Verslag: Symposium Stress op 16-11-2016, De Jonge

Verslag: Symposium Stress op 16-11-2016, De Jonge Akademie – lectoraat studiesucces
Op 16 november vond er een symposium plaats rondom het thema ‘stress’, georganiseerd door de Jonge
Academie, behorende bij de serie InterScience. Vier leden van De Jonge Akademie vertelden elk vanuit hun
eigen vakgebied over stress. Aan het woord kwamen een internist-endocrinoloog, een chemicus, een psychiater
en een neuropsycholoog. Het lectoraat studiesucces was hierbij aanwezig en geeft in dit verslag een impressie
van het symposium.
Liesbeth van Rossum, Erasmus Medisch Centrum – De (positieve en negatieve) effecten van stress op het
lichaam. Achtergrond informatie: Internist- endocrinologist en professor op het gebied van obesitas en biologische
stress.
Van Rossum begon haar presentatie met het definiëren van stress. Wat is stress nou eigenlijk? Zij omschrijft stress
als een verstoring van lichaamsprocessen. Vervolgens vertelt Liesbeth dat er verschillende soorten stress zijn,
namelijk: acute stress, die kan ontstaat bij het afleggen van een examen en positieve stress, die bijvoorbeeld
ervaren wordt bij het organiseren van een bruiloft. Daartegenover heb je ook negatieve stress, die kan onstaan bij
een scheiding en tot slot wordt chronische stress genoemd. Deze stress komt bijvoorbeeld door een te hoge
werkbelasting. Als stress langere tijd aanhoudt kunnen stresshormonen (cortisol) lichamelijke problemen
opleveren zoals: overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten. Stress komt op verschillende manier voor: een
bekende daarvan is psychische stress. Te weinig slaap, suikerrijke voeding, bepaalde medicijnen en chronische
ontstekingen zijn voorbeelden van factoren waar het lichaam met een hormonale stressreactie op reageert.
Liesbeth vertelt dat het cortisolgehalte door de dag heen verschilt, je hebt pieken en dalen. Het gehalte aan
cortisol verschilt ook per dag en nacht. Om deze reden is het cortisolgehalte met bloedprikken moeilijk te meten.
Als voorbeeld gaf zij: als iemand geprikt wordt stijgt het cortisol gehalte op dat moment omdat het prikken op
zichzelf al stress op kan leveren. Wetenschappers zijn al enige tijd bezig om stress te meten door o.a. de inzet van
vragenlijsten. In een recentere methode wordt ‘hoofdhaar’ gebruikt om het cortisolgehalte te meten. Met een
stuk haar kan als het ware een tijdslijn geschetst worden waaruit te herleiden is in hoeverre iemand over een
langere periode stress heeft ervaren. Uit een van de onderzoeken die van Rossum heeft gedaan bleek dat 1 op de
2 mensen met obesitas een verhoogd level aan cortisol in hun haar hebben en daarmee ook een hoog risico op
hart – en vaatziekte.
Ook hebben genetische factoren een grote invloed op hoe mensen stress ervaren. De gevoeligheid voor stress
verschilt per persoon. Momenteel zijn zij vanuit het Erasmus MC bezig met onderzoek naar de effecten van
medicatie op cortisol omdat in bepaalde medicatie een cortisol verhogend ingrediënt zit.
Lectoraat Studiesucces
1
Tot slot geeft Liesbeth tips over hoe je om kan gaan met stress. Voor iedereen werkt iets anders maar de volgende
punten zijn belangrijk: gezond eten, goed slapen, ontspannen maar ook efficiënt werken door bijvoorbeeld meer
pauzes tussendoor te nemen zodat je concentratie hoog blijft. Meer informatie over het werk van Liesbeth van
Rossum kun je vinden op https://www.dejongeakademie.nl/nl/leden/leden/15012
Marleen Kamperman, Wageningen University & Research Centre – Stress aan het oppervlak
Achtergrond informatie: Vakgebieden: Materiaalkunde, Macromoleculaire chemie, polymeerchemie. Voor
Marleen Kamperman is de natuur de inspiratiebron bij het ontwikkelen van nieuwe materialen. Door chemische
functies uit verschillende biologische systemen te kopiëren.
Marleen Kamperman bekijkt stress vanuit een heel ander perspectief. De stress die hier bedoeld wordt is met
name stress die opspeelt bij druk tussen twee materialen. In haar presentatie begint Marleen met het uitleggen
van de term ‘adhesie’. Adhesie is de onderlinge aantrekkingskracht tussen ongelijke moleculen zonder dat er
sprake is van binding. Op de pootjes van gekko’s, vliegen en spinnen zitten kleine haartjes, waarmee deze dieren
zich goed vast kunnen zetten op allerlei oppervlakken en ook weer makkelijk los kunnen laten. Een goede hechting
van de pootjes ontstaat als de spanning gelijk verdeeld wordt over het hele hechtingsoppervlakte en het loslaten
gebeurt als alle spanning wordt geconcentreerd op één punt. Er is veel onderzoek gedaan dat geïnspireerd is op
gekko’s. Zij zelf heeft in haar onderzoek oppervlakken gestructureerd met microdeeltjes die ervoor zorgen dat
hechting aan oppervlakken wordt versterkt.
Meer informatie en verdieping op dit onderwerp kun je vinden via:
https://www.dejongeakademie.nl/nl/leden/leden/14737.
Tot slot, de overeenkomst met psychologische stress is dat bij beide situatie je vanuit een stress toestand (druk
tussen twee materialen en de ervaren druk van een mens) op een soortgelijke manier terug gaat naar de
oorspronkelijke toestand. Op het moment dat de druk afneemt neemt de stress ook af.
Christiaan Vinkers, Universitair Medisch Centrum Utrecht – Stresskip of niet?
Achtergrond informatie: Psychiater en onderzoeker aan de Universiteit van Utrecht. In een van zijn onderzoeken
heeft hij aangetoond dat stress het risico op (psychiatrische) ziekten kan verhogen en biologische factoren
geïdentificeerd die daar een rol in spelen.
Christaan Vinkers begint zijn presentatie met zijn bevindingen van de afgelopen jaren. Daarin geeft hij aan dat hij
steeds meer 16 t/m 30 jarigen met depressie en burnouts ziet. Hij bekijkt stress vanuit twee perspectieven, waarin
hij in het ene ‘stress als boeman’ ziet en in het andere ‘stress als iets goeds’.
Volgens Christiaan is stress in bepaalde mate goed voor de mens omdat het je helpt dingen te onthouden, maar
ook om je goed te focussen. Als voorbeeld liet hij een filmpje zien van een man die in 20 minuten over de Niagara
Falls liep op een kabel. Hiervoor is continue focus nodig die alleen bereikt kan worden met een bepaalde mate van
stress.
Lectoraat Studiesucces
2
Stress helpt ook om in bepaalde contexten belangrijke dingen te onthouden. Bijvoorbeeld de 9/11 ramp; iedereen
weet nog precies waar zij toen waren, wat hij/zij op dat moment deed (emotionele stress). In deze twee
voorbeelden is stress geschetst als een positieve reactie van het lichaam om je dus goed te kunnen focussen of om
belangrijke dingen te onthouden. Uiteraard geeft ook Christiaan aan dat stress , als deze te lang aanhoudt, slecht is
voor het lichaam. Ook geeft hij aan dat door bepaalde persoonlijke aspecten, zoals neuroticisme, je als persoon
meer kans hebt op een depressie door stress. Uiteraard zijn er ook mensen die niet heel erg gevoelig zijn voor
stress.
Voorbeeld: Piloot Chelsey Sullenberger die, net na opstijgen, van de luchtverkeersleiders te horen kreeg dat het
vliegtuig een grote zwerm ganzen geraakt had en daardoor beide motoren waren uitgevallen. Al snel begreep hij
dat de optie om terug te vliegen niet haalbaar was, waarop hij besloot het vliegtuig in de Hudson River te laten
landen. Alle passagiers en bemanningsleden hebben de landing overleefd. In het geval van Chelsey Sullenberger
heeft stress hem geholpen goed te focussen op het hier en nu.
Ook vertelt Christiaan over een onderzoek dat vanuit de UU gedaan is naar posttraumatische stress stoornissen bij
militairen. De ex- militairen zijn na uitzending naar Afghanistan onderzocht. Uit dit onderzoek bleek dat 81% van
de militairen gezond terug kwam (goed om kunnen gaan met stress). Echter bleek bij 20 % dat zij een
Posttraumatische stress stoornis aan de missie hadden overgehouden. Grotendeels zijn de dus militairen bestand
tegen de stress die bij uitzending ontstaat.
Hilde Geurts, Universiteit van Amsterdam – Autisme en de onvoorspelbare wereld
Achtergrond informatie: Neuropsycholoog, vakgebieden: Autisme, ADHD en Cognitie
Hilde begint haar presentatie met een vraag aan het publiek. “Wie denkt dat ik hier een dansje ga doen”? waarop
1 iemand zegt “ik”. Vervolgens stelde zij de vraag “wie denkt dat ik een lezing ga geven”?, waarop iedereen zijn
hand opsteekt. Dit heeft te maken met de ervaringen die mensen hebben. Hilde geeft aan dat wanneer zij hiphop
schoenen aan had gehad en zij dezelfde vraag zou hebben gesteld, een groot deel van het publiek wel had kunnen
denken dat zij een dansje zou gaan doen.
Om grip te krijgen op de wereld om ons heen proberen we te voorspellen wat er gaat gebeuren. Onze hersenen
zijn een soort voorspelmachines. Voor mensen met autisme loopt deze voorspelmachine anders maar waar dat
Lectoraat Studiesucces
3
precies anders loopt is nog niet duidelijk. Hilde geeft aan dat mensen met autisme juist zo graag structuur willen
omdat zij moeite hebben met het voorspellen van gedrag of situaties. Zo hebben mensen met autisme kleine
voorspellingsfouten in hun hersenen en dit levert hen stress op. Bijvoorbeeld als een situatie net iets anders loopt
dan bij een eerdere ervaring met een soortgelijke situatie. Daarom vergroot voor mensen met autisme het hebben
van routine/rituelen de voorspelbaarheid. Tot slot deelt Hilde ook nog een aantal onderzoeksresultaten die met
name over hartslagvariabiliteit gaan en de reactie daarvan op stress. Voor meer informatie hierover kun je terecht
op de website van De Jonge Academie https://www.dejongeakademie.nl/nl/leden/leden/14040
Lectoraat Studiesucces
4