Duurzame rechtspraak Expert Meeting presentatie 2011

PRESENTATIE HANDLEIDING:
DVD RED HOOK COMMUNITY JUSTICE CENTER:
De wijk Red Hook in Brooklyn NY verkeerde decennia lang in een deplorabele toestand.
Er werd besloten een rechter verantwoordelijk te maken om de wijk uit het slop te halen. Hij kreeg
een buurtrechtbank ter beschikking en grote mate van vrijheid van handelen/bevoegdheden
Samen met politie, openbaar ministerie, belangenorganisaties uit de buurt en sociale partners
ontwikkelde de rechter een vervolgings- en bestraffingssysteem. U ziet hierover een promotie DVD
van het Center for Court Innovation.
DVD:  DRAAIEN
U zag een voorbeeld van wat ik duurzame rechtspraak noem. De rechtspraak hier heeft tot doel de
veiligheid van de wijk te bewerkstelligen en daders te laten re-integreren
Het rechtsstrijd model is verlaten.
Ik spreek van "duurzaamheid" en "ecologie.
Recht heeft weliswaar niets te maken met natuur, maar des te meer met het maatschappelijk
leefmilieu.
Verder heeft ieder mens een persoonlijk ecosysteem van familie, vrienden, werk, hobby's,
leveranciers, etc. Daarmee is hij ingebed in een groter maatschappelijke ecosysteem met allemaal
subsystemen. De kwaliteit van het maatschappelijke ecosysteem is het gemiddelde de kwaliteit van
individuele ecosystemen.
Net als in de natuur zoekt ieder persoonlijk of maatschappelijk ecosysteem steeds naar evenwicht.
Steeds doen zich dingen voor die het evenwicht verstoren. Steeds wordt weer nieuw evenwicht
gezocht, behalve als een iemand een persoonlijkheidsstoornis heeft.
Conflicten en delicten zijn symptomen dat een ecosysteem ernstig uit balans is. Mede door zelf ook
in een procedure betrokken te zijn geweest kwam het volgende beeld in mij op over het
functioneren van ons rechtspraaksysteem.
TAARTPUNTSCHEMA
Ik ervoer zelf de last die je mee blijft dragen na een rechterlijke uitspraak. Ik ging uitzoeken wat
goed is voor je ecosysteem en wat niet. Ik voelde in mijn eigen vlees en bloed hoe verkeerd het
uitwerkt om juridische belangen los te koppelen van het geheel van conflict. Ik voelde hoe er in de
rechtsstrijd wordt gemanipuleerd en gesjoemeld met stukken en hoe de rechtsstrijd de verhoudingen
verziekt, dat ik de rechtspraak de rug toekeerde en koos voor een beleid om alles op alles te zetten
om te voorkomen dat mijn cliënten zich tot de rechter zouden moeten wenden. Dat is mij in heel
sterke mate gelukt. Vrijwel nooit meer zag ik de rechtbank, behalve in heel kortlopende zaken, of –
als het niet anders kon – in administratief beroep.
Ik ging onderscheiden wat goed is voor het ecosysteem en wat niet.
Gunstig voor de ecologie:
gerichtheid op kansen en perspectieven
onderling respect bevorderen
verantwoordelijkheidsgevoel versterken
problematiek in zijn verband houden
oorzaken van problematiek oplossen
samenwerking en verbetering van relaties bevorderen
1
-
focus op de toekomst
hart onder de riem steken
moraliteit versterken en op hoger plan brengen
focussen op wat goed gaat
gericht zijn op reïntegratie en rehabilitatie
Ongunstig voor de ecologie
verantwoordelijkheid uit handen nemen
onderlinge verhoudingen schaden
escalatie bevorderen (uitzonderingen daargelaten)
materiële belangen uit hun verband lichten (juridisering van een conflict tot juridisch
geschilpunt)
eisen, stellingen innemen, oordelen, veroordelen, vergelden, straffen
mee laten slepen door negatieve emoties
oplossingen opleggen of opdringen
materialisme versterken
aandacht fixeren op negatieve dingen of wat fout gegaan is (uitzonderingen daargelaten)
aandacht fixeren op het verleden
Ik concludeerde dat rechtspraak en rechtsstrijd heel ongunstig en niet gunstig scoort en dus slecht is
voor de ecologie. Mediation, dat in die tijd in de V.S. al bestond en in Nederland begon op te
komen scoorde daarentegen juist heel gunstig. Mediation was echter niets voor mij. Ik ben geen
man om stil te zitten en tussen partijen in te staan.
Ik ging experimenteren met een conflictaanpak gebaseerd op onderling respect en goede relaties.
Ik liet cliënten stappen zetten waarmee zij hun belangen op een respectvolle manier dienden en zij
zich goed konden voelen. Ik wilde dat mijn cliënten steeds iedereen recht in de ogen zouden kunnen
kijken over wat zij deden ten aanzien van het conflict waarin zij betrokken waren.
De resultaten waren verbluffend:
Conflicten de-escaleerden. Mijn cliënten bleken te leren van de aanpak. Ze kwamen steeds beter in
hun vel te zitten. Zij kregen respect van anderen. Hun relaties verbeterden.
De aanpak bleek hun persoonlijke ecosysteem een sterke positieve impuls te geven. De meeste
conflicten bleken binnen drie tot vier maanden opgelost, zonder dat er een rechter aan te pas hoefde
te komen.
Ik ontdekte dat in ieder conflict een mens de keus heeft om te gaan voor materieel winnen, of te
kiezen om als moreel als winnaar uit de bus te komen.
Materieel winnen leidt tot escalatie, wantrouwen, verlies aan respect, chicanes en verlies van
relaties. Moreel blijkt duurzaam te zijn en alles in evenwicht te brengen.
Het rechtspraaksysteem is afgestemd op materieel winnen en lokt dat, met het rechtsstrijdmodel,
ook uit.
Ik was al jaren aangesloten op het netwerk Therapeutic Jurisprudence, een wetenschappelijke
stroming die de effecten bestudeert die het rechtssysteem en juridische procedures hebben op de
psyche van de mens die ermee in aanraking komt. Via dit netwerk wist ik dat er vernieuwende
activiteiten waren in de rechtspraak, onder meer in de V.S., Australië, Nieuw Zeeland en Canada.
De stroming hield zich voornamelijk bezig met strafrecht, geestelijke gezondheid en familierecht,
maar breidde haar werkterrein steeds meer uit.
Na vele jaren onderzoeken en experimenteren met mijn aanpak besloot ik in 2007 studiereizen te
gaan maken om meer te weten te komen over wat er in Australië, Nieuw Zeeland, de V.S. en
Canada aan het gebeuren was. Via het TJ-netwerk kreeg ik overal introducties.
Mijn ervaringen daar zetten alles op de kop van wat ik geleerd had over hoe rechtspraak zou moeten
functioneren. Advocaten, die verbonden waren aan een rechtbank en die samenwerkten met het OM
2
en de rechter. Hoe kon dat 'onafhankelijk' zijn? Rechtbanken rechtbanken waarin de rechter
samenwerkt met stamoudsten uit Aboriginal gemeenschappen. Het Kringgesprekken systeem uit de
Maori traditie, die in het strafrechtssysteem van Nieuw Zeeland was geïncorporeerd. Ik bezocht Red
Hook, sprak met mensen van het Center for Court Innovation, woonde in Canada een Judicial
Mediation bij en maakte een speciale studiereis naar de interculturele rechtbanken in Australië,
omdat de aard van de problematiek tussen Aborigines en blanken in Australië mij zo sterk deed
denken aan de problematiek in Nederland met de Marokkaanse immigranten, en omdat in
multiculturele samenlevingen interculturele rechtspraak wel eens van betekenis zou kunnen worden.
Ik bezocht en sprak op vele conferenties en werkte stapels documentatie door.
Mijn conclusie: Alle nieuw ontwikkelde vormen van rechtspraak bleken positief in te werken op
menselijke verhoudingen. Deze rechtspraakvormen hadden stuk voor stuk een hoog
duurzaamheidsgehalte.
Veel van de nieuwe rechtspraakvormen waren strafrechtelijk. Ze werkten op twee manieren aan
verbetering van de ecologie:
verandering van de delinquent door behandel- en trainingsprogramma's
verbinding creëren vanuit de samenleving naar de delinquent, waardoor hem een
maatschappelijke 'inbedding' werd aangereikt.
Rechtspraak maakt gebruik van deze beide wegen om daarmee ook de veiligheid van de
samenleving te bevorderen.
In mijn praktijk kon ik alleen de cliënt helpen om zich op een zinvoller manier met zijn omgeving
te verhouden. Via de rechtspraak kon het ook vanuit de omgeving naar de betrokkene toe gebeuren.
Ik zag dat de rechter dit kon doen doordat hij rechtsmacht heeft.
Dat opende mijn ogen voor het feit dat rechtsmacht op een heel duurzame manier ingezet kan
worden. Rechtsmacht hoeft dus niet negatief uit te werken op de ecologie.
Toen dit goed tot me doordrong voelde ik hoeveel betrokkenheid ik eigenlijk heb voor het recht en
rechtspraak, waar ik me zo van had afgewend. Rechtspraak zit in mijn bloed. Mijn grootvader zat
de HR voor in het arrest Lindebaum/Cohen, mijn vader, mijn overgrootvader, ze waren allemaal
betrokken bij recht en rechtspraak.
Het feit dat rechtsmacht duurzaam kan worden ingezet ten bate van de maatschappelijke ecologie,
zowel individueel als collectief, was voor mij een omslagpunt. Hier wil ik mij sterk voor maken.
Hier voel ik verbinding met waar het om moet gaan met de toekomst van de rechtspraak.
Rechtspraak zal steeds duurzamer kunnen worden. Bij rechtspraakinnovatie zal het erom gaan de
duurzaamheidsbijdrage van rechtspraak steeds te verbeteren en versterken.
In de wereld van managementontwikkeling heb ik een testmodel gevonden dat gebruikt kan worden
om de mate van duurzaamheidsbijdrage te meten en in kaart te brengen. De test kan worden
gebruikt om de duurzaamheidsbijdrage van rechtspraaksystemen te meten en ook die van de
persoonlijke aanpak van de individuele rechter.
Voorbeelden van duurzame rechtspraak:
-
PROBLEM SOLVING COURTS
-
JUDICIAL MONITORING
-
NEIGHBORHOOD JUSTICE
-
UNIFIED FAMILY COURTS
3
-
RESTORATIVE JUSTICE / HERSTELRECHT
-
JUDGE JERI BETH COHEN IN MIAMI integreert principes uit RJ / PSC / TJ
-
INTERCULTURELE RECHTSPRAAK
-
DUURZAME JUDGE-LED MEDIATION/ DUURZAME COMPARITIE-NAANTWOORD
RÉSUMÉ
De inzet van rechtspraak als instrument in het kader van het streven naar een Duurzame
Samenleving opent een rijk scala aan nieuwe mogelijkheden.
In verschillende landen zijn hier voorbeelden van. En er is belangrijke ondersteuning vanuit de
wetenschap in de vorm van Therapeutic Jurisprudence.
Ik denk dat rechtspraak te lang en te veel in een verdom hoekje is gedrukt en dat rechtspraak eraan
toe is uit te breken met het nieuwe Duurzaamheidsperspectief. Dit kan rechtspraak nieuw elan
geven; een nieuwe allure die de rechtspraak verdient en waardig is.
Duurzaamheid en ecologisch denken vraagt om een paradigmaverandering in de rechtspraak. Ons
huidige rechtspraaksysteem is niet afgestemd op ecologie en duurzaamheid. Ik voorzie dat dit
nieuwe paradigma heel geleidelijk aan nieuwe vormen zal kunnen geven aan de rechtspraak.
Knelpunten, de punten waarop bestaande systemen vastlopen blijken overal ter wereld de
aanleiding te zijn geweest om nieuwe rechtspraakvormen te ontwikkelen. Ook in Nederland zullen
de knelpunten het eerst in aanmerking komen voor een onderzoeksprojecten duurzame rechtspraak.
Maar duurzaamheid is een algemeen kader dat het hele rechtspraaksysteem en de persoonlijke
benadering van de individuele rechter beïnvloedt en kan sturen.
Het kader 'bijdrage aan duurzaamheid en ecologie' voor de partijen en voor de samenleving in
groter verband, schept daarvoor een inspirerend perspectief.
Ik dank u voor uw aandacht.
4