presentatie gezond eten en bewegen
advertisement
Bewegen en gezond eten? Daar hebben kinderen best zin in! 12 oktober 2007 Els Dezeure – ROC Limburg Jeroen Meganck – SPOC & Lessius Hogeschool An Victoir – VCLB Vormingscentrum VCLB –LIMBURG Regionale OndersteuningsCel Hoe zit het met dat eten en bewegen? Enkele cijfers… Eten kleuters gezond? • Te weinig – Melk (4 bekers of equivalent in yoghurt/platte kaas)* – Water (1 liter) – Volkorenbrood (3 tot 5 sneetjes) – Groenten (100-150 g): in feite 80 g / dag – Fruit (1-2 stukken): niet elke dag – Vis (50-150 g / week): nooit of < 1 keer / week * Aanbevolen hoeveelheid tussen haakjes Eten kleuters gezond? • Te vaak – Wit brood – Ontbijtgranen – Frisdrank en fruitsap: > 200 ml / dag – Snoep: 70% snoept dagelijks, gemiddeld 43 g / dag C. Matthys, I. Huybrechts, M. Bellemans, M. De Maeter, S. De Henaau. Kapoentje, hoe eet jij? Vakgroep maatschappelijke gezondheidskunde, Universiteit Gent. Eten adolescenten gezond? Ontbijten 11-18 jarigen? Week % 0 1 2 3-4 5 0 1 2 Dagen per week/weekend ontbijt Rapport jongeren en gezondheid 74 10 14 77 HBSC = Health Behaviour of School-aged children studie 14 3 4 10 69 8 15 78 http//users.ugent.be/~cver eeck/hbsc/ Jongens 13 2 4 Meisjes Weekend 8 Wat eten adolescenten? Eten 11-18 jarigen genoeg groenten en fruit? % nooit <1/ week 1/ week 2-4 / week 5-6 / week 1 / dag >1/ dag Jongens 4 18 14 31 11 13 8 Meisjes 2 11 12 31 14 19 11 Jongens 2 4 4 19 24 38 9 Meisjes 1 2 3 13 23 49 10 Fruit Groenten HBSC Wat eten adolescenten? Hoe vaak nemen 11-18 jarigen iets uit het topje van de voedingsdriehoek? % nooit < 1d / week 1d / week 2-4 d / week 5-6 d / week 1 / dag >1/ dag Jongens 4 8 7 16 14 14 37 Meisjes 8 16 13 19 11 11 21 Jongens 2 10 11 28 16 16 17 Meisjes 1 12 13 32 16 15 12 Jongens 5 26 29 25 7 4 4 Meisjes 5 37 32 18 4 2 2 Frisdrank Snoep Chips HBSC Wat eten adolescenten? • Te weinig – Water (1.5 l)* : 0.4 l – Groenten (> 300 g): 115g (♂) / 99 g (♀) – Fruit (> 375 g): 64 g (♂) / 88 g (♀) – Brood (245-420 g): 189 g (♂) / 140 g (♀) – Melk en melkproducten (0.4 – 0.6 l): 0.2 l * Aanbevolen hoeveelheid tussen haakjes Wat eten adolescenten? • Te veel – Vlees of vervangproducten (100 g) : 189 g (♂) / 130 g (♀) – Frisdrank : 0.4 l (♂) / 0.2 l (♀) – Koekjes : 31 g (♂) / 24 g (♀) – Snoep en zoet beleg : 38 g (♂) / 27 g (♀) Matthys et al. (2007) Tijdschrift voor Geneeskunde, 63 (13) Wat eten adolescenten? • Nutriënten- en energie-analyse – Algemeen • Te weinig energie uit koolhydraten • Te veel energie uit vet • Teveel fosfor, vitamine C – Jongens • Te weinig magnesium – Meisjes • Te weinig calcium, ijzer Matthys et al. (2007) Tijdschrift voor Geneeskunde, 63 (13) Bewegen kinderen genoeg? Wat doen 12-jarigen op een dag? Slapen TV & computer Sport, spel, Andere beweging activiteiten Jongens - schooldagen 39% 16% 9% 36% Meisjes – schooldagen 40% 12% 6% 42% Jongens – vrije dagen 43% 23% 9% 25% Meisjes – vrije dagen 45% 17% 6% 32% Rapport Olds et al. (2004) http//www.ausport.gov.au/fulltext/2004/ascpub/Childrensfullreport.pdf Bewegen kinderen genoeg? DIGG: Actief naar school? (12-18 jarigen) N 3657 Bus of auto Te voet Met de fiets % Jongens 26.1 14.4 59.5 Meisjes 25.3 18.2 56.5 DIGG: Meewerken in de les LO (12-18 jarigen) N 3654 Ik doe altijd zo weinig mogelijk Ik doe alleen mijn best als het fijn is Ik werk altijd goed mee Jongens 2.5 36.3 61.1 Meisjes 1.7 36.1 62.1 % Bewegen kinderen genoeg? DIGG: Na school / in het weekend bewegen (12-18 jarigen) N 3642 nooit <1/ maand 1/ maand 1/ week 2-3 / week 4-6 / week Elke dag Jongens 5.9 2.8 3.5 11.5 31.8 21.1 23.3 Meisjes 5.5 4.4 7.7 23.5 30.7 12.2 16.1 % ROC Limburg - UH: Dagen / week met ≥ 1u beweging (12-15 jarigen) N 1757 0 1 2 3 4 5 6 7 Jongens 0.8 6.8 13.8 21.5 16.7 17.6 10.0 12.8 Meisjes 1.7 9.1 19.4 22.5 22.5 11.1 16.5 7.5 % Bij de sportclub • Lid van een sportclub? – 15% vlamingen bij sportclub erkend door Bloso ( nationale federaties voetbal en wielrennen) – Alle sportclubs samen: 25%. – 12-18 jarigen: 60% van de jongens en 40% van de meisjes • Maar… – clubkaart activiteit – Hou rekening met vrij spelen en ravotten (vooral meisjes en kleuters) Rzewnicki et al. (2001) : special issue Vlaams Tijdschrift voor Sportgeneeskunde & Wetenschappen; www.vinnigvlaanderen.be Sedentaire vrijetijdsbesteding DIGG: TV / video kijken (uren per dag) N 3668 0u < 1/2 u 1/2 – 1 u 2-3 u Jongens Meisjes ≥4 u % Jongens 1.8 5.9 33.2 44.8 14.3 Meisjes 1.6 6.0 34.3 46.2 12.0 DIGG: computerspelletjes (uren / week) Schooldagen TV 2.2 = 2.2 Vrije dagen TV 3.6 = 3.5 Schooldagen computer 1.3 > 1.1 Vrije dagen computer 2.7 > 2.1 ROC-UH: uren TV en computer / dag 0u <1u 1-3 u 4-6 u ≥7 u Jongens 9.3 17.7 28.9 19.4 24.6 Meisjes 25.4 33.1 25.9 8.5 7.0 N 3667 N 1757 % Profielen van activiteit Profielen van jongens Sporters Schermplakkers Autonomen Hoe groot? 35.7% 32.2% 32.3% Wat doen ze? Spenderen veel tijd aan sport Spenderen veel tijd Doen graag dingen op aan TV en computer eigen initiatief (zonder supervisie): socialiseren en vrij spelen Hoe actief? Actiefste groep, zeker in “kritiek venster”, maar ook TV en computer Minst actief Nota Liever georganiseerde Schermtijd inkorten! sport dan vrij spelen Tussenin Hoeven geen externe stimulatie Olds et al. (2004) Profielen van activiteit Profielen van meisjes Spelers Schermplakkers Sporters Socialiseerders Hoe groot? 26.9% 26.2% 25.8% 21.1% Wat doen ze? Spelen neemt veel tijd in Veel tijd naar TV en computer Veel tijd naar sport Niet-actieve sociale activiteiten (chatten, telefoneren, babbelen) Hoe actief? Meest actief 3e plaats 2e plaats Minst actief Nota Hoogste BMI Walk-&-talk activiteiten slaan aan! Zijn kinderen en jongeren fit? Fysieke fitheid bij 12-18 jarigen in Vlaanderen Jongens 1990-1993 Meisjes 1993-1997 Lengte Gewicht Bmi Som huidplooien Flamingo evenwicht Sneltikken met 1 hand Zittend reiken Verspringen uit stand 1990-1993 1993-1997 Methode: EUROFIT testbatterij = 7 lichaamsmetingen + 8 motorische tests + uithoudingstest (Levefre, 2001) Handknijpkracht Sit-ups Hangen met gebogen armen Snelheid-shuttle run Uithouding-shuttle run Waarom doen kinderen en jongeren wat ze doen? Een kleine portie theorie met een grote salade aan voorbeelden ETEN Waarom kinderen (on)gezond eten Theorie van gepland gedrag Gedrag / leefstijl Barrières Facilitators Intenties Attitudes Sociale invloeden Vaardigheden Theorie van gepland gedrag Gedrag / leefstijl Barrières Facilitators Intenties Attitudes Sociale invloeden Vaardigheden Attitudes • Attitude of houding: 2 aspecten • Denken – Broccoli eten is verstandig / is gezond / zorgt dat je vezels binnenkrijgt / verbetert de darmtransit … • Voelen – Broccoli smaakt vies / ziet er raar uit / ruikt vies • Impact voelen > denken Bah, dat lust ik niet % Helemaal niet graag Niet zo graag Neutraal Eerder graag Heel graag Vis 3.9 8.4 29.8 27.8 30.1 Groenten 3.1 5.8 20.2 32.9 38.1 Fruit 2.7 5.2 15.6 30.8 45.6 Vlees 1.1 3.2 14.4 28.0 53.2 N 620 Moeilijke eters % N 620 Helemaal Niet zo niet erg Wat lusten 2-jarigen? Neutraal Eerder wel Heel zeker Het kind is koppig bij het eten 33.7 26.4 18.8 15.2 6.0 Het kind is kieskeurig bij het eten 28.1 27.1 17.4 19.9 7.4 Rapport Voedingssituatie bij jonge kinderen (Leenaars et al., 2002) Waarom kinderen dingen (niet) lusten • Aangeboren – Voorkeur voor energie-dense voeding (zoet en vet) – Vermijden van bittere (toxische?) en zure (???) dingen – Voedselallergie / overgevoeligheid, vb. Lactoseintolerantie – De spinaziehaters zijn NIET flauw! – Géén voorkeur / afkeer van geuren! • Persoonlijkheid – Is jouw kind een voedselneofoob of een voedselneofiel? – Voedselbetrokkenheid – Sensatiezoekers Waarom kinderen dingen (niet) lusten • Aangeleerd – Herhaalde aanbieding van voedsel (mere exposure) – Koppeling van voedel en +/- stimulus • • • • Eenmalige sterke koppeling: aversies Evaluatieve conditionering Klassieke conditionering Operante conditionering Herhaalde aanbieding • Vaker proeven = beter lusten – Verandering van moedermelk doet eten – 8 tot 10 keer proeven • Kleine portie • Zonder dwang • Bekrachtig door prijzen voor proeven Evaluatieve conditionering • Smaak-smaak leren – Neutrale + positieve smaak • Groenten met appelmoes • Witloof met bruine suiker • Spinazie met room – Neutrale + negatieve smaak • Water met grenadine • Cherry cola – Werkt best met nieuwe neutrale smaken Evaluatieve conditionering • Smaak-omgeving leren – Eten verbinden aan een positieve omgeving • • • • Ananas? Jakkes! Een fruitbrochette? Lekker! Oom Karel en de prinsessenbonen Het dieet van Harry Potter en Shrek in de Kellogg’s doos Wansink et al. (2005) : identieke schotels met gewone (“rode bonen met rijst”) of exotische (“traditionele Cajun rode bonen met rijst”) namen. Exotisch = “betere smaak, mooier uitzicht” – Eten verbinden aan een negatieve omgeving • Doe een post mortem op de groentenschotel • Hoe ruikt onze refter? Operante conditionering • Smaak-consequent leren – Fysieke sensaties (onmiddellijk) • Positief: voldaan / relaxed / energiek (koffie, cola) / aangenaam geprikkeld (curry, chili-pepers) / “high” (chocola) … • Negatief: opgeblazen / indigestie / maagpijn / pijn (chili-pepers) / … Operante conditionering • Smaak-consequent leren – Gevolgen op langere termijn • Esthetisch – Cola = gele tanden – Fastfood = slechte huid • Financieel – Koeken bij de bakker? Zakgeld op… • Slank blijven is ook bij kinderen en jongeren een motief! “vet” / schuldig (adolescenten!) / … • Merk op: gezond/ongezond speelt amper mee! Operante conditionering • Smaak-consequent leren – Belonen en straffen • Koekje als je je bord leegeet • Aan tafel blijven zitten tot je bord leeg is • Advies Lenaers et al. (2002): – Lekker eten (dessert, snoepje) ≠ beloning voor het eten van gezonde voeding – Dessertje niet krijgen ≠ straf als je gezonde producten laat staan – Geen eten opdringen, ook niet bij slechte etertjes Operante conditionering • Smaak-consequent leren – Speciaal geval: aversies aanleren • Eten en misselijk? Sterk en lang effect! – – – – Een “slechte mossel” Eenmalige koppeling voldoende Walging = disgust Ingebeelde verbanden werken even goed bij nieuwe voeding • Andere klachten – Gastro-intestinaal, huiduitslag, ademhalingsproblemen, … – Wel vermijden, geen walging. Conclusie attitudes • Wat gezond of niet gezond is, daar malen kinderen en adolescenten weinig om • Speel in op positieve associaties en positieve gevolgen van gezonde voeding • Maar: opletten met “je wordt er mager van” Theorie van gepland gedrag Gedrag / leefstijl Barrières Facilitators Intenties Attitudes Sociale invloeden Vaardigheden Sociale invloeden in eetgedrag • • • • Model-leren Sociale steun Normen en waarden Socialisatieprocessen Model-leren • Micro-omgeving: Wat eten – – – – Ouders? Broers en zussen? De vriendjes en vriendinnetjes? Leerkrachten? • Media – Bewuste beïnvloeding: GVO-materiaal – Onbewuste beïnvloeding: Het ontbijt in the OC • Hoe werkt het? – Imitatie – Evaluatieve conditionering (vb. Papa trekt een vies gezicht bij witte kool) Sociale steun • Verschillende vormen – Buddy-systemen • De kok voorziet een gezond alternatief – Samen veranderen • Iedereen blijft van de saus af • Hoe werkt het? – Combinatie van geheugensteuntjes, emotionele steun, controle, beloning, publieke verbintenis – Oppassen met sociale druk en kritiek! Normen en waarden • Normen – Ongeschreven en geïnternaliseerde regels • Over wat moet / mag / belangrijk is = prescriptieve norm – Je moet elke dag groenten eten • Over wat “normaal” is = descriptieve norm – “Iedereen ontbijt toch met een cola en een choco-koek” – Invloed? • Langdurig als gecombineerd met voorleefgedrag – Gezond eten in kindertijd = gezond eten als adolescent • Invloed normen < voorbeelden, sociale steun en regels! Socialisatieprocessen Wat leer je over eten? • Welke soorten voedsel bij elkaar passen. – Tomaat met bruine suiker? • Volgorde van schotels. – Soep in Vlaanderen / in China • Tijdstip van maaltijden. – Lunchen in Finland / Spanje • Volume van maaltijden. – Wat is een normale portie? Fransen en “supersize me” Amerikanen • Culinaire omgangsvormen – Eten aan tafel of voor de TV, … – Hoe ontvang je bezoek? Theorie van gepland gedrag Gedrag / leefstijl Barrières Facilitators Intenties Attitudes Sociale invloeden Vaardigheden Vaardigheden en controle • Gezond eten vraagt – Procedurale (hoe) naast declaratieve (wat) kennis • Hoe groot is een portie groenten / vlees? • Hoe overwin je de “grote goesting”? – Controle over aanbod • Gatekeeper hypothese verworpen (De Bourdeaudhuij & Van Oost, 1997) • Motieven voor voedselkeuze in het gezin: gebruiksgemak / kostprijs / snel klaar? Theorie van gepland gedrag Gedrag / leefstijl Barrières Facilitators Intenties Attitudes Sociale invloeden Vaardigheden Omgevingsinvloeden • De macro-omgeving – Gewijzigde samenstelling van voeding • Hoog-fructose mais-stroop (ontwikkeld in 1957): goedkoper dan tafelsuiker (sucrose), maar even zoet. Gebak en frisdrank! • Maximum gehalte zout (brood) en vet (melk) – Gewijzigd aanbod • • • • Groter aanbod kant-en-klare voeding (meer zout en vet) Meer fastfood restaurants Groter aanbod van fruit en groenten Groter aanbod aan exotische ingrediënten – De markteconomie • Prijs van ongezonde < gezonde voeding • Financiële steun aan producenten gezonde producten • Monopolie positie van bedrijven die genetisch gemanipuleerd voedsel produceren (strikte regels voor boeren) Omgevingsinvloeden • Micro-omgeving – Aanbod • • • • Variëteit? Chocomelk voor wie geen melk lust? Hapklaar? Fruitschilmoekes op school, op kamp. Betaalbaar? Tutti Frutti. Realiseerbaar? Vervoer? Opslag? Afval? Speeltijd = toilet + spelen + fruit eten? – Regels • Thuis en op school • Do’s en don’ts • Effectief als consistent uitgevoerd! Ik MOET chocola! NU! • Craving of “smachten naar” – De grote goesting – Naar ongezonde dingen – Naar heel specifieke producten • • • • Vet (frietjes) Zoet (chocola, madeleine koekjes) Zout (chips) Oppeppers (cola, koffie) – Op voorspelbare tijdstippen • • • • ‘s Avonds voor de TV Bij dipjes in je circadiaans ritme Als je je down voelt … Hoe ontstaat de grote goesting? • Leerproces: feed forward regelmechanisme (signaalfunctie) • Vermijdt grote inbreuken op homeostase • Hoe werkt het? – 1e stuk chocola: suiker ↑ insuline ↑ – 100e stuk chocola: zoete smaak lichaam verwacht suiker insuline ↑ – Van chocola afblijven? Moeilijk want hypo-glycaemie! Omgaan met chips-trantrums en melkchocolade-mokkerij • Preventief – Voorkom associaties tussen externe stimuli (omgeving, aroma, tijdstip) en interne verandering (energietoevoer) – Vb. Nooit chips eten voor de TV • Curatief – Vermijd de context die gelinkt is met eten (geen TV meer) – Verbijten – Afleiden: stel een ander gedrag (groenten met een dipsausje eten voor de TV) Bewegen Help, mijn kind doet niet graag aan sport! Waarom doen zij niet aan sport? • Lagere school – Gezondheid – Uiterlijk • Adolescentie – Gezondheid En waarom dan wel? • • • • Plezier beleven Competenties ontwikkelen Sociaal contact … Nadruk op intrinsieke motieven Biologie & Ontwikkeling • Geslacht – Jongens doen meer aan sport • Leeftijd – Met adolescentie daalt de beweging, zeker bij meisjes • Fysieke ontwikkeling – Ontwikkelingssnelheid, groei, motoriek, • Gezondheidsparadox Attitude & Cognities • Voorgeschiedenis – Succeservaringen? – Ervaring met lessen LO? • Laten proeven • Geen competitie • Gedifferentieerd • Zelf-effectiviteit • Verwachte effecten Faciliteiten • Gestructureerde – – – – Aanwezigheid Bereikbaarheid Toegankelijkheid (openingstijden – prijs) Aanbod (aanlokkelijkheid – verscheidenheid) • Ongestructureerd – Macro & Micro omgeving – Bereikbaarheid – Veiligheid (verkeer – criminaliteit) Omgeving • Gezin (sociaal cognitieve theorie) – Voorbeeldrol • ouders • siblings – Sociale beïnvloeding • Aanmoedigen / overtuigen / ‘zagen’ / straffen – Sociale steun • Informatief / praktisch / emotioneel SES Omgeving • Normatieve verwachtingen – Rollenpatroon • ‘Halve jongen’ • ‘Six-pack’ – Subcultuur • Beschikbare alternatieven • Seizoenseffecten Hoe verleiden we kinderen en jongeren tot gezond eten en bewegen? Frisse tips op een bedje van een krokant gezondheidsbeleid Dicht bij huis: wat kan het CLB? • Individuele benadering – Medische consulten – Individuele gesprekken • Gezondheidsbeleid op school – Meer proactief en preventief – Ruimer kunnen werken Individuele aanpak • Medisch consult – Voordelen • • • • We zien alle leerlingen We meten het BMI We kunnen vragen stellen en in gesprek gaan Leerlingen kunnen ons vragen stellen – Nadelen • Er kunnen meerdere aandachtpunten zijn: wat kiezen? • We hebben weinig tijd per leerling • Andere aanpak nodig voor leerlingen met normaal gewicht / overgewicht / obesitas – Het individuele gesprek: valkuilen alom • Een oefening Powertraining in gespreksvoering • 1 coach en 1 leerling • Opdracht: zet de leerling aan om de slechte gewoonte die hij/zij noteerde te veranderen • Subdoelen coach: – – – – Breng de leerling tot probleembesef Zet voordelen van verandering in de verf Geef praktische tips Bedenk welke informatie je de leerling mee naar huis zou geven – Timing: 7 minuten • Wissel van rol bij het signaal Gesprekken tijdens het consult • Motiveren tot gedragsverandering – Doelen • Aanzetten tot gezond gedrag • Laten stoppen met ongezond gedrag – Methode = gesprek aangaan • Probleembesef verhogen • Tips tot verandering geven – Frustraties • Weinig effect • Omgekeerd effect Gedragsverandering • “Take-away” boodschappen – Mensen willen wel veranderen, maar ze willen niet veranderd worden – Gedragsverandering begint niet altijd vanzelf – Blijvende gedragsverandering is moeilijk te bereiken Fasen van gedragsverandering (herval) Precontemplatie terminatie behoud contemplatie actie preparatie Precontemplatie • Precontemplatie (voorbeschouwing) – “I won’t change” – Geen intentie tot gedragsverandering – Redenen • • • • Weinig kennis? Geen probleembewustzijn? Geen interesse? Mislukte poging tot veranderen achter de rug? Precontemplatie Contemplatie • DOEL: “Misschien moet ik er toch eens over denken…” • METHODE: Motiveren i.p.v. confronteren Basislijn meting Motiveren i.p.v. confronteren • Luisteren – aanvaarden van de leerling: positief klimaat – zicht krijgen op de weerstand • Toon empathie – situatie bekijken door de ogen van de leerling • Vraag – leerling stuit in zijn antwoord soms op tegenstrijdigheden: laat hem die zelf ontdekken Basislijn meting • Zelf ontdekken dat er een probleem is – Bewegingsdagboek – Voedingsdagboek en –analyse – Observatieschema’s • Vraagt inspanning van de leerling! Contemplatie • Contemplatie (overweging) – “I might change” – Bewust van het probleem – Bezig met balans van voor- en nadelen – (Vage) intentie tot GV (binnen 6 maanden) Contemplatie Preparatie • DOEL: “Ik zou er iets aan moeten veranderen…” • METHODE: Beslissingsbalans Zelf-reëvaluatie Beslissingsbalans • Alle redenen om niet te veranderen • Alle redenen om wel te veranderen • Belangrijkheid • Eventueel nieuwe argumenten Niet veranderen Wel veranderen Pro’s huidige gedrag Contra’s huidige gedrag Contra’s nieuwe gedrag Pro’s nieuwe gedrag Een beslissingsbalans Voordelen Nadelen TV kijken Ontspannend na saaie dag (10) Eenzaam (3) Ik eet chips (8) Ik wil geen couch potato zijn (10) Gaan voetballen Buiten komen (2) Fit worden (5) Mensen zien (8) Achteraf alle stress kwijt (9) Moe en spierpijn (4) Lastig als het regent (7) Knieblessure kan verergeren (4) Ik blijf te lang in de kantine zitten (6) Zelf-reëvaluatie “Voel ik me nog goed bij het oude gedrag?” • Verduidelijken van waarden (‘Waarom?’) • Vergelijken met gezonde rolmodellen • Visualisatietechnieken Preparatie • Preparatie = voorbereiding – “I will change” – Klaar om te veranderen – Op korte termijn = binnen de maand – Actieplan bestaat of wordt uitgewerkt Preparatie Actie • DOEL: “Dit probeer ik te bereiken tegen die datum.” • METHODE: Zelf-bevrijding Contract Zelf-bevrijding • Noteer alle mogelijke hindernissen • Zoek haalbare oplossingen Verhoging zelfvertrouwen Minder risico tot stopzetten GV bij hindernissen Contract • Als verbintenis om gedrag vol te houden • Schrijf de doelstellingen expliciet op: – doelstellingen blijven duidelijk – opvolging en aanpassing zijn mogelijk Think it, Ink it, & Post it! • Bewaar op een actieve plaats U-SMART • • • • Uitdagend Specifiek Meetbaar Aanpasbaar aanvaardbaar • Realistisch • Tijdsgebonden ‘t is ‘smart’ om positief te zijn! Ik,……………………, stel mij volgende doelstellingen tegen datum van …/…/……, met …………………… als mijn getuige. Doelstelling(en) & Actieplan: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… (Tussentijdse) evaluatie van dit contract is voorzien op: …/…/…… Om mezelf te belonen, voorzie ik ……………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… Opgesteld te ………………………………., op …/…/…… Handtekening, Handtekening getuige, Slippertjes en herval • Kenmerken – Het oude gedrag wordt terug opgenomen – Eerder regel dan uitzondering – Terugval naar elke vorige fase is mogelijk Preventieve technieken • Slippertje voorbereiden: – bespreek de grote kans op voorhand – niet opgeven van alle hoop en stoppen van de inspanningen!! – zoek stimuli die helpen om te herpakken Technieken na herval • Zoek oplossingen voor de oorzaken – vermijden risico-situaties – zoeken van beschermende factoren • Sociale steun – om mee naar oplossing te zoeken – om het zelfvertrouwen extern te ondersteunen • Verdere technieken volgens fase Actie • Kenmerken – “I am changing” – Nog maar net veranderd (- 6m) – Concrete acties ondernomen – Nieuwe gedrag langzaam geïntegreerd in levensgewoontes – Soms lukt het, soms ook niet – Bij aanvang zeer instabiel en veel kans op slippertjes/herval Actie Consolidatie • DOEL: “Het lukt me steeds beter om door te zetten!” • METHODE: Evaluatie contract Ondersteunende technieken Evaluatie contract • (sub)doelstellingen gerealiseerd? Ja beloning nieuwe (sub)doelen Nee contract aanpassen: tussenstappen; oplossen hindernissen Ondersteunende technieken 1 • Tegenconditionering – situatie gekoppeld aan ongezond gedrag koppelen aan alternatief, gezond gedrag • Stimuluscontrole – verwijderen van prikkels die ongezond gedrag uitlokken, en vervangen door prikkels die gezond gedrag stimuleren Ondersteunende technieken 2 • Contingentiemanagement – belonen van stappen in de goede richting – nadruk op niet-materiële beloningen – bestraffen van negatief gedrag best vermeden • Verhogen zelfvertrouwen – oplossingen voor moeilijke situaties op voorhand bedenken (zie fase 3) Ondersteunende technieken 3 • Sociale steun – zeer belangrijk – drie vormen: • model-functie • sociale norm: mate waarin belangrijke personen vinden dat doelgedrag moet gesteld • directe steun: herinneren, mee gezond eten of bewegen, mogelijkheid creëren, ... Behoud • Consolidatie = behoud – “I have changed” – Nieuwe gedrag > 6 maanden gesteld – Herval is mogelijk Consolidatie Terminatie • DOEL: “Ik moet er niet meer aan denken” • METHODE: Blijvende ondersteuning Blijvende ondersteuning • Sociale steun – sterke invloed van familie, vrienden,… • Contingentiemanagement – leren zichzelf belonen voor volhouden • Sociale bevrijdingsactie – Omgeving stimuleren om mogelijkheden tot nieuwe gedrag te vergroten Terminatie • Blijvende stabiele gedragsverandering – Nieuwe gedrag > 5 jaar gesteld – Het is een gewoonte geworden – Zelfvertrouwen is hoog – Geen neiging tot herval • Voor velen een onbereikbaar stadium!! Basishouding gespreksvoering • Leerling en begeleider zijn evenwaardig (↔ advies geven, aanporren tot veranderen, verandering opleggen) • De leerling heeft altijd een goede reden om te doen wat hij/zij doet • De wil tot verandering komt van de leerling, niet van de begeleider of de omgeving • Geduld en pragmatisme. Motiveren = langzaam proces! Principes gespreksvoering • Planmatige aanpak – Start = in welke veranderingsfase zit de leerling? – Methode afstemmen op veranderingsfase – In haalbare stappen werken • Tijdsinvestering – Verschillende sessies! – Van minstens ¾ u! – Meestal proces van maanden! Gespreksvoering - Praktisch • Wat kan je doen binnen 1 consult? • Gesprekstechnieken naar fase – – – – – – Precontemplatie: zwijgen* Contemplatie: zwijgen Preparatie: zwijgen Actie: zeggen dat ze het goed doen Behoud: zeggen dat ze het goed doen Herval: zwijgen • * in feite: luisteren… Praktisch • Informatie en tips? – Als de leerling er zelf om vraagt? – Dan nog opletten: kan aanleiding zijn om in het verweer te gaan! • Enkel voor wie écht gemotiveerd is? – Een eenvoudige rekensom • 100 leerlingen • 2 gesprekken van ½ u per leerling • 100 u bij te plannen in agenda? Gesprekstechnieken - praktisch • Overtuigen en tips geven? – In 1 → 10 % van gesprekken goed effect – In 90 → 99% effect = weerstand • Ontkenning en minimalisering (ik heb vorige week maar 1 keer frieten gegeten) • Projecteren en externaliseren (mijn broer, die is pas erg) • Internaliseren (ik heb daar toch het karakter niet voor) • Ontwijken (niet luisteren, vragen niet beantwoorden…) • Aanvallen (dat zijn uw zaken niet) Medisch consult • • • • • • Kort individueel moment Meerdere aanspreekpunten Keuzes maken Goede bevraging als basis Realistische doelstelling Zwijgen waar nodig Medisch consult • Meten en wegen? • Selectieve opvolging? • Advies meegeven? Wat kan nog? • Scholen ondersteunen in het opzetten van een gezond beleid – Opgelet: gezond eten en bewegen is geen prioriteit voor de school / de leerlingen – Onze taak: sensibiliseren en coachen indien gewenst – Element binnen maatschappelijke aanpak – Meer kans op lange termijn succes Hoe kunnen we scholen coachen? • Helpen bij het inschatten van de beginsituatie – Bij de leerlingen: • hoe staat het met hun gezondheid? • Stellen ze gezond of ongezond gedrag? • Hoe komt dat? – Op school: • Wat doet de school al? • Zijn er hiaten in de werking? – veldentabel – 3 assen • continuïteit over de jaren heen Hoe kunnen we scholen coachen? • Verwijzen naar materialen – Om de beginsituatie in kaart te brengen – Werkzame interventies kennen • Procesbegeleiding – Wijzen op de voor- en nadelen van gekozen opties – Voortdurend oog voor evaluatie • Draaischijf in een netwerk – Scholen in contact brengen met externen (Logo’s, VAD, …) – weten waar de school bijkomende financiële ondersteuning kan krijgen Individuele Klas School Omgeving leerling Educatie Structurele maatregelen Afspraken 3 assen gezondheidsbeleid • As 1: proactief – remediërend – Remediërend = een probleem aanpakken – Preventief = zorgen dat een probleem niet ontstaat (primair) / niet erger wordt (secundair) / niet tot nare neveneffecten leidt (tertiair) – Proactief = zorgen voor een optimale voedingsbodem (welbevinden is de focus) Van proactief tot reactief • Remediërend – Houding t.o.v. sport van - naar + krijgen – Overgewicht aanpakken • Preventief = focus op probleem – Regels opdat leerlingen niet zouden snoepen – Nul-tolerantie voor het plagen van kinderen met overgewicht • Proactief = focus op welbevinden – Speelplaats leuk inrichten (nodigt uit tot actief spelen) – “Onze school is een gezonde school” 3 assen gezondheidsbeleid (2) • As 2: acties gericht op personen – acties gericht op de omgeving – Personen • Veranderen wat leerlingen denken / voelen / kunnen / durven / willen / plannen • Kan individueel of in groep – Omgeving • Fysieke omgeving / aanbod / regels veranderen • Socio-culturele omgeving / financiële aspecten Persoonsgerichte interventies • GVO – Kennis verhogen – Vaardigheden versterken – Attitude (houding) veranderen • Motiveren – Intenties publiek maken: “een contract met mezelf” – Alle leerlingen aanmoedigen in de les LO Omgevingsgerichte interventies • Regels op school en thuis • Reclametruken – Een fel gekleurd bord bij het gezonde broodje • Het aanbod verzorgen – Tutti Frutti – Een gezonde mini-onderneming op school – Bewegingsmomenten in de klas 3 assen gezondheidsbeleid (3) • Adviserend – emancipatorisch – Adviserend = als expert • “gezonde voeding is een prioriteit op deze school” • Tips over gezonde tussendoortjes – Emancipatorisch = als coach • Inspraak van leerlingen in wat we doen en hoe we dat doen • Actieve inbreng van ouders Meer weten? • Werkzame interventies – Intranet VCLB koepel (www. VCLB-koepel.be): inhoudelijke ondersteuning portaalsite vormingscentrum project proactief werken bibliotheek proactief in CLB handleiding “evidence based werken” – Europees project “getting evidence into practice” • http://www.nigz.nl/gettingevidence • http://www.who.int/hpr/ncp/hp.effectiveness.shtml Meer weten? • Mosterd uit eigen huis – Website VCLB koepel: intranet • Deelsite gezondheidsbeleid • Deelsite preventieve gezondheidszorg Meer weten? • Over gezond en ongezond gedrag van Vlaamse jongeren – Studie Jongeren en Gezondheid • Website Universiteit Gent • http://users.ugent.be/~cvereeck/hbsc Initiatieven van de VLOR • Studiedagen – oktober - november 2007 – herhaling van de studiedagen voorjaar 2007 • Website: ww.gezondopschool.be • DVD Meer weten? • Methodieken – Algemene methodiek: ‘gezonde school’ • www.gezondeschool.be • www.gezondeschool.nl – Thema voeding & beweging • • www.fitteschool.be www.schoolgruiten.nl Meer weten? • Inspiratie en materialen – Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie • Overzicht van reviews – www.vig.be – Ga naar methodieken – reviews & factsheets • Overzicht van projecten en materialen – Ga naar thema’s – voeding en beweging (bibliografie) – Pedagogische begeleiding • Pedagogische thema’s – Vakoverschrijdend werken – http://ond.vsko.be/ Meer weten? – LOGO • Inventaris Brochures (www.logowvl.be) • LOGO ondersteunt projecten (zie voorbeelden) – www.logopraam.be – www.logoantwerpennoord.be – www.logomechelen.be – www.logosoostvlanderen.be – www.logohageland.be – www.logowvl.be –… Meer weten? – Provincies en andere lokale besturen, vb. • www.limburg.be/gezondheid/ • www.provant.be/welzijn/gezondheid/ – Mutualiteiten – Sportorganisaties en –federaties: SVS, Bloso, Olympic Health Foundation, … – Profitorganisaties: Kelogg’s, Danone, Zespri, Medios, … Meer weten? • Caleidoscoop – Audrey Eertmans. Waarom eten we wat we eten? 2007, 2007, 19 (4): 26-30 – An Victoir. Scho(o)l! Gezondheid. 2006, 18:2-6 – Pieter Tweepenninckx & An Victoir. Friet met Bacardi en na de basket een fruitsapje? 2003, 15:5-26 – Stephan Van Den Broucke, Omer Van den Bergh & An Victoir. Een kwestie van gezond verstand? 2002, 14:3-26 – An Victoir. De school op het spreekuur. 2001, 13:2-18 – Olaf Moens, Werken aan een gezondheidsbeleid op maat van de school 2006, 18:6, 8 – Marc Boedts en Sofie Sweertvaegher. Gezonde eetgewoonten en medicatiegebruik op school 2007, 19:2, 34 Met alle Chinezen… Op uw gezondheid!
