (met verzoek om een schriftelijk antwoord; worden in het
PB gepubliceerd);
- mondelinge vragen (worden tijdens de vergaderperiode gesteld en in de
Handelingen van het Europees Parlement gepubliceerd);
- vragen tijdens het vragenuur (worden in de tijdens elke vergaderperiode van
het EP voor vragen gereserveerde tijd gesteld en in het PB gepubliceerd).
Via de hyperlink Parlementaire vragen komt de bezoeker op de site van het
Europees Parlement, die de teksten van de vragen van de twee laatste zittingsperioden (1994-1999 en 1999-2004) bevat. Ook hier kan men zoeken. Of er verschil
8
77
zit in de zoekmogelijkheden van de EUR-Lex-site of die van het Europees
Parlement is onduidelijk.
Het moge duidelijk zijn, de hoeveelheid te benaderen juridische documenten via
EUR-Lex is gigantisch. En dat allemaal via deze ene plek op het web. Het is met
recht een portaal voor het recht van de Europese Unie. Wel enigszins treurig is
het dat zo lang na de lancering van de vernieuwde site zoveel waarschijnlijk handige functies nog niet blijken te werken.
Let op! Zoals veel EU-websites heeft ook EUR-Lex met de intrede van het .eudomein een ander webadres gekregen. Vandaag de dag vindt u het vernieuwde
EUR-Lex op <eur-lex.europa.eu>.
Tip: Zoekt u een richtlijn waarvan u het nummer heeft kies dan voor Eenvoudig
zoeken en op de dan verschijnende pagina voor Referentienummer document.
Zoek in dit geval niet via Geldende wetgeving.
8.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
Vreemd genoeg heeft het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen nog
geen .eu-webadres, maar kunt u het hof nog steeds vinden <curia.eu.int>. U
belandt na het ingeven van dat adres op de thuispagina van het hof alwaar u een
taalkeuze kan maken. De Nederlandse bezoeker zal dan ongetwijfeld op ‘nl’ klikken en dan een vervolgpagina voorgeschoteld krijgen waarop 6 hoofdrubrieken
staan die weer onderverdeeld zijn in subrubrieken die zichtbaar worden indien u
de muis over de hoofdonderdelen beweegt. In deze paragraaf bespreken wij
slechts de hoofdrubriek Rechtspraak. Voor de andere rubrieken verwijs ik u naar
het bovengenoemde webadres.
Rechtspraak valt uiteen in de rubrieken Rechtspraak op zaaknummer,
Zoekformulieren, Repertorium van de rechtspraak, Alphabetisch zaakregister,
Rechtsgeleerde noten bij de arresten en Informatie.
In Rechtspraak op zaaknummer is het mogelijk gegevens terug te vinden van alle
zaken die sinds 1953 aan het Hof van Justitie zijn voorgelegd. De lijsten met
zaaknummers zijn beschikbaar in het Engels en het Frans. Indien u een zaaknummer in de lijst kunt aanklikken dat krijgt u ofwel enkele meta-gegevens over de
zaak voorgeschoteld ofwel de volledige uitspraak. Deze rubriek heeft drie delen.
Een deel met zaken zoals die bij hof zijn ingediend, een deel met een lijst van
8
78
zaken die bij het Gerecht van eerste aanleg zijn ingediend en een deel met zaken
ingediend bij het Gerecht voor ambtenarenzaken. De eerste heeft een lijst met
zaken vanaf 1953 tot 1988 en een lijst vanaf 1989. De tweede heeft een lijst met
zaken sinds 1989. De derde biedt zaken vanaf 2005.
De teksten van de arresten, conclusies en beschikkingen van het Hof van Justitie
en het Gerecht van eerste aanleg die sinds 17 juni 1997 zijn uitgesproken, zijn op
deze site beschikbaar in de versie van de dag van de uitspraak. Er zijn twee zoek-
8
formulieren waarmee deze documenten kunnen worden opgezocht op basis van
het zaaknummer, de datum van de uitspraak, de namen van de partijen, woorden
in de tekst of het onderwerp. Een voor rechtspraak van het Hof en het Gerecht,
en een voor rechtspraak van het gerecht van eerste aanleg in ambtenarenzaken.
Het eerste formulier is voor zoekopdrachten aangaande de algemene rechtspraak van het Hof en van het Gerecht van eerste aanleg. De tekst van de arresten is op de dag van de uitspraak beschikbaar, in beginsel in alle gemeenschapstalen. De conclusie is op de dag van de presentatie beschikbaar in de procestaal
en in die van de advocaat-generaal; de andere taalversies verschijnen op de
website zodra zij beschikbaar zijn. De tekst van de beschikkingen wordt pas
79
gepubliceerd nadat zij aan de partijen zijn betekend.
Het tweede formulier is bedoeld voor ambtenarenzaken bij het Gerecht van eerste aanleg. Arresten en beschikkingen in ambtenarenzaken zijn alleen beschikbaar in de procestaal.
Het Repertorium van de rechtspraak inzake het gemeenschapsrecht bevat een
systematisch overzicht van de samenvattingen van de arresten en beschikkingen
die het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg van de Europese
Gemeenschappen sinds hun oprichting hebben gewezen en gegeven, gerangschikt in zeven vakgebieden:
A - Communautaire rechtsorde
B - Europese Gemeenschap (EG)
C - Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS/KS)
D - Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (EGA/EA)
E - Executieverdrag
F - Ambtenarenzaken
G - Europese Unie (EU).
In de samenvattingen worden de belangrijkste rechtsoverwegingen van de
betrokken beslissingen opgenomen en daarbij wordt zo dicht mogelijk aangesloten bij de tekst van de beslissing. Elke samenvatting is voorzien van een reeks
trefwoorden die de inhoud van het betrokken punt op systematische wijze en in
telegramstijl weergeven, van een indelingsnummer dat verwijst naar het betrokken rechtsgebied en van een verwijzing naar de punten van de beslissing op
basis waarvan de samenvatting is opgesteld.
De indeling is dezelfde als die van het "Repertorium van de rechtspraak inzake
het gemeenschapsrecht - Serie A" dat het Hof van Justitie voor de periode van
1977-1990 heeft gepubliceerd. De samenvattingen met hetzelfde indelingsnummer worden chronologisch gerangschikt naar de datum van de beslissing waarop
zij betrekking hebben. Wanneer de trefwoordenreeks van een samenvatting
evenwel identiek is aan een reeds bestaande trefwoordenreeks wordt de tekst
van deze samenvatting aan deze trefwoordenreeks toegevoegd zonder rekening
te houden met de datum van de beslissing. Wanneer de trefwoordenreeks en de
tekst van een samenvatting volledig identiek zijn aan een reeds bestaande
samenvatting en de daarbij horende trefwoordenreeks, worden alleen de verwijzing naar de vindplaats Jurisprudentie en naar de relevante punten van de beslissing onder de bestaande samenvatting vermeld.
Tot slot wijzen wij erop dat dit repertorium alleen in het Frans beschikbaar is.
8
80
In het Alfabetisch zaakregister worden de rechtsvragen die aan de orde zijn
gekomen in de beslissingen van het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste
aanleg van de Europese Gemeenschappen, alsmede in de conclusies van de
advocaten-generaal, alfabetisch gerangschikt. Ook dit werk bestaat alleen in het
Frans.
Het eveneens franstalige overzicht van Rechtsgeleerde noten bij de arresten
bevat de verwijzingen naar de vindplaatsen van de rechtsgeleerde opmerkingen
over de rechtspraak van het Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg van
de Europese Gemeenschappen.
De rubriek Informatie, tot slot van de beschrijving van de inhoud van deze site,
bestond ten tijde van het schrijven van deze editie uit verwijzingen naar een
mededeling over de citeerwijze van verdragsartikelen in teksten van het Hof en
van het Gerecht, naar een pagina over de citeerwijze van de artikelen van het EGVerdrag in hun versie vóór de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam,
en naar een pagina over de citeerwijze van de artikelen van het Verdrag betreffende de Europese Unie in hun versie vóór de inwerkingtreding van het Verdrag
van Amsterdam.
Is er nu reden de site van het HvJEG nog te gebruiken nu ook via EUR-Lex rechtspraak wordt ontsloten? Ja, omdat een zoekopdracht naar een zaak via de website van het HvJEG niet alleen het arrest als reslutaat geeft, maar tevens de conclusie van de advocaat-generaal en andere aan de zaak gerelateerde documenten.
U heeft dat dan dus allemaal op een rij. Niet dat u die documenten via EUR-Lex
niet kunt vinden, maar ze worden niet allemaal gepresenteerd, indien aanwezig.
Daarnaast blijkt bij gebruik dat er bijvoorbeeld wel Nederlandstalige conclusies
op de site van de HvJEG staan en niet in EUR-Lex. De laatste is dus minder volledig.
De enige reden om toch EUR-Lex voor rechtspraak te gebruiken is gelegen in het
feit dat de presentatiewijze beter is. Zo kunt u in EUR-Lex makkelijk navigeren in
een uitspraak omdat u kunt klikken op Partijen, Overwegingen van het arrest,
Beslissing inzake de kosten en Dictum om naar de desbetreffende onderdelen in
de uitspraak te springen.
Tip: Onder Actualiteit > Persberichten vindt u persberichten met uitgebreide
samenvattingen van uitspraken
8
81
8.3 Overige Europa-sites
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
De webstek van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens heeft helaas niet
de talloze taalswitches die veel Europese sites kennen. U kunt bij deze sites
slechts kiezen uit een franstalige en een engelstalige versie. Onder het logo op
de homepage van dit hof, dat te vinden is op <www.echr.coe.int>, vindt u de verwijzingen naar de engelstalige rubrieken, waarvan de belangrijkste zijn: Pending
cases, Judgements and decisions, Basic texts. De zoekmachine van het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens heet HUDOC (Human Rights Documentation)
en is te bereiken door op de grote blauwe knop met de tekst HUDOC te klikken.
U komt dan op een vervolgpagina, alwaar u kiest voor Access HUDOC Collection
om bij de zoekmachine te komen.
Infobladen over de wetgeving (SCADPlus)
Als u <europa.eu.int/scadplus/scad_nl.htm> ingeeft komt u op de homepage van
wat men vroeger SCADPlus noemde. Deze naam ziet nu alleen de oplettende surfer nog staan op de thuispagina van deze dienst, die nu simpelweg
Samenvattingen van de wetgeving genoemd wordt en valt onder de hoofdrubriek Activiteiten van de Europese Unie. Dit onderdeel van de EUROPA-site bevat
informatiebladen waarin de wetgeving op alle beleidsgebieden in de officiële
talen is samengevat. Ongeveer 1000 bladen met informatie zijn beschikbaar in de
elf officiële talen van de Europese Unie vóór 1 mei 2004. Meer gespecialiseerde
informatie bestaat alleen in het Engels, Frans, Duits en Spaans. De negen talen
van de tien lidstaten die op 1 mei 2004 tot de Europese Unie zijn toegetreden
worden toegevoegd naarmate daarvoor personeel, financiële middelen en tijd
beschikbaar zijn.
De site bevat overigens niet alleen samenvattingen van bestaande maatregelen,
maar biedt tevens voortdurend geactualiseerde informatie over de wetgevingsvoorstellen betreffende uiteenlopende onderwerpen als buitenlandse betrekkingen of werkgelegenheid en sociale zaken. Met bijna 2500 informatiebladen per
taal, die dagelijks worden bijgewerkt, is de inhoud van de site volledig en actueel, aldus een tekst op de site die wij voor waarheid aanneem.
De hoofdrubriek Activiteiten van de Europese Unie is ook nog de moeite van het
vermelden waard (webadres: <europa.eu/pol/index_nl.htm>). Dit onderdeel
bevat namelijk afzonderlijke thematische portaalsites, waarvan elk het beleid
van de Unie op een bepaald gebied uit verschillende invalshoeken belicht: een
algemeen overzicht en meer gespecialiseerde informatie. Er zijn talrijke links die
8
82
rechtstreeks toegang geven tot verschillende bronnen: laatste ontwikkelingen,
documentatie, samenvattingen van de Europese wetgeving, juridische teksten,
enz. De onderwerpen lopen uiteen van Audiovisueel beleid tot aan
Werkgelegenheid en sociaal beleid. Een klik op een thema brengt u bij een vervolgpagina die uit drie onderdelen bestaat: In kort bestek, Laatste ontwikkelingen, Alles over de Europese wetgeving.
In kort bestek wordt iedere drie maanden geactualiseerd en geeft een algemeen
overzicht van het onderwerp, dat nieuwe gebruikers kan helpen meer met dit
onderwerp vertrouwd te raken.
Laatste ontwikkelingen bestaat uit verschillende links naar relevante sites van
het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Commissie, en ook
van de verschillende organen (zoals de Europese Investeringsbank) en gedecentraliseerde organisaties (zoals de agentschappen). Daarnaast kan in deze afdeling alle nuttige documentatie worden geraadpleegd, van de meest recente persberichten tot statistieken en publicaties.
In de afdeling Europese wetgeving kan op twee manieren informatie worden
gevonden. Enerzijds vindt u hier algemene samenvattingen van alle verschillende
facetten van een bepaalde activiteit; daarnaast kunt u nagaan welke rechtsgrondslag deze heeft in de verdragen en de desbetreffende wetgevingsteksten,
waarvan sommige thans van kracht en andere in de voorbereidingsfase zijn;
bovendien kunt u de recente jurisprudentie van het Hof van Justitie en het
Gerecht van eerste aanleg bekijken.
Raad van Europa
De website van de Raad van Europa (<www.coe.int>) is weliswaar meertalig, maar
daarbij dient onmiddellijk gezegd te worden dat via de engelstalige site meer
juridische informatie te vinden is, dan via de Nederlandse. Wilt u desondanks de
Nederlandse versie inzien, klik dan in de navigatiebalk bovenaan de site op
language en vervolgens op Nederlands onder Other languages.
De belangrijkste juridische plek op de deze site treft u aan in de linker kantlijn op
de (engelstalige) homepage onder Human rights en onder Legal affairs. Onder de
eerste treft u verwijzingen aan naar het Europese Verdrag voor de Rechten van
de Mens, het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, een onderdeel met
informatie over de strijd tegen racisme, etc. Een interessante link onder de tweede rubriek is die naar het Treaty Office. Hier vindt u informatie over de verdragen
van de Raad van Europa, waarbij natuurlijk de volledige teksten van de verdragen niet ontbreken.
8
83
Europese organisaties (Gids, Recht.nl)
Tot slot van dit hoofdstuk wil ik u nog wijzen op de <gids.recht.nl/europa/>. U
vindt daar verwijzingen naar de bovengenoemde sites maar tevens naar tal van
weblocaties van andere organisaties die een band hebben met Europa, zoals
agentschappen, de directoraten generaal, het Comité van de Regio's, maar ook
Statewatch en het Europees Bureau Eerste Kamer.
8
84
# 9.
COMMERCIËLE DATABANKEN
Voor het eerst in de geschiedenis van Internet voor Juristen wordt er aandacht
besteed aan commerciële diensten. De reden daarvoor is simpel. Internet voor
Juristen wordt vanaf heden niet meer op papier uitgegeven maar slechts digitaal.
Bovendien is het boek gratis. Dit betekent dat wij, de auteurs, geen royalties
meer zullen ontvangen. Om nu te voorkomen dat wij op straat moeten gaan
zwerven hebben wij een aantal aanbieders van juridische online-producten
gevraagd of wij een of meer stukken mogen opnemen over hun diensten.
Het resultaat van dat verzoek is dat u in dit hoofdstuk een bespreking aantreft
van een viertal diensten waarvan u uitsluitend tegen betaling gebruik kunt
maken: Navigator Advocaat, SduWeb, Sdu Commentaar Arbeidsrecht en
Attendering.nl.
9.1 Kluwer Navigator Advocaat
Navigator Advocaat is een nieuwe dienst van Kluwer. De dienst biedt u de mogelijkheid te beschikken over een zeer uitgebreid pakket aan Kluwer-uitgaven: wetgeving, jurisprudentie, commentaar en literatuur en dat op alle denkbare rechtsgebieden.
Als u zich met uw naam en wachtwoord toegang heeft verschaft tot Navigator
Advocaat dan belandt u op het eerste en in feite enige scherm dat deze dienst
bevat. Het betreft een uitgebreid en overzichtelijk zoekscherm dat vier onderdelen kent: Favoriete Titels, Beschikbare Titels, Favoriete Sites en Zoeken op het
Internet.
FavorieteTitels
Favoriete Titels is een onderdeel van Navigator Advocaat waar u als gebruiker die
bronnen kunt plaatsen die u het meest gebruikt. Voor de samenstelling van deze
favorieten kunt u putten uit het tweede deel van Navigator Advocaat,
Beschikbare Titels. Dit is een enorme waslijst van Kluwer-titels waarvan u binnen
deze dienst gebruik kan en mag maken. De ruimte laat het niet toe al deze titels
hier te noemen, maar om een idee te krijgen volgen hier de rubriekstitels:
Algemene Databank Wet- en Regelgeving, Cremers Select, Groene Serie
Privaatrecht, Juridische bibliotheek, Legal Office Arbeidsrecht, Legal Office
9
85
Bestuursrecht, Legal Office Huurrecht, Legal Office Ondernemingsrecht, Legal
Office Personen- en familierecht, Legal Office Personenschade Aansprakelijkheid
& Verzekering en Legal Office Strafrecht.
Om een beschikbare titel aan uw favorieten toe te voegen dient u op het pennetje () rechtsboven in de balk van Favoriete Titels te klikken. Er wordt dan een
nieuw scherm geopend dat u de mogelijkheid biedt titels toe te voegen dan wel
te verwijderen. U kunt overigens ook een gehele rubriek toevoegen aan de favorieten. Als u de bovengenoemde Legal Office Arbeidsrecht toevoegt worden automatische alle titels vallend onder die rubriek toegevoegd.
Het onderdeel Favoriete Titels van Navigator Advocaat bevat een eigen zoekmachine. U kunt er dus voor kiezen een zoekopdracht te starten in de door u
samengestelde set van titels. Wilt u een keer een paar titels niet meenemen bij
een zoektocht? Geen probleem. U kunt naar believen aanvinken welke titels u
per opdracht wilt doorzoeken. Wilt u zoeken in alle titels? Klik dan op de knop
Alles selecteren. Kortom, het gemak dient de gebruiker.
9
86
Bij onze verkenning van Navigator Advocaat zijn wij op zoek gegaan naar informatie omtrent computervredebreuk (hacken) in al onze favorieten. Een zoekopdracht leverde 21 hits op in 8 van onze 12 favoriete titels. Met een paar muisklikken was het vervolgens simpel na te gaan of de gevonden bronnen voor ons relevant waren. Daar waar dat het geval was konden wij de gevonden tekst eenvoudig kopiëren en plakken in ons eigen document.
Beschikbare Titels
De hoofdrubrieken in het onderdeel Beschikbare Titels zijn hierboven reeds
opgesomd. Dit onderdeel biedt een overzicht van hetgeen beschikbaar is, maar
kan ook gewoon gebruikt worden bij het zoeken. U hoeft niet (altijd) van een
aangemaakte set favorieten gebruik te maken, maar u kunt ook zoeken met
behulp van de lijst beschikbare titels. Dit onderdeel heeft namelijk ook een eigen
zoekmachine. Nadeel is dan natuurlijk wel dat u elke keer weer de titels die u
wilt meenemen bij de zoekopdracht in deze lijst moet aanvinken, als u niet in alle
beschikbare titels wilt zoeken.
Dat het toch wel de moeite waard kan zijn ook een keer door alle beschikbare
titels te zoeken, bleek toen wij een zoekopdracht uitvoerden naar computervredebreuk. Hadden wij in onze favorieten nog 21 hits, in dit onderdeel waren
dat er 86 in 25 verschillende titels.
Favoriete Sites
In dit onderdeel kunt u uw favoriete websites opnemen. Een soort Favorieten als
in Microsoft’s Internet Explorer.
Zoeken op het Internet
En stel dat u in Navigator Advocaat niet kunt vinden wat u zoekt of als u gewoon
wilt weten wat er op internet te vinden is over uw onderwerp dan biedt Zoeken
op het Internet uitkomst.
Al met al is Navigator Advocaat een mooie dienst. Met name omdat het mogelijk
is met één zoekopdracht in een ongelooflijke hoeveelheid titels te kunnen zoeken. Daarbij is het uiteraard handig dat op een eenvoudige wijze teksten uit de
gevonden documenten gekopieerd en geplakt kunnen worden in de eigen stukken.
9
87
Meer informatie over Navigator Advocaat, waaronder de complete lijst met
beschikbare titels en prijzen, vindt u op: <www.kluwer.nl/navigatoradvocaat>.
Tip: Zoek niet altijd alleen in uw favorieten, maar doe ook ter controle eens een
zoekopdracht in alle beschikbare titels.
9.2 Sdu Wet & Recht
Sdu Wet & Recht is een online product van Sdu Uitgevers dat u kunt vinden op
<www.sduwetenrecht.nl>. Sdu Wet & Recht is wat voor 15 september 2006
bestond onder de naam SduWeb. Vanaf die datum heeft dit product evenwel een
nieuwe naam gekregen. Dit betekent overigens niet dat de naam SduWeb niet
meer gebruikt zal worden. Onder die naam zal een nieuw product gelanceerd
worden door Sdu, waarover u meer zult vernemen in de volgende editie van
Internet voor Juristen.
9
Sdu Wet & Recht bevat Officiële Publicaties, Wet- en regelgeving, Jurisprudentie,
Europese richtlijnen en verordeningen. Op specifieke diensten als Recht.nl
en Attendering.nl na, is Sdu Wet & Recht dus eigenlijk - snel gezegd - een
88
combinatie van de hiervoor beschreven gratis diensten inzake wetten, rechtspraak, verdragen en Europees recht, maar dan binnen één plek op het web. Dat
alleen al is natuurlijk erg handig. Een gebruiker van Sdu Wet & Recht hoeft niet
voor wetten naar Wetten.nl, voor rechtspraak naar Rechtspraak.nl, voor Europees
recht naar EURLex, etc. Er is echter meer. De diverse bronnen zijn allemaal toegankelijk via één dienst, maar binnen deze dienst zijn deze verschillende bronnen ook aan elkaar gekoppeld. Dit betekent dat wanneer u in een uitspraak stuit
op een wetsartikel u met een muisklik de tekst van dat betreffende artikel kunt
inzien. Het betekent ook dat met het stellen van één zoekvraag u informatie aangereikt kunt krijgen uit vier verschillende bronnen. Bovendien heeft de gebruiker
van Sdu Wet & Recht niet te maken met verschillende zoekmachines met verschillende eigenaardigheden. Er is immers één zoekmachine voor alle documentsoorten.
Inhoud
Wat treft u zo al aan in de verschillende onderdelen? De lijst met publicaties is
gelijk aan die van Overheid.nl:
• Agenda’s Eerste en Tweede Kamer
• Handelingen Eerste en Tweede kamer
• Kamerstukken Eerste en Tweede Kamer
• Kamervragen Eerste en Tweede Kamer (met en zonder antwoord)
• Staatsbladen
• Regelgeving Nederlandse Staatscourant
• Tractatenbladen
• Uitspraken Raad voor de Scheepvaart
• Algemeen verbindend verklaarde CAO's en CAO-bepalingen
• Uitleg Gele Katernen
• Niet dossier stukken
• Bijlagen
Ook de Officiële Publicaties van Sdu Wet & Recht zijn beschikbaar vanaf 1 januari
1995. Het formaat van de tekst van deze publicaties is pdf. De frequentie waarmee de collectie geupdate wordt is een keer per dag.
In de afdeling Wet- en regelgeving treft u aan:
• Hogere wet- en regelgeving: wetten, inclusief rijskwetten; KB's, inclusief
Amvb's en RijksKb's; geconsolideerde teksten vanaf 1-04-1996
• Reglementen van orde: reglementen van orde van de eerste Kamer, de tweede
Kamer en de Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal; geconsolideerde
teksten vanaf 1-04-1996
9
89
• Ministeriële regelingen. Geconsolideerde teksten vanaf 1-05-2003Regelingen
die vanaf 1 mei 2003 zijn vervallen, zijn in Sdu Wet & Recht als vervallen regelingendatum zijn vervallen, zijn niet aanwezig in Sdu Wet & Recht. Regelingen
die nog niet in werking zijn getreden, zijn zichtbaar vanaf datum publicatie
(zonder tekst, maar met Informatie). Het formaat van de tekst van wet- en
regelgeving is html.
Onder Jurisprudentie is een selectie opgenomen van de uitspraken van de
Nederlandse gerechtelijke instanties (Hoge Raad, rechtbanken, gerechtshoven)
en de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. U vindt uitspraken vanaf 1 januari 1994. Het formaat van de tekst van
jurisprudentie is html.
Inzake Europees recht zijn Europese richtlijnen en verordeningen opgenomen.
Deze zijn beschikbaar vanaf 1 januari 1950. Voor circa 80 tot 90 procent van
gewijzigde verordeningen en richtlijnen is ook een geconsolideerde versie aanwezig.
U kunt deze raadplegen via de Informatie van de richtlijn of verordening.
Voor regelingen die niet gewijzigd zijn, is geen geconsolideerde tekst aanwezig.
Het formaat van de tekst van deze Europese richtlijnen en verordeningen is html
(richtlijnen/verordeningen voor 1 januari 1998) of pdf (richtlijnen/verordeningen
vanaf 1 januari 1998)
Met de ontwikkeling van Sdu Wet & Recht geeft de uitgever aan dat zij heeft
begrepen waar de nadelen liggen van de gratis onlines: de versnippering en het
gebrek aan dwarsverbanden. Het zijn alleen al die functies die Sdu Wet & Recht
interessant maken voor praktijkjuristen.
Zoeken in Sdu Wet & Recht
Het zoeken in Sdu Wet & Recht is zeer eenvoudig. U kunt in alle documentsoorten tegelijk zoeken via de knop Algemeen. Er is echter ook per documentsoort
een zoekmachine beschikbaar. Zoekt u naar alle documentsoorten tegelijk dan
kunt u snel zien wat voor soort documenten in de resultatenlijst staan omdat dat
in de linker kantlijn door middel van een gekleurd symbool wordt aangegeven.
Symbool en kleur corresponderen met de aanwezige onderdelen.
De verschillende zoekmachines bieden u niet alleen de gelegenheid vrije zoektermen te gebruiken, maar indien dat leidt tot heel veel resultaten, kunt uw zoekopdracht ook nader specificeren waardoor aantal resultaten minder worden en
de kans op een goed resulaat groter.
9
90
Voor meer informatie over Sdu Wet & Recht waaronder een Demo, Veel gestelde
vragen en Leveringsvoorwaarden dient u te surfen naar <www.wetenrecht.nl>.
Tip: Achter de zoekresultaten treft u in de rechterkantlijn een (i) aan. Een klik
op deze (i) brengt u bij aanvullende informatie betreffende het zoekresultaat.
Uitermate handig.
9.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht
Sdu Commentaar Arbeidsrecht bestaat uit artikelsgewijs redactioneel commentaar op artikelen uit wetten en regelingen met verwijzingen naar achterliggende
bronnen en naar relevante (artikelen van) regelingen inzake het Arbeidsrecht.
Het is een online product dat gekoppeld is aan het gelijknamige boek van Sdu
Uitgevers dat op een zelfde wijze is opgezet. Voordeel van de combinatie van de
twee – boek en online – is dat gebruikers van Sdu Commentaar Arbeidsrecht met
de online altijd actuele wetgeving, uitspraken én commentaren bij de hand hebben. De online wordt immers bijgewerkt op het moment wanneer dat nodig is en
niet zoals het boek één keer per jaar. Commentaar vindt u binnen drie weken na
een belangrijke ontwikkeling in de online. Als u inlogt dan treft u op de homepage een overzicht aan van commentaren die geactualiseerd zijn naar aanleiding
van wetswijzigingen.
9
91
Hiernaast heeft de online het voordeel dat wanneer achterliggende documenten
(Officiële Publicaties, jurisprudentie en Europese richtlijnen & verordeningen)
genoemd worden deze ook onmiddellijk geraadpleegd kunnen worden. De commentaren en de bronnen zijn daar waar mogelijk en relevant aan elkaar gekoppeld. Het is dus niet nodig bij het lezen van een commentaar naar andere sites te
surfen om genoemde bronnen te kunnen inzien. Heel handig natuurlijk.
Voordeel van de online ten opzichte van het bijbehorende boek is dat belangrijke
artikelen veel meer behandelingsruimte en verdieping krijgen in de online.
Tot slot is het natuurlijk niet onbelangrijk dat veel commentaren zijn geschreven
door auteurs van naam. Een lijst met auteurs vindt u via Veel gestelde vragen op
de site van Sdu Commentaar Arbeidsrecht.
Opzet en indeling
Sdu Commentaar Arbeidsrecht is anders van opzet dan een klassieke tekst &
commentaar uitgave. Het is ingedeeld in thema´s. Deze indeling heeft een aantal
voordelen:
- belangrijke leerstukken kunnen in deze opzet van meer commentaar worden
voorzien;
- de onderlinge samenhang tussen verschillende artikelen binnen een thema is
veel duidelijker;
- onderwerpen waarin u niet zo goed thuis bent zijn in een thematische opzet
veel sneller te doorgronden en u hoeft geen artikelsgewijs commentaar bij een
regeling die u niet kent door te nemen;
- artikelen die niet relevant zijn voor de arbeidsrechtelijke praktijk kunnen worden overgeslagen, zonder dat dit leidt tot onduidelijkheden.
Ieder commentaar in Sdu Commentaar Arbeidsrecht is op dezelfde manier ingedeeld. Het commentaar is gekoppeld aan een artikel. Het commentaar is
geschreven bij een aantal artikelen gezamenlijk, wanneer dat de inzichtelijkheid
bevordert. Online vindt u in dat geval hetzelfde commentaar terug bij de afzonderlijke artikelen:
A. Inleiding
U ziet hier tevens de naam van de auteur(s) en de datum tot wanneer de tekst
is bijgewerkt.
B. Wetstechnische informatie
Deze informatie wordt geautomatiseerd weergegeven buiten verantwoordelijkheid van de auteur(s).
9
92
C. Behandeling van de kernproblematiek
Het feitelijke commentaar is eventueel ingedeeld in subparagrafen. Klik op het
plusteken bij de letter C links in het scherm om een aparte inhoudsopgave van
het commentaar te zien.
D. Jurisprudentie uitgebreid
De auteur heeft hier een aantal uitspraken genoemd, voorzien van een
beknopte zoekingang, om u van dienst te zijn wanneer u jurisprudentie bij het
thema wilt zoeken.
E. Jurisprudentie nieuw
Deze informatie wordt geautomatiseerd weergegeven buiten verantwoordelijkheid van de auteur(s). Deze uitspraken zijn gepubliceerd na de bijwerkdatum
(zie onder A).
F. Literatuur
Het overzicht van literatuur is geen lijst van door de auteur geraadpleegde literatuur, het is een service aan de lezer. In het literatuuroverzicht is niet
gestreefd naar volledigheid. De auteur raadt de opgesomde literatuur aan voor
verdere verdieping.
Zoeken
U kunt op drie manieren zoeken naar commentaren. Uiteraard is er een duidelijk
en overzichtlijk zoekscherm. U bereikt dit scherm door op de knop Zoeken in de
balk bovenin het scherm te klikken.
Daarnaast kunt u klikken op de knop Alle commentaar. U krijgt dan op één pagina een overzicht van alle commentaren gesorteerd op wet.
Tot slot kunt naar commentaar per thema zoeken door op de gelijknamige klop
te klikken. U krijgt dan een scherm te zien met de beschikbare thema´s. Een klik
op een thema geeft u de bij dat thema behorende commentaren.
Het grote voordeel van Sdu Commentaar Arbeidsrecht is dat het commentaar
door de beschikbaarheid van de online altijd actueel is. Als we daaraan toevoegen dat in de commentaren genoemde bronnen via verwijzingen ook direct in te
zien zijn, dan kunnen we spreken van een goed gebruik van de online-mogelijkheden.
9
93
Voor meer informatie over Sdu Commentaar Arbeidsrecht waaronder een Demo,
Veel gestelde vragen en Leveringsvoorwaarden dient u te surfen naar <sducommentaararbeidsrecht.sdu.nl/>.
Tip: Op artikelniveau is in Sdu Commentaar Arbeidsrecht wetstechnische informatie aanwezig. Deze bestaat uit: datum van inwerkingtreding, terugwerkende
kracht, ondertekening, bekendmaking, kamerstukken (bij wetten) of kenmerk
(bij ministeriële regelingen) en eventuele opmerkingen.
9.4 Attendering.nl
Attendering.nl is een commerciële dienst van RechtNet, hetzelfde bedrijf dat
Recht.nl exploiteert. Via Attendering.nl worden de inhoudsopgaven gepubliceerd
9
van circa 200 tijdschriften die relevant zijn voor de professionele jurist. Kort na
het verschijnen van nieuwe afleveringen van deze tijdschriften vindt de gebruiker
de inhoudsopgaven op Attendering.nl of in de eigen mailbox. Het laatste is
afhankelijk van het door de gebruiker aangemaakte profiel.
Veel organisaties kopiëren de inhoudsopgaven van binnengekomen tijdschriften,
om deze vervolgens rond te sturen. Indien een medewerker een interessant stuk
94
ziet in de inhoudsopgave laat hij dit vervolgens kopiëren of hij gaat naar de bibliotheek om het stuk te lezen. Een tijdrovende en kostbare procedure. Het aardige
van Attendering.nl is dat het dit soort activiteiten overbodig maakt. Voor organisaties die op deze wijze te werk gaan is een abonnement op Attendering.nl dan ook
ideaal. Eigenlijk gaat men met een abonnement op Attendering.nl dan al onmiddellijk geld gaat verdienen, in plaats van dat het geld kost.
Er zijn echter meer voordelen dan bespaarde arbeids- kopieer- en papierkosten.
Indien de papieren inhoudsopgaven zijn rondgestuurd dan worden deze veelal niet
bewaard, en als dat al wel gebeurt dan zijn die stapels papier nu niet echt toegankelijk te noemen. In het geval van Attendering.nl worden alle inhoudsopgaven
opgeslagen in een database, waardoor deze ten allen tijde op te roepen en te
doorzoeken zijn. Met andere woorden, u heeft alle inhoudsopgaven van de tijdschriften die u interessant vindt altijd onder handbereik. Het zal hierbij duidelijk
zijn dat dit voordeel handig is voor alle gebruikers van Attendering.nl en niet alleen
voor die organisaties die gewend zijn inhoudsopgaven te kopiëren en rond te sturen. Datzelfde geldt ook voor de hierna te bespreken voordelen.
Zo geeft Attendering.nl daar waar het kan een korte samenvatting van de artikelen
genoemd in de inhoudsopgave. Tevens wordt, indien nuttig en relevant, verwezen
naar jurisprudentie, waarbij in veel gevallen direct gelinkt wordt naar de tekst van
de uitspraak. En tot slot wordt in geval van uitspraken melding gemaakt van het
feit dat deze ook in andere tijdschriften zijn besproken. Het laatste geeft u de
mogelijkheid ook andere opinies inzake een uitspraak tot u te nemen en het biedt
een indicatie van de importantie van de zaak.
9
Ook handig van Attendering.nl is dat u zich kunt abonneren op de kerntijdschriften
van uw vakgebied en dat u middels deze dienst op de hoogte wordt gehouden van
de inhoud van andere tijdschriften. Staat daar eens een artikel in dat u interessant
lijkt, dan kunt u dat tijdschrift aanschaffen of het artikel (laten) kopiëren.
Uw Profiel
Zoals gezegd kunt in Attendering.nl een profiel aanmaken. Na het aanmaken van
dit persoonlijke profiel wordt u automatisch per e-mail op de hoogte gehouden van
het verschijnen van nieuwe afleveringen van tijdschriften van uw keuze. Dit profiel
kunt bij aanvang aanmaken, maar kunt u tussentijds ook makkelijk wijzigen.
Behalve dat u aangeeft welke inhoudsopgaven van welke tijdschriften u wilt ontvangen, kunt u in het profiel ook aangeven op welke dag of dagen uw een e-mail
wenst te ontvangen. Voor alle duidelijkheid, het is dus niet zo dat u alleen tijdschriften kunt opnemen in uw profiel waarop u een abonnement heeft. Het is
95
handig om beide te doen. Voor de tijdschriften waarop u een abonnement heeft
geldt dan dat u weet dat u die makkelijk uit de eigen bibliotheek kunt halen. Voor
tijdschriften waarbij dat niet het geval is, zult zich naar een externe bron dienen te
begeven.
De meest ideale situatie zou overigens zijn dat u alle artikelen via de inhoudsopgaven van Attendering.nl zou kunnen inzien. Indien u een abonnement heeft op een
tijdschrift en u ziet een interessant artikel zou u direct moeten kunnen doorklikken
naar de digitale versie van dat artikel. U heeft immers een abonnement. Heeft u
geen abonnement dan moet u ook kunnen klikken, maar dan dient u eerst een
bedrag over te maken, alvorens het artikel digitaal ter beschikking komt.
Vooralsnog is dit toekomstmuziek. Tegen de tijd dat u dit leest is er echter een pilot
gaande waarbij deze mogelijkheden getest worden.
Uw bookmarks
Indien u klikt op de titel van een artikel genoemd in een inhoudsgave, brengt u dat
bij een aantal gegevens betreffende dat artikel: Rubriek, Titel, Samenvatting,
Auteur en Pagina. Daarnaast verschijnt onder deze gegevens een aantal vaste
onderdelen waarvan de namen voor zich spreken: [terug] [print] [bookmark] [email]. Alleen bookmark verdient nog een korte toelichting. Indien u daar namelijk
op klikt, dan wordt dat artikel toegevoegd aan een persoonlijke bookmark-pagina.
Bij elk volgende bezoek vindt u op die manier makkelijk en snel belangrijke artikelen terug.
Zoeken in Attendering.nl
Hiervoor is al verwezen naar de mogelijkheid te zoeken in Attendering.nl. U kunt
met trefwoord(en) de titels en inhoudsindicaties van artikelen doorzoeken.
Daarnaast kunt u zoeken op bijvoorbeeld zaak-, LJN- en NJ-nummers. Hoe vaker uw
trefwoord in de beschrijving van een artikel voorkomt, hoe hoger artikelen in de
lijst met zoekresultaten komen te staan. Als u bijvoorbeeld zoekt naar publicaties
betreffende de wrongful life-zaak Baby Kelly, dan krijgt u een kleine 20 hits met
verwijzingen naar onder meer Nederlands Juristenblad, Ars Aequi, Verkeersrecht,
Gezondheidszorg Jurisprudentie plus, etc.
Tip: Met behulp van de fuzzy-functie van Attendering.nl kunt u automatisch
zoeken op alle woorden die met dezelfde letters beginnen als uw trefwoord.
Zoekt u bijvoorbeeld op het trefwoord 'boek' en vinkt u fuzzy aan, dan worden
(naast 'boek') ook woorden als 'boekhouder' en 'boekhouding' gevonden.
9
96
# 10.
PORTAALSITES
Ons land kent een aantal juridische portalen en portaaltjes. Veel van die sites
zijn gericht op consumenten, sommige op juristen. Van de sites voor de juridische professional is er eigenlijk maar één de moeite van het bespreken waard:
Recht.nl. Deze site is voor een groot gedeelte van de juridische gemeenschap
geheel gratis. Studenten, medewerkers van hogescholen en universiteiten en
advocaten kunnen na de registratieprocedure te hebben doorlopen alle onderdelen van Recht.nl inzien en zich abonneren op het elektronische magazine.
Anderen hebben gratis toegang tot de homepage, en de rubrieken Gids,
Vacatures, Agenda, Studenten. Voor toegang tot het nieuws op de rechtsgebiedenpagina’s, de wettenrubriek, het nieuwsarchief en het elektronische
magazine1 dienen zij echter een jaarlijkse vergoeding te betalen.
De zeven belangrijkste onderdelen van Recht.nl staan duidelijk en overzichtelijk
bovenaan elke Recht.nl-pagina op de tabbladen vermeld: Nieuws, Attendering,
Gids, Wetten, Vacatures, Agenda, Studenten en Magazine. Alle onderdelen worden hierna besproken. Attendering wordt evenwel uitgebreid besproken in het
hoofdstuk over commerciële juridische internetdiensten.
Nieuws en Magazine
Om met het eerste en het laatste tabblad te beginnen; in de rubriek Nieuws treft
u juridisch nieuws aan. Recht.nl publiceert op haar site wekelijks circa 35 juridische nieuwsberichten, verdeeld over 12 rechtsgebieden. De homepage bevat het
belangrijkste en meestal algemene juridische nieuws. Onder de in de kantlijn
genoemde rechtsgebieden treft u nieuws aan dat daarvoor relevant is. Om een
idee te krijgen wat voor soort berichten dat zijn, dient u op de hompage iets naar
beneden te scrollen. Daar bevindt zich namelijk een blauw kader met daarin de
koppen van nieuwsberichten die recentelijk aan de verschillende rechtsgebieden
zijn toegevoegd.
De nieuwsberichten op Recht.nl zijn niet alleen maar tekstjes over recente juridische kwesties, maar de berichten worden verrijkt met links naar voor het bericht
belangrijke bronnen. Zo kunt u bij een bericht betreffende een gerechtelijke uitspraak over databanken naast een verwijzing naar de uitspraak zelf, hyperlinks
1 Behoort u tot de genoemde doelgroep, surf dan naar <www.recht.nl/abonnementsinfo> en klik helemaal onderaan de pagina de voor u bestemde link voor registratie.
10
97
aantreffen naar de Databankenwet, de Memorie van Toelichting behorende bij
die wet, de Europese richtlijn betreffende de rechtsbescherming van databanken,
en een geschreven annotatie bij de uitspraak. Een klein dossier dus, hetgeen
uitermate handig kan zijn omdat u die informatie – indien daaraan behoefte
bestaat – niet op andere sites behoeft te gaan zoeken. De waarde van de
Recht.nl-nieuwsdienst zit dus in het verzamelen, rubriceren en ontsluiten van het
juridische nieuws, in de verrijking daarvan en in het archief dat inmiddels al ruim
50.000 nieuwberichten bevat. Over het archief kan daarbij nog vermeld worden
dat de kans dat u iets niet vindt omdat bijvoorbeeld een hyperlink niet meer
werkt zeer klein is. Recht.nl heeft namelijk net als Google een cache, een soort
reservegeheugen, waarin kopiën worden opgeslagen van de webpagina´s en
documenten waarin de documenten naar verwezen wordt.
In de kantlijn staat ook nog een wat bijzondere nieuwsrubriek en dat is Overig
nondeclarabel. Dit onderdeel bevat nieuws voor, over en van de advocatuur.
Daarbij moet u onder andere denken aan marktontwikkelingen, kantoormanagement & -marketing en trivia. Nice to know zoals dat tegenwoordig veel genoemd
wordt.
Het nieuws treft u aan de op de website van Recht.nl, maar u kunt ook een abonnement (gratis voor advocaten, onderwijsmedewerkers en studenten) nemen op
de Recht.nl-nieuwsbrief. In dat geval valt het nieuws in de vorm van een elektronisch magazine elke maandagmorgen in uw mailbox. U behoeft dan niet de site
te bezoeken om op de hoogte te blijven. Bovendien biedt de nieuwsbrief de
mogelijkheid een profiel aan te brengen in de bezorging, hetgeen betekent dat u
alleen dat nieuws in uw mailbox aantreft waar u prijs op stelt. En bent u een
nieuwsbrief kwijt? Dan kunt u naar de tab Magazine en op het pijltje klikken
naast de tekst (Laatste editie van het Recht.nl magazine) in het grijze kader in
het midden van de pagina. Selecteer de editie die u nog eens wilt inzien en deze
zal onmiddellijk op uw scherm verschijnen. In de linker marge vindt u bovendien
links naar de archieven per rechtsgebied.
Attendering
Zoals gezegd wordt wordt de Attenderingsdienst van Recht.nl uitgebreid besproken in hoofdstuk 9 inzake commerciële juridische internetdiensten. Om die reden
geven wij hier slechts in het kort aan wat deze dienst inhoudt.
Attendering.nl publiceert de inhoudsopgaven van circa 200 tijdschriften die
relevant zijn voor de professionele jurist. Kort na het verschijnen van nieuwe
10
98
afleveringen van deze tijdschriften vindt u de inhoudsopgaven op Attendering.nl.
Ook kunt u de inhoudsopgaven per e-mail ontvangen.
Heeft u een abonnement op een tijdschrift, dan weet u dat het tijdschrift in uw
postvak ligt en kunt u een in de inhoudsopgave opgemerkt artikel vervolgens
gaan lezen. Heeft u geen abonnement op een tijdschrift waarvan de inhoudsopgave u interesseert dan zal het binnenkort mogelijk zijn via Attendering.nl een
digitaal exemplaar aan te schaffen van dat tijdschrift en/of een artikel uit dat
tijdschrift.
Attendering biedt u overigens niet alleen inhoudsopgaves; deze worden daar
waar mogelijk ook nog verrijkt met samenvattingen en verwijzingen naar jurisprudentie. Hiernaast worden alle voornoemde gegevens opgeslagen in een databank die makkelijk en snel doorzoekbaar is. U hoeft dus bij gebruik van
Attendering.nl nooit meer terug te grijpen naar de papieren indexen bij tijdschriften.
Gids
De webgids van Recht.nl is een uitgebreide bibliotheek met links naar rechtsbronnen en juridische organisaties, geselecteerd en gerubriceerd voor en door
juristen. Deze gids wordt voortdurend actueel gehouden en aangevuld. U treft in
de gids onder meer een rubriek Buitenland aan waarin verwijzingen zijn opgenomen naar pagina’s die u verder kunnen helpen met internationaal juridisch
onderzoek van Argentinie tot aan Zwitserland. Ook vindt u een onderdeel
Dossiers met daarin verwijzingen naar alle juridische dossiers van Recht.nl.
Andere interessante rubrieken zijn Gerechten, Wetten, Rechtspraak, Verdragen
en Verenigingen.
Wetten
De vierde tab brengt u bij de rubriek Wetten. Hierin vindt u directe links naar de
400 belangrijkste Nederlandse wetten en de 150 belangrijkste besluiten. De
reden waarom Recht.nl deze verwijzingen heeft opgenomen is gelegen in het feit
dat u deze wetteksten normaliter alleen kan bereiken via de zoekmachine van de
afdeling Wet- en regelgeving op Overheid.nl (zie het hoofdstuk Wetten) en dat u
de aldaar gevonden wetten en regelingen niet kon toevoegen aan uw Favorieten.
Indien u hoofdstuk 5 Wetten hebt gelezen, weet u evenwel dat dat inmiddels wel
eenvoudig kan. De rubriek Wetten is daardoor minder handig en nuttig geworden. De makers van Recht.nl hebben evenwel iets anders bedacht waardoor deze
rubriek toch een bestaansrecht blijft houden. Zij zijn namelijk digitale wetbundels aan het samenstellen voor de gebruikers van Recht.nl. Op dit moment treft u
10
99
op <wetten.recht.nl> en onder een aantal rechtsgebieden wetbundels aan betreffende Arbeidsrecht, Belastingrecht, Bestuursrecht, Burgerlijke Rechtsvordering,
Faillissementsrecht, Sociale Zekerheid en Vennootschapsrecht.
Het idee achter de bundels is als volgt. Indien u geïnteresseerd bent in bijvoorbeeld Privacyrecht dan zult u vaak gebruik maken van de Wet bescherming persoonsgegevens (WBP). Daarnaast zijn evenwel tal van andere regelingen betreffende persoonsgevens van belang. Te denken valt aan het Besluit kostenvergoeding rechten betrokkene WBP, het Meldingsbesluit WBP, het Vrijstellingsbesluit
WBP en nog veel meer. Nu kunt u al die regelingen aan uw Favorieten gaan toevoegen, maar dat is omslachtig en bovendien wordt uw Favorietenlijst dan al
snel erg lang en onoverzichtelijk. Recht.nl maakt daarom digitale bundels waarin
u regelingen aantreft per rechtsgebied, regelingen die bovendien nog eens gerubriceerd worden. En deze bundels zijn via één adres te benaderen en dus hoeft u
voor alle regelingen maar één adres toe te voegen aan de Favorieten.
Om een voorbeeld te geven. De wetbundel Arbeidrecht treft u aan op
<wetten.recht.nl/wetbundelarbeidsrecht> en bevat meer dan honderd regelingen
onderverdeeld in Arbeidsmarktbeleid, Arbeidsomstandighedenrecht,
Arbeidsovereenkomstenrecht, Collectief arbeidsrecht, etc.
Zoals gezegd treft u de digitale wetbundels aan op de Wetten-pagina en in de
subrubriek Wetten onder de rechtsgebieden waarop zij betrekking hebben.
Vacatures
Op de thuispagina van de juridische vacaturebank van Recht.nl treft u recentelijk
toegevoegde vacatures aan. Via de rubrieken in de kantlijn kunt u oudere vacatures inzien.
Agenda
Het onderdeel Agenda biedt verwijzingen naar juridische congressen, seminars
en opleidingen. Wilt u weten wat er aangeboden wordt dan kunt u naar
<agenda.recht.nl> surfen en de cursussen doornemen. Wilt u weten wat er wordt
aangeboden op het gebied van bijvoorbeeld strafrecht, dan kunt u het beste klikken op de gelijknamige rubriek in de linker kantlijn. In diezelfde kantlijn vindt u
tevens een overzicht van alle postacademische opleidingen.
Studenten
Op de studentenpagina, tot slot, vindt u informatie over juridische stages en
links naar uittreksels, oefententamens e.d. In de linker kantlijn treft u links aan
10
100
naar (juridische) studentensites, pleitcompetities, evenementen, opleidingen,
juridische faculteiten en faculteitsverenigingen.
Tip: Door u te abonneren op het Recht.nl-magazine wordt het mogelijk elke
maandag juridisch nieuws in uw elektronische postbus te ontvangen op basis
van een door u zelf vastgesteld profiel.
10
101
# 11.
CITEREN VAN ELEKTRONISCHE BRONNEN
Dat het internet een belangrijke vindplaats is van juridische bronnen hebben de
vorige hoofdstukken wel duidelijk gemaakt. Het is daarom inmiddels moeilijk
geworden – en onverstandig! – om in publicaties elektronische bronnen te negeren. In veel juridische tijdschriften wordt dan ook steeds vaker verwezen naar
elektronische bronnen. Helaas gebeurt dit tot nu toe op een volstrekt willekeurige manier: de een verwijst naar het internet-adres van een hoofdpagina, de
ander naar een specifieke achterliggende pagina; weer een ander vermeldt de
datum waarop de webpagina is verschenen, terwijl soms ook wordt verwezen
naar de datum waarop men de pagina heeft bekeken. Een standaard hierin is ver
te zoeken, hetgeen de (her)vindbaarheid van de bronnen niet ten goede komt.
Het gebrek aan een standaard heeft ongetwijfeld (mede) te maken met het feit
dat het verwijzen naar elektronische bronnen specifieke problemen met zich
meebrengt. Veel bronnen worden namelijk even snel van het internet gehaald als
ze op dit netwerk verschijnen. Ook worden documenten met grote regelmaat verplaatst van de ene computer naar de andere, waarbij beheerders zich nauwelijks
lijken te bekommeren om de gebruikers en de bezoekers, terwijl men toch moet
weten dat deze bekend zijn met het fenomeen favorieten die een direct pad naar
een document bewaren. Daarenboven zijn de publicatievormen op het internet
technologisch turbulent: webpagina’s gebruiken nu vaak andere technieken dan
twee jaar geleden, en vermoedelijk ziet de webwereld er over twee jaar al weer
anders uit. Dit heeft tot gevolg dat het verwijzen naar elektronische bronnen een
hachelijke zaak is. En dat terwijl het verwijzen toch vooral tot doel heeft het voor
lezers mogelijk te maken om een bron te achterhalen. Hoe kan men dit doel toch
bereiken bij gebruik van een medium als het internet? In dit hoofdstuk treft u
vuistregels aan voor het verwijzen naar elektronische bronnen, alsmede een aanzet tot standaardisering.
11
IIn dit hoofdstuk wordt alleen aandacht besteed aan het citeren van via het
World Wide Web (WWW) toegankelijke bronnen. De reden voor deze beperking is
gelegen in het feit dat met name het WWW zich heeft ontwikkeld tot een platform via welke veel belangrijke juridische bronnen worden ontsloten (wetsvoorstellen, wetten, rechtspraak, verdragen). Nieuwsgroepen en mailinglijsten worden nauwelijks gebruikt in de professionele juridische praktijk simpelweg omdat
deze nauwelijks enige waardevolle informatie bevatten. Daarnaast zijn (archieven van) nieuwsgroepen en mailinglijsten, mochten ze toch de moeite van een
102
verwijzing waarrd zijn, veelal ook via het WWW toegankelijk, waarmee een verwijzing naar een nieuwsgroep of mailinglijst toch weer een WWW-verwijzing
wordt.
Voor het citeren van elektronische bronnen hebben Koops en Van der Wees in
een eerder stadium (zie noot 1) een aantal vuistregels opgesteld. In de navolgende paragrafen worden deze vuistregels besproken. Simpel gezegd, komt het erop
neer dat het verwijzen naar bronnen op het World Wide Web (WWW) in feite niet
anders is dan het verwijzen naar papieren bronnen met dat verschil dat er een
webadres aan de verwijzing wordt toegevoegd. Het is deze toevoeging waarover
hierna nadere toelichting gegeven wordt.
Nauw verwant aan het citeren van elektronische bronnen is het bewaren van verwijzingen naar dit soort bronnen (lees: webadressen). Met bewaren wordt
bedoeld het opslaan van aan webdocumenten gerelateerde adressen zodat deze
makkelijk en snel weer op te roepen zijn. Deze adressen worden dan toegevoegd
aan de Favorieten, waarbij ik er vanuit ga dat de meeste lezers, net als de rest
van de wereld, gebruik maken van de Internet Explorer van Microsoft. In het eerste deel is reeds melding gemaakt algemene tips en trucs inzake het bewaren. In
het laatste hoofdstuk van dit deel wordt van een aantal belangrijke juridische
weblocaties toegelicht of en hoe men verwijzingen naar documenten op die sites
kan bewaren.
11.1 Vuistregels
Het World Wide Web heeft stevige voet aan de grond gekregen en wordt inmiddels serieus genomen als middel ter verspreiding van materiaal. Ook van juridisch materiaal. Een aantal sites behoort dan ook al jaren steevast tot de favorieten van de jurist: Wetten.nl, Rechtspraak.nl, Overheid.nl, EUR-Lex, Recht.nl. Dit
betekent evenwel niet dat websites niet meer veranderen en dat webpublicaties
niet meer van adres wijzigen. Uit de aard der zaak zijn weblocaties en het daarop
aanwezige materiaal veranderlijk: de mogelijkheden te wijzigen, te actualiseren
en te actualiseren vormen juist de charmes van het WWW.
Ook noopt de voortschrijdende techniek veel online uitegevers ertoe voortdurend de inhoud in een nieuw jasje te steken, waardoor een vindplaats van een
document op een gegeven moment bijvoorbeeld niet meer eindigt op ‘.html’
maar op ‘.php’ of ‘.asp’.
11
103
Er is vandaag de dag wellicht sprake van meer stabiliteit op het WWW, dat adressen kunnen en zullen veranderen staat buiten kijf en dat maakt het verwijzen zo
lastig. Dit heeft Koops en Van der Wees doen besluiten de volgende regels op te
stellen.
Vuistregel 1
Verwijs naar bestendige bronnen, zoals langlopende weblocaties en elektronische archieven.
Vuistregel 2
Verwijs, indien mogelijk, altijd ook naar de papieren publicatie van de bron.
Vuistregel 3
Verwijs niet naar pagina’s die binnen een kader worden getoond. Veelal zijn
adressen van dit soort pagina’s verborgen, en als ze al achterhaald kunnen worden, kan een verwijzing problemen geven doordat ze uit het verband (het kader)
worden gehaald. Verwijs liever naar de hoofdpagina, met een indicatie hoe de
lezer de desbetreffende bron vandaar kan vinden.
Vuistregel 4
Verwijs niet naar pagina’s met een ‘moeilijk’ (bijvoorbeeld met meer dan vijftien
karakters die niet als woorden zijn uit te spreken) en/of lang adres. Verwijs liever
naar de hoofdpagina, met een indicatie hoe de lezer de desbetreffende bron vandaar kan vinden.
Vuistregel 5
Verwijs niet naar pagina’s die u na een zoekopdracht heeft gevonden. Veel
weblocaties geven namelijk na een zoekopdracht een adres dat niet het vaste
adres van de pagina is, maar een tijdelijk adres. Daarbij is een dergelijk adres,
indien permanent, veelal ‘moeilijk’ en lang (zie vuistregel 3).Verwijs liever naar
de hoofdpagina, met een indicatie hoe de lezer de desbetreffende bron vandaar
kan vinden.
Vuistregel 6
Controleer voor het inleveren van kopij of de e-verwijzingen nog kloppen. Zo niet,
pas dan de vermelding aan of verwijder de bronvermelding1.
Tip: indien de brontekst niet meer op de aangegeven plaats staat, probeer dan met een zoekmachine te achterhalen of de tekst elders te vinden is. Een uitsekende zoekmachine om te zoeken naar bijvoorbeeld een karakteristieke zinsnede uit het begin van een document - tussen dubbele aanhalingstekens om aan te geven dat het een citaat betreft - is Google <www.google.nl>.
11
104
11.2 Algemene regels betreffende het citeren van
webadressen
Alvorens de vuistregels toe te lichten nog enige algemene opmerkingen over het
verwijzen naar elektronische bronnen:
- Plaats het webadres, de “uniform resource locator” (URL, het adres van de
weblocatie) tussen < > om dubbelzinnigheid met punctuatie te voorkomen. Als
de URL niet op één regel past, breek dan af met een spatie, niet met een
afbreekteken. Let op kleine en hoofdletters en het verschil tussen afbreekstreepje (elimineren), koppelteken en “underscore” (_).
- Let er tevens op dat bepaalde weblocaties slechts toegankelijk zijn voor abonnees of na registratie en maak daarvan melding. Een lezer die geen abonnement heeft of niet geregistreerd is behoeft dan geen nodeloos bezoek aan de
site brengen. Een verwijzing naar een artikel in het Nederlands Juristenblad
(NJB) dat ook beschikbaar is via de webstek van het NJB zou dus kunnen zijn:
Koops, Dr. B.J. en mr. J.G.L. van der Wees, Verwijzen naar elektronische bronnen, Nederlands Juristenblad, aflevering 11, 2001 (website NJB (artikelen
alleen toegankelijk voor abonnees) <www.njb.nl>)
- Bij de vermelding van webadressen kan het vaste voorvoegsel ‘http://’ worden
weggelaten. Dit is immers een onderdeel dat door de meeste internetbladeraars automatisch wordt toegevoegd na het ingeven van het webadres.
- Soms wordt na het ingeven van een relatief kort webadres, dat adres door de
programmatuur achter de betreffende website aangevuld, waardoor het ineens
een lastiger te citeren adres wordt. In dat geval kunt u uiteraard de abcadabra
die achter het adres geplaatst is verwijderen en het korte adres in een citaat
opnemen. Het ingeven van het korte adres brengt de bezoeker immers bij het
juiste adres.
Een voorbeeld hiervan is DomJur, de webstek met Nederlandse domeinnaamjurisprudentie. Deze is te vinden door <www.domjur.nl> in te geven in de adresregel. Zodra u dat gedaan heeft komt er evenwel iets als
<www.domjur.nl/ace.php/c,5,10> in diezelfde adresregel te staan. Zoals gezegd,
een lastiger te citeren adres.
- Indien een webadres van een document niet meer blijkt te werken, dan kunt u
proberen via de homepage van de site waarop het document geplaatst is het
document te vinden. Op die homepage is immers veelal een zoekmachine
beschikbaar die de betreffende site doorzoekt. Indien u enige gegevens van het
11
105
document hebt en wanneer het document niet verwijderd is, dan leidt een zoekopdracht wellicht tot een positief resultaat. U kunt in de meeste gevallen op
de homepage komen van een site door simpelweg alles van het niet werkende
webadres te verwijderen tot aan het zogenaamde topleveldomein. Dus alles
weghalen tot aan .nl, .de, .eu, .com, etc. Indien een verwijzing naar bijvoorbeeld
Prins, Corien, Het duistere patroon van eigen verantwoordelijkheid,
Netkwesties, editie 86, <www.netkwesties.nl/editie86/column1.php>
niet blijkt te werken, dan is het verstandig ‘editie86/column1.php’ te verwijderen en via de zoekmachine die beschikbaar is op de homepage van Netkwesties
te zoeken naar dit stuk van Corien Prins.
- Indien in de verwijzing een directe link wordt opgenomen naar een document,
vormt dit een onderdeel van de verwijzing en volgt het webadres na een comma
en tussen <>. Zie het bovenstaande voorbeeld van de publicatie van Corien Prins
in Netkwesties. Is het, als gevolg van de in dit hoofdstuk genoemde regels, echter niet wenselijk direct te linken en wordt een webadres gegeven van een
homepage of een zoekmachine via welk men een document kan zoeken dan is
dat informatie over de verwijzing en wordt deze tussen () geplaatst. Zie het
voorbeeld hiervoor van de verwijzing naar Koops en Van der Wees.
- In het geval van bestendige bronnen zou het zo kunnen zijn dat de toevoeging
van het webadres kan komen te vervallen omdat de lezer wel weet op welke
site een bepaald document te halen is. Zo is een uitspraak met een LJN-nummer
te vinden op Rechtspraak.nl en een kamerstuk op Overheid.nl. Vooralsnog lijkt
het mij verstandig de webadressen te blijven noemen omdat het internetgebruik onder juristen nog geen gemeengoed is en er ook wel uitzonderingen
kunnen voorkomen.
Bestendige bronnen (vuistregel 1)
In de eerste vuistregel wordt gewezen op het feit dat men naar bestendige bronnen dient te verwijzen. Voor de belangrijkste Nederlandse en Europese juridische
weblocaties geldt vandaag de dag dat deze bestendig zijn. Dit betekent overigens niet dat deze locaties niet aan verandering onderhevig zijn. Het makkelijk
kunnen veranderen van weblocaties is nu juist ook een van de charmes van het
publiceren op het WWW. Dit betekent dat het verstandig kan zijn informatie over
de bron te geven en vervolgens naar de homepage te verwijzen. Afhankelijk van
het feit of het eenvoudig is via een thuispagina te zoeken, dient men daarbij nog
een toelichting te geven. Een verwijzing naar een uitspraak van de Hoge Raad op
11
106
Rechtspraak.nl - een site met eenvoudig te bedienen en via de homepage toegankelijk zoekmachine - kan er als volgt uit zien:
Hoge Raad 7-05-2004 LJN-nummer: AF6988 Zaaknr: 02853/02 U
(Rechtspraak.nl <www.rechtspraak.nl>)
Verwijs ook naar de papieren bron (vuistregel 2)
Verwijs, indien mogelijk, altijd ook naar de papieren publicatie van de bron. Dus
verwijs in het geval van een richtlijn die reeds in het Publicatie van de Europese
Gemeenschappen heeft gestaan als volgt:
Richtlijn 2002/38/EG van de Raad van 7 mei 2002 tot wijziging, voor een
gedeelte tijdelijk, van Richtlijn 77/388/EEG met betrekking tot de regeling
inzake de belasting over de toegevoegde waarde die van toepassing is op
bepaalde diensten die langs elektronische weg worden verricht alsook op
radio- en televisieomroepdiensten, Publicatieblad Nr. L 128 van 15/05/2002
blz. 0041 – 0044 (EUR-Lex <eur-lex.europa.eu/>)
Met een verwijzing als bovenstaand kan de lezer op eenvoudige wijze via de
zoekmachine van EUR-Lex de richtlijn vinden. Bij gebrek aan een
Internetverbinding is tevens voldoende informatie gegeven om de richtlijn in het
Publicatieblad te kunnen opzoeken.
Verwijs niet naar pagina’s in een kader (vuistregel 3)
In vuistregel 3 wordt gesteld dat men niet naar pagina’s moet verwijzen die binnen een kader (een frame) worden getoond.
Op websites als die van bijvoorbeeld Rechtspraak.nl en de Officiële Publicaties
van Overheid.nl blijft het webadres dat getoond wordt in het adresveld van de
Internetbladeraar gedurende een bezoek ongewijzigd. Dit betekent dat de adressen van de pagina´s die tijdens een sessie getoond worden verborgen blijven. Er
bestaan trucs om die adressen te achterhalen , maar het gebruik van zo’n verborgen adres tot gevolg kan hebben dat een pagina uit het verband (het kader)
wordt gehaald, waardoor bijvoorbeeld onderdelen van de navigatiestructuur van
een website wegvallen. Verwijs in dit soort gevallen dan ook liever naar de
hoofdpagina, met eventueel een indicatie hoe de lezer de desbetreffende bron
vandaar kan vinden. Een dergelijke verwijzing wordt daarmee kwa structuur vergelijkbaar met de vorige genoemde voorbeelden. Zo kan op de onderstaande
wijze naar een Staatsblad worden verwezen dat is gevonden op de afdeling
Officiële publicaties van Overheid.nl:
11
107
Wijziging wetten in verband met toegang tot openbare telecommunicatienetwerken bestemd voor toegang tot internet, Staatsblad 2004, 23 (Officiële
Publicaties Overheid.nl <www.overheid.nl/op/>)
Verwijs niet naar pagina’s met een ‘moeilijk’ en lang adres (vuistregel 4)
Verwijs niet naar pagina’s met een ‘moeilijk’ adres, zoals een adres dat bijvoorbeeld meer dan vijftien karakters bevat die niet als woorden zijn uit te spreken.
In veel gevallen zal de lezer immers webadressen moeten overtikken om de geciteerde bron te kunnen raadplegen en als de kans op tikfouten daarbij groot is,
kan dat tot irritatie bij de overtikkende lezer leiden. Ook hier geldt dat een verwijzing naar de hoofdpagina, met een eventuele indicatie hoe de lezer de desbetreffende bron vandaar kan vinden, verstandiger is. Een voorbeeld van een eenvoudig webadres is:
Directe links naar de 400 belangrijkste Nederlandse wetten en de 150 belangrijkste besluiten, <wetten.recht.nl>
Een voorbeeld van een niet te lang adres is de link naar een rapport over de vereenvoudiging van het BV-recht:
Rapport Vereenvoudiging en flexibilisering van het Nederlandse BV-recht,
Ministerie van Justitie, <www.justitie.nl/Images/11_50335.doc>
Verwijs niet naar pagina’s die middels zoekopdracht zijn gevonden
(vuistregel 5)
Het is niet verstandig te verwijzen naar pagina’s die u na een zoekopdracht heeft
gevonden. Veel weblocaties geven namelijk na een zoekopdracht een adres dat
niet het vaste adres van de pagina is. Daarbij is een dergelijk adres, indien permanent, veelal ‘moeilijk’ (zie vuistregel 4) en/of lang. Het is in deze gevallen ook
beter naar de hoofdpagina te verwijzen, met een indicatie hoe de lezer de desbetreffende bron vandaar kan vinden. Een zoekopdracht naar een uitspraak op de
webstek van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kan bijvoorbeeld
het volgende webadres opleveren:
<hudoc.echr.coe.int/hudoc/ViewRoot.asp?Item=0&Action=Html&X=511113202&
Notice=0&Noticemode=&RelatedMode=0>. Dit adres is te moeilijk, te lang en
blijkt na enige tijd ook niet meer te werken. Een verwijzing naar dit adres is dus
sterk af te raden. In plaats daarvan zou het op de onderstaande wijzen kunnen:
EHRM 27 april 2004, application number 00050210/99, Case of Doerga v.
The Netherlands (zoekmachine EHRM <hudoc.echr.coe.int>)
11
108
Controleer de verwijzingen (vuistregel 6)
Weblocaties worden nogal eens gewijzigd met als gevolg dat webadressen op
die locaties een ander adres krijgen of soms gewoon verdwijnen. Controleer
daarom vlak voor het inleveren van kopij of de e-verwijzingen nog kloppen. Zo
niet, pas dan de vermelding aan of verwijder de bronvermelding.
11.3 Standaard-verwijsmethode
Het bovenstaande maakt duidelijk dat het verwijzen naar juridische elektronische bronnen citeren niet heel veel anders is dan hetgeen wordt voorgeschreven
voor andersoortige bronnen in de Leidraad voor juridische auteurs. Het enige dat
wordt toegevoegd aan een verwijzing is een webadres. Afhankelijk van de hiervoor genoemde vuistregels zal dat ofwel een directe verwijzing naar het adres
van de bron zijn, een verwijzing naar een homepage al dan niet aangevuld met
een beschrijving hoe de bron te vinden, of een verwijzing naar een onderdeel van
een site via welke de bron makkelijk te vinden is. Dit zal in veel gevallen de zoekmachine betreffen, maar kan ook een andere pagina van een site zijn.
Op basis hiervan kan een standaard-verwijsmethode voor elektronische bronnen
geproduceerd worden waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen verwijzingen
naar artikelen, rapporten, etc. geschreven door één of meer auteurs, en verwijzingen naar rechtspraak te vinden op het WWW. Voor andere verwijzingen lijkt
het in zijn algemeenheid verstandig de Leidraad te raadplegen en daaraan, op
basis van de genoemde vuistregels, een webadres toe te voegen.
Verwijzingen naar artikelen, rapporten, etc.
Gescheiden door een Duitse komma (/) treft u hieronder de onderwerpen aan die
naar onze mening in de genoemde volgorde opgenomen dienen te worden in
geval van verwijzing naar een (ook) elektronische gepubliceerd artikel, rapport,
etc. De tussen haakjes genoemde onderwerpen zijn facultatief. Onder de opsomming van onderwerpen staat een korte toelichting per onderwerp.
Auteur, redactie, organisatie / Titel / Medium / Aflevering, editie, nummer, etc. /
Webadres document (of webadres pagina via welke het document te vinden is) /
(Zoekwijze) / (Vermelding beperkte toegang)
11
109
• Een verwijzing naar artikel, rapport, etc. dat (ook) elektronische beschikbaar is,
begint net als veel andere verwijzingen met het noemen van de naam van de
auteur of een redactie(lid). Mocht het eventueel niet duidelijk zijn wie de
auteur of redacteur van een stuk is, dan kan de naam van de organisatie worden genoemd op wiens weblocatie het document wordt gepubliceerd.
• De titel is net als bij papieren publicaties de titel van het artikel, het rapport,
etc.
• Bij ‘medium’ dient aangegeven te worden waarin het artikel of het rapport is
gepubliceerd. Dit kan de naam zijn van een online medium zijn zoals bijvoorbeeld Netkwesties of van een papieren medium zoals het Nederlands
Juristenblad.
• Het medium wordt bijna altijd gevolgd door een nadere aanduiding. Een verwijzing naar een stuk in de Policy Post van het Amerikaanse Center for Democracy
and Technology (CDT) kan bijvoorbeeld aangevuld worden door ‘Volume 10,
Number 8, April 28, 2004’.
• Het webadres is zoals gezegd het directe adres van het document waarnaar
verwezen wordt. Indien dat op basis van de vuistregels evenwel niet verstandig
is dan dient dit te worden vervangen door het adres van een pagina via welke
het document eenvoudig te vinden is. Laat dit aan duidelijkheid te wensen over
dan dient een beschrijving van de zoekwijze toegevoegd te worden.
• Tot slot, weblocaties zijn niet altijd voor iedereen toegankelijk. Hierdoor kan
het mogelijk zijn dat lezers het bericht waarnaar wordt verwezen niet kunnen
inzien. De vermelding dat een site besloten is, kan de lezer doen afzien van een
nutteloos bezoek en kan daardoor een nuttige, want tijdbesparende, toevoeging aan een verwijzing zijn.
Voorbeelden
EPIC 2000
Electronic Privacy Information Center, ‘Capitol Hill Hearings Focus on Internet
Consumer Privacy’, EPIC Alert, 7.18, 12 oktober 2000(archief
<www.epic.org/alert/>)
Kinkhorst 1998
Thijs Kinkhorst (red.), Veel Voorkomende Vragen over het Nederlandse Internet
en USENET, <www.kinkhorst.com/nlfaq//nl-faq.html>, werkversie 17 september
1999
11
110
Koops 2000
B.J. Koops, Re: elektronische handtekening, mailinglijst Jurist-L, 11 februari 2000
(archief
<listserv.surfnet.nl/archives/jurist-l.html>)
Koops 2004
B.J. Koops, Crypto Law Survey, Version 22.1, January 2004,
<rechten.uvt.nl/koops/cryptolaw/index.htm>
Openbaar Ministerie
Openbaar Ministerie, Juridisch Jargon,
<www.openbaarministerie.nl/?p=pg&s=345>
Recht.nl 2004
Recht.nl, Dossier Ongewenste (tele)communicatie (spamming, cold calling, etc.),
<www.recht.nl/ict/dossiers/spam/>
Wees 2003
Leo van der Wees, Februari 2003: Stichting Internet Domeinregistratie
Nederland, (Recht.nl <www.recht.nl/sitevandemaand/>)
Verwijzingen naar rechtspraak
Naast een standaardverwijzing voor artikelen, rapporten, etc. die (ook) online
beschikbaar zijn, kan tevens een standaard voorgesteld worden voor het verwijzen naar rechtspraak op het WWW. Ook hierbij kan aansluiting gevonden worden
bij de Leidraad waaraan vervolgens specifieke informatie toegevoegd wordt voor
het citeren van online rechtspraak. Daartoe hebben wij een algemene richtlijn
opgesteld, maar voegen wij hieronder tevens specifieke details toe voor de
belangrijkste rechtspraaksites: Rechtspraak.nl, DomJur, Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschappen en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.
11
Hieronder vindt u gescheiden door een Duitse komma (/) de algemene richtlijn
voor het citeren van online rechtspraak met onderwerpen aan die naar onze
mening in de genoemde volgorde opgenomen dienen te worden. Tussen haken
genoemde onderwerpen zijn facultatief.
Instantie / Datum / Bron / Bronnummer / ((Toelichting)) / Webadres document
(of webadres pagina via welke het document te vinden is) / (Zoekwijze) /
(Vermelding beperkte toegang)
111
• Zoals u gewend bent, begint een verwijzing met het noemen van de instantie,
de datum, de bron en het bronnummer.
• De toelichting zal in het geval van rechtspraak meestal bestaan uit de namen
van de betrokken partijen zoals bijvoorbeeld NVM tegen El Cheapo.
• Het webadres is het directe adres van een uitspraak waarnaar verwezen wordt.
Indien dat op basis van de vuistregels evenwel niet verstandig is dan dient dit
te worden vervangen door het adres van een pagina via welke het document
eenvoudig te vinden is. Laat dit aan duidelijkheid te wensen over dan dient een
beschrijving van de zoekwijze toegevoegd te worden.
• Tot slot, weblocaties zijn niet altijd voor iedereen toegankelijk. Hierdoor kan
het mogelijk zijn dat lezers het bericht waarnaar wordt verwezen niet kunnen
inzien. De vermelding dat een site besloten is, kan de lezer doen afzien van een
nutteloos bezoek en kan daardoor een nuttige, want tijdbesparende, toevoeging aan een verwijzing zijn.
Citeren uitspraken Rechtspraak.nl
Over het citeren uitspraken van de meest belangrijke sites kan iets meer gezegd
worden. Zo zijn de URLs van uitspraken van Rechtspraak.nl niet heel eenvoudig
te achterhalen omdat de uitspraken in een kader getoond worden waarbij het
adres verborgen blijft. Daarbij komt dat de (verborgen) webadressen lang zijn.
Niet overdreven lang maar toch net iets te lang om in een citaat op te nemen. Dat
is ook niet noodzakelijk omdat de zoekmachine van Rechtspraak.nl uitstekend
werkt indien het bronnummer bekend is en deze is makkelijk via de homepage te
benaderen is.
Rechtspraak.nl heeft overigens een eigen bronnummer, het zogenaamde
Landelijk Jurisprudentienummer (LJN).
Dit alles betekent dat een verwijzing naar uitspraak gevonden op Rechtspraak.nl
er bijvoorbeeld zo uit zal zien:
Hoge Raad 27 juni 2000, LJN-nummer AA6301 (Puttense moordzaak)
(Rechtspraak.nl <www.rechtspraak.nl>)
Citeren uitspraken DomJur.nl
DomJur staat voor domeinnaam-jurisprudentie en via <www.domjur.nl> worden
dan ook Nederlandse uitspraken (en artikelen) met betrekking tot domeinnamen
gepubliceerd. De website bevat uitspraken die ook in Rechtspraak.nl zijn opgenomen, maar op DomJur stonden ten tijde van het schrijven van dit stuk 267 uitspraken, terwijl een zoekopdracht op Rechtspraak.nl met het woord domeinnaam
174 treffers oplevert. Het lijkt dus de moeite te lonen voor uitspraken inzake
domeinnamen eerst naar DomJur te surfen.
11
112
Voor wat betreft het citeren geldt voor DomJur dat een webadres van een op
DomJur gevonden uitspraak te moeilijk is. Een dergelijk adres bevat teveel
vreemde tekens om in een citaat op te kunnen nemen. Een directe verwijzing is
dus uit den boze. De homepage van DomJur bevat gelukkig een verwijzing naar
de eigen makkelijk te bedienen zoekmachine, dus het noemen van het adres van
de thuispagina in een citaat is afdoende.
Ook DomJur hanteert een eigen nummering van uitspraken. Dit betekent dat dit
nummer op de plaats komt van wat in de bovenstaande richtlijn bronnummer
wordt genoemd. Een verwijzing naar een DomJur-uitspraak kan er op basis van
het bovenstaande dan als volgt uit zien:
Rb. Amsterdam 6 december 1999, DomJur nummer: 2000-14 (SDU NV - de
Kreek) ( DomJur <www.domjur.nl>)
Citeren uitspraken Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
Op de webstek van het Hof van Juristie van de Europese Gemeenschappen vindt
u uitspraken vanaf 1997. Inmiddels bevat deze site dus een behoorlijke verzameling. Bij het verwijzen naar uitspraken uit die verzameling is een directe link geen
optie. De webadressen van uitspraken en conclusies van dit Hof beslaan gemiddeld namelijk meer dan 100 tekens. Dit betekent dus dat ook in dit geval een verwijzing naar de homepage of een andere pagina gewenst is. Gezien het feit dat
het vanaf de homepage een aantal keren klikken is alvorens u op het zoekformulier van het Hof terecht komt, is een directe link naar het Nederlandse zoekformulier een mogelijkheid. Het adres is niet echt kort en zeker niet echt simpel,
maar een verhaal hoe men klikkend op het zoekformulier komt, is daarentegen
naar onze mening wat lang. Een verwijzing naar een uitspraak van het Hof van
Justitie van de Europese Gemeenschappen zou er dus als volgt uit kunnen zien:
HvJEG 6 januari 2004, C-2/01 (Bundesverband der Arzneimittel-Importeure /
Bayer en Commissie) (zoekmachine HvJEG <curia.eu.int/jurisp/cgibin/form.pl?lang=nl>)
Via de zoekmachine is de betreffende uitspraak over de parallel-import van
medicijnen zeer eenvoudig te vinden met behulp van het bronnummer.
Citeren uitspraken Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Ook voor uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens geldt
dat de adressen van gevonden uitspraken veel te lang en te complex zijn.
11
113
Hiernaast is het adres van zoekformulier ook te ingewikkeld, maar het adres van
de homepage van de zoekmachine (genaamd HUDOC) voldoet evenwel aan de
eisen om opgenomen te kunnen worden.
Bij verwijzingen naar EHRM-uitspraken worden veelal, naast de instantie en de
datum, de namen van de betrokken partijen genoemd. Met die namen en de
datum moet u in HUDOC eenvoudig uitspraken kunnen vinden. Een op de EHRMsite gevonden uitspraak heeft echter ook (altijd) een zogenaamd application
number. Het toevoegen aan het citaat van dit nummer als bronnummer maakt
het terugvinden nog eenvoudiger. Indien u dat doet dan betekent dat een verwijzing naar de zaak Steur tegen Nederland als volgt geciteerd kan worden:
EHRM 28 oktober 2003, Application number 00039657/98 (Case of Steur v.
The Netherlands) (zoekmachine HUDOC <hudoc.echr.coe.int>)
Voor deze sites met rechtspraak geldt dus eigenlijk allemaal dat direct verwijzen
niet aan de orde is, maar dat middels een verwijzing naar een ander deel van de
weblocatie de snelste weg naar bron vemeldt wordt. Hierbij dient het wel zo te
zijn, dat de verwijzingen wel volledig moeten zijn, waarbij met name de bronnummers belangrijk zijn. Zonder die nummers wordt het zoeken op de genoemde
sites al snel lastiger, daarmee bewijst een schrijver de lezer van verwijzingen
geen plezier.
11
109
DEEL 3
beter
internetgebruik>
3
110
111
INHOUD
DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET
1
Voorwoord
3
Wat is het internet?
1.1 Inleiding
1.2 De stappen van systematisch zoeken
9
9
11
2 Stap 1: het formuleren van uw informatievraag
2.1 De structuur van webadressen
12
13
3 Stap 2: het verkennen van de inhoud van het internet
3.1 Google
3.2 Waarom Google veel juridische infomatie niet kan vinden
3.3 Zoeken binnen websites
3.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR, en NOT
16
19
21
22
24
4 Stappen 3 en 4: evaluatie van gevonden informatie
en het bewaren van tekst
4.1 Stap 3: evaluatie van gevonden informatie
4.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie
4.2 Resumerend en afsluitend
28
28
29
32
112
DEEL 2 - WEBSITES VOOR JURISTEN
Inleiding
40
5 Wet & Regelgeving
5.1 Parlando
5.2 Officiële Publicaties (Overheid.nl)
5.3 Eerste Kamer
5.4 Staatsblad (Overheid.nl)
5.5 Wetten.nl (Overheid.nl)
5.6 Overige wettensites
5.7 Bewaren informatie van Wetten.nl, Officiele publicaties, Parlando
41
41
43
45
48
49
53
54
6 Jurisprudentie
6.1 Rechtspraak.nl
6.2 Overige Rechtspraaksites
6.3 Bewaren van informatie van Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM
56
56
62
64
7 Verdragen
7.1 Tractatenblad (Overheid.nl)
7.2 Verdragen (Overheid.nl)
7.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken
7.4 Overige verdragensites
66
66
66
67
69
8 Europa
8.1 EUR-Lex
8.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen
8.3 Overige Europa-sites
72
72
77
81
9 Commerciële databanken
9.1 Kluwer Navigator Advocaat
9.2 SduWeb
9.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht
9.4. Attendering.nl
84
84
87
90
93
10 Portaalsites
96
11 Citeren van elektronische bronnen
11.1 Vuistregels
11.2 Algemene regels betreffende het citeren van webadressen
11.3 Standaard-verwijsmethode
101
102
104
108
113
DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK
Inleiding
114
12 Het veranderende medialandschap
12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent
12.2 Generatiekloof
12.3 Privacy
12.4 De veranderingen
Geschreven / gedrukte media
Geluid
Beeld
12.5 Conclusie
115
115
116
116
118
118
119
120
121
13 Veilig op het internet
13.1 Bescherm uw computer tegen virussen
13.2 Bescherm uw computer tegen spyware
13.3 Laat uw gegevens niet aftappen
13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om
13.5 Installeer updates van uw software
13.6 Bouw een muur
13.7 Koop geen marktleiders
13.8 Laat zo min mogelijk sporen na
13.9 Maak regelamatig een back-up van uw gegevens
13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken
122
123
125
126
128
130
130
131
132
132
132
14 Onmisbare software
14.1 Antivirus software
14.2 Spyware verwijderings-software
14.3 Firewalls
14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes
14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player
14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader
14.7 Chatten: Windows Live Messenger
14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View
14.9 Software, films en muziek uitwisselen:eMule
14.10 Online onderwijs: Blackboard
134
134
136
137
139
140
141
142
144
145
146
Appendix
147
Trefwoordenregister
150
114
INLEIDING
Dit boek gaat, zoals de titel aangeeft, over het internet. De eerste editie van
Internet voor juristen bevatte (in 1995) nog veel uitleg over hoe je op het internet
kon komen. Tegenwoordig heeft het merendeel van de huishoudens en bedrijven
in ons land een breedbandaansluiting op het net. De prijzen voor internettoegang dalen nog steeds, waardoor breedband-internet voor een steeds grotere
groep mensen aantrekkelijk wordt. We gebruiken we het internet massaal om
legaal en illegaal muziek en films te downloaden, online en on demand radio- en
TV-uitzendingen te bekijken, te gamen, met onze webcam te chatten, met ons
mobieltje te mailen, etc, etc. Er is nogal wat veranderd. Maar ook buiten ons
internet-blikveld gaan de ontwikkelingen hard. De digitalisering van de telefonie
en de kabel leidt tot grote veranderingen in de media. Bijna een kwart van de
TV-aansluitingen is inmiddels digitaal. In dit deel zetten we de belangrijkste veranderingen in de media voor u op een rij.
Daarna leest u in dit deel hoe u veilig en verantwoord gebruik kunt maken van
het internet en de gevaren zoveel mogelijk voor kunt zijn. Verder kunt u lezen
welke onmisbare tools u kunt inzetten om de mogelijkheden van het internet te
benutten.
115
# 12.
HET VERANDERENDE MEDIALANDSCHAP
12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar
producent
De belangrijkste verandering die we hebben mogen aanschouwen is de overgang
van analoog naar digitaal. Hierbij is een ongekende prijsdaling van apparatuur
bepalend geweest voor het effect van deze digitalisering. De digitalisering en de
prijsdaling hebben gezorgd voor een situatie waarbij de consument de beschikking heeft gekregen over steeds meer geavanceerde apparatuur. Bij de introductie van de CD bijvoorbeeld, klaagden de kleine bedrijfjes die in eigen beheer LP’s
persten steen en been. De CD was volgens hen een middel van de grote platenmaatschappijen om de kleintjes uit de markt te drukken. Na grote investeringen
in platenpersen was het voor deze bedrijfjes onmogelijk om ook nog te investeren in CD persen die een veelvoud van de vinylpersen kostten. Wij hebben geen
idee of de platenmaatschappijen echt het idee hadden met de CD de kleine concurrenten uit de markt te drukken, maar als dat zo is kan men spreken van een
van de grootste inschattingsfouten in de geschiedenis van de platenmaatschappijen. Sinds een jaar of tien worden PC’s geleverd met CD branders, die tegenwoordig nog maar een paar tientjes kosten, en is de macht van de grote maatschappijen kleiner dan ooit.
Wij zien in dit voorbeeld dat de consument ook de mogelijkheden heeft gekregen
zelf producent te worden. Deze ontwikkeling zet zich op alle fronten door, niet
alleen in de muziek. Wat doen we zelf, waar we tien, twintig jaar geleden nog een
specialist voor nodig hadden?
- Scannen en kopiëren
- Foto’s afdrukken
- CD’s en DVD’s branden
- Nieuws verspreiden (bloggen)
- Radio- en TV uitzendingen verzorgen (podcasts)
- Publiceren, uitgeven (websites, maar ook dit boek)
- Opmaken van teksten voor publicatie.
En dan noemen we nog niet eens het buitenspel zetten van TPG Post voor het
versturen van onze post (nu met e-mail) en het buitenspel zetten van KPN voor
ons ‘telefoonverkeer’ (nu via Tele2, Bel1601, 1643telecom, UPC, Skype, etc).
Allemaal voorbeelden waarbij de macht van de vroegere monopolisten is gebroken.
12
116
Natuurlijk zegt het feit dat we nu zelf producent kunnen zijn niets over de kwaliteit van het resultaat. Geef iemand een kwast en wat verf en hij is nog geen
Rembrandt. Geef iemand een computer, een microfoon en een podcastprogramma en hij is nog geen Giel Beelen1 .
12.2 Generatiekloof
De hiervoor geschetste digitalisering heeft geleid tot een groot aantal nieuwe
mogelijkheden in het media-aanbod en tot de mogelijkheid voor de consument
om producent te worden. Hoe deze mogelijkheden worden gebruikt lijkt voor een
groot deel af te hangen van de leeftijd van de consument/gebruiker.
De oudere generatie maakt vooral gebruik van de nieuwe mogelijkheden die
worden aangeboden door de traditionele omroepen (digitale televisie en interactieve TV programma’s). Dit wordt aangevuld met enkele mogelijkheden van het
internet, zoals informatie vergaren en e-mail. De jongere generatie maakt veel
meer gebruik van het internet, staat constant in contact met elkaar (sms, msn)
en wordt zelf producent. De traditionele media-aanbieders zullen vooral veel
moeite hebben deze jongere generatie aan zich te binden. De ouderen zijn opgegroeid met een soort eenrichtingsverkeer in het media-aanbod dat de jongeren
vreemd is. De jongere generatie, de screenagers, de generatie Y, gaat actiever
met de mogelijkheden om en zal meer voor interactie kiezen. Deze generatie
kiest uit een veel groter aanbod en is eerder geneigd snel te switchen als het
aanbod (zowel inhoudelijk als bijvoorbeeld een abonnementsvorm) verandert.
12.3 Privacy
Naast het verschil in de keuze van de media tussen ouderen en jongeren is ook
het omgaan met informatie en privacyaspecten duidelijk verschillend. Ouderen
hebben geleerd om eerst na te denken voor je gevoelige informatie deelt met
derden. De jongeren delen alles. Ze zijn gewend aan camera’s op straat en in de
winkel. Er vindt een verschuiving plaats van je generen over het openbaar maken
van privé-aangelegenheden naar een situatie waarbij de schaamte weg is. In de
trein horen alle medereizigers alle relatieproblemen als er iemand een goede
vriend of vriendin belt. De stap naar actief delen van informatie is vervolgens
snel gezet. Wat dan volgt is doelbewust je hebben en houwen online zetten.
1 Wie is dat trouwens? Luistert er nog iemand naar de radio?
12
117
Alles wordt tegenwoordig met de hele wereld gedeeld op weblogs, foto- en
video-sites. Van veel dagelijkse situaties wordt een aantekening of foto gemaakt
want de camera in het mobieltje is altijd paraat. Het digitale dagboek wordt
direct online gezet en is door iedereen te volgen. En dat gebeurt niet meer door
een enkele gek, want in april 2006 hebben we kunnen lezen dat het aantal
weblogs in Nederland is gestegen tot een aantal van 600.0002.
Na het fenomeen weblog, is nu vooral het delen van afbeeldingen en video’s in
opkomst. Verder worden alle sociale netwerken keurig in kaart gebracht door
mensen die gebruik maken websites als hyves.nl, schoolbank.nl, linkedin.com3
en orkut.com . Wij schijnen behoefte te hebben aan een sterrenstatus en grijpen
alle mogelijkheden aan om de wereld te tonen waar we goed in zijn. Iemand met
200 kennissen in linkedin.com is beter dan iemand met slechts 50 kennissen.
Iemand met een video op youtube (een website met videobeelden) die de eerste
dag door 30.000 mensen wordt bekeken is natuurlijk beter dan iemand met een
video die door 30 mensen is bekeken. Privacy is leuk, maar onze sterrenstatus is
soms belangrijker.
2 http://www.xs4all.nl/~mjk/artikelen/NRC/600000weblogs.html
3 Er worden genoeg gegeven online gezet om de NSA nieuwsgierig te maken.
Zie: http://www.webwereld.nl/articles/41536/nsa-wil-sociale-netwerken-indexeren.html
12
118
12.4 De veranderingen
De belangrijkste veranderingen in het gebruik van de media zullen we in deze
volgorde bespreken:
- geschreven/gedrukte media
- geluid
- beeld.
Geschreven/gedrukte media
De gedrukte media staan aardig op z’n kop. De traditionele kranten hebben al
jaren een dalende oplage en hebben moeite de jongeren aan zich te binden.
Tenminste dat geldt voor de betaalde kranten. De Spits en de Metro vinden de
weg naar de jongeren zonder problemen. Wij zijn benieuwd naar de nieuwe gratis huis-aan-huis-krant die in de maak is. De kranten doen erg veel moeite de
nieuwe media aan hun oude medium te koppelen. Ze hebben allemaal een website met nieuws en vaak ook een online versie van de ‘echte’ krant. Maar het is
de vraag of veel nieuwe lezers worden gevonden met deze initiatieven en of de
competitie met nu.nl en geenstijl.nl voor deze doelgroep gewonnen kan worden.
De ouderen zullen voor een deel gebruik maken van de nieuwe mogelijkheden
van de kranten. Op het werk en op reis is het een groot voordeel om online de
compleet opgemaakte krant op het scherm te krijgen. En de 16:00 uur editie van
de Volkskrant (4 A4tjes met het laatste nieuws) zal veel ambtenaren een leuke
treinreis naar huis bezorgen (en HP een leuke extra toner-omzet). De verwachting
is wel dat steeds meer mensen gebruik zullen maken van RSS-feeds. Dit is een
techniek voor dynamische webpagina’s. Het is bijvoorbeeld mogelijk op uw webpagina het laatste nieuws van een externe nieuwsbron te gebruiken4. U hoeft
dan niet meer de nieuwssites langs te gaan voor de berichten, maar u krijgt ze
op uw eigen startpagina aangeleverd5.
De jongeren gaan liever zelf nieuws maken en zullen dit zelfgemaakte nieuws
van elkaar ook graag lezen als aanvulling op al het nieuws dat ze in hapklare
brokken uit verschillende bronnen tot zich nemen. Omdat ze altijd online zijn en
in verbinding met elkaar staan is de informatie veel meer gefragmenteerd. Het
onderscheid tussen sommige weblogs en journalistieke websites is klein geworden. Fok.nl en geenstijl.nl zijn officieel nog steeds weblogs, maar in de praktijk
onthullen ze meer nieuws dan bijvoorbeeld nu.nl. Ondanks dat nu.nl geen journalistiek hoogstandje is, wordt dit weer wel als een echte nieuws-site gezien.
4 Een voorbeeld kunt u zien op http://www.odyssey.nl 5 zie http://nl.wikipedia.org/wiki/RSS
12
119
Het onderscheid tussen weblogs en journalistiek houdt de gemoederen flink
bezig. Apple heeft begin 2006 Appleinsider en Powerpage aangeklaagd; weblogs
met geruchten rond Apple product-lanceringen. In tegenstelling tot de meeste
andere bedrijven heeft Apple de gewoonte om nieuwe producten niet van tevoren aan te kondigen. Als je vandaag een iPod koopt, weet je niet of er morgen
een geavanceerder model in de winkel ligt. Geruchten over nieuwe producten
kunnen dus big business zijn. De zaak ging voornamelijk over het onderscheid
tussen het openbaren van bedrijfsgeheimen (volgens Apple) en vrijheid tot
onderzoeksjournalistiek (volgens de websites). In feite kwam het neer op de
vraag of deze websites tot de journalistiek gerekend mogen worden. Een districtsrechter heeft in 2005 Apple in het gelijk gesteld, maar in 2006 heeft een
rechter in Californie deze uitspraak van tafel geveegd omdat er toch sprake was
van goede journalistiek6.
Misschien de meest in het oog springende toepassing waarbij de consument producent is geworden in de gedrukte media, is Wikipedia; de online encyclopedie
op het internet. Iedereen kan artikelen toevoegen en de artikelen aanpassen.
Volgens een onderzoek van het tijdschrift Nature is de kwaliteit van Wikipedia
inmiddels vergelijkbaar met de kwaliteit van de Encyclopaedia Britannica7.
Geluid
Op het gebied van geluid zien we de opkomst van podcasting als belangrijkste
ontwikkeling. Dit is het plaatsen van een complete radiouitzending op een website, die door een podcast-programma op uw computer automatisch gedownload
wordt. Zodra er een nieuwe uitzending is wordt deze vanzelf naar uw computer
gekopieerd. Sluit u vervolgens een iPod of andere mp3-speler aan op uw computer, dan wordt de uitzending ook nog eens naar uw mp3-speler gekopieerd. Op
deze manier hebt u automatisch de laatste uitzendingen van uw favoriete radioprogramma bij u. De omroepen maken gebruik van deze mogelijkheden (zie radiocast.nl), maar ook veel particulieren hebben dit ontdekt. Wie vroeger via sollicitatieprocedures bij de Hilversumse omroepwereld probeerde binnen te komen,
maakt nu een eigen programma en verspreidt dit via het podcasting-mechanisme. Een voorbeeld van een succesvolle Amerikaanse podcast is Coverville8.
Een programma van iemand die graag coverversies van bekende nummers draait
en daar drie uitzendingen per week mee vult. Hij heeft inmiddels genoeg luisteraars (zo’n 28.000 downloads per uitzending) en adverteerders om dit nog lang
voort te kunnen zetten. Een voorbeeld van een succesvolle podcast met een
6 http://www.webwereld.nl/articles/41344
7 http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7070/full/438900a.html en
http://www.solv.nl/index.php?blz=3&nid=2364
8 http://www.coverville.com
12
120
Nederlands tintje is The Daily Source Code van Adam Curry; een van de grondleggers van het podcasten.
Niet elke podcast is automatisch succesvol. Er is wel een bepaalde frequentie en
frisheid nodig om het te doen slagen. De poging van minister Donner om mee te
doen met de nieuwe ontwikkelingen door middel van zijn eigen podcast9, kan
als mislukt beschouwd worden. Zowel de kwaliteit (slaapverwekkend) als de frequentie (minder dan een keer per maand een gesproken boodschap van een
paar minuten) is te laag.
Beeld
Naast de audio-podcast is er inmiddels ook een video-podcast mogelijk. Zeker
sinds er video-mogelijkheden op de iPod bestaan worden er meer video-podcasts, ook wel vodcasts, beschikbaar gesteld. Hiervoor gelden dezelfde voor- en
nadelen als bij audio-podcasts. Voordeel is dat je overal en altijd naar je programma’s kunt kijken. Nadeel is de verminderde kwaliteit door de compressie
van het geluid en de videobeelden.
Voor een oude rot in Hilversum is de vodcast een mogelijkheid om weer met z’n
gezicht op ‘de buis’ te komen. Wim de Bie, al een aantal jaar zonder Koot actief
met een weblog, zet onregelmatig korte filmpjes van nieuwe typetjes op z’n website10. Je kunt je met podcast-software (zoals iTunes) kostenloos abonneren op
deze vodcasts.
De Hilversumse omroepen maken ook op een andere manier gebruik van het
internet voor de uitzending van beeldmateriaal. Er duiken steeds meer ‘zenders’
op die alleen via het internet en digitale abonnementskanalen te zien zijn. Ze zijn
verzameld op www.nederland4.nl. Deze kanalen, zoals Holland Doc, een documentaire-zender, /Geschiedenis, een geschiedenis-zender en Avro’s Museum TV,
zijn doelgroepzenders. De verwachting is dat er voor veel meer doelgroepen zenders zullen ontstaan. Dit is het begin van grote verschuivingen in het programma-aanbod. Volgens ons komt er een verschuiving die te vergelijken is met wat
we bij de tijdschriften hebben gezien. Lang geleden was men tevreden met een
algemeen tijdschrift zoals De Spiegel. Een blik in de tijdschriftenhandel leert ons
dat die tijd al lang voorbij is. Voor elke interesse, hobby of ziekte is er een eigen
tijdschrift. Over een aantal jaar zal er voor elke interesse een eigen televisiekanaal zijn. Een ontwikkeling die is ingezet met de komst van de satelliet en de
9 http://www.justitie.nl/organisatie/minister_donner/podcast/
10 http://bieslog.vpro.nl
12
121
commerciële TV-zenders. Er was direct een markt voor sport- en muziekzenders.
De nieuwe uitzendmogelijkheden zoals de digitale kanalen en het internet, bieden een kans om deze ontwikkeling door te zetten voor kleinere doelgroepen,
zoals documentaire-liefhebbers.
Voor de video-consument die video-producent geworden is, zijn er inmiddels
veel mogelijkheden om de zelfgemaakte beelden met anderen te delen. De
grootste zijn youtube en Google video11.
Amateur fotografen kunnen hun beelden met de wereld delen via gespecialiseerde websites, waarvan flickr.com de bekendste is. Hier staan miljoenen foto’s te
wachten op een miljoenenpubliek. Ook CNN heeft de thuisproducent ontdekt en
biedt deze sinds kort de mogelijkheid om verhalen, foto’s en video’s te uploaden
naar CNN Exchange. Dat CNN dit doet geeft al aan dat de thuisproducent door de
grote mediabedrijven serieus genomen gaat worden. Natuurlijk zal meespelen
dat alle nieuwsfeiten door de gewone man vastgelegd worden sinds een grote
groep mensen een fototoestel in z’n mobieltje heeft.
12.5 Conclusie
Het mag duidelijk zijn: er zijn grote veranderingen gaande in de media-wereld. Er
onstaan mogelijkheden om voor veel meer doelgroepen gerichte, specifieke
media-kanalen op te zetten. De consument is door de diversiteit minder afhankelijk geworden van het aanbod van enkele monopolisten en door de nieuwe technische mogelijkheden en prijsverlagingen is de consument in staat om zelf producent te worden. Een deel van de jongeren gaat hiermee aan de slag. De ouderen blijven liever consument en maken gebruik van de nieuwe mogelijkheden van
de traditionele content-aanbieders. Wij zijn benieuwd hoe het medialandschap er
over 10, 20, 30 jaar uitziet.
12
11 http://www.youtube.com en http://video.google.com
122
# 13.
VEILIG OP HET INTERNET
Het gebruik van het internet heeft voor- en nadelen. Aan de explosieve toename
van het internetgebruik van de afgelopen jaren is te merken dat de voordelen
groter zijn dan de nadelen. Tevens blijkt dat de nadelen niet weggecijferd mogen
worden. Hackers en spammers richten zich steeds meer op gewone PC’s die door
breedbandverbindingen altijd online zijn. Voor een verantwoord gebruik van het
internet is het noodzakelijk enkele maatregelen te treffen. Helaas gaat dat nog
niet vanzelf. U zult merken dat als u eenmaal met beveiligingssoftware werkt, de
koudwatervrees snel zal verdwijnen.
In dit hoofdstuk geven we u 10 stappen om tot een verantwoord internetgebruik
te komen. We sommen ze eerst op om vervolgens de stappen een voor een nader
toe te lichten.
1. Bescherm uw computer tegen virussen
Het aantal virussen blijft stijgen. Maatregelen om schade te voorkomen zijn al
jaren geen luxe meer.
2. Bescherm uw computer tegen spyware.
Steeds vaker blijkt software ingezet te worden om uw computergebruik te
analyseren en de gegevens naar een onbekende derde te versturen. Dit
gebeurt ongemerkt. Deze spyware is op te sporen en te verwijderen.
3. Laat uw gegevens niet aftappen.
Vrijwel al het internetverkeer gaat onversleuteld door de kabels en de lucht.
Iemand die met behulp van apparatuur deze gegevens weet af te tappen, kan
de inhoud bekijken. U kunt dit voorkomen door uw gegevens te versleutelen.
4. Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om.
Om te bereiken dat uw e-mail adres zo min mogelijk wordt verhandeld door
spam-verstuurders kunt u zelf enkele maatregelen treffen. Een zorgvuldig
beleid kan de stroom ongevraagde post beperken.
5. Installeer updates van uw software.
Regelmatig komen er nieuwe versies van de door u gebruikte software uit.
Vaak worden fouten in de software hersteld. Installeer deze nieuwe software.
6. Bouw een muur.
U kunt uw machine beschermen met een firewall en een doordacht ontwerp
van uw netwerk. Denk na over welke machines toegang krijgen tot het internet en welke niet.
13
123
7. Koop geen marktleiders.
Een ontwikkelaar van een virus wil een zo groot mogelijk effect hebben. Hij
zal zich dus richten op de marktleiders. Gebruikt u software van een andere
partij, dan is de kans op specialisten die zich op uw software richten plotseling erg veel kleiner.
8. Laat zo min mogelijk sporen na.
Niemand kan volledig anoniem het internet op. U kunt wel een eind in die
richting komen.
9. Maak regelmatig een back-up van uw gegevens.
Gaat het toch een keer fout en is uw harddisk leeg, dan kunt u beter een
back-up in de kast hebben.
10. Laat u door deze lijst niet afschrikken.
De bovenstaande maatregelen zijn vaak eenmalig (installatie van beveiligings-software) en vaak hoeft u dit niet zelf te doen. In bedrijven zijn genoeg
ICT specialisten. De maatregelen die wel herhaaldelijk terugkomen (softwareupdates, backups) kunnen snel routine worden.
13.1 Bescherm uw computer tegen virussen
Het is nu zo’n twintig jaar geleden dat we voor het eerst hoorden dat er computergebruikers waren die programma’s schreven welke zichzelf konden verspreiden en schade konden aanrichten op een PC. Zo’n virus kon zich aan bestaande
programma’s hangen en daardoor zelf onzichtbaar blijven voor leken. En wie was
dat niet? Daarnaast waren er virusprogramma’s die zichzelf in de opstartprocedure van een PC konden nestelen, de zogenaamde bootsectorvirussen. Deze laatste
categorie had een bloeiperiode in de tijd dat diskettes nog werden gebruikt. Als
iemand per ongeluk de PC opstartte terwijl er een besmette diskette in de diskdrive zat, was de infectie een feit. Alle diskettes die vervolgens op die PC werden
gebruikt kregen het virus mee, op weg naar een volgend slachtoffer. Diskettes
worden vrijwel niet meer gebruikt maar virussen bestaan nog steeds. Ze worden
beter dan ooit verspreid via het internet.
Een virus is een klein computerprogramma dat zichzelf aan een ander bestand
hecht en daardoor kan worden geactiveerd zonder dat de computergebruiker
hier weet van heeft. Het kan zichzelf verspreiden en nog andere eigenschappen
hebben, zoals op een bepaalde datum een tekst op het scherm zetten of bijvoorbeeld bestanden van de vaste schijf wissen. Het verspreiden vindt meestal direct
na de activering plaats; de andere eigenschap volgt meestal later om de verspreiding te laten plaatsvinden voor de ontdekking plaatsvindt.
13
124
Soorten virussen
De voornoemde bootsectorvirussen zijn niet de enig categorie virussen. ‘Virus’ is
de algemene naam voor programma’s die zichzelf in het geheim kopiëren en
daarnaast een andere eigenschap hebben, welke vaak destructief is voor computerbestanden. Een virussoort die tegenwoordig meer voorkomt dan het bootsectorvirus is het bestands-virus. Het virusprogramma hecht zich aan een programma-bestand. Zodra dat programma wordt geactiveerd, wordt het virus automatisch ook opgestart. Vanaf dat moment kan het zich aan andere programma’s binden, waardoor de kans wordt vergroot dat het in een volgende computersessie
weer wordt geactiveerd. Omdat veel computergebruikers programma’s via het
internet uitwisselen, is verspreiding van bestands-virussen gewaarborgd.
Trojan
Een trojan is een programma dat zichzelf wel onzichtbaar aan een programma
hecht, maar zichzelf niet verspreidt. De verspreiding kan plaatsvinden omdat een
trojan bijvoorbeeld op een website wordt aangeboden. Bekende voorbeelden
van trojans zijn Back Orifice en Netbus. Trojans zijn zelf niet destructief, maar
stellen makers in staat om uw computer binnen te dringen en die vervolgens
voor oneigenlijke doeleinden te gebruiken. Om een computer van een bank te
hacken bijvoorbeeld. Na onderzoek blijkt dan dat de bank vanaf uw computer
gehackt is en dat u verdachte bent. Dat is niet prettig.
Worm
Een Worm is een programma dat zich niet aan andere programma’s hecht, maar
wel in staat is zichzelf via netwerken te verspreiden. Wormen zijn vaak niet zeer
schadelijk, maar kunnen in zulke hoeveelheden verspreid worden dat een
bedrijfsnetwerk platgelegd wordt of zelfs het hele internetverkeer vertraagd
wordt. De bekende ‘virussen’ Netsky en Sasser zijn voorbeelden van een worm.
Een worm verspreidt zich meestal via ‘gaten’ in Windows. Deze gaten zijn te dichten door een Windows Update te installeren.
Macro-virus
De meest gevreesde virussen van de laatste jaren zijn ongetwijfeld de macrovirussen. Ze hechten zich niet aan een bootsector van een schijf of aan een programma, maar zijn geschreven als bijvoorbeeld een Word-macro of een Visual
Basic Script en zijn op die manier aanwezig in een Word document of als attachment aan een e-mail bericht. De ontvanger van een mail-bericht is al snel
geneigd het attachment te openen om te kijken wat er in staat. Na openen van
het document wordt de macro of het script (= het virus) geactiveerd. Het ver-
13
125
stuurt zichzelf vervolgens aan alle mensen die in uw e-mail adresboek staan.
En aan alle mensen die in het e-mail adresboek staan van de mensen die in uw
e-mail adresboek staan.
Het verspreidt zich meestal door mail te versturen met een tekst die uitnodigt
tot het openen van het meegeleverde document. Veel ontvangers zullen zo’n
mailbericht klakkeloos openen en daardoor zelf het virus op hun machine krijgen. De afzender is tenslotte een bekende van de ontvanger. Bekende voorbeelden van macro-virussen zijn het ‘I Love You’ virus en het ‘Melissa’ virus. Deze
hebben naast de eigenschap zichzelf te verspreiden ook een meer vervelende
taak als het beschadigen van inhoud van de harddisk.
Anti-virus producten
Al snel na het uitbreken van de eerste virussen werden de eerste antivirus programma’s geschreven. Op dit moment is de beveiligings- en antivirus-markt een
van de sterkste groeimarkten in de software-industrie. Deze branche is booming
als nooit tevoren. Ook niet gek, want er worden dagelijks nieuwe virussen ontdekt.
13.2 Bescherm uw computer tegen spyware.
Sinds een aantal jaar bestaat er naast virussen ook spyware; soms wordt hiervoor de naam E.T. software gebruikt. Deze naam is gekozen omdat de software
na installatie, net als het beroemde wezentje, naar huis ‘belt’. Het probleem is
dat niet exact bekend is wat er wordt doorgegeven en nog erger is dat je meestal
niet eens weet dat het gebeurt. Als er één onderwerp is waarbij we ons zorgen
mogen maken om onze privacy, dan is het wel bij spyware.
U komt aan spyware door het zelf te installeren. Soms wordt software met spyware geleverd, maar dat heeft u meestal niet in de gaten. U gaat akkoord met de
voorwaarden door tijdens de installatie ongelezen op “OK” te klikken en daarmee hebt u toestemming gegeven om gegevens over uw computer- of internetgebruik door te sturen naar de maker van de software of derden waar hij een overeenkomst mee heeft gesloten (bedrijven die spam versturen bijvoorbeeld).
Vooral gratis software wordt voorzien van spyware, omdat het een manier is om
toch geld te krijgen voor de ontwikkeling van het product. De gebruiker betaalt
dus niet met Euro’s, maar met privacy voor het product. Het nadeel is dat de
meeste mensen niet door hebben dat ze op deze manier voor het product beta-
13
126
len. Betaalde software wordt zelden uitgerust met spyware. De noodzaak om op
deze onvriendelijke manier aan geld te komen is natuurlijk kleiner en de angst
dat negatieve publiciteit de keuze van de consument zal beïnvloeden zal hierbij
ook een rol spelen. Toch is niet uitgesloten dat ook commerciële software wordt
uitgerust met spyware.
Een van de bekendste en meest verspreide software-toepassingen met ingebouwde spyware was KaZaA; een uitwisselingsprogramma voor software. Het is
niet exact duidelijk welke programma’s met KaZaA werden meegeleverd.
Inmiddels is KaZaA onder druk van de muziekindustrie een legale en betaalde
dienst geworden1. De bekende RealPlayer, goed voor het bekijken en beluisteren
van multimedia-uitzendingen op het internet, bevatte tot versie 8 spyware. U
kunt spyware helaas niet zomaar herkennen. Hiervoor zijn wel programma’s
beschikbaar die u van het internet kunt downloaden. Ook zijn deze programma’s
in staat de spyware van uw computer te verwijderen.
13.3 Laat uw gegevens niet aftappen.
Wanneer er gegevens over een netwerk worden verstuurd, gaat dat normaal
gesproken onversleuteld. De bestanden worden, bijvoorbeeld via e-mail, over de
kabel van de ene naar de andere machine verstuurd en iedereen die het voor
elkaar krijgt om deze gegevens af te tappen kan de berichten in principe lezen.
Voor het aftappen van een netwerk is alleen een op het netwerk aangesloten
computer nodig, bijvoorbeeld een notebook, en de juiste software. Deze software is overal te downloaden en valt onder de categorie sniffers. Iedereen kan
aan de juiste spullen komen en in een middagje de zaak zo opzetten dat een netwerk kan worden afgetapt. Het daadwerkelijk toegang krijgen tot de netwerkkabel zal natuurlijk een stuk lastiger zijn. Maakt een organisatie gebruik van een
draadloos netwerk, dan wordt het weer een fluitje van een cent. Ook als er maar
door één netwerkgebruiker een draadloos access point wordt gebruikt, ligt daarmee de toegang tot het netwerk open.
Dit klinkt als een groot gevaar, maar het is niet veel anders dan bij de telefoon.
Ook het telefoonverkeer wordt niet versleuteld en kan in principe door iedereen
worden afgeluisterd. Het mag niet, maar er zijn weinig technische belemmeringen. Los van de draadloze toegang is er wel een fysieke belemmering te vinden
in het feit dat het telefoonverkeer alleen door machines en kabels van een telefoonprovider loopt. Het zal niet zomaar via de telefoon van de overburen lopen.
1 http://www.webwereld.nl/articles/42195/
13
127
De afluisteraars zullen dus toegang tot het netwerk van de telefoonprovider
meten hebben. De overheid heeft dat, maar mag het maar af en toe inzetten.
Medewerkers van providers kunnen het ook, maar de kans dat ze dat illegaal
doen is erg klein. Over het algemeen blijkt dat de mogelijkheid tot afluisteren
geen belemmering is om onze bedrijfsgeheimen hierover met anderen uit te wisselen.
Vergelijken we dit nu met het dataverkeer dan zien we grote parallellen. Zolang
het verkeer over kabels wordt verstuurd, zal het ook alleen bij providers afgetapt
kunnen worden. Bij transatlantische verbindingen is de kans op satellietverkeer
iets groter, maar het meeste verkeer gaat netjes over een kabel op de zeebodem.
Volgens enkele bronnen wordt het Echelon afluisternetwerk van de Amerikaanse
NSA ook ingezet voor bedrijfsspionage. In dat geval is er bij internationaal verkeer wel een probleem, maar het Echelon systeem is net zo dol op telefoontjes
als op computerbestanden. Waar zit dan het gevaar bij internetverkeer? Het
gevaar zit ‘m in de snelheid waarmee afgetapte gegevens verwerkt kunnen worden. Deze snelheid is bij computerdata veel groter dan bij spraak.
Kwaadwillenden kunnen daarom op veel grotere schaal aftappen en scannen op
sleutelwoorden.
In de bovenstaande afbeelding kunt u zien hoeveel ‘hops’ er worden gepasseerd
om een verbinding tot stand te brengen tussen een PC in Nederland en de website van de American Bar Association. In dit voorbeeld zijn dat 17 machines. De
kans is groot dat bij de meeste providers die we aandoen een ‘black box’ van de
overheid staat, maar we weten niet of er ook actief van gebruik wordt gemaakt
13
128
om onze berichten af te tappen. Probeer dit zelf ook eens met een door u vaak
bezochte website. In Windows start u het programma Trace Route door een ‘DOS
Box’ te openen (Opdrachtprompt in de Bureau Accessoires) en vervolgens de
opdracht <tracert www.abanet.org> in te geven.
Wat is de remedie tegen aftappen? Blijkbaar is er tegen het aftappen zelf niet
veel te doen. Dat hebt u niet in de hand. Sterker, u hebt het niet eens in de
gaten. Het is wel mogelijk om berichten te versleutelen. Het afgetapte bericht is
hiermee voor de bezitter van deze kopie vrijwel onmogelijk te lezen. De benodigde computerkracht voor het ontcijferen van een bestand is zo groot dat het niet
mogelijk is alle langskomenden berichten te ontcijferen.
Voor het versleutelen van uw berichten hebt u een goed encryptieprogramma
nodig. Van de meeste encryptieprogramma’s is niet bekend hoe ze werken, maar
is het vrijwel zeker dat ze achterdeurtjes bevatten voor de Amerikaanse overheid. Zij kunnen dus wel direct uw bestanden bekijken. Het encryptieprogramma
PGP (Pretty Good Privacy) is open source, waardoor iedereen de broncode kan
bekijken. Experts hebben nog nooit achterdeurtjes in dit programma kunnen ontdekken. Het lijkt dus een garantie voor veilig internetgebruik.
13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om.
Spam, ongevraagde e-mail, vormt een steeds groter probleem, waardoor de
populariteit van e-mail op den duur terug kan lopen. Brits onderzoek heeft aangetoond dat een werknemer nu al per dag een uur bezig is om elektronische post
te verwijderen. Als u alle websites van productaanbieders gaat bestuderen zal
dat zeker het geval zijn. Voor het simpel verwijderen van de post lijkt ons dat een
beetje aan de hoge kant. Maar we kunnen niet ontkennen dat het een echt probleem aan het worden is. Naast de verloren tijd die als een verliespost voor de
bedrijven kan worden berekend is het ook een belasting voor de netwerken en
servers. Klagende PC gebruikers over de traagheid van het netwerk zullen hierdoor ook steeds meer voorkomen. Een ICT-afdeling die apparatuur heeft aangeschaft op basis van een berekende groei van het netwerkverkeer wordt door de
spam-explosie geconfronteerd met een behoefte aan versnelde aanschaf van
machines en apparatuur met een grotere capaciteit. Ook dat is in geld uit te
drukken. Spam is dus zeker niet zo onschuldig als het lijkt.
13
129
Wat kunt u zelf tegen spam doen?
a) Geef uw mailadres niet zomaar weg op websites waarop u een formulier moet
invullen om u te registreren. U weet nooit wat er met de informatie gebeurt.
Om bijvoorbeeld online-versies van kranten te lezen moet u zich tegenwoordig
meestal registreren. De registratie is gratis, maar wel tegen ‘betaling’ van uw
gegevens. Wat gebeurt er met deze gegevens? U weet het niet, ik weet het
niet. Wat we wel weten is dat wanneer u uw mailadres niet geeft, het ook niet
in verkeerde handen valt. Neem voor dit soort registraties daarom een extra
mailadres bij bijvoorbeeld Hotmail, GMail of Yahoo. Mocht de organisatie achter de website u lastig gaan vallen met aanbiedingen of uw mailadres doorverkopen, komt de ongevraagde mail niet in uw ‘echte’ mailbox terecht, maar in
de hiervoor gecreëerde. Als het te gek wordt, opent u een nieuw Hotmailadres en kijkt u nooit meer naar de oude.
b) Geef zo min mogelijk mailadressen weg via uw website. In plaats daarvan kunt
u een algemeen adres geven, zoals [email protected]. Laat een secretariaat
deze post intern verder distribueren. Er zijn namelijk programma’s die websites scannen op mailadressen, welke vervolgens in spam-databases worden
opgenomen.
c) Vraag bij uw internetprovider een spamfilter aan. Steeds meer providers bieden deze optie gratis of tegen een kleine vergoeding aan. Alle inkomende mail
wordt hierdoor op spam gefilterd. In hoeverre dit werkt is nog maar de vraag.
Als de filters filteren op “VIAGRA”, worden de mailtjes met de tekst “VIA(GRA”
gewoon doorgelaten. De makers van spam wapenen zich daarom tegen spamfilters door spelfouten in de mailtjes op te nemen.
Naast spam is er een nog soort ongevraagde mail: de hoax. Dit is mail die niet
door virussen of spambedrijven wordt rondgestuurd, maar door uzelf. De tekst
van de berichten is zo opgesteld dat u na lezing geneigd bent deze naar al uw
vrienden en kennissen te sturen. Een berucht voorbeeld is de mail waarin u
wordt gewaarschuwd voor een bestand dat een virus bevat en dat direct van uw
schijf verwijderd moet worden. De naam van het bestand wordt gegeven en als
het bestand op uw schijf staat is uw machine besmet. In dat geval moet u het
bestand verwijderen en direct al uw mailcontacten waarschuwen omdat zij waarschijnlijk via uw PC ook zijn besmet.
De waarheid is dat u het bestand altijd aantreft omdat het een Windows systeembestand is. U treft het dus zeker aan en bent daarom snel geneigd al uw
kennissen te mailen en dit bericht verder te verspreiden. Daarnaast verwijdert u
natuurlijk netjes het systeembestand, waardoor Windows de volgende keer niet
meer wil opstarten. Andere voorbeelden van Hoax mail zijn de berichten van
13
130
jonge patientjes (ze komen in alle landen voor) die zijn opgegeven door de artsen en die als laatste wens zoveel mogelijk e-mail, ansichtkaarten, enz. willen
hebben. Aan u het verzoek om een mailtje te sturen naar het kindje en dit verzoek naar al uw vrienden door te sturen. Dit systeem is afhankelijk van uw goedgelovigheid en de berichten bevatten daarom een boodschap die u zonder gewetenswroeging niet naast u neer kunt leggen. Trap er niet in.
13.5 Installeer updates van uw software.
De door u gebruikte software bevat vrijwel zeker fouten, ook wel bugs genoemd.
Deze fouten leiden vaak tot lastige, maar niet dramatische problemen. De PC
blijft soms hangen of er komt niets uit de printer. Het opnieuw opstarten van de
machine doet vaak wonderen. Een aantal fouten in de software leidt ook tot
beveiligingsrisico’s. De meeste fouten worden bij toeval ontdekt. Virussen maken
gebruik van eerder ontdekte fouten in de software. Als bijvoorbeeld uw
Windows-versie een fout bevat waardoor iemand op afstand uw machine kan
besturen, is dat een prachtig uitgangspunt voor een virusmaker. Na ontdekking
van een fout in de software komt Microsoft al snel met een Windows Update,
maar als u deze niet installeert blijft u een potentieel slachtoffer voor het virus
dat misbruik maakt van de fout. Voer daarom regelmatig een check uit of er al
een nieuwe Windows Update voor uw machine is of laat deze automatisch uitvoeren.
Niet alle Windows-versies gaan op dezelfde manier om met Windows Update,
maar de recente Windows-versies kennen allemaal deze dienst. Ook Mac OSX
kent een soortgelijke check die bij het opstarten van uw Apple computer automatisch wordt uitgevoerd.
13.6 Bouw een muur.
De beste manier om ongewenste indringers buiten uw computer te houden is de
installatie van een firewall. Een firewall houdt al het inkomende en uitgaande
verkeer van uw computer in de gaten. Vooraf stelt u op de firewall in welke programma’s toestemming krijgen om contact maken met de buitenwereld. Probeert
een maligne programma in uw computer te komen of probeert een trojan die u
per ongeluk op uw computer blijkt te hebben contact te maken met de buitenwereld, dan grijpt de firewall in.
Grote organisaties kunnen hardware-firewalls aanschaffen. Hierbij staat er tussen het bedrijfsnetwerk en de buitenwereld een apparaat dat slechts geselec-
13
131
teerd internetverkeer doorlaat. Deze machine is geoptimaliseerd voor dit werk en
kan eenvoudig enkele honderden tot duizenden aanvragen per seconde afhandelen. In kleinere omgevingen, bijvoorbeeld thuis of op een klein kantoor, volstaat
een software-firewall. Dit is niet meer dan een programma dat op een PC draait
om deze PC te beschermen.
Bedrijven hebben daarnaast de mogelijkheid een netwerk zo te ontwerpen dat
computers met de meest gevoelige gegevens niet op het internet zijn aangesloten en andere wel. Zeker nu de inbelverbinding met het internet over het hoogtepunt heen is en de meeste machines al een internet-verbinding hebben zodra ze
aan staan, is dit geen overbodige luxe.
13.7 Koop geen marktleiders.
De mens is lui. Ook mensen waar u zich tegen wilt beschermen (hackers, virusmakers) houden van een maximaal resultaat ten koste van zo min mogelijk
inspanning. Waarom zou iemand een worm of virus schrijven als daarmee minder
dan 5% van de computers (MacOS, Linux) geïnfecteerd wordt? Met dezelfde
inspanning kan een virus geschreven worden waarmee 95% van de machines
(Windows) geïnfecteerd kan worden. Wat moet u dus aanschaffen om zo min
mogelijk kans te maken op een virus of worm? Inderdaad, geen Windows.
Daarnaast richten veel virussen (vooral macro-virussen) zich op Outlook, Outlook
Express en Word for Windows. Hiervoor geldt hetzelfde. Deze producten vindt u
ook niet op een ander platform.
Ondanks het bijna-monopolie van Microsoft op de desktop, zijn we nog nooit zo
onafhankelijk geweest van Microsoft. We hebben het alleen niet door. De onafhankelijkheid is een gevolg van de inmiddels bereikte standaardisatie. We browsen en wisselen mail uit via standaard internet-protocollen (HTTP, POP, IMAP,
SMTP). Dit zijn geen Microsoft-standaarden. Ook browsers en mailprogramma’s
voor andere besturingssystemen gebruiken deze standaarden. Verder gebruikt
iedereen voor bestandsuitwisseling de Microsoft Office bestandsformaten (DOC,
PPT). Door deze standaardisatie ondersteunen andere tekstverwerkers en presentatieprogramma’s inmiddels ook dit formaat. Voor andere platforms (met
name Linux) kunt u gebruik maken van office pakketten die de Microsoft
bestandsformaten ondersteunen (Star Office, Open Office). Microsoft heeft voor
Apple computers een Mac-versie van MS-Office ontwikkeld. Het is even wennen,
maar dat is in tegenstelling tot het bestrijden van virusgeweld eenmalig.
13
132
13.8 Laat zo min mogelijk sporen na.
Het is vrijwel onmogelijk om anoniem op het internet te werken. Al het internetverkeer wordt voorzien van twee adressen: dat van de verzender en dat van de
ontvanger. Zonder adressering is verkeer tussen twee machines niet mogelijk.
Berichten kunnen dus wel versleuteld worden, maar bevatten nog steeds uw IPadres: het adres waarmee uw computer op het internet bekend is. Vergelijk dit
laatste met een telefoonnummer. Ook wat betreft de wenselijkheid van anonimiteit gaat de vergelijking met het telefoonnummer op. Iemand met een geheim
nummer wordt minder snel lastig gevallen dan iemand met een bekend nummer.
Om enigszins anoniem te werken kan iemand gebruik maken van een proxy server. Dat is een machine , bijvoorbeeld bij uw internetprovider. Uw aanvraag voor
een webpagina gaat eerst naar de proxyserver. Deze gaat vervolgens met uw verzoek het internet op. Als afzender wordt dan niet uw IP adres verstuurd, maar dat
van de proxy server. Er zijn bedrijven die dit commercieel aanbieden, zogenaamde anonymizers. Voor de ontvanger van uw berichten bent u dan minder eenvoudig te traceren, maar een speurende overheid heeft nog steeds het recht om bij
de provider gegevens over de gebruiker van de proxy server op te vragen. Voor
een afperser van Campina die zo anoniem dacht te blijven is het op die manier
toch slecht afgelopen.
13.9 Maak regelmatig een back-up van uw gegevens.
Hoe belangrijk een back-up is, merkt u vanzelf op het moment dat het nodig is.
Hiervan hoef ik u vast niet te overtuigen. U kunt eenvoudig een kopie maken van
uw documenten op een beschrijfbare CD. Het probleem is alleen de discipline om
de back-ups ook daadwerkelijk te maken. In een bedrijf wordt meestal automatisch een back-up gemaakt van de bestanden op een netwerkserver. In een kleinere omgeving, met name uw eigen computer, is uw eigen discipline doorslaggevend. Bewaar de back-up niet in dezelfde ruimte als uw PC. Een back-up in de la
van uw bureau is bij een crash van uw harddisk waardevol, maar een goede
brand maakt geen onderscheid tussen uw PC en de back-up die in de la ligt.
13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken.
Het lijkt alsof het gebruik van een computer alleen maar gevaren en voorzorgen
met zich meebrengt. In de praktijk valt dit ontzettend mee. Zorg vooral voor een
antivirusprogramma, laat automatisch uw besturingssysteem van updates voor-
13
133
zien en laat een firewall installeren. Wees verder niet te goedgelovig bij het openen van uw mail. Het zijn enkele spelregels die snel wennen. De tijd dat u de
straat overstak zonder te kijken hebt u ook al lang achter u gelaten. Als kind leer
je hiermee om te gaan, daarna wordt het routine. Het veilig internetten zal op
dezelfde manier snel routine worden.
13
134
# 14.
ONMISBARE SOFTWARE
In dit hoofdstuk wordt een aantal tools besproken die bij het gebruik van het
internet vaak handig en zelfs soms onmisbaar zijn. Het was moeilijk om een
keuze te maken uit de grote hoeveelheid hulpmiddelen die de internet-gebruikers ter beschikking staan. Wij zullen hieronder beschrijven welke hulpmiddelen
er bij effectief en efficiënt internetgebruik nodig zijn.
Vrijwel alle hier besproken hulpmiddelen zijn te downloaden op de website van
Tucows (<www.tucows.com>), de website van Download.com
(<www.download.com>) of het open source platform Sourceforge.net (<sourceforge.net>).
14.1 Antivirus software
Het aantal antivirus programma’s is groot en het is lastig om als consument te
kiezen voor het beste programma. Een programma is goed als het bescherming
biedt tegen virussen, maar de virussen waartegen u beschermd wilt worden zijn
wellicht nog niet eens geschreven. Hoe weten we of een antivirus programma
14
135
ons beschermt tegen een virus dat over een half jaar pas verspreid gaat worden?
Dat is erg lastig te zeggen. Hierbij moeten we rekening houden met een aantal
zaken. De belangrijkste is de snelheid waarmee het bedrijf achter de software in
staat is een update te leveren van de virus-definitiebestanden. Een klein bedrijfje
met goede bedoelingen zal het niet redden tegen een professioneel bedrijf dat
24 uur na de uitbraak van een nieuw virus al een update beschikbaar heeft.
Verder zullen we moeten afgaan op de testrapporten in tijdschriften en op websites. In testlaboratoria worden de virusscanners regelmatig getest. De bekendste antivirusprogramma’s zoals Mcafee en Symantec/Norton komen meestal
redelijk goed door een test heen, maar er is vrijwel geen programma dat niet af
en toe iets over het hoofd ziet.
Wanneer u liever een gratis antivirus-programma gebruikt is het programma
Antivir PersonalEdition Classic(<www.free-av.com>) van Avira, een aanrader. Het is
zowel een van de best geteste programma’s als gratis. Wanneer u het niet helemaal vertrouwt, hoe kan een gratis product tenslotte up to date gehouden worden, is het goed te bedenken dat het alleen gratis is voor privé-gebruik.
Bedrijven moeten een betaalde versie kopen.
14
136
Alternatieven
Als alternatief voor het genoemde Antivir zijn er de bekende antivirus pakketten
die u vindt bij Symantec (Norton Antivirus, <www.symantec.nl>), McAfee
(<www.mcafee.nl>), Panda (<www.pandasoftware.nl>) en f-secure (<www.fsecure.com>). Kijk voor u tot aanschaf overgaat eerst of uw provider geen antivirus software beschikbaar stelt. Daarnaast zijn er antivirus leveranciers die werknemers van bedrijven rechten geven de software die door het bedrijf is aangeschaft, gratis thuis te gebruiken. U kunt ook de gratis online-scanner House Call
gebruiken van Trend Micro (<housecall.trend-micro.com>), maar deze beschermt
uw machine alleen op het moment dat u aan het scannen bent. Soms handig,
maar niet voldoende voor veilig computergebruik. U bent pas goed beschermd
wanneer er automatisch een antivirus programma wordt opgestart bij het starten
van uw PC.
14.2 Spyware verwijderings-software
De marktleiderspositie bij de anti-spyware software is overgenomen door
Spybot. Voorheen had Ad-aware van het bedrijf Lavasoft deze positie. Beide programma’s komen in de testrapporten goed naar voren.
14
137
Spybot werkt zeer eenvoudig. U start het programma, u laat uw schijf controleren en de gevonden spyware verwijderen. Eenvoudiger kan niet. Het valt op bij
dit programma dat er regelmatig spyware gevonden wordt. Blijkbaar is er een
constante stroom van programma’s en cookies die op uw schijf achterblijven zonder dat u daarom hebt gevraagd.
Alternatieven: het eerder genoemde AdAware is het meest bekende alternatief
voor Spybot. U kunt het downloaden van <www.lavasoft.de>. De Experts van PC
Magazine geven de voorkeur aan Webroot Spy Sweeper en Spyware Doctor
(<www.pcmag.com>). U vindt een overzicht van anti-spyware software op
<www.spychecker.com>.
14.3 Firewalls
Computers die regelmatig met het internet verbonden zijn kunnen beter worden
voorzien van een firewall. Windows XP heeft een ingebouwde firewall, maar de
mogelijkheden hiervan zijn (te) beperkt. Beter is het een andere firewall te installeren met meer mogelijkheden. Een firewall is een apart apparaat of een programma op uw PC met de functionaliteit om bepaalde programma’s toegang tot
uw computer te geven of te weigeren. Uw computer heeft een bepaald adres,
een IP-adres, waarmee het bereikt kan worden. Binnen uw computer hebben alle
programma’s ook een bepaald adres, een zogenaamde poort, waarmee gecommuniceerd wordt. Hierdoor komt de door u opgevraagde website niet in uw mailpakket binnen, maar in uw browser. Standaard staan alle poorten open, zijn ze
dus allemaal bruikbaar. Dit houdt een risico in. Zeker omdat af en toe blijkt dat
er fouten in besturingssystemen zoals Windows zitten, waardoor hackers toegang tot uw machine kunnen krijgen via een openstaande poort. Een firewall
zorgt ervoor dat alle poorten dicht staan, met uitzondering van de poorten die u
daadwerkelijk zelf nodig hebt, zoals poort 80 voor uw webbrowser. Hierdoor is
de bescherming tegen hackers optimaal. Daarnaast werkt een firewall ook voor
het verkeer naar buiten. Bent u besmet met een virus dat vanaf uw computer
spam wil verzenden, dan loopt deze ook vast op uw firewall en wordt u door de
firewall gewaarschuwd.
14
138
Een van de meest gebruikte firewalls is een gratis programma: Zonealarm. Het is
een product van Zonelabs, dat ook een betaald broertje kent: Zonealarm Internet
Security Suite. De betaalde versie biedt meer mogelijkheden, maar de gratis versie biedt ook al een goede bescherming. U kunt deze software downloaden van
<www.zonealarm.com>.
Alternatieven:
De bekende security-bedrijven Symantec/Norton en McAfee hebben ook bekende firewall software in hun catalogus. In sommige gevallen kunt u ze samen aanschaffen. Symantec biedt bijvoorbeeld de gecombineerde Norton Internet
Security waarin zowel Norton Antivirus als de Norton Firewall zijn opgenomen
voor een bedrag dat weinig hoger is dan een van de afzonderlijke producten.
Deze producten werken goed, maar kosten wel enkele tientallen euro’s per jaar.
In feite kunt u niet zonder, dus is de aanschaf van een product van 50 euro per
jaar vergeleken met een investering van 1500 euro voor een PC voor drie jaar
geen schokkend bedrag voor uw PC’s veiligheid.
14
139
14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes
Muziek en het internet gaan moeilijk samen. Althans, juridisch gezien. Technisch
gezien heeft het internet het in zich de grootste juke-box van de wereld te worden. Dat komt onder meer doordat het steeds beter lukt de voorheen grote digitale muziekbestanden te comprimeren, te verkleinen, tot hele kleine bestandjes.
Deze kleine bestanden kunnen makkelijk en snel worden gekopieerd en getransporteerd en ook worden afgespeeld met een geluidskwaliteit die niet veel voor
de CD onder doet. Het gevolg is dan ook dat men steeds meer muziek tegen
komt op internet. Een zeer populair formaat om via internet muziek aan te bieden is MP3 (Mpeg Layer-3).
Daar waar voor de CD een CD-speler nodig is, heeft men om MP3-bestanden te
kunnen afspelen een MP3-speler nodig. Een relatieve nieuwkomer op dit gebied
is iTunes, een product van Apple dat zowel voor de Mac als voor Windows gratis
te downloaden is. ITunes werkt ook samen met de iPod, de succesvolle mp3walkman van Apple. Naast het organiseren en afspelen van mp3-bestanden is
het met iTunes ook mogelijk CD’s te rippen (om te zetten in mp3-bestanden) en
zelfs CD’s te branden. Verder kunt u naar internet-radio luisteren met iTunes.
ITunes is te downloaden van de website van Apple (<www.apple.nl>).
14
140
Alternatieven:
Vroeger was de wereld nog overzichtelijk. Wilde men muziek van CD of in MP3formaat beluisteren, dan gebruikte je WinAmp. Voor multimedia-uitzendingen via
het internet had men twee andere formaten: het Real Audio-formaat en het
Windows-formaat. Voor de eerste gebruikte u de Realplayer, de tweede werd
bekeken/beluisterd met de Windows Media Player (WMP). Tegenwoordig kunt u
met zowel de Realplayer als WMP ook CD’s en MP3-files beluisteren. Ze kunnen
dus als alternatief voor iTunes worden gebruikt om MP3-bestanden af te spelen,
maar voor de sortering van uw muziekbestanden zijn ze niet geschikt. Naast
deze programma’s die op vrijwel elke PC worden geïnstalleerd zijn er teveel MP3spelers om op te noemen. Tucows somt in de rubriek Audio Players al een lijst op
van tientallen programma’s.
14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player
Ook video-beelden kunnen per computer getoond worden. Veel nieuwsuitzendingen kunnen bijvoorbeeld live bekeken worden via het internet in Real Audio-formaat. De publieke omroep (<www.uitzendingggemist.nl>) plaatst steeds meer uitzendingen na afloop online, om later ‘on demand’ te kunnen bekijken. Het voordeel hierbij is dat er niet eerst een bestand gedownload hoeft te worden, maar
dat het bestand tijdens het downloaden direct afspeelbaar is. Bij beeld en geluid
is er sprake van een stroom van bits en bytes die onmiddellijk in beeld en geluid
worden omgezet en worden afgespeeld. Deze methode van afspelen wordt ook
wel streaming audio/video genoemd. Nadeel is wel dat het wel eens met horten
en stoten kan gaan omdat een verbinding in veel gevallen geen constante snelheid kent.
14
141
De Real Player kan op vrijwel alle gangbare Microsoft Windows computers
gedraaid worden. Ook is een versie beschikbaar voor Mac en Unix gebruikers.
Alternatieven:
Er zijn veel multimedia-formaten en er zijn veel multimedia-spelers. Naast de
RealPlayer kunt u mediaspelers gebruiken van Apple (Quicktime), Microsoft
(Windows Media Player) en een speciale speler installeren voor het populaire
DIVX video-formaat (<www.divx.com>). DIVX is het formaat dat meestal wordt
gebruikt wanneer films van DVD zijn gekraakt. Het DIVX formaat comprimeert
een speelfilm van DVD tot de omvang van een gewone CD, terwijl de kwaliteit
dicht in de buurt van de DVD-kwaliteit blijft. Door deze geringe omvang is iedereen in staat een speelfilm op CD te branden. De VLC Media Player (<www.videolan.org>) is op dit moment een van de prettigste en meest veelzijdige spelers
voor MPG, AVI, DIVX films en DVD’s. VLC is voor veel platforms (Windows,
MacOSX, Linux, BeOS) beschikbaar.
14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader
Sinds jaar en dag bestaat het Portable Document Format (PDF) van Adobe. Dit is
een poging om een algemene document-standaard te krijgen, los van trends in
bijvoorbeeld tekstverwerking of besturingssystemen. Of je nu Windows of een
Mac gebruikt, of je nu in Word werkt of in een andere tekstverwerker, je kunt
altijd de documenten in PDF-formaat lezen. Je hebt alleen een Adobe Reader
nodig.
Iemand die de volledige versie van Adobe Acrobat heeft aangeschaft kan vanuit
alle toepassingen PDF-bestanden maken, welke door iedereen met de gratis
Adobe Reader te lezen en af te drukken zijn. Het grote voordeel ten opzichte van
bijvoorbeeld een Word-bestand is dat een PDF-bestand al definitief is opgemaakt
en er dus voor iedereen hetzelfde uitziet. In feite is een PDF-bestand al afgedrukt
op een virtuele printer.
Veel bedrijven en organisaties publiceren documenten op het internet in het PDFformaat. Hierdoor zijn zij er zeker van dat de documenten door iedereen te lezen
zijn, onafhankelijk van geïnstalleerde tekstverwerker en computerplatform en dat
de documenten er tevens voor iedereen exact hetzelfde uitzien.
14
142
Alternatieven:
Voor de (kostenloze) Adobe Reader, te downloaden via Adobe
(<www.adobe.com>), zijn geen concurrerende alternatieven beschikbaar. Voor de
(dure) Acrobat PDF Writer (die je in staat stelt je eigen documenten te converteren naar PDF-formaat) is wel een gratis alternatief beschikbaar:
GhostScript/GhostView, maar dat werkt niet eenvoudig. Voor een enkel experi-
ment is Ghostscript een goed alternatief, maar zodra u op grotere schaal,
bedrijfsmatig documenten in PDF-formaat wilt opslaan is het aan te raden de volledige versie van Adobe Acrobat, inclusief Acrobat PDFWriter aan te schaffen.
14.7 Chatten: Windows Live Messenger
Windows Live Messenger is een voorbeeld uit de categorie ‘messenger’ software.
Deze categorie bestaat uit programma’s die ons in staat stellen te zien of onze
vriendenkring of collega’s online zijn. Zodra u hebt gezien dat iemand uit uw lijstje met namen online is, kunt u contact met elkaar zoeken en via het toetsenbord
14
143
chatten, via de microfoon en luidsprekers van de PC met elkaar spreken of zelfs
met de aangesloten webcam elkaar zien tijdens het gesprek. Verder is het mogelijk om direct bestanden met elkaar uit te wisselen. Vooral voor mensen die veel
reizen is het handig om op deze manier plaatsloos bereikbaar te zijn.
Alternatieven
Naast de Windows Live Messenger producten van Microsoft kunt u gebruik
maken van AOL Instant Messenger (AIM), ICQ (ook van AOL) en Skype. Alle
genoemde programma’s zijn gratis.
Bij de keuze voor een van deze producten is het vooral van belang dat uw vrienden- en kennissenkring hetzelfde product gebruikt. U wilt tenslotte de software
om met ze te communiceren. AIM heeft de meeste gebruikers in Noord Amerika
en Windows Live Messenger in Europa. Het is niet mogelijk vanuit de Windows
Live Messenger de AIM en ICQ gebruikers te zien en vice versa. Vanuit AIM kunnen wel ICQ gebruikers worden benaderd. Voor Apple gebruikers is ook iChatAV
beschikbaar, een Apple product dat wel gegevens kan uitwisselen met de 150
miljoen AIM gebruikers maar niet met Windows Live Messenger.
Er bestaat ook een programma dat alle chat-software ondersteunt: Trillian
(<www.trillian.cc>). Dat is ontwikkeld door een bedrijf dat geen banden heeft
met voornoemde chat-ontwikkelaars. Wilt u met gebruikers van meer dan een
messenger-platform communiceren, dan is Trillian een aanrader.
14
144
De belangrijkste concurrent voor Windows Live Messenger is inmiddels Skype.
Dit programma biedt chatmogelijkheden, maar ook audio- en video-ondersteuning voor meerdere besturingssystemen. Ofwel, waar Microsoft zich wat betreft
video-ondersteuning beperkt tot Windows-gebruikers, ondersteunt Skype ook
Apple en Linux gebruikers. Skype heeft ook mogelijkheden om naar gewone telefoonnummers te bellen. Maar misschien is het belangrijkste argument voor
Skype wel dat het vrijwel altijd probleemloos werkt. U hoeft geen lastige firewallinstellingen aan te passen om het werkend te krijgen.
14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View
Een van de populairste programma’s van de laatste tijd is Irfan View. Het is een
‘viewer’ voor veel bestanden en bestandsformaten. Afbeeldingen en documenten
worden geproduceerd door de bijbehorende software, maar zijn vaak door weinig andere programma’s in te lezen of te bekijken. Neem bijvoorbeeld het populaire programma Adobe Photoshop. Met deze (dure) software worden de meest
mooie grafische afbeeldingen gemaakt, maar het is niet zomaar mogelijk zo’n
afbeelding op het scherm te toveren zonder de software van Adobe. Om het toch
te bekijken zou u op de website van Adobe een Photoshop Viewer moeten
downloaden (zoals Microsoft een PowerPoint viewer beschikbaar stelt), maar
helaas levert een zoektocht bij Adobe niets op. Irfan View tovert een Photoshop
afbeelding wel op het scherm.
14
145
Irfan View is gratis en opvallend klein: het programma is slechts 800 KB groot.
Maar hiermee hebt u niet meer dan een basisprogramma. Om het grote aantal
ondersteunde formaten ook daadwerkelijk te kunnen bekijken hebt u additionele
software nodig, de zogenaamde plugins, die separaat gedownload kunnen worden. Deze plugins nemen samen nemen wel ruim drie megabyte in beslag.
Alternatieven
Er zijn teveel viewers om op te noemen, maar er zijn er weinig zo compleet als
Irfan View. Als we bij Tucows naar de categorie ‘image viewers’ kijken zien we
een lijst van tientallen programma’s.
14.9 Software, films en muziek uitwisselen: eMule
Na de ondergang van Napster is KaZaA (www.kazaa.com) een korte tijd het
populairste programma geweest voor bestandsuitwisseling. Maar Inmiddels is
KaZaA onder druk van de muziekindustrie een betaalde dienst geworden. De
gebruikers van KaZaA hebben inmiddels nieuwe P2P netwerken ontdekt om daar
hun bestanden uit te wisselen.
Op dit moment is eMule <www.emule-project.net>, dat gebruik maakt van het
eDonkey netwerk, een populair programma. Vrijwel alles is er te vinden. Of
eMule populair blijft is natuurlijk nog maar de vraag. In een vorige versie van
Internet voor Juristen was KaZaA ‘hot’. Nu is eMule nog in die categorie in te
14
146
delen. We hebben geen idee wat de volgende in deze reeks zal zijn. Wel is het
zeker dat het fenomeen bestandsuitwisseling niet meer uit te roeien is. Pogingen
om een netwerk om zeep te helpen, zoals bij KaZaA is gebeurd, helpen wel de
populariteit van dat netwerk te verminderen, maar lossen aan het fenomeen
bestandsuitwisseling niets op. De gebruikers switchen gewoon naar een ander
netwerk. Muziek wordt voortaan via het internet verspreid. De muziekindustrie
voert een zinloos achterhoedegevecht om dit te bestrijden. Het is tekenend dat
een bedrijf als Apple dat niets met de muziekindustrie te maken heeft wel snapt
hoe het werkt. Het heeft met de iTunes Music Store binnen een paar jaar honderden miljoenen muzieknummers verkocht en daar veel geld aan verdiend, terwijl
de traditionele muziekindustrie het te druk heeft met het bestrijden van de nieuwe vormen van distributie om door te hebben dat er gewoon ook geld te verdienen valt aan distributie via het internet. Pas de laatste tijd lijken de muzeikbedrijven meer open te staan voor deze nieuwe vorm van muziekverkoop.
Alternatieven
Er is een grote hoeveelheid programma’s beschikbaar dat geschikt is voor Peer
to Peer File Sharing. Naast KaZaA en eMule is het met Limewire
(<www.limewire.com>) ook eenvoudig bestanden uitwisselen. Maar ook Limewire
wordt inmiddels aangepakt door de muziekindustrie. De laatste jaren1 is
Bittorrent ((<bitconjurer.org/bittorrent>)) een populair alternatief voor de hier
genoemde peer to peer netwerken.
14.10 Online onderwijs: Blackboard
Blackboard is een programma dat door een groot deel van het hoger onderwijs in
de wereld is uitverkoren om de behoefte aan een Digitale Leeromgeving (DLO) te
bevredigen. Het programma biedt mogelijkheden om bestanden uit te wisselen,
berichten voor elkaar achter te laten en e-mail naar groepsleden te versturen. Je
ziet in het onderwijs voornamelijk twee soorten toepassingen die met
Blackboard worden gebruikt:
Blackboard als digitale leeromgeving behorend bij een vak of module.
Een docent plaatst hier de bestanden behorend bij het vak, zoals een syllabus
in pdf-formaat, de college-sheets in powerpoint-bestanden en extra documenten
met vakinhoud. Daarnaast kunnen er verwijzingen naar relevante websites worden opgenomen. Er is ruimte voor actuele informatie, bijvoorbeeld roosterwijzigingen of informatie over een gastcollege.
1 http://www.webwereld.nl/articles/42315/
14
147
Blackboard als community voor studenten en docenten in projectonderwijs of
probleemgestuurd onderwijs.
Bij deze toepassing van Blackboard zijn alle leden van de community in staat
berichten en bestanden voor elkaar achter te laten, waarbij het dus niet de
docenten zelf zijn die bepalen wat de inhoud van de leeromgeving wordt.
Voor bovenstaande toepassingen is Blackboard een programma dat redelijk
rechttoe rechtaan werkt, waarbij intuïtief de juiste weg gevonden kan worden in
de grote hoeveelheid aan schermen en onderdelen die het biedt. Nadeel van het
programma is dat het soms wel erg veel muisklikken vergt om bij het doel te
komen.
Het programma is vrij prijzig en wordt daardoor aangeschaft en op een server
geplaatst door de onderwijsinstellingen. Een versie voor thuis valt meestal buiten het budget. Blackboard is met een webbrowser te benaderen, dus meestal
(afhankelijk van het beleid van de onderwijsinstelling) ook thuis over het internet
te gebruiken.
Alternatieven
Als belangrijkste concurrent en dus als alternatief kan Lotus Learning Space niet
onvermeld blijven. Het is een product van IBM dat ook veel in het onderwijs
14
148
wordt gebruikt. Ook Learning Space wordt door onderwijsinstellingen aangeschaft en aangeboden aan docenten en studenten. Een alternatief dat door
iedereen gebruikt kan worden is MSN Communities, een online community-programma van Microsoft. Studenten kunnen onafhankelijk van hun onderwijsinstelling MSN communities gebruiken om een eigen community te starten en met
andere studenten, bijvoorbeeld een projectgroep, bestanden en mededelingen
uit te wisselen. MSN heeft als voordeel dat u kunt zien wie er nog meer ingelogd
zijn in de community, waarna u kunt besluiten een chat-sessie met de ander te
starten.
14
12
13
14