Inleiding 9 Hoofdstuk 1. Jan Assmann: de mozaïsche

Inleiding
Hoofdstuk 1. Jan Assmann: de mozaïsche onderscheiding
9
16
Een nieuwe onderscheiding
17
Verleden: feiten en herinnering
20
Politieke religie
21
Egypte: een onderdrukkend regime?
22
Het Egyptische trauma: Echnaton
23
Antisemitisme
25
De discussie in Duitsland: kritiek op Assmann
26
De discussie in Duitsland: de reactie van Assmann
28
Hoofdstuk 2. Paul Cliteur: het monotheïstisch dilemma
Het geweldspotentieel van het monotheïsme
32
32
Morele heteronomie
Duaal burgerschap
34
35
Antimodemisme
Martelaarschap
Onversneden christendom
37
37
38
Cultureel polytheïsme
De discussie in Nederland: kritiek op Cliteur
De discussie in Nederland: de reactie van Cliteur
41
41
47
Hoofdstuk 3. Sleutelteksten en sleutelwoorden
49
Het offer van Isaak (Gen. 22)
49
De boodschap van Genesis 22
51
Autonomie en heteronomie
55
Pinechas, de ijveraar (Num. 25)
58
De Makkabeeën: om de theocratie
60
Martelaarschap versus geweld
63
Hoofdstuk 4. Een gezuiverd monotheïsme
65
Zenger: ‘reflektierter Monotheismus’
65
Psalm 2: geleende termen en metaforen
66
Assyrische loyaliteitseden als model voor gewelddadige
monotheïstische teksten
71
Mozes als antipode
Profetische woorden van vrede
De theocratie van Israël als een onherhaalbaar experiment
Ontwikkeling
Hoofdstuk 5. Jezus: een nieuwe tegenstem
Ook je (religieuze) vijand liefhebben
Geen vuur van de hemel
De koning van Psalm 2 en de alternatieve koning van de evangeliën
Geen geweld in dienst van de evangelieverkondiging
De dubbele bekering van Saulus van Tarsus
Verbaal geweld
In God is wel geweld
74
76
78
80
82
82
84
84
85
86
87
89
Hoofdstuk 6. Vroeg-Joodse en rabbijnse stemmen over Pinechas en
Elia
Identificatie van Pinechas en Elia
Zelotische interpretaties
De situatie in Alexandrië volgens Philo
Antizelotische interpretaties
Is 70 nC de waterscheiding?
92
92
93
95
97
101
Hoofdstuk 7. Vroeg-christelijke stemmen over Pinechas en Elia
Pinechas en Elia in de Oude Kerk
Origenes over Pinechas
Ambrosius van Milaan over Pinechas
Geïnspireerd door het geweld van Pinechas en Elia
Kritische stemmen over Elia; Romanus Melodus
102
102
103
104
106
109
Hoofdstuk 8. De vele goden en de ene farao
Regeert God of de koning?
De prijs van het polytheïsme
Welk polytheïsme?
111
111
114
115
Hoofdstuk 9. Over de kunst om twee heren te dienen
Wijst Jezus alle menselijke machtsuitoefening af?
Paulus: de overheid voert het zwaard niet voor niets
Grenzen aan de gehoorzaamheid
117
117
118
120
Hoofdstuk 10. Niet verdedigen wat niet te verdedigen is
Egbeit Rooze: de strijd tegen Amalek gaat door
Eric Peels: het juiste kader
122
123
125
Arie Versluis: een eenmalig gebod dat niet te begrijpen is
Aanvoerder Jozua en generaal Lin
127
130
Hoofdstuk 11. Kern en periferie van de bijbelse boodschap
Historisch lezen
Openbaring en ervaring
Verschillende stemmen
De cirkels van Berkhof
In welke cirkel hoort het geweld in de Bijbel?
De context van het Oude Midden-Oosten
Geweldsteksten als voorlaatste woord
In de eerste cirkel: Jezus
Voortgaande openbaring en voortgaand verstaan
Nog een keer: de willekeur
Woord en Geest
132
132
134
134
135
136
137
138
139
140
141
142
Hoofdstuk 12. Monotheïsme: het hele plaatje
Waar blijft de andere helft van het verhaal?
Persoonlijke woorden
Beteugeling van het geweld: bescherming van de pasgeborene
Beteugeling van het geweld: afschaffing van de gladiatorenspelen
Kritiek op en controle van de bestaande macht
Bijbels humanisme
Alfabetisering
De intensivering van het moreel appel
Van schaamtecultuur naar schuldcultuur
Conclusie
143
143
145
146
148
153
154
155
158
163
165
Hoofdstuk 13. Monotheïstische religies in een religieus neutrale staat
Verlichtingsfundamentalisme?
De religieus neutrale staat en andere staatsvormen
Maar is alles niet ideologie?
Verlichtingsorthodoxie
Religie en ethiek
Maatschappelijk debat of staatsideologie?
166
166
167
168
169
170
171
Hoofdstuk 14. Vragen over en weer
In gesprek
Het gelijk van Cliteur
Het ongelijk van Cliteur
Tenslotte
174
174
175
178
180
Paul Cliteur, Het monotheïstisch dilemma en het theoterroristisch
probleem. In reactie op Sam Janse’s Is het de schuld van de ENE?
Theoterrorisme
Unfair
De vier dimensies van religie
Religie en recht
Eén verhaallijn in de bijbel?
Fundamentalisme
Essentialisme
181
182
183
184
185
185
186
187
Vragen van Sam Janse aan Paul Cliteur: Beste Paul,
Kan het volgens jou: een niet-gewelddadig christendom?
Gaat het in Genesis 22 (het offer van Abraham) over heteronomie?
Kun je je voor het duaal burgerschap op de Bijbel beroepen?
Religieus neutrale of totalitair atheïstische staat?
Het ideaal van Thomas Paine
191
191
192
193
193
194
Antwoord van Paul Cliteur aan Sam Janse: Beste Sam,
195
Een voorlopig laatste woord van Sam Janse: Beste Paul.
197
Bronnen
Oud-oosters
Pagaan
Joods
Christelijk
200
200
200
200
201
Secundaire literatuur
204
Lijst van afkortingen
213
Tekstregister
Bijbel, inclusief deuterokanonieke boeken
Oud-oosters
Pagaan
Joods
Christelijk
214
214
217
217
218
218
Register van personen (waaronder auteurs) en zaken
220