Muizen wier vader of zelfs grootvader geleerd had de

Kwalijke boodschappers in het zaad
Ongezond levende vaders kunnen hun kinderen problemen bezorgen.
Adelheid Soubry van het
departement maatschappelijke
gezondheidszorg en eerstelijnszorg van de KU Leuven
onderzoekt hoe de levensstijl
van een vader vóór de
geboorte de gezondheid van
zijn kinderen kan bepalen.
Enkele jaren geleden verschenen in Nature resultaten van
proeven met ratten, waaruit
bleek dat de nakomelingen –
en vooral de dochters – van
vette rattenmannetjes diabetes
kregen als ze volwassen werden. Epigenetische veranderingen in de zaadcellen werden
als mogelijke link naar voren
geschoven.
Toen al werd ervoor
gewaarschuwd dat de voeding
86
2 9 J A N UA RI 2014
van een man een rol kan spelen in de gezondheid van zijn
kinderen, nog voor ze verwekt
zijn. In 2012 publiceerde Proceedings of the National Academy of Sciences evidentie,
ook bij ratten, dat een hormoonverstorend pesticide uit
de groente- en fruitteelt (vinclozoline) de groei en het gedrag
van diertjes tot drie generaties
na de blootstelling kan beïnvloeden, ook al via de tussenweg van epigenetische veranderingen. De wijzigingen
bleken zelfs de partnerkeuze
van de ratten te bepalen.
Alcoholverbruik
Soubry bestudeert mensen,
en dan vooral kinderen van
grootvader geleerd had de zoete geur
van kersenbloesem te associëren met
een elektroshock, werden zelf angstig
van de geur, hoewel ze nooit een shock
hadden gekregen. Blijkbaar werd er
iets aangepast aan de zaadcellen, zodat
de nieuwe informatie aan de jeugd
werd doorgegeven. Hoe de hersenen
informatie doorspelen aan de zaadcellen is niet duidelijk, maar mogelijk zijn
ook hier korte stukjes RNA in het spel,
die zich via de bloedstroom door het lichaam bewegen. Het lijkt in ieder geval nuttig dat ouders hun kinderen op
een of andere manier wapenen tegen
nieuw onheil.
KING LAWRENCE/CORBIS
De vakbladen Proceedings of the leden informatie waaruit blijkt dat er
National Academy of Sciences en Nature een groot verschil is tussen mensen en
Materials stelden vorig jaar dat ingrij- chimpansees in het aantal methylgroepen op een gen
pen op het epigeneuit de hersenen dat
tische systeem mogelijkheden biedt Muizen wier vader mee de ontwikkeling
voor de ontwikke- of zelfs grootvader van taal stuurt. Het
gen, een van de
ling van nieuwe
geleerd had de
grootste in het mentherapieën. Het zou
selijke
genoom,
mogelijk moeten
zoete geur van
draagt
bij
de
mens
zijn om er nieuw
kersenbloesem te op cruciale plaatsen
weefsel in een lichaam mee aan te associëren met een veel minder methylgroepen dan bij de
laten maken, zoals
elektroshock,
chimpansee. Niet uital met hartweefsel
bij muizen is aan- werden zelf angstig sluitend genetische
getoond. Of om van de geur, hoewel veranderingen mastamcellen op een
ze nooit een shock ken de verschillen
mensen en
elegante wijze te lahadden gekregen. tussen
andere apen, er zijn
ten uitgroeien tot
ook epigenetische
cellen die gebruikt
kunnen worden om een sputterend or- aanpassingen die bepalen hoe sterk
gaan bij te spijkeren. Maar dat is toe- sommige genen al dan niet tot expreskomstmuziek. Wetenschappers begin- sie worden gebracht. Wetenschappers
nen pas te begrijpen hoe epigenetica zijn het echter lang niet eens over de
functioneert, dus het lijkt erg vroeg invloed die epigenetica op ons reilen
om in deze context al van efficiënte en zeilen heeft. Volgens sommigen is
ze groot, volgens anderen niet meer
toepassingen te spreken.
dan gemorrel in de marge.
Nature Neuroscience heeft onderGroot gen voor taal
Het is evident dat epigenetica een tussen wel de eerste gegevens gepurol speelt in de menselijke evolutie. bliceerd die aantonen dat epigenetica
Het vakblad Epigenetics – dat in 2006 ook bij zoogdieren in staat is kenmerals een driemaandelijkse uitgave be- ken die tijdens een leven verworven
gon, maar sinds 2011 maandelijks ver- worden door te geven aan de volgende
schijnt – publiceerde twee weken ge- generaties. Muizen wier vader of zelfs
KANKERPATIËNT Epigenetische geneesmiddelen kunnen door kanker lamgelegde genen
activeren.
uiterst zwaarlijvige (obese)
ouders en hun vaders – elders
gebeurt onderzoek naar moeders. Vorig jaar publiceerde ze
met enkele collega’s resultaten
die aantonen dat zwaarlijvige
vaders hun kinderen met een
verhoogd risico van kanker
kunnen opzadelen, omdat er
iets fout loopt met hun zaadvorming, waardoor er te weinig
methylgroepen terechtkomen
op een gen van hun kinderen
dat informatie bevat over een
groeifactor die met kanker
geassocieerd is.
In een overzichtsartikel dat
net in BioEssays is gepubliceerd, vatten Soubry en haar
collega’s de kennis over het
epigenetisch doorgeven van
problemen van de vader aan
zijn kinderen samen. Een verhaal vol ‘zou’ en ‘misschien’ en
andere voorzichtige formulerin-
gen, maar wel illustratief voor
waar de sector naartoe gaat.
De analyse focust zowel op
toxische stoffen uit de omgeving (zoals pesticiden) als stralingseffecten en effecten van
levensstijl. Er zijn indicaties dat
overmatig alcoholverbruik
schadelijke effecten kan hebben op de ontwikkeling van kinderen via het introduceren van
epigenetische verwikkelingen.
Soubry en haar collega’s
stellen enkele mechanismen
voor, waarmee de ongezonde
levensstijl van een vader vertaald kan worden in problemen
voor zijn kinderen. Een onvolledig wegwerken van de oude
epigenetische programmatie bij
de productie van zaadcellen,
en het met zaad meegeven van
kleine stukjes RNA waarvan
voorlopig geen functie bekend
is, zijn mogelijke kanalen.
WWW. KNACK .BE
EMMA KIM/CORBIS
Xxx
Wetenschap
men (nog) meer gaat eten en extreem
zwaarlijvig (obees) wordt, verwijderd
worden.
Epigenetica is ook belangrijk in het
uitlokken van kanker. Volgens Epigenetics zou de kans op borstkanker mee
beïnvloed worden door epigenetische
factoren op het DNA. Wetenschappers
stellen in Genome Biology dat borsten
sneller verouderen dan de rest van een
vrouwenlichaam, wat de kans op de
ontwikkeling van borstkanker bevordert – borsten zouden twee tot drie
jaar ouder zijn dan hun lichaam.
Alleen kankerweefsel zou verhoudingsgewijs nóg ouder zijn – het zou
tot 36 jaar ouder kunnen zijn dan de
actuele leeftijd van de persoon in wie
het woekert.
AGRESSIEF KIND Stress bij een moeder kan leiden tot de ontwikkeling van chronisch
agressieve kinderen.
Volgens Public Library of Science
Genetics zouden er bij darmkankercelEpigenetische invloeden kunnen geven over hoe iemands gedrag zal len van muizen liefst 13.000 epigeneuiteraard ook negatieve effecten heb- evolueren. Ingrijpen op de epigenetica tische veranderingen optreden in verben – er is zelden eenrichtingsverkeer in om ons gedrag bij te sturen, lijkt een gelijking met de gezonde toestand. Dat
biologische sturing. Nature beschreef in haalbare optie, hoewel het nog lang zou overeenstemmen met wat bij mensen wordt gevonden. Omdat met muizijn eerste nummer van dit jaar het werk zal duren voor we zo ver zijn.
Als het aan sommige epigenetici zen gemakkelijker kan worden geëxvan de Canadese psycholoog Richard
Tremblay, die al meer dan dertig jaar ligt, zal er in de toekomst gesleuteld perimenteerd dan met mensen, moet
‘chronische agressiviteit’ bij kinderen worden aan ons ‘epigenoom’: het ge- dit inzicht de kans op het vinden van
onderzoekt. Hij moet een van de eersten heel van chemische schakelaars die een middel tegen darmkanker verhogeweest zijn die het belang zag van epi- ingrijpen op onze genen. Volgens som- gen. Volgens Public Library of Science
genetische mechanismen in het sturen migen moet het zelfs mogelijk zijn het Medicine zijn er in meer dan 90 procent
van de gevallen van baarmoederkanvan ons gedrag. Het is volgens hem dui- verouderingsproces te counteren.
ker significante veranderingen in het
delijk dat gebeurtenissen uit het begin
aantal methylgroepen op een cruciaal
van het leven een invloed op gedrag en Te veel honger
Epigenetica zorgt er ook voor dat gen. Voorlopig is niet duidelijk of dat
gezondheid kunnen hebben, en dus mee
bepalen of iemand succesvol wordt dan een ongezonde levensstijl sporen na- inzicht gebruikt kan worden om de
laat. Het vakblad Human Molecular aandoening te bestrijden.
wel in de criminaliteit verzeilt.
Toch zijn er al
rapporHet onderzoek rond agressiviteit is Genetics
successen gezo ver gevorderd dat het gedrag van de teerde een goede
Borstkanker zou
boekt met epigemoeder als een sleutelfactor gezien maand geleden dat
mee beïnvloed
netische genewordt. Omdat het moeilijk is met men- roken via epigenetizing van kanker.
sen te experimenteren, worden apen sche invloeden de acworden
door
Enkele middelen
ingeschakeld. Daaruit blijkt dat man- tiviteit van een aanepigenetische
grijpen in op het
nelijke apen die door hun moeder ver- tal genen verandert.
waarloosd werden een aangepast epi- Hetzelfde geldt voor factoren op het DNA. aan het DNA
genetisch patroon in hun genoom ongezonde voeding. Borsten verouderen hangen van methylgroepen,
hebben, waardoor ze kleinere hoeveel- Volgens The Journal
sneller dan
waardoor, bijheden van de neurotransmitter seroto- of Clinical Investigavoorbeeld, door
nine produceren – hoe minder seroto- tion wordt de genetide rest van een
kanker lamgenine iemand heeft, hoe groter de kans sche sturing van het
vrouwenlichaam.
legde
genen
op stress en agressie. Het bijstaan van h o n g e r h o r m o o n
weer tot activimoeders in onder meer marginale mi- ghreline, dat aanzet
lieus, bijvoorbeeld door drugsgebruik om te gaan eten, in de war gebracht teit worden bewogen. Voor bepaalde
en chronische stress te counteren, moet door epigenetische veranderingen on- vormen van darmkanker en chronivolgens deze – preliminaire – inzichten der druk van een eiwit dat mee de sche leukemie zou dat al nuttig zijn. De
de kans op agressie van hun zonen ver- energiebalans in een lichaam regelt. meeste analisten zijn het er echter over
minderen. Het onderzoek suggereert Als mensen ongezond eten, kunnen eens dat het potentieel van epigenetiook dat het bekijken van epigenetische methylvlaggetjes op het gen dat het sche genezing momenteel nog niet corvlaggetjes op het DNA informatie kan hongerhormoon produceert, waardoor rect kan worden ingeschat.
W W W . KN ACK .B E
Mediargus
2 9 JAN UAR I 2 014
87
Mediargus