PowerPoint-presentatie

Herstel en empowerment:
wat is mogelijk aan zelfhulp en
behandeling?
Dr. P.F.J. (Raphael) Schulte
Opleider psychiatrie
Behandelcentrum bipolaire stoornissen, GGZ Noord-Holland-Noord
Voorzitter commissie psychotherapie KenBiS
Lid multidisciplinaire richtlijncommissie bipolaire stoornissen
Inhoud
•
•
•
•
Online psycho-educatie
Face-to-face psycho-educatie
WRAP
Journey of Hope
Online psycho-educatie
• Proudfoot et al., J Aff Disord 2012
– 9 modules, life chart, ondersteuning door
ervaringsdeskundige
– Geen verschil op depressie- en angstschaal
• Smith et al., Bipolar Disord 2011
– 8 modules
– Levenskwaliteit numeriek beter
– Geen verschil op depressie- en maniescores
Individuele psycho-educatie
Voorlichting en signaleringsplan
• Perry et al. BMJ 1999
– Minder manische terugval
• Lobban et al. Br J Psychiatry 2010
– Geen significante vertraging van terugval
Groepspsycho-educatie voor patiënten
• Colom et al. Arch Gen Psychiatry 2003
– 21 sessies
– Na 1, 2 en 5 jaar minder terugval manie en depressie
• Colom et al. J Clin Psychiatry 2003
– Medicatietrouwe patiënten
– Na 2 jaar minder terugval manie en depressie
• Castle et al. Br J Psychiatry 2010
– 12 sessies
– Na 9 maanden minder terugval manie en depressie
Groepspsychoeducatie voor
betrokkenen I
• van Gent & Zwart. J Affect Disord 1991
– Partners, 5 sessies
– Na 9 maanden geen verschil op depressie- en angstschalen,
geen heropnames
• Reinares et al. Psychother Psychosom 2004
– 12 sessies
– Minder subjectieve belasting van betrokkene, minder geloof
in samenhang tussen objectieve belasting en patiënt
• Reinares et al. Bipolar Disord 2008
– Samenwonende ouder (61%), partner (35%), 12 sessies
– Na 1 jaar minder manische terugval
Groepspsycho-educatie voor
betrokkenen II
• Perlick et al. Bipolar Disord 2010
– Samenwonend 58%, ouder (63%), kind (21%), partner (20%), met
hoge subjectieve en objectieve belasting
– 12-15 sessies PE en CGT, veel zelfzorg
– Na 6 maanden minder depressieve en andere klachten bij
betrokkenen én minder depressieve en manische klachten bij
patiënten
• Madigan et al. Europ Psychiatry 2012
– Samenwonend 55%, ouder (45%)
– 5 sessies PE vs 5 sessies oplossingsgerichte groepstherapie vs TAU
– Na 1 en 2 jaar minder belasting en stress bij betrokkenen en betere
levenskwaliteit en functioneren bij patiënten van de PE-groep vs
TAU
Groepspsycho-educatie
voor patiënt met betrokkenen
• Miller et al. J Clin Psychiatry 2008
– Patiënten in acute stemmingsepisode
– 12 sessies gezinstherapie vs 6 sessies groepspsycho-educatie
voor patiënt met betrokkenen vs alleen medicatie
– Na 28 maanden geen snellere remissie of minder terugval, bij
verstoorde gezinnen minder depressieve terugval voor
interventiegroepen, vooral groeps-PE
• D’Souza et al. J Affect Disord 2010
– Partners 74%, kinderen 11%
– 12 sessies
– Na 60 weken minder terugval, minder manische symptomen,
geen verschil op depressieve symptomen
Organisatie Nederlands prototype
• Patiënt én betrokkene
• 12 sessies
• Vanaf sessie 1 gebruik life chart
Nieuw Nederlands prototype I
1) Uitleg over nut van de cursus, spelregels
(geheimhouding), uitgebreide kennismaking incl.
verwachting van deelnemers
2) Symptomen bipolaire stoornis: manie en
gemengde episode
3) Symptomen bipolaire stoornis: depressie en
cognitieve klachten
4) oorzaken, beloop incl. triggers en kindling,
erfelijkheid incl. kinderwens
Nieuw Nederlands prototype II
5 + 6) Medicatie (werking, bijwerking), alternatieve
medicatie/behandeling, rijvaardigheid,
therapietrouw (ambivalentie, technische aspecten zo
als aanvragen recept, weekcassette, koppelen aan
maaltijd of slapengaan), eerste introductie van Life
Chart (om medicatie-effect te monitoren), andere
biologische behandeling (ECT/lichttherapie)
7) Zelfmanagement (o.a. Life Chart, regelmatig leven),
life style (incl. alcohol, roken en drugs, voeding,
beweging, gewicht, mondverzorging)
8) Probleemoplossende vaardigehden,
communicatievaardigheden, stressmanagement
Nieuw Nederlands prototype III
9) Signaleringsplan (incl. wat te doen, zelfbinding, IBS,
RM, bewindvoering): depressie (incl. in de eerste
helft van sessie suïcidaliteit als symptoom van
depressie en hoe suïcide te voorkomen)
10) Signaleringsplan (incl. wat te doen, zelfbinding,
IBS, RM, bewindvoering): manie en gemengde
episode
11) Psychosociale aspecten: werk/daginvulling,
effecten van bipolaire stoornis op relaties en
andersom (partner (incl. seksualiteit), kinderen)
12) Beantwoording open vragen, kennismaking
VMDB, zelfhulpgroep, informatiebronnen,
evaluatie van de cursus
Wat vinden patiënten goed
voor hun welzijn?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Acceptatie van de diagnose
mindfulness
Informatie/voorlichting over ziekte
Herkennen van triggers
Herkennen van waarschuwingssignalen
Management van slaap en stress
Aanpassen leefstijl
Behandeling
Beschikbaarheid van steun
Signaleringsplan
Russell & Browne. Staying well with bipolar disorder
Aust N Z J Psychiatry. 2005;39:187-93
Wellness recovery action planning
• Persoonlijk plan om herstel te bereiken en te
bestendigen
• Door gezondheidsbevorderende maatregelen
• Identificeren van en actief omgaan met triggers en
vroege symptomen
• Handelingsbekwaamheid tijdens en na een
psychiatrische crisis
• Geleerd van en met ervaringsdeskundigen en
lotgenoten
• 10000 kopieën verstrekt, 2000 ‘facilitators’ opgeleid
Theoretische achtergrond
• Zelfbeschikking
• Autonome motivatie
• Bevorderd door een omgeving die het perspectief van de
patiënt/betrokkene aanneemt
• Erkenning van zijn/haar gevoelens
• Aanbieden van keuzemogelijkheden
• Voorlichting
• Versterken van (gevoel van) eigen competentie (selfefficacy theory)
• Steun van ervaringsdeskundigen en lotgenoten (social
comparison theory)
Programma I
• Sessie 1: sleutelconcept van WRAP en herstel
• Sessie 2 en 3: persoonlijke welzijnsstrategieën
(gereedschap voor een goed gevoel) om herstel te
bestendigen en moeilijkheden in het functioneren te
overwinnen. Versterking van zelfvertrouwen,
competentie vergroten, voordeel van lotgenotensteun
• Sessie 4: dagelijks onderhoudsplan met eenvoudige,
simpele en goedkope strategieën voor emotionele
en lichamelijke gezondheid incl. een
crisissignaleringsplan
Programma II
• Sessie 5: vroege waarschuwingssignalen en de
nodzaak van steun
• Sessie 6 en 7: maken van een crisissignaleringsplan (vroegsignalen, namen van helpers, aard van
de hulp)
• Sessie 8: ondersteuning na de crisis, aanscherpen
crisissignaleringsplan na elke crisis
WRAP onderzoek
• Gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek
• N=555, EPA: schizofrenie 21%, bipolaire
stoornis 38%, depressie 25%
• 2 ervaringsdeskundigen met eigen WRAP plan
• 2½ dag training
• 5-12 deelnemers
• Acht wekelijkse sessies van 2½ uur
Cook et al. Results of a Randomized Controlled Trial
of Mental Illness Self-management Using Wellness
Recovery Action Planning. Schiz Bull 2012; 38:881–891.
Resultaat
• “Blinde” metingen zes weken voor start, zes
weken en zes maanden na beëindiging cursus
• Verbetering symptomen, minder hopeloosheid,
betere levenskwaliteit
Cook et al. Results of a Randomized Controlled Trial
of Mental Illness Self-management Using Wellness
Recovery Action Planning. Schiz Bull 2012; 38:881–891.
Journey of Hope
• In de VS is psycho-educatie voor familieleden
vaak te duur, te lang, aan de kliniek gebonden
of helemaal niet beschikbaar
• National Alliance for the Mentally Ill’s Familyto-Family Education Program
• Journey of Hope
• Door getrainde vrijwillige familieleden
Journey of Hope: programma I
• Ambulant, 8 weken, 60 minuten, door twee
getrainde familieleden, 10-15 deelnemers
• Sessie 1: overzicht over cursus, kennismaking,
herstelproces van een traumatische en emotionele
gebeurtenis (diagnose psychiatrische ziekte),
biologische oorzaken van psychiatrische ziekten.
Je hebt het niet veroorzaakt. Je kunt het niet
controleren. Je kunt het niet genezen.
– Afsluiting: “Hoop doet je problemen niet verdwijnen. Zij kan je er
boven uit tillen.” Maya Angelou
Journey of Hope: programma II
• Sessie 2: psychose, manie en obsessieve-compulsieve stoornis:
symptomen, behandeling, coping skills en herkennen van terugval
– Leerstelling: Wij merken en erkennen dat een psychiatrische ziekte alle aspecten van
ons leven beïnvloedt.
– Afsluiting: “Wat het zonlicht is voor de bloem, is een glimlach voor het menszijn. Het
is maar een kleinigheid, maar op onze levensweg doet het onvoorstelbaar veel goed”.
Joseph Addison
• Sessie 3: depressie: symptomen, behandeling, coping skills en
herkennen van terugval; mites over suïcide en waarschuwingssignalen
– Leerstelling: “Wij laten alle schuldgevoelens over de psychiatrische ziekte vertrekken,
omdat ons geen schuld treft aan de ziekte of haar gevolgen”.
– Afsluiting: “Als wij onze angst onder ogen zien en ons zelf de verbinding toestaan met
een macht die in ons is en toch groter dan wij, dan leren wij dapperheid”.
Journey of Hope: programma III
• Sessie 4: bipolaire stoornis: symptomen, behandeling, coping skills en
herkennen van terugval; deelnemers bespreken hun persoonlijke reactie op de
ziekte van hun familielid en hun emotionele toestand.
• Leerstelling: “Wij houden onze verwachtingen voor onszelf en onze dierbaren op een
realistisch niveau”.
• Afsluiting: “Het enige dat je in deze achtbaan van het leven werkelijk kunt controleren
is je mentale attitude.”
• Sessie 5: schizofrenie en schizoaffectieve stoornis: symptomen, behandeling,
coping skills en herkennen van terugval; dubbele diagnose: het effect van
middelengebruik op symptomen, behandeling, coping skills en herkennen van
terugval.
– Leerstelling: “Wij geloven dat we een persoonlijke innere kracht hebben, die ons in een
crisis bijstaat en ondersteunt.”
– Afsluiting: “Echte gulheid naar de toekomst is alles te geven aan wat tegenwoordig is”.
Journey of Hope: programma IV
• Sessie 6: behandelinstellingen, samenwerking met
behandelaars en gespreksvaardigheden.
– Leerstelling: “Wie kiezen voor positiviteit en gezondheid. Wij kiezen ervoor om naar
een gezonde blikwinkel op ons leven terug te keren.”
– Afsluiting: “Het is een van de mooiste compensaties van dit leven, dat niemand een
ander echt kan helpen zonder zich zelf te helpen.” Charles DudleyWarner
• Sessie 7: probleemoplossend gedrag
– Leerstelling: “Wij accepteren dat we geen controle hebben over deze ziekte of deze
mens met de ziekte. Wij hebben alleen controle over onze eigen handelingen en
gedachten.”
– Afsluiting: “Problemen zijn de werktuigen waarmee ons Hoger Zijn ons tot grotere
dingen vormt.”
Journey of Hope: programma V
• Sessie 8: Stadia van herstel van patiënten,
samenvatting van de cursus en feestelijke afsluiting.
Gedurende alle sessies: bespreking van de
verschillende stadia van emotionele reacties,
compassie met het zieke familielid en bevordering
van zijn herstel.
– Leerstelling: “Wij waarderen de sterkte en waarde van ons
steunsysteem en streven ernaar het voor het nut van ons allen te
onderhouden.”
– Afsluiting: “Een probleem dat je binnenhoudt verdubbelt. Een
probleem dat je deelt, halveert”.
Journey of Hope: onderzoek I
• 462 familieleden van patiënten met schizofrenie,
schizoaffectieve stoornis, bipolaire stoornis, depressie
of obsessieve-compulsieve stoornis
• Gerandomiseerd naar Journey of Hope of 9
maanden wachtlijst
• 56% ouders, 13% broer of zus, 13% volwassen
kind, 10% partner
• 18% van de patiënten heeft schizofrenie
• Metingen een maand vóór, bij einde van en zes
maanden na de cursus
Pickett-Schenk et al. Psychological Well-being and Relationship
Outcomes in a Randomized Study of Family-Led Education.
Arch Gen Psychiatry. 2006;63:1043-1050
Journey of Hope: onderzoek II
• De familieleden in de Journey of Hope groep
toonden minder depressieve symptomen, beter
rolfunctioneren en vitaliteit, betere relatie met
het zieke familielid, mogelijk ook een gunstig
effect op algemene psychische gezondheid en
sociaal functioneren.
Pickett-Schenk et al. Psychological Well-being and Relationship
Outcomes in a Randomized Study of Family-Led Education.
Arch Gen Psychiatry. 2006;63:1043-1050
Conclusie
• Taak voor behandelaars
• Taak voor zelfhulp/lotgenoten
Dank u