metabool syndroom gevolgen - FrieslandCampina Institute

“Een goede start is het halve werk“
Dr. H. van Meer, kinderarts
Disclosures: geen
Universitair Medisch Centrum Groningen
Wat is de relatie tussen “early nutrition” en
gezondheid later?
Wat is metabolic programming?
Is er voedingsadvies te geven in het licht van
metabolic programming?
Universitair Medisch Centrum Groningen
Intra-uteriene ondervoeding vergroot het
risico op latere chronische ziekten
Barker et al, BMJ, 1989
Intra-uteriene ondervoeding vergroot het
risico op latere chronische ziekten
Barker et al, BMJ, 1989
Intra-uteriene ondervoeding vergroot het
risico op latere chronische ziekten
• Laag geboortegewicht als maat voor
intra-uteriene ondervoeding
• Laag geboortegewicht geassocieerd met
hoger risico op overlijden aan hart- en
vaatziekten
• Latere studies: relatie tussen laag
geboortegewicht en verhoogd risico op
hypertensie, dyslipidemie, diabetes en
overgewicht
Barker et al, BMJ, 1989
Intra-uteriene ondervoeding vergroot het risico op
het metabool syndroom
metabool syndroom
centrale obesitas
dyslipidemie
hypertensie
insulineresistentie
gevolgen
-risico op diabetes: 5 x
-mortaliteit hart- en vaatziekten: 3 x
-WHO: significante bedreiging voor
gezondheid
Universitair Medisch Centrum Groningen
Hongerwinterstudies
Nakomelingen van zwangeren die in 1944/45
blootgesteld waren aan ondervoeding
Gevolgd door snelle verbetering van voedingsomstandigheden
Op de leeftijd van 60 jaar toegenomen prevalentie
van:
- glucose intolerantie
- hart- en vaatziekten
- obesitas
Onafhankelijk van geboortegewicht
Roseboom et al, Early human development, 2006
Hongerwinterstudies
• Kritische periode van blootstelling aan
ondervoeding
trimesters van gestatie
obesitas
diabetogeen profiel
dyslipidemie
hart- en vaatziekten
Roseboom et al, Early human development, 2006
Thrifty phenotype hypothese
voedingsrijk
metabole
aanpassing
intra-uterine
ondervoeding
Verhoogd risico
op chronische
verhoogd
risico
verhoogd
risico
ziekten
metabool
syndroom
metabool syndroom
overlevingsvoordeel
Overlevings
voordeel
voedingsarm
Hales et al, Diabetalogica, 1992
SGA: snelle inhaalgroei verhoogt het risico
op het metabool syndroom
SGA pasgeborenen gerandomiseerd over standaard kunstvoeding of
extracalorische voeding:
Reviewed in Jain, Rev.Endocr Metab Disord, 2012
SGA: snelle inhaalgroei verhoogt het risico
op het metabool syndroom
SGA pasgeborenen gerandomiseerd over standaard kunstvoeding of
extracalorische voeding:
• snellere gewichtstoename
• hogere bloeddruk op de leeftijd van 8 jaar
• hoger percentage lichaamsvet op de leeftijd van 8 jaar
Reviewed in Jain, Rev.Endocr Metab Disord, 2012
SGA: snelle inhaalgroei verhoogt het risico
op het metabool syndroom
SGA pasgeborenen gerandomiseerd over standaard kunstvoeding of
extracalorische voeding:
• snellere gewichtstoename
• hogere bloeddruk op de leeftijd van 8 jaar
• hoger percentage lichaamsvet op de leeftijd van 8 jaar
SGA met catch-up groei in het eerste levensjaar
– lagere insulinegevoeligheid op de leeftijd van 1 jaar
Reviewed in Jain, Rev.Endocr Metab Disord, 2012
SGA: snelle inhaalgroei verhoogt het risico
op het metabool syndroom
Snelle gewichtstoename in de eerste drie levensmaanden
leidt op de leeftijd van 20 jaar tot:
– lagere insuline gevoeligheid
– dyslipidemie
– grotere middelomtrek
Leunissen et al, JAMA, 2009
Conclusie I
• Intra-uteriene ondervoeding verhoogt het risico
op het metabool syndroom
• Voornamelijk wanneer gevolgd door snelle
inhaalgroei
• Hoe zit het nu met intra-uteriene overvoeding?
Universitair Medisch Centrum Groningen
Prevalentie obesitas neemt toe
Wereldwijd 400 miljoen
Nederland (2012):
– 48 % overgewicht
– 13 % obesitas
Incidentie zwangeren met overgewicht neemt toe
CBO/RIVM
Effect intra-uteriene overvoeding op latere
gezondheid
• Overgewicht tijdens gestatie
– pre-existente maternale obesitas
– excessieve gewichtstoename tijdens gestatie
– vaak co-existente zwangerschapsdiabetes
• Geassocieerd met
– hoger geboortegewicht van nakomelingen
– verhoogd risico op metabool syndroom
Boney,et al, Pediatrics, 2005
overgewicht
dieet
Insuline resistentie
placentair transport
glucose, ketonen, aminozuren, vetzuren
foetale metabole aanpassing
verhoogd risico metabool syndroom
Ojha,et al, Early Human Development,2013
Conclusie II: de relatie tussen de intra-uteriene
voedingstoestand en het metabool syndroom is U-vormig
Risico metabool syndroom
Intra-uteriene voedingstoestand
Yajnik,et al, Ann Nutr Metab,2014
Conclusie II: early nutrition beïnvloedt het
metabolisme op de lange termijn
Metabolic
programming
Yajnik,et al, Ann Nutr Metab,2014
Wat is metabolic programming?
“Voedingsomstandigheden
induceren structurele
veranderingen in een embryo, foetus of pasgeborene die
persisteren in de volwassenheid en het risico op chronische ziekten
verhogen”
Dierproeven:
– meerdere modellen van intra-uteriene onder- en overvoeding
bevestigen deze relatie
– ontrafelen van mechanisme
Reviewed in Sloboda, Experimental Diabetes Research, 2011
Metabolic programming
foetale over/ondervoeding
reorganisatie/adaptatie
cel
aantal, grootte
proliferatie
epigentisch
verandering in gen
expressie
orgaan
Veranderde
structuur/functie
Portha et al, Biochemie, 2014
Metabolic programming
foetale over/ondervoeding
reorganisatie/adaptatie
cel
aantal, grootte
proliferatie
epigentisch
verandering in gen
expressie
orgaan
Veranderde
structuur/functie
Portha et al, Biochemie, 2014
Epigenetica
♀
♂
omgevingsinvloeden
genoom
Early nutrition
fenotype
veranderde expressie
Portha et al, Biochemie, 2014
Metabolic programming
foetale over/ondervoeding
reorganisatie/adaptatie
cel
epigentisch
orgaan
Postnatale voeding
aantal, grootte
proliferatie
verandering in gen
expressie
Veranderde
structuur/functie
Persisterende veranderde functie/organisatie
Portha et al, Biochemie, 2014
Wat is de juiste voedings-strategie in het licht van
metabolic programming?
Universitair Medisch Centrum Groningen
Nuances
• Geboortegewicht is een grove maat voor intrauteriene ondervoeding
– Lichaamssamenstelling
– Groeisnelheid
– Raciale verschillen
Yajnik,et al, Ann Nutr Metab,2014
Inhaalgroei is belangrijk!
Bij SGA kinderen is inhaalgroei nodig voor het
bereiken van een normale eindlengte.
Bij prematuren is inhaalgroei essentieel voor een
betere neuro/cognitieve ontwikkeling
Universitair Medisch Centrum Groningen
Inhaalgroei
SGA: (te) snelle inhaalgroei, met name in de
eerste drie maanden, verhoogt het risico op
het metabool syndroom
Universitair Medisch Centrum Groningen
Inhaalgroei
SGA: (te) snelle inhaalgroei, met name in de
eerste drie maanden, verhoogt het risico op
het metabool syndroom
AGA: associatie snelle gewichtstoename en
risico op het metabool syndroom
Universitair Medisch Centrum Groningen
Inhaalgroei
SGA: (te) snelle inhaalgroei, met name in de
eerste drie maanden, verhoogt het risico op
het metabool syndroom
AGA: associatie snelle gewichtstoename en
risico op het metabool syndroom
Prematuren: inhaalgroei geassocieerd met
tekenen van het metabool syndroom op latere
leeftijd
Universitair Medisch Centrum Groningen
Inhaalgroei
Niet te snel en niet te veel!
Universitair Medisch Centrum Groningen
“Voeding op maat”
• Borstvoeding
– associatie met verlaagd risico op
overgewicht op latere leeftijd
Palou et al, Adv Exp Med Biol, 2009
“Voeding op maat”
• Post discharge voeding
–
–
–
–
prematuren
6 maanden post discharge voeding
isocalorisch met meer eiwit
versus standaard
• Op de leeftijd van 6 maanden:
– geen verschil in gewicht/ lengte
– gunstiger lichaams-samenstelling in
post discharge groep
Lafeber et al, Hepatology and Nutrition, 2010
“Voeding op maat”
• Behoefte aan onderzoek naar
optimale voedings- en groei
strategie voor specifieke groepen
Universitair Medisch Centrum Groningen
Take home
• Leven begint bij de conceptie
• Er is een relatie tussen early nutrition en het
metabool syndroom
• Behoefte aan research om tot optimale voeding
voor specifieke groepen te komen
Universitair Medisch Centrum Groningen
“The key to life is balance!”