Er zijn veel illegalen met psychische klachten

 31 tekst suZAnne breMMers
‘Er zijn veel illegalen met
psychische klachten’
HUIsaRTs FRanK sMIT BEHanDELT OnVERZEKERDE paTIënTEn
Huisarts frank Smit ziet gemiddeld iedere dag een patiënt die geen verblijfsvergunning heeft en
dus ook geen zorgverzekering. Het grootste gedeelte van de consultkosten worden gedekt, wat
overblijft betalen de acht huisartsen van het gezondheidscentrum in de Utrechtse wijk Lombok
zelf. “Ik leef slechts de eed van Hippocrates na”, vertelt Smit.
S
mit is vrij nuchter als hem gevraagd wordt
waarom hij het belangrijk vindt om illegalen te helpen. “Deze mensen wonen in Nederland en kunnen ook ziek worden. Ik leef
slechts de eed van Hippocrates na door iedereen die aanklopt voor medische zorg die zorg
te geven. Ik wil de situatie van deze mensen in
ieder geval proberen een beetje te verbeteren.”
Al jaren helpen de acht huisartsen van gezondheidscentrum Lombok ook mensen zonder
verblijfsvergunning. 80 procent van de kosten
van een consult wordt vergoed door het College voor zorgverzekeringen (CVZ) (zie kader).
Omdat de huisartsen het belangrijk vonden
dat patiënten zonder papieren wisten dat een
consult eigenlijk geld kost, moesten de patiënten de overige 20 procent aanvankelijk zelf
betalen. Daar zijn de huisartsen mee gestopt
toen ze merkten dat dit tot schrijnende situaties leidde. “Ik heb meegemaakt dat mensen
zonder verblijfsvergunning vertelden dat ze die
dag geen eten hadden omdat ze ook graag naar
de dokter wilden. Daarom hebben we besloten
dat we als huisartsen de overige 20 procent
voor onze rekening nemen.”
beteraar zou hij zichzelf toch niet willen noemen. “Toen we eenmaal besloten hadden om
de 20 procent zelf te betalen, werd het normaal
om ongedocumenteerden te helpen en werd
deze patiëntengroep ook normaal. Want hoewel er bijzondere en praktische problemen zijn
in de behandeling, is het feitelijk vergelijkbaar
met een legale Spaanssprekende patiënt uit
Argentinië.”
Dat de huisartsen van gezondheidscentrum
Lombok meer dan gemiddeld veel illegalen op
het spreekuur zien, komt enerzijds omdat het
centrum vlakbij een stichting ligt die illegalen
helpt, maar ook omdat in de Utrechtse wijk
Lombok waarschijnlijk meer mensen bij vrienden en familie verblijven.
Als waarnemer kwam Smit voor het eerst in
aanraking met de open houding van het centrum richting illegalen. “Ik woonde hier in de
buurt en ik vond de samenstelling van de
patiëntenpopulatie bij mij passen. Enerzijds
hebben we veel mensen uit het Middellandse
zeegebied, anderzijds zien we ook de autochtone Hollanders die al jaren in deze wijk
wonen, maar ook de yuppen en studenten. Ik
vind het leuk om de hele wereld voorbij te zien
komen in de spreekkamer. Het is interessant
om verrast te worden en te improviseren. Ik
probeer me zo veel mogelijk te verplaatsten in
hun leefwereld.”
Interessant, maar ook lastig, want mensen zonder verblijfsvergunning hebben zelden een
vaste verblijfsplaats en zwerven door Nederland. Dat is meteen het probleem. “Sommige
pOTJE Van CVZ
Het College voor zorgverzekeringen dekt 80 procent van de kosten die huisartsen maken als ze
ongedocumenteerden helpen. De regeling is in 2009 tot stand gekomen onder minister Klink die
verschillende regelingen bij elkaar heeft geveegd. niet alleen huisartsen krijgen een vergoeding,
ook de kosten die apotheken, GGZ-instellingen, ambulances en ziekenhuizen maken, worden
gedekt. Uitgangspunt van de wet is dat artsen eerst moeten proberen de patiënt zelf te laten betalen, bijvoorbeeld via het passantentarief. als dat niet lukt, kunnen artsen aanspraak maken op het
OnGEDOCUMEnTEERDEn
‘potje’ van CVZ. Dat potje wordt overigens steeds beter gevonden. In 2010 werd er in de huisart-
In de spreekkamer van Smit hangt aan de
muur een kalender van Unicef. Een wereldver-
senzorg voor € 226.000 gedeclareerd, in 2011 was dat € 534.000. De totale kosten in 2011 aan
zorg aan onverzekerbare vreemdelingen bedroegen € 22.221.000.
mednet 01I2013
32 OnDERZOEK
Huisarts Erik Teunissen doet promotieonderzoek bij het UMC st Radboud naar
hulp die huisartsen kunnen bieden. Zijn
onderzoek richt zich vooral op de herkenning, registratie en behandeling van psychische klachten. Hoewel veel illegalen uit het
zicht van de hulpverleners blijven, zijn
huisartsen volgens Teunissen vaak het eerste aanspreekpunt. Van alle artsen kennen
huisartsen deze mensen vaak het beste. Uit
onderzoek blijkt dat er sterke aanwijzingen
zijn dat mensen zonder verblijfsvergunning
veel psychische problemen hebben. De
groep huisartsen die Teunissen heeft geïnterviewd, geeft ook aan dat het overgrote
deel van de ongedocumenteerden die bij
de huisarts komen psychische problemen
heeft. Het onderzoek van Teunissen is
belangrijk omdat onderzoek aantoont dat
er lang niet altijd iets wordt gedaan met die
psychische klachten. De financieringsstructuur speelt daarbij een rol. De eigen bijdrage van 20 procent kan een drempel zijn
om hulp te zoeken bij de huisarts. Hoeveel
huisartsen hulp aan ongedocumenteerden
verlenen, is niet onderzocht. Teunissen
weet dat sommige huisartsen veel illegalen
zien en anderen juist helemaal niet.
situatie een behandeling bij een psycholoog te
volgen, is moeilijk.”
Vanwege deze problemen vraagt Smit bij het
eerste consult hoe lang iemand blijft. Als mensen verwachten langer in de buurt te blijven,
en in een stabiele situatie zitten, verwijst hij zo
nodig bij psychische klachten naar een psychiatrische instelling. “Eerlijkheidshalve moet ik
zeggen dat het succes van de psychiatrische
hulp over het algemeen minder groot is dan bij
een reguliere patiënt. Er zijn vaak logistieke
problemen. Patiënten komen niet altijd opdagen en ze hebben verkeerde verwachtingen. De
patiënt vraagt daar bijvoorbeeld om huisvesting. Ik denk dus goed na voordat ik iemand
verwijs. De persoon moet echt geschikt zijn
door honkvast te zijn en hij moet een duidelijke psychiatrische diagnose hebben.”
Bij een doorverwijzing neemt Smit ook in
overweging of het gaat om medisch noodzakelijke zorg. “Daar speelt het financiële aspect
mee. IVF vind ik bijvoorbeeld te ver gaan.
Ook ben ik terughoudend met het starten van
preventieve medicatie, zoals cholesterolremmers, als de patiënt dit waarschijnlijk niet lang
kan volhouden.”
Het onderzoek van Teunissen zal in 20142015 zijn afgerond.
patiënten zie ik maar één keer. Dan is het ook
lastig om goede zorg te bieden. Bij een verzwikte enkel gaat het nog, maar een patiënt
met psychische problemen wil je meerdere
keren achter elkaar zien, het is moeilijk om
dan iets te kunnen betekenen.”
De illegalen die Smit ziet, hebben vaak spanningsgerelateerde klachten als rugpijn en
hoofdpijn. Smit signaleert ook veel psychische
klachten als depressiviteit en posttraumatische
stressstoornissen. Daarbij hebben deze patiënten dagelijkse zorgen, zoals het vinden van een
slaapplek voor de nacht en het bij elkaar sprokkelen van voldoende eten. Die praktische problemen staan de behandeling van een stressstoornis of depressie in de weg. “Het hoofd is
al gevuld met problemen over financiën, huisvesting en zorgen om de illegaliteit. Om in die
THEaTER
Smit heeft geen speciale training gehad om
zorg te verlenen aan illegalen. Wel heeft hij
voor huisartsen in opleiding onderwijs ontwikkeld om huisartsen voor te bereiden op consulten met mensen uit een andere cultuur. Communicatieaspecten komen daarin aan de orde
en ook de rol van de huisarts. In de meeste
landen is de rol van de huisarts – als die al aanwezig is – namelijk een hele andere. Smit legt
daarom altijd aan patiënten uit wat er van een
huisarts verwacht kan worden. “De training
voor haiossen gaf ik samen met een Marokkaanse doktersassistente. Daar heb ik ook weer
veel van geleerd. Zij kan goed switchen tussen
verschillende soorten patiënten. Bijvoorbeeld
de verveelde dochter die voor de zoveelste keer
mee moet met haar moeder om te vertalen. Of
het voorbeeld van de vrouw die met veel gebaren de dokter probeert te overtuigen van haar
klacht. Huisartsen vinden vaak dat allochtonen
fOTOGRAfIE fRANK SMIT
patiënten zonder verblijfsvergunning en de
Smit legt altijd aan buitenlandse patiënten uit wat van
een huisarts in ons land verwacht kan worden
veel theater maken. Ik snap nu beter dat als
een patiënt uit het buitenland die de taal niet
begrijpt, maar wel heel graag iets wil uitleggen
aan de dokter, vanzelf meer gebaren gebruikt.
Dat theater is eigenlijk heel logisch.”
WanTROUWEn
Smit heeft niet het idee dat mensen zonder
verblijfsvergunning wantrouwig staan tegenover hem. “Ze weten dat wij geen banden hebben met justitie en dat ze netjes behandeld
worden. Ik moet natuurlijk wat persoonlijke
informatie weten: waar iemand vandaan komt
en de geboortedatum. Dat zet ik in ons huisartsensysteem, dat levert zelden problemen
op.”
Na het consult declareert Smit de behandeling
bij het CVZ en ontvangt hij ook de vergoeding. In het huisartsensysteem worden de
patiënten genoteerd als passant, zodat er geen
gegevens naar de zorgverzekeraar gaan. “Als
huisarts kun je in een korte tijd iets voor
patiënten betekenen. Hoewel het wat lastiger is
dan bij andere patiënten, geldt dat ook voor
mensen zonder verblijfsvergunning.”