Wereldleiders in water - Netherlands Water Partnership

Water 2020
Wereldleiders
in water
De toekomstvisie van de Nederlandse watersector
Water 2020
Wereldleiders
in water
De toekomstvisie van de Nederlandse watersector
2
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Voorwoord
Over deze toekomstvisie
Voor u ligt de toekomstvisie van de Nederlandse watersector. Water 2020 is het resultaat van een intensieve
samenwerking tussen een groot aantal partijen in de Nederlandse watersector. Het bureau van het NWP
(Netherlands Water Partnership) treedt namens de sector op als penvoerder.
Water 2020 is een inspiratiedocument. Het is de visie van de brede Nederlandse watersector die
overkoepelend is boven specifieke belangen. Waar zijn we sterk in? Waar zien we kansen? Wat moeten we
verbeteren? Het geeft de richting weer die de sector gezamenlijk op wil bewegen: overheid, bedrijfsleven,
kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. De visie daagt al deze partijen uit om boven zichzelf
uit te stijgen en de schouders te zetten onder een gezamenlijk doel.
De keuze voor een sectorbrede, gezamenlijke toekomstvisie is enerzijds een krachtig statement van
integrale aanpak van complexe problemen en grote ambities. Anderzijds leidt de gezamenlijke aanpak
noodzakelijkerwijs tot verlies van scherpte als het gaat om deelgebieden of subsectoren. Waar mogelijk is
differentiatie aangebracht zonder de visie op het totaal kwijt te raken.
De totstandkoming van Water 2020
In mei 2010 is de ‘Working Paper Water 2020’ gepubliceerd: een breed document dat diende als start van het
interactieve proces op weg naar de toekomstvisie. In juni 2010 zijn drie regionale bijeenkomsten gehouden
waar circa zestig aanwezigen hun commentaar en bijdragen hebben geleverd. Los daarvan is in diezelfde
periode met circa 120 organisaties in de watersector telefonisch overlegd. Daarnaast zijn geschreven
reacties ontvangen van circa vijftien organisaties.
In september 2010 zijn alle bijdragen vormgegeven in een nieuwe opzet. Gedurende dat schrijfproces
is aanvullende informatie verzameld. In november 2010 is een concept uitgebracht. Dat is verspreid in
de sector via de branche- en koepelverenigingen. Daar heeft een consultatie plaatsgevonden waarvan
de resultaten zijn verwerkt in het document. Uiteindelijk heeft het NWP-bestuur, als breedst mogelijke
vertegenwoordiging van de watersector, zijn goedkeuring aan het document verleend in december 2010. Dat
document ligt nu voor u.
En nu verder
Dit document is geen eindpunt, eerder een aftrap. Belangrijker dan de visie zelf is de vraag hoe we die gaan
uitvoeren! Het document geeft een aantal strategische elementen, maar definieert geen acties en stelt geen
prioriteiten. Dit is een opdracht aan alle partijen, aan de sector zelf. Op het moment van schrijven wordt
dit vervolgproces vormgegeven. Gezien het politieke momentum rondom water in het Regeerakkoord van
oktober 2010 is dit urgent. Daar ligt nu de opdracht aan de watersector.
Sybe Schaap, voorzitter Netherlands Water Partnership
3
Den Haag, januari 2011
januari 2011
Water 2020 | Wereldleiders in water
4
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Inhoud
Samenvatting
6
1.
Inleiding
9
2.
De watersector in cijfers
13
3.
De wereld in beweging
17
4.
Sterkten en zwakten, kansen en bedreigingen
23
5.
Visie ‘Water 2020: Wereldleiders in Water’
31
6.
Strategielijnen naar de toekomst
35
a. Meer samenhang in de sector
35
b. Investeren in onderzoek en innoveren
37
c. Nederland als etalage voor de wereld
38
d. Vernieuwing door verbinding sectoren
39
e. De wereld als markt
39
f. Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen
41
g. Strategisch waterleiderschap
42
h. Een ‘wereld’ imago
43
i. Onderwijs en arbeidsmarkt
43
7.
Wat doen we NU?
47
Literatuurlijst
49
Colofon
49
5
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
Samenvatting
Een nieuwe visie
In 2005 bracht de watersector voor het eerst een gezamenlijke visie uit op de toekomst van de export
van Nederlandse waterexpertise, -producten en -diensten: Een wereld om water1. De wereld verandert
snel. Ook de watersector zelf is sterk in beweging. Vijf jaar na de eerste visie acht de watersector de tijd
rijp voor een actualisatie van de eerste visie, gericht op 2020: Wereldleiders in Water.
De watersector in cijfers
De bedrijven binnen de Nederlandse watersector bieden werk aan 80.000 fte’s. Ruim de helft hiervan
werkt bij de circa 1500 watertechnologische bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen,
de rest bij circa 450 bedrijven en andere organisaties op het gebied van deltatechnologie. Samen
zetten de bedrijven jaarlijks ruim 17 miljard euro om, waarvan een kleine 40% in het buitenland. In het
bijzonder in de waterbouw zet Nederland internationaal de toon: maar liefst 40% van de wereldwijde,
vrij toegankelijke waterbouwmarkt is in Nederlandse handen. Toch draagt de Nederlandse watersector
maar 1,85% bij aan de totale Nederlandse export (getallen 2008). Er zijn echter volop kansen voor groei.
De wereld in beweging
De omgeving waar de watersector in opereert, is zeer dynamisch. De onstuimige groei van de
wereldbevolking zet de beschikbare voorraden zoetwater onder druk. Veel mensen hebben geen
toegang tot schoon water. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift naar
Azië. Daarmee zal ook de druk op zoetwatervoorraden verder toenemen. Het klimaat verandert en
daarmee neemt wereldwijd de kans op overstromingen en droogte, met gevolgen voor de veiligheid
en leefbaarheid, toe. Niet alleen schoon zoetwater, maar ook grondstoffen en energie worden steeds
schaarser. De noodzaak om water te hergebruiken en grondstoffen uit afvalwater terug te winnen
neemt hierdoor toe. De verstedelijking van deltagebieden zet door; vooral in de megasteden zullen
watervraagstukken met het oog op de veiligheid en leefbaarheid een meer prominente rol gaan spelen.
Door al deze ontwikkelingen nemen de internationale kansen voor de Nederlandse watersector toe: de
wereldmarkt voor zowel water- als deltatechnologie groeit. Om die kansen te kunnen benutten, moeten
meer jongeren wateropleidingen gaan volgen.
Sterkten en zwakten
6
De Nederlandse watersector heeft veel kennis en ervaring, een groot organisatievermogen en is sterk
in governance. De sector is innovatief, voor een belangrijk deel sterk internationaal georiënteerd
en heeft wereldwijd een goede reputatie. Die reputatie is voor een belangrijk deel gestoeld op onze
kennis en kunde in waterbouw. Ook op het gebied van watertechnologische kennis zijn we sterk in een
aantal niches. We weten topkwaliteit drinkwater te leveren op basis van een kwalitatief zeer variabele
grondstof en we zijn in staat het waterbeheer zo goed te organiseren dat niemand zich zorgen maakt
over het feit dat een groot deel van ons land beneden zeeniveau ligt. Ook de kwaliteit van het onderwijs
is goed en staat internationaal goed aangeschreven. De watersector kent een grote diversiteit van
spelers die samen de waterproblematiek over de volle breedte kunnen bedienen.
Tegenover deze sterke punten staan ook zwakten. Ten opzichte van een aantal andere landen blijft de
Nederlandse watersector achter met investeringen in R&D en met de valorisatie van kennis. Bovendien
heeft het waterbouwcluster een relatief smalle basis door het beperkt aantal internationaal opererende
bedrijven. In de watertechnologie zijn de meeste bedrijven klein tot middelgroot en gericht op niches
in de markt. Hier ligt een uitdaging om kritische massa en de juiste verbindingen met andere (sub-)
sectoren te realiseren. Een te geringe instroom in wateropleidingen en een onvoldoende aansluiting van
het onderwijs op de arbeidsmarkt zetten de toekomstkansen onder druk.
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Kansen en bedreigingen
Vooral de waterbouwers zullen kunnen profiteren van toenemende investeringen in klimaatadaptatie.
De energieschaarste biedt kansen voor zowel technologie waarmee energie uit water kan worden
opgewekt, als technologie waarmee schoon water bij een laag energieverbruik kan worden geleverd. De
watertechnologische bedrijven zullen kunnen profiteren van de noodzaak om efficiënter met water om te
gaan en water en grondstoffen te hergebruiken. Bovendien werken de internationaal strengere regelgeving
en hogere milieueisen in hun voordeel omdat zij hier in Nederland al veel ervaring mee hebben. Kansen
liggen verder in de toename van de vraag naar drinkwaterbereiding uit zeewater, en naar decentrale
oplossingen voor waterzuivering en afvalwaterbehandeling. Ook kan de watersector excelleren in innovaties
op het grensvlak met andere sectoren waar Nederland sterk in is, zoals de land- en tuinbouw.
Op de wereldmarkt moeten de vele kleine Nederlandse watertechnologische bedrijven opboksen tegen
de dominantie van een aantal grote, buitenlandse concerns. De deltatechnologische bedrijven kunnen
te maken krijgen met de concurrentie van nieuwe spelers uit opkomende economieën. In andere landen
zouden dominante watervraagstukken lokaal tot meer investeringen in ‘eigen’ R&D kunnen leiden. Ook
kunnen Nederlandse bedrijven te maken krijgen met imitaties van hun technologie tegen lagere kosten.
Visie Water 2020: Wereldleiders in water
Als watersector willen wij werken aan een toekomst waarin Nederland dé plek is waar integrale
oplossingen worden gevonden op de watervraagstukken van nu en de toekomst: Nederland als Water Valley
van de wereld. Aan het streefbeeld van The Netherlands Water Valley verbinden wij twee uitgangspunten:
wij werken aan water voor een duurzame wereld, en wij richten ons op koopmanschap én solidariteit.
Strategische lijnen
De startpositie van de Nederlandse watersector is goed, maar er moet nog veel gebeuren om
de streefbeelden te verwezenlijken. Door de juiste stappen te zetten, kunnen de Nederlandse
kennisinstellingen, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties er voor te zorgen dat de
wereldgemeenschap de benaming Water Valley als vanzelf met Nederland verbindt. We onderscheiden
negen strategische hoofdlijnen. Deze zijn:
• Meer samenhang in de sector
• Investeren in onderzoek en innoveren
• Nederland als etalage voor de wereld
• Vernieuwing door verbinding sectoren
• De wereld als markt
• Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen
• Strategisch waterleiderschap
• Een ‘wereld’ imago
• Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap
Wat doen we NU?
Water 2020 is de visie en ambitie waar we over 10 jaar willen staan. De strategische hoofdlijnen zijn
belangrijk maar geven nog geen antwoord op de vraag: wat doen we NU? Om wereldleiderschap te
continueren of te veroveren zal business as usual niet voldoende zijn. Er moeten doorbraken komen.
Daarvoor moeten keuzes gemaakt worden. Dit is de volgende stap, na dit document. De watersector is aan
zet.
7
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
8
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
1. Inleiding
Nederland leeft met water. Wij hebben het waterbeheer zo goed georganiseerd dat we af en toe
publiekscampagnes nodig hebben om ons eraan te herinneren dat droge voeten en voldoende schoon
water niet vanzelfsprekend zijn. De TV-beelden van over de hele wereld getuigen hiervan: de behoefte
aan oplossingen voor teveel, te weinig of te vies water is groot. In eigen land heeft onze watersector
bewezen dat het de oplossingen hiervoor in huis heeft.
Met de oprichting van het Netherlands Water Partnership in 1999 hebben de actoren binnen de
Nederlandse watersector, de overheid, het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en maatschappelijke
organisaties, hun krachten gebundeld voor een sterkere positie op de internationale watermarkt, door
het beste van de Nederlandse waterkennis, producten en diensten beschikbaar te stellen. Het bureau
van het NWP faciliteert dit netwerk.
In 2004 werd ‘water’ gekozen als een van de sleutelgebieden van de Nederlandse economie. Dit heeft
de watersector in 2005 geïnspireerd om de eerste sectorbrede visie uit te brengen op de toekomst van
de export van Nederlandse waterexpertise, -producten en -diensten: Een wereld om water1. Centrale
doelstelling in deze visie was: het leveren van een substantiële bijdrage aan een duurzame oplossing
van de wereldwaterproblematiek waarbij maatschappelijke (welzijn) en economische (welvaart)
doelstellingen elkaar versterken.
Eén van de conclusies uit ‘Een wereld om water’ was dat voor het versterken van de internationale
positie van de Nederlandse watersector een aantal knelpunten op het gebied van innovatie,
marktontwikkeling en arbeidsmarkt in Nederland opgelost zou moeten worden. Dit heeft geleid tot de
oprichting van Innovatieprogramma’s voor de deelsectoren water- en deltatechnologie, en de start van
het programma Human Capital Water & Delta.
In ‘Een wereld om water’ is een toekomstbeeld geschetst voor 2010 (zie box 1). Hoewel inmiddels al
veel is bereikt, is het toekomstbeeld van onze watersector nog geen realiteit geworden: we zijn er
nog niet. Knelpunten die in 2005 om aandacht vroegen, doen dat nog steeds. Wel is bereikt dat de
watersector de weg naar een nieuw beleid voor een sterkere positie op de wereldmarkt inmiddels is
ingeslagen. Deze weg loopt, zoals geformuleerd in ‘Een wereld om water’, langs twee beleidslijnen:
•een sterke accentverschuiving van life cycle management naar innovatiemanagement: van de
nadruk op bestaande producten en diensten naar een versnelling van de innovatiecyclus voor nieuwe
oplossingen;
•een hoge prioriteit voor marktgericht denken: de ontwikkeling van kennis, producten en diensten
waar de markt om vraagt.
De wereld verandert snel. De gevolgen van de kredietcrisis en nieuwe inzichten over
klimaatverandering zijn voorbeelden van ontwikkelingen die hun uitwerking ook op de Nederlandse
watersector niet zullen missen. Bovendien is de watersector zelf sterk in beweging, onder meer
door de inzichten die met ‘Een wereld om water’ boven tafel zijn gekomen. Vijf jaar na de eerste visie
achten wij als watersector de tijd rijp voor een actualisatie van de visie. Wij richten ons hierbij op
2020. De doelstelling uit de eerste visie hebben wij in deze tweede visie uitgewerkt tot een tweetal
uitgangspunten: wij werken aan water voor een duurzame wereld, en wij richten ons op koopmanschap
en solidariteit. Wij hebben daar een overkoepelend streefbeeld aan toegevoegd: Nederland wordt
gezien als ‘Water Valley’ van de wereld. Dat streefbeeld geeft aan wat wij als watersector willen
worden: Wereldleiders in water.
In deze visie presenteren wij de samenstelling van onze watersector in een aantal clusters en de
bijdragen van deze clusters aan de omzet in binnen- en buitenland (hoofdstuk 2). Wij brengen de
ontwikkelingen in de wereld om ons heen in beeld (hoofdstuk 3) en vatten de sterke en zwakke
punten van de sector, en de kansen en bedreigingen voor de sector samen (hoofdstuk 4). Vervolgens
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
9
presenteren wij de visie met eerder genoemde streefbeeld en uitgangspunten (hoofdstuk 5) en
een vertaling in negen strategische lijnen (hoofdstuk 6). Vanuit deze lijnen zal de watersector in
vervolgacties zijn strategieën voor de komende jaren ontwikkelen. In hoofdstuk 7 is daarvoor een
aanzet geleverd.
Box 1
De Nederlandse watersector in 2010, volgens ‘Een wereld om water’ (2005):
Toekomstbeeld 2005
• De Nederlandse watersector realiseert een groei die minimaal gelijk is aan de mondiale groei
(exportverdubbeling).
• De Nederlandse watersector opereert in grote samenhang; de actoren spelen elkaar de bal toe.
• De Nederlandse watersector onderscheidt zich doordat maatschappelijke en economische
doelstellingen elkaar versterken.
• De Nederlandse watersector kent vijf innovatieve clusters die tot de mondiale top behoren.
• De Nederlandse watersector loopt voorop op het gebied van realisatie MDG’s, klimaatadoptatie en
building with nature, waterfootprint en water & hergebruik afvalstoffen.
Realisatie 2010
• Tussen 2005 en 2010 is de export bijna verdubbeld.
• Veel meer dan in andere landen weten overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en
maatschappelijke organisaties elkaar te vinden, in landenplatforms, gezamenlijke presentaties en
business development.
• Er is een sterke focus aangebracht op 10 landen en 5 delta’s.
• Er is een Top Instituut opgericht voor water aan de hand van het innovatiemodel van Berkhout.
• Sector overschrijdende alllianties zijn gevormd (groen/energie/ICT).
• De financiële waardering van de watersector voor Nederland is vormgegeven met de Water
Exportindex WEX.
• Innovatieprogramma’s zijn opgestart voor de deelsectoren watertechnologie en deltatechnologie.
• Publieke en private partijen werken samen aan water, sanitatie en hygiëne (WASH)
10
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
11
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
12
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
2. De watersector in cijfers
De bedrijven binnen de Nederlandse watersector bieden werk aan 80.000 fte’s. Ruim de helft van de sector
werkt bij de circa 1500 watertechnologische bedrijven, overheidsorganisaties en andere instellingen, de
rest bij circa 450 op het gebied van deltatechnologie. Samen zetten de bedrijven jaarlijks ruim 17 miljard
euro om, waarvan een kleine 40% in het buitenland. In het bijzonder in de waterbouw zet Nederland
internationaal de toon: maar liefst 40% van de wereldwijde, vrij toegankelijke waterbouwmarkt is in
Nederlandse handen. Het zijn vooral de waterbouwers Van Oord en Boskalis die deze omzet bepalen: zij
dragen 80% aan de Nederlandse waterbouwexport bij. Toch draagt de Nederlandse watersector maar 1,85%
bij aan de totale Nederlandse export (getallen 2008). Er zijn echter volop kansen voor groei.
Wereldwijd wordt jaarlijks 400-500 miljard euro omgezet in de watersector2. Voor 2008 ging het om 425
miljard euro, waarvan 120 miljard euro voor deltatechnologie en de rest voor watertechnologie. Het
Nederlandse bedrijfsleven neemt ongeveer 6% van de markt voor deltatechnologie voor zijn rekening3. Voor
watertechnologie is dit percentage lager, maar op onderdelen (bijvoorbeeld afvalwatertechnologie) worden
vergelijkbare percentages gehaald. De wereldmarkt voor de watersector groeit. Voor de periode tot 2016
wordt een jaarlijkse groei van 5,6% verwacht2.
Nederlands marktaandeel als onderdeel van de wereldmarkt.
Scenario 1 is de voortzetting van de huidige situatie: business as usual. Scenario 2 geeft een gemiddeld
scenario weer met beperkte groeipercentages, maar hoger dan de huidige. Scenario 3 gaat uit van een groei
die gelijke tred houdt met die van de wereldmarkt en kan alleen worden gerealiseerd met doorbraken. De
groene lijnen geven de marktontwikkeling weer voor de water- en afvalwaterindustrie2.
Binnen de deltatechnologie worden drie segmenten onderscheiden: waterbouw, waterbeheer en water &
groen. Naar omzet is waterbeheer de grootste en waterbouw de kleinste. Driekwart van de wereldwijde
omzet van deltatechnologie valt onder het segment waterbeheer4. Waterbouw is het segment waar
Nederland internationaal een hoofdrol in vervult: 40% van de vrije wereldmarkt komt voor rekening van
Nederlandse bedrijven. Van Oord en Boskalis zijn twee van de vier grootste bedrijven in dit segment, en de
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
13
ingenieursbureaus Arcadis en Fugro horen in hun branche tot de wereldtoptien. Het segment waterbouw
zal de komende jaren, met het oog op de gevolgen van klimaatverandering en de bevolkingsgroei, een forse
groei doormaken: mondiaal groeit de markt met 8,5 miljard euro per jaar voor kustversterking, en 6 miljard
euro per jaar voor investeringen in zoetwaterreservoirs3.
Binnen de watertechnologie heeft Nederland geen bedrijven die over een breed segment de
internationale markt domineren. Wel zijn er bedrijven die binnen een niche op de wereldmarkt leidend
zijn. De Nederlandse watertechnologie is versnipperd over veel bedrijven. Naast 450 bedrijven in de
deltatechnologie3 (ca 32.000 fte), waarvan er ca 180 internationaal actief zijn, staan 1500 bedrijven,
overheidsorganisaties en andere instellingen in de watertechnologie5 (ca 47.000 fte). De veelal kleinere
watertechnologische bedrijven breiden hun internationale activiteiten wel uit: tussen 2003 en 2009 is het
deel van de omzet dat deze bedrijven in het buitenland verdienen gestegen van 32,8% naar 42%4.
De Nederlandse watersector verdient het grootste deel van zijn omzet (60%) nog steeds op de Nederlandse
markt (alleen het deelsegment waterbouw haalt zijn omzet voor het grootste deel in het buitenland). De
export neemt echter wel snel toe. In de jaren voor de economische crisis bedroeg deze zelfs ca 15% per jaar
(WEX 2007). Verwacht mag worden dat het aandeel van de watersector in de totale Nederlandse export, nu
nog 1,85%, de komende jaren groeit.
Het getal van 1,85% geeft geen goed beeld van het belang van water voor de Nederlandse economie.
Bijna 17% van de productiewaarde van de Nederlandse economie is verbonden aan water6. Denk hierbij
aan, bijvoorbeeld, het belang van de scheepvaart, de rol van de grote havens, het toerisme, de visserij, de
landbouw. Een percentage van 17% is vergeleken met andere landen uitzonderlijk hoog.
Tabel 1. De jaaromzet van de Nederlandse watersector in binnen- en buitenland, voor verschillende
segmenten van water- en deltatechnologie
Omzet deltatechnologie3 (anno 2009)*
Waterbouw
Waterbeheer
Water & Groen
Totaal deltatechnologie
Nederland
Buitenland
Totaal
1,2
1,6
0,7
3,5
3,8
0,1
0,1
4,0
5,0
1,7
0,8
7,5
Omzet watertechnologie4,5 (anno 2009)*
Drinkwater
Afvalwater
Sensoring en monitoring
Totaal watertechnologie
4,1
2,7
0,4
7,2
1,2
1,2
0,1
2,5
5,3
3,9
0,5
9,7
Totaal watersector
10,7
6,5
17,2
* Deze cijfers zijn samengesteld uit meerdere deelbronnen en deels geëxtrapoleerd
14
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
15
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
16
Water 2020 | Wereldleiders in water
j
anuari 2011
3. De wereld in beweging
De omgeving waarin de watersector opereert, is zeer dynamisch. De groei van de wereldbevolking zet de
beschikbare voorraden zoetwater onder druk. Veel mensen leven in armoede en hebben geen toegang tot
schoon water. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift naar Azië. Daarmee zal
ook de druk op zoetwatervoorraden verder toenemen. Het klimaat verandert en daarmee neemt wereldwijd
de kans op overstromingen en droogte, met gevolgen voor de veiligheid en leefbaarheid, toe. Niet alleen
schoon zoetwater, maar ook grondstoffen en energie worden steeds schaarser. De noodzaak om water te
hergebruiken en grondstoffen uit afvalwater terug te winnen neemt hierdoor toe. De verstedelijking van
deltagebieden zet door; vooral in de megasteden zullen watervraagstukken met het oog op de veiligheid en
leefbaarheid een meer prominente rol gaan spelen.
Door al deze ontwikkelingen nemen de internationale marktkansen voor de Nederlandse watersector toe:
de wereldmarkt voor zowel water- als deltatechnologie groeit. Om die kansen te kunnen benutten, moeten
meer jongeren wateropleidingen gaan volgen.
‘Water is diplomatieke kans’
Highlight speech Hillary Clinton op Wereldwaterdag 2010
Water gaat over politieke grenzen heen en is een potentiële katalysator voor conflicten. Toegang tot
water is een zaak van menselijke en nationale veiligheid. Water is daarom van groot belang voor het
succes van het internationale veiligheidsbeleid van de Verenigde Staten. De stabiliteit van landen als
Afghanistan en Irak is deels afhankelijk van het succes dat hun overheden hebben in het bieden van
goede watervoorziening aan de mensen. Een deel van de bezorgdheid over klimaatverandering is direct
gerelateerd aan water. Water is dus één van de grote diplomatieke en ontwikkelingskansen van onze
tijd.
De VS commiteert zich - als onderdeel van zijn buitenlandbeleid - om de volgende vijf hoofdlijnen te
verenigen in de diplomatieke en ontwikkelingsagenda:
• Capaciteitsopbouw in landen en gemeenschappen om hun waterveiligheid zeker te stellen. Dit houdt
ook in regionale, grensoverschrijdende samenwerking.
• Coördinatie van diplomatieke inspanningen: er zijn te veel internationale en multilaterale instellingen
met water bezig.
• Financiële middelen mobiliseren. Bestaande middelen zijn vaak niet toegankelijk voor het financieren
van watergerelateerde infrastructuur.
• Een beter gebruik van wetenschap en technologie. Hoewel die geen ‘silver bullet’ zijn, is er een rol
voor vernieuwende technologie bij het oplossen van het wereldwatervraagstuk.
• Verbreden van partnerschappen is een sleutel tot mainstreaming van het wereldwatervraagstuk, met
maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven.
1. De wereldbevolking groeit
In de afgelopen 200 jaar is de wereldbevolking verzevenvoudigd. Meer dan een derde van al het land op
aarde is in gebruik genomen voor veeteelt, landbouw en steden. Ongeveer een kwart van alle rivieren
haalt de zee niet meer, vanwege afdamming en waterverbruik. Soorten verdwijnen in recordtempo en het
vermogen van ecosystemen om verstoringen op te vangen door, bijvoorbeeld, op natuurlijke wijze water te
zuiveren staat steeds meer onder druk.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
17
We kunnen ons niet langer een groei van de wereldbevolking en economie veroorloven zonder ons
te bekommeren om armoede, de afbraak van ecosystemen en milieuvervuiling, de gevolgen van
klimaatverandering en de eindigheid van grondstoffen. Alle belangrijke mondiale vraagstukken zijn
nauw met elkaar verbonden. Water speelt binnen al deze vraagstukken een sleutelrol: er is teveel van
(overstromingen) of juist te weinig (droogte, schaarste), of het is te vies.
Van al het water dat we wereldwijd gebruiken, gaat 70% naar de landbouw. Wereldwijd zal de benodigde
hoeveelheid voedsel tussen nu en 2030 met ca 40% toenemen (Water Resource Group 2009). In deze
periode zullen de opkomende economieën van met name China, Brazilië en India, door hun bevolkingsgroei
en economische expansie, worden geconfronteerd met grote watertekorten. Mondiaal zullen we met
dezelfde hoeveelheid water meer moeten kunnen produceren, in de landbouw maar ook in de industrie. De
waterproductiviteit moet fors omhoog.
2. Veel mensen hebben geen toegang tot schoon water
De bevolking groeit het snelst in arme landen, aan de onderkant van de samenleving. In veel van die landen
is er een tekort aan water en dus te weinig opbrengst van de landbouw om de bevolking goed te kunnen
voeden. Waar wel voldoende water is, is dat water vaak vervuild. Ook de afvoer en verwerking van gebruikt
water levert vaak grote problemen op.
Wereldwijd hebben 4 miljard mensen geen veilig drinkwater uit de kraan en hebben 2,6 miljard mensen
geen toegang tot adequate sanitatie. 880 miljoen mensen hebben zelfs helemaal geen toegang tot een
veilige waterbron7. Het overgrote deel hiervan woont in ruraal gebied. De aanleg van centrale systemen
is daar vaak te duur of te complex; kleinschalige en decentrale opties als huishoudwaterzuivering,
handpompen en pitlatrines zijn daar de beste oplossing. Met investeringen in schoon (drink)water
en sanitatie kan geld worden bespaard op gezondheidszorg. Veilig drinkwater is wellicht de meest
kosteneffectieve manier om armoede te bestrijden.
3. De wereld globaliseert en het economisch zwaartepunt verschuift
Veel van de goederen en het voedsel dat wij Nederlanders consumeren, is geproduceerd in andere landen.
Het water dat voor die productie nodig was, is dus ook onttrokken aan de watervoorraden in andere landen.
Bijna 90% van onze water footprint ligt in het buitenland8. Met de import en export van goederen over de
hele wereld zijn dus ook grote ‘virtuele’ stromen van water gemoeid.
In de globaliserende wereld verschuift het economisch zwaartepunt naar Azië. Grootmachten als China en
India zullen een steeds zwaarder stempel op de wereldeconomie drukken, en dat vertaalt zich in een steeds
grotere druk op de waterbronnen in die landen. Watertekorten en watervervuiling zijn het gevolg.
In toenemende mate worden de markten in andere landen bediend vanuit vestigingen in die landen.
Daarbij worden, voor het leveren van producten en diensten, lokale partners betrokken. Dit aspect van de
globalisering levert Nederland kansen op maar ook meer concurrentie.
4. Het klimaat verandert
18
De gevolgen van de klimaatverandering pakken in verschillende delen van de wereld verschillend uit. In zijn
algemeenheid wordt het klimaat extremer: zwaardere buien en langere periodes van droogte. En uiteraard
stijgt de zeespiegel, maar niet overal even snel. De gevolgen van de klimaatverandering komen bovenop
de verstoringen van natuurlijke systemen als gevolg van menselijk handelen. Zo hebben deltagebieden
te maken met een stijgende zeespiegel ten opzichte van het land doordat de zeestand stijgt maar ook
doordat de bodem daalt, veelal als gevolg van jarenlange onttrekking van grote hoeveelheden grondwater
of andere grondstoffen. Menselijk handelen, los van klimaatverandering, heeft al tot veel overstromingen,
aardverschuivingen en droogte geleid.
De gevolgen van de klimaatverandering moeten worden gezien in het licht van de toenemende
kwetsbaarheid van regio’s in de wereld, met name de laaggelegen en dichtbevolkte delta’s. Door de
combinatie van klimaatverandering, bevolkingsgroei en toenemende druk op de ruimte nemen ook de
watergerelateerde risico’s toe. Wereldwijd is een trend waarneembaar van toenemende (gevolgen van)
waterrampen, met name overstromingen.
Anticiperen op de gevolgen van de klimaatsverandering vraagt om investeringen in de veiligheid en
leefbaarheid van vooral deltagebieden. De rijkere landen tonen zich hierbij solidair met de armere
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
landen door hen bij te staan met low emissions growth en met maatregelen ter bescherming tegen
overstromingen, droogte en de gevolgen van een stijgende zeespiegel. Binnen het akkoord van Kopenhagen
is aangegeven dat hier vanaf 2020 jaarlijks $100 miljard voor beschikbaar moet komen, en $30 miljard voor
de periode 2010-2012.
5. Water, grondstoffen en energie worden steeds schaarser
In 2020 woont tweederde van de wereldbevolking in gebieden waar de vraag naar water groter is dan het
aanbod van water van goede kwaliteit. Als het waterverbruik niet verandert zal, bij de huidige groei van
de bevolking en de wereldeconomie, in 2030 wereldwijd een watertekort van 40% ontstaan9. Alternatieve
oplossingen als ontzouting, diep geboorde bronnen en infrastructuur voor de aanvoer van oppervlaktewater
zijn technisch haalbaar; ze worden echter wel als duur ervaren. We zullen vooral zuiniger moeten omgaan
met water. Naar verwachting zal wereldwijd jaarlijks 50-60 miljard euro moeten worden geïnvesteerd in
technologie voor efficiënter watergebruik9.
Voor bedrijven wordt de beschikbaarheid van voldoende schoon water een steeds belangrijkere
vestigingsfactor. Water is voor bedrijven als Unilever, Heineken en Coca-Cola al core business.
Duurzaamheid en zuinig omgaan met water is voor hen al dagelijkse praktijk. Zij hebben belang bij een goed
waterbeheer door overheden en een goede samenwerking met maatschappelijke organisaties. De landbouw
en voedingsmiddelenindustrie zijn de sectoren die het eerst zullen worden geconfronteerd met schaarste.
Bijvoorbeeld als de prijs van water, veel meer dan nu, een afspiegeling gaat worden van de werkelijke
kosten.
De toenemende schaarste aan grondstoffen zal er toe leiden dat grondstoffen steeds meer uit afvalwater
worden teruggewonnen. Door de energieschaarste neemt de vraag toe om enerzijds het water te kunnen
beheren met een lager energieverbruik en anderzijds de kansen te kunnen benutten om met water energie
op te wekken.
6. De verstedelijking van deltagebieden zet door
Een groot deel van de wereldbevolking woont in delta’s. Daar zijn de leefomstandigheden vaak aantrekkelijk,
met vruchtbare laagvlaktes en een goede toegang tot rivieren en de zee. In de afgelopen eeuw zijn over de
hele wereld grote bevolkingsgroepen vanuit het binnenland naar de delta’s getrokken. Deze ontwikkeling zet
zich ook nu nog door: meer dan 75% van de megasteden bevindt zich nu al in deze deltagebieden.
De grote concentratie van mensen in delta’s maakt hen echter ook kwetsbaar voor overstromingen en
waterschaarste, en voor vervuiling van water, bodem en lucht. In veel dichtbevolkte delta’s hebben de
gevolgen van de klimaatverandering negatieve effecten op de landbouw en het transport, en tasten ze de
toch al kwetsbare veiligheid en leefbaarheid aan.
In snelgroeiende megasteden zijn centrale drink- water- en sanitatiesystemen in sommige gevallen geen
optie meer en zullen innovatieve en decentrale systemen oplossing moeten bieden.
7. De wereldmarkt voor water- en deltatechnologie groeit
Vooral de noodzakelijke aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering zal wereldwijd leiden
tot een groei van de markt voor water- en deltatechnologie. In de loop van deze eeuw zal jaarlijks
8,5 miljard euro meer nodig zijn voor kustversterking, en 6 miljard euro meer voor investeringen in
zoetwaterreservoirs9. Niet alleen de omvang zal toenemen, maar ook de complexiteit van de op te lossen
vraagstukken. Er zal meer vraag zijn naar integrale oplossingen, waarbij innovatie en duurzaamheid
centraal staan.
8. Tekorten dreigen op de arbeidsmarkt
De watervraagstukken van de toekomst zijn complexer dan die van het verleden. De hoge
bevolkingsdichtheid, de al zware belasting van het milieu, de overexploitatie van zoetwatervoorraden en de
verwachte gevolgen van de klimaatverandering vragen om integrale oplossingen die recht doen aan veel
verschillende belangen en duurzaam zijn bij een onzekere toekomst.
Veel minder dan in het verleden zullen oplossingen puur technisch van aard zijn: minder beton, meer
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
19
bouwen met de natuur. De behoefte aan oplossingen die passen binnen de lokale context van verschillende
culturen zal toenemen. De sector zal sterker worden uitgedaagd om te komen met producten waarmee de
concurrentie van opkomende markten kan worden aangegaan: minder standaard, meer innovatief, en een
grotere bijdrage van diensten aan de maaksector.
De verschuiving in het werkpakket betekent ook een verschuiving in de eisen die werkgevers aan
werknemers stellen. De behoefte aan personeel dat bèta- en gammakennis kan combineren, neemt toe. Dat
geldt niet alleen voor het kunnen realiseren van integrale oplossingen, maar ook voor het kunnen verkopen
van producten en diensten. Een sterke focus op de internationale markt betekent dat veel professionals
binnen de watersector internationaal ervaren moeten zijn. Met name jongeren zullen de kans moeten
krijgen die ervaring op te doen.
De werkgelegenheid in de watersector blijft dus op peil. Toch kiezen jongeren niet in voldoende mate
voor een opleiding en carrière in de watersector. Dat komt niet doordat de sector een slecht imago heeft,
maar omdat jongeren de sector en de mogelijkheden die de sector hen biedt, niet of onvoldoende kennen.
Onbekend maakt onbemind. De kans is daardoor groot dat in deze sector over een paar jaar grote tekorten
aan arbeidskrachten ontstaan.
20
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
21
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
22
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
4. Sterkten en zwakten,
kansen en bedreigingen
In dit hoofdstuk wordt een sectorbrede analyse van sterkten en zwakten, kansen en bedreigingen
gepresenteerd. Gezien de grote diversiteit in de watersector is het onmogelijk om enerzijds sectorbreed
en anderzijds gedetailleerd en scherp te zijn. In plaats van meerdere analyses voor deelsectoren is hier
gekozen voor het overall perspectief, met daarbij steeds kanttekeningen waar nodig om generalisatie te
voorkomen.
a. Sterkten Nederlandse watersector
De Nederlandse watersector heeft veel kennis en ervaring, een groot organisatievermogen en is sterk in
governance. De sector is innovatief, voor een belangrijk deel sterk internationaal georiënteerd en heeft
wereldwijd een goede reputatie. Die reputatie is voor een belangrijk deel gestoeld op onze kennis en kunde
in waterbouw. Ook op het gebied van watertechnologische kennis zijn we sterk in een aantal niches. We
weten topkwaliteit drinkwater te leveren op basis van een kwalitatief zeer variabele grondstof en we zijn
in staat het waterbeheer zo goed te organiseren dat niemand zich zorgen maakt over het feit dat een groot
deel van ons land beneden zeeniveau ligt. Ook de kwaliteit van het onderwijs is goed en staat internationaal
goed aangeschreven. De watersector kent een grote diversiteit van spelers die samen de waterproblematiek
over de volle breedte kunnen bedienen.
Interne
Sterkten
factoren
• Een uitstekende internationale reputatie
• Veel kennis en ervaring, goed onderwijs
• Internationale oriëntatie
• Grote diversiteit van spelers
• Groot organisatievermogen en sterk in
governance
• Innovatief
Zwakten
Externe
factoren
Bedreigingen
Kansen
Veel kennis en ervaring, goed onderwijs
De Nederlandse watersector heeft eeuwenlang ervaring met leven in een laaggelegen delta met veiligheid
en leefbaarheid als belangrijke, traditionele waarden. Die ervaring heeft een watersector opgeleverd die
sterk is in zowel de maakindustrie als de dienstverlening. Die ervaring wordt ook weerspiegeld in het hoge
niveau van de kennisbasis bij alle spelers binnen de sector, en van de kennisinfrastructuur en opleidingen.
In Nederland zijn veel internationale kenniscentra gevestigd, zoals UNESCO-IHE, Deltares, WUR/Alterra,
KWR en Wetsus. Veel waterprofessionals hebben een deel van hun opleiding gehad bij de internationaal
hoog aangeschreven UNESCO-IHE, Wageningen Universiteit of TU Delft. De positieve reputatie van
Nederland als kenniscentrum heeft ons land mede daardoor een groot strategisch netwerk opgeleverd en
een sterke internationale concurrentiepositie
Internationale oriëntatie
De Nederlandse watersector heeft een sterke oriëntatie op de wereldmarkt. Vanuit zijn thuismarkt
heeft de watersector zijn kennis en ervaring weten uit te breiden naar toepassingen wereldwijd. Die
toepassingen lopen uiteen van grote waterbouwkundige projecten tot innovatieve oplossingen binnen niches
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
23
van waterzuivering en afvalwaterbehandeling. De oriëntatie richt zich op zowel de ontwikkelde als de
ontwikkelingslanden, op zowel de top als de basis van de piramide, in zowel urbane als rurale gebieden.
Een uitstekende internationale reputatie
Nederland heeft een goede naam over de volle breedte van de watersector. Enkele van ‘s werelds grootste
waterbouwers en ingenieursbureaus zijn boegbeelden van de Nederlandse watersector. Nederland wordt
geassocieerd met een goed functionerend en vooruitstrevend drink- en afvalwatersysteem. Nederlandse
producten en diensten hebben een hoge kwaliteit en rendement, en worden gezien als state-of-theart. Het Nederlandse ‘water governance’ model wordt wereldwijd erkend. Nederland is een belangrijke
internationale speler op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, vooral in relatie tot water, sanitatie en
hygiëne (WASH).
Grote diversiteit van spelers
De Nederlandse watersector is zeer divers en kan daardoor opereren op het terrein van veel verschillende
vraagstukken. Ook disciplines die wellicht niet direct met watervraagstukken geassocieerd worden,
zoals architectuur, planologie en ICT, hebben in Nederland een sterke relatie met de watersector. Door
verschillende specialismen te combineren staat de sector sterk op de internationale markt; de toenemende
diversiteit is gunstig voor de werkgelegenheid binnen de sector.
Groot organisatievermogen en sterk in governance
De Nederlandse watersector is sterk in het managen van grote projecten en het realiseren van integrale
plannen en uitvoeringsprojecten. De sector kan hierbij breed opereren, op het gebied van ontwerp,
engineering, advisering, en beheer en onderhoud. De sector is ook sterk in het organiseren van de
bestuurlijke besluitvorming en het draagvlak voor oplossingen voor complexe vraagstukken, en het
vormgeven van het waterbeheer. Hierbij dient wel te worden aangetekend dat de ervaring in Nederland, met
veelal zeer lange doorlooptijden van projecten, in schril contrast staat met de snelle realisatie van grote
projecten in veel andere landen.
De wijze waarop in Nederland het waterbeheer is georganiseerd (wet- en regelgeving, financiën), waarbij
vanuit een lange historie de waterschappen zijn geëvolueerd in professionele regionale wateroverheden,
levert een grote bijdrage aan het succes van de Nederlandse watersector.
De Nederlandse drinkwaterbedrijven zitten bij de wereldtop met hun capaciteiten om van een tamelijk
vervuild en kwalitatief sterk variabele grondstof een topproduct te maken en via geavanceerde monitoring
de kwaliteit te controleren in de hele keten inclusief de distributie.
Innovatief
De Nederlandse watersector is innovatief. Vanuit een sterke kennisbasis zijn Nederlandse
kennisinstellingen en bedrijven in staat om hoogwaardige technologieën te verrijken en nieuwe
technologieën te realiseren. De sector weet daarmee goed in te spelen op de wereldwijde vraag naar
oplossingen voor een duurzame inrichting van kust- en riviergebieden, mede in het licht van de verwachte
gevolgen van de klimaatverandering. De samenwerking met andere innovatieve Nederlandse sectoren leidt
tot crosssectorale innovaties met een belangrijke rol van de watersector bij veel mondiale vraagstukken,
zoals de verhoging van de waterproductiviteit binnen de landbouw. Nederlandse maatschappelijke
organisaties hebben veel innovatieve kennis gericht op de markt aan de Base of the Pyramid.
b. Knelpunten Nederlandse watersector
24
Ten opzichte van een aantal andere landen blijft de Nederlandse watersector achter met investeringen in
R&D en met de valorisatie van kennis. Bovendien heeft het waterbouwcluster een relatief smalle basis door
het beperkt aantal internationaal opererende bedrijven. In de watertechnologie zijn de meeste bedrijven
klein tot middelgroot en gericht op niches in de markt. Hier ligt een uitdaging om kritische massa en de
juiste verbindingen met andere (sub-)sectoren te realiseren. Een te geringe instroom in wateropleidingen en
een onvoldoende aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt zetten de toekomstkansen onder druk.
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Interne
Sterkten
Zwakten
factoren
• Veel kennis en ervaring, • Achterblijver in R&D en bij
goed onderwijs
valorisatie van kennis
• Internationale oriëntatie
• Smalle basis in waterbouw • Een uitstekende reputatie
• Beperkte samenhang binnen de sector
• Grote diversiteit van spelers
• Spanning op de arbeidsmarkt
• Groot organisatievermogen en
sterk in governance
• Innovatief
Externe
Kansen
Bedreigingen
factoren
Achterblijver in R&D en bij valorisatie van kennis
Nederland investeert slechts 1,84 % van zijn BBP aan R&D (situatie 2009, gegevens CBS) en dit percentage,
hoewel in absolute zin licht stijgend, daalt ten opzichte van het Europese gemiddelde. Nederland zit in
de groep achterblijvers. Voor de watersector is het percentage investeringen in R&D relatief groot voor
deltatechnologie (6,9% in 2009) en relatief laag voor watertechnologie (1,1%). Het totaal ligt op 3,7%.
Bovendien komen grootschalige experimenten op de thuismarkt moeizaam tot stand. De resultaten van
onderzoek en ontwikkeling leiden te weinig tot innovatieve en commerciële toepassingen: niet alle clusters
binnen de sector zijn even sterk in het verkopen van kennis en technologie als in het ontwikkelen daarvan.
Smalle basis in waterbouw
Nederland heeft een groot marktaandeel in de waterbouw maar het waterbouwcluster heeft een relatief
smalle basis: in tegenstelling tot andere internationaal opererende sectoren is het aantal bedrijven relatief
klein. Daarbij wordt de omzet voornamelijk gerealiseerd met uitvoerende werkzaamheden door de grote
waterbouwaannemers.
Beperkte samenhang binnen de sector
Met beperkte samenhang wordt hier bedoeld dat veel actoren binnen de sector vaak onafhankelijk van
elkaar opereren en onderling niet sterk verbonden zijn.
Binnen de deelsector watertechnologie is de kennis verdeeld over een groot aantal, sterk gespecialiseerde
spelers, en hebben de Nederlandse bedrijven een sterke focus op nichemarkten. Dit duidt op vergaande
specialisatie en kan een effectieve strategie zijn in een geconsolideerde markt. Hierdoor kunnen echter ook
kansen worden gemist om complexe vraagstukken op te lossen waar een combinatie van deze kennis (als
een ‘totaalpakket’ en voldoende kritische massa) voor nodig is.
De maakindustrie en de ingenieursbureaus met hun adviesdiensten bieden hun producten en diensten
veelal los van elkaar aan. Zij zouden samen sterker staan als zij hun producten en diensten gecombineerd
op de wereldmarkt zouden aanbieden.
Spanning op de arbeidsmarkt
De vergrijzing van de beroepsbevolking en onvoldoende instroom vanuit opleidingen leidt, in ieder geval
tot 2020, tot een tekort aan goed gekwalificeerde medewerkers. Vooral technische HBO- en universitaire
opleidingen trekken minder studenten dan waar de markt om vraagt. Bovendien zijn deze opleidingen te
weinig gericht op de combinatie van bèta- en gammakennis, en de combinatie van met name technische en
commerciële vaardigheden. Op de arbeidsmarkt is in toenemende behoefte aan juist deze combinatie van
kennis en vaardigheden.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
25
c. Kansen voor de Nederlandse watersector
Met name de waterbouwers zullen kunnen profiteren van toenemende investeringen in klimaatadaptatie.
De energieschaarste biedt kansen voor zowel technologie waarmee energie uit water kan worden
opgewekt, als technologie waarmee schoon water bij een laag energieverbruik kan worden geleverd. De
watertechnologische bedrijven zullen kunnen profiteren van de noodzaak om efficiënter met water om te
gaan en water en grondstoffen te hergebruiken. Bovendien werken de internationaal strengere regelgeving
en hogere milieueisen in hun voordeel omdat zij hier in Nederland al veel ervaring mee hebben. Kansen
liggen er verder in de toename van de vraag naar drinkwaterbereiding uit zeewater, en naar decentrale
oplossingen voor waterzuivering en afvalwaterbehandeling. Ook kan de watersector excelleren in innovaties
op het grensvlak met andere sectoren waar Nederland sterk in is, zoals de land- en tuinbouw.
Interne
factoren
Sterkten
Zwakten
• Veel kennis en ervaring, goed kennis
• Smalle basis in waterbouw onderwijs
• Internationale oriëntatie
• Een uitstekende reputatie
• Grote diversiteit van spelers
• Groot organisatievermogen en
sterk in governance
• Innovatief
• Achterblijver in R&D en bij valorisatie van
• Beperkte samenhang binnen de sector
• Spanning op de arbeidsmarkt
• Smalle basis in waterbouw
Externe Kansen
Bedreigingen
factoren
• Toename investeringen in klimaatadaptatie
• Energie en water
• Meer focus op efficiëntie en
hergebruik water en grondstoffen
• Strengere regelgeving, striktere handhaving
en hogere milieueisen
• Meer drinkwater bereid uit zeewater
• Innovaties op grensvlakken sectoren
• Meer vraag naar decentrale oplossingen
Toename investeringen in klimaatadaptatie
Met het oog op de verwachte gevolgen van de klimaatverandering zullen de investeringen in waterkeringen,
kustbeheer en landaanwinning wereldwijd stijgen. Deze investeringen zullen deels worden gefinancierd
vanuit speciale klimaatadaptatiefondsen. De vraag naar waterbouwkundige expertise zal langjarig hoog
zijn. Daarnaast liggen hier kansen voor de inzet van verwante expertise zoals ruimtelijke planning en
milieueffectrapportages.
Energie en water
De relatie tussen energie en water is tweeledig. Enerzijds zal in de toekomst meer energie nodig zijn
voor, bijvoorbeeld, de drinkwaterbereiding (oppompen grondwater, ontzilting zeewater). Omdat energie
schaars is, zal de vraag toenemen naar efficiënte watertechnologie waarmee schoon water kan worden
bereid bij een laag energieverbruik. Anderzijds zal de vraag naar technologie om energie te winnen uit
water toenemen, bijvoorbeeld via osmose (menging zoet en zout water) of door organische componenten in
afvalwater te benutten.
Meer focus op efficiëntie en hergebruik water en grondstoffen
26
In veel landen is de prijs van water te laag in verhouding tot de werkelijke kosten die aan de bereiding van
dat water ten grondslag liggen. Bij een toenemende waterschaarste zal de prijs in veel landen waarschijnlijk
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
meer in overeenstemming met de werkelijke waarde worden gebracht. Dit zou een stimulans betekenen
voor het efficiënter omgaan met water, het zuiveren van water en het introduceren van gescheiden
afvalwatersystemen in huishoudens, landbouw en industrie. Dankzij de sterke positie van Nederland in een
aantal van deze sectoren (bijvoorbeeld landbouw en olie- en gasoffshore) kan de Nederlandse watersector
hier van profiteren.
In het verlengde van het belang van waterzuivering ligt het belang om schaarse grondstoffen, zoals
metalen, zwavel, fosfaten en selenium, uit het afvalwater terug te winnen. Technologie gericht op scheiden
aan de bron combineert kansen voor efficiënte zuivering van minder verdunde en gemengde afvalstromen,
met kansen voor een hoog rendement bij de terugwinning van hoge concentraties van afzonderlijke
componenten. De mogelijkheden voor terugwinning van grondstoffen zijn niet voorbehouden aan de
ontwikkelde landen: maatschappelijke instellingen experimenteren met het hergebruik van nutriënten via
ecosan toiletten en zien hierin businesskansen in ontwikkelingslanden.
Meer focus op hergebruik van water en grondstoffen betekent ook meer behoefte aan monitoring van de
waterkwaliteit voor de optimalisatie van processen. Dit biedt meer marktkansen voor sensortechnologie.
Strengere regelgeving, striktere handhaving en hogere milieueisen
Door meer en strengere regelgeving, waaronder de Kaderrichtlijn Water (KRW), en door hogere standaarden
neemt de vraag toe naar technologie voor met name afvalwaterzuivering en watervoorziening. Nederland
loopt in Europa voorop in de implementatie van de KRW. Nederland kan Europa-breed profiteren van de
toenemende vraag naar technologie waarmee aan de strenger wordende regelgeving kan worden voldaan.
Strengere regelgeving en milieueisen buiten Europa, zoals in Latijns Amerika en Zuid-Afrika, vragen naast
technologie steeds meer om competente overheden die hier uitvoering aan kunnen geven. Een belangrijk
aspect hierbij is de financiering van het waterbeheer. Nederlandse waterschappen en drinkwaterbedrijven
kunnen door middel van uitwisseling van kennis en expertise, en door middel van samenwerkingsverbanden
langdurige samenwerkingsrelaties aangaan met lokale overheden om deze hierin te versterken.
Meer drinkwater bereid uit zeewater
Meer en meer landen maken gebruik van de zee als bron voor drinkwater. De prijs van het ontzilten van
zeewater is de afgelopen 10 jaar met circa 70% gedaald. De prijs is echter nog steeds hoog door hoge
energiekosten, een lage opbrengst en een grote reststroom (brines). Er is vraag naar de optimalisatie
van bestaande en de ontwikkeling van nieuwe technologie voor ontzilting, en naar technologie voor de
optimalisatie van de behandeling van de reststroom. Het gaat hierbij met name om membraantechnologie,
een technologie waar Nederlandse spelers sterk in zijn.
Innovaties op grensvlakken sectoren
Innovaties vinden vaak plaats op de grensvlakken van verschillende sectoren. Nederland is sterk in een
aantal aan water gerelateerde sectoren die in de toekomst voor grote uitdagingen komen te staan. Een
voorbeeld is de land- en tuinbouw. Ongeveer 70% van het waterverbruik wereldwijd is bestemd voor de
voedselproductie. De voedselproductie moet in 2050 zijn verdubbeld om te kunnen voldoen aan de groeiende
vraag als gevolg van de bevolkingsgroei. Deze enorme uitdaging en de sterke internationale positie van de
Nederlandse land- en tuinbouw creëert marktkansen voor de watersector.
Meer vraag naar decentrale oplossingen
Voor een groot deel van de wereldbevolking is schoon (drink)water alleen te bereiken op basis van
decentrale waterzuivering. De Nederlandse watertechnologische bedrijven zijn sterk in innovatieve
decentrale zuiveringssystemen. Met name Noord-Afrika en zuidelijk Afrika kunnen een grote groeimarkt
voor dergelijke systemen van de Nederlandse watersector worden.
Nederlandse maatschappelijke organisaties hebben veel kennis en ervaring op het gebied van decentrale
water- en sanitatiesystemen in ontwikkelingslanden. Overdracht van kennis aan maatschappelijke
organisaties, overheden en met name de lokale private sector blijkt in veel gevallen de kosten van de rurale
watervoorziening te halveren terwijl de duurzaamheid hoger wordt. Met deze kennis kan men in deze landen
een groot deel van de water- en sanitatieproblemen zelf oplossen.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
27
Drijvende kracht van transport, toerisme en wereldhandel
Bijna 17% van de productiewaarde van de Nederlandse economie is verbonden aan water6. Denk hierbij
aan, bijvoorbeeld, het belang van de scheepvaart, de rol van de grote havens, het toerisme, de visserij, de
landbouw. Een percentage van 17% is vergeleken met andere landen uitzonderlijk hoog.
d. Bedreigingen voor de Nederlandse watersector
Op de wereldmarkt moeten de vele kleine Nederlandse watertechnologische bedrijven opboksen tegen
de dominantie van een aantal grote, buitenlandse concerns. De deltatechnologische bedrijven kunnen
te maken krijgen met de concurrentie van nieuwe spelers uit opkomende economieën. In andere landen
zouden dominante watervraagstukken lokaal tot meer investeringen in ‘eigen’ R&D kunnen leiden. Ook
kunnen Nederlandse bedrijven te maken krijgen met imitaties van hun technologie tegen lagere kosten.
Interne
factoren
Sterkten
Zwakten
• Veel kennis en ervaring, goed onderwijs
• Internationale oriëntatie
• Een uitstekende reputatie
• Grote diversiteit van spelers
• Groot organisatievermogen en
sterk in governance
• Innovatief
• Achterblijver in R&D en bij valorisatie van kennis
• Smalle basis in waterbouw
• Beperkte samenhang binnen de sector
• Spanning op de arbeidsmarkt
Externe
factoren
Kansen
Bedreigingen
• klimaatadaptatie
• Energie en water
• Meer focus op efficiëntie en hergebruik water en grondstoffen
• Strengere regelgeving, striktere handhaving en hogere milieueisen
• Meer drinkwater bereid uit zeewater
• Innovaties op grensvlakken sectoren
• Meer vraag naar decentrale oplossingen
• Concurrentie opkomende landen deltatechnologie
- Beperkte toegang tot een aantal grote markten
- Terughoudendheid banken bij financiering
‘verre’ landen
• Overnames door buitenlandse bedrijven
• Geen level playing field
• Imitatie technologie
• R&D investeringen waar de vraag is
- Wateropleidingen onder druk
Concurrentie grote concerns watertechnologie
Een groot deel van de Nederlandse watersector, met name op het gebied van watertechnologie, bestaat uit
kleine bedrijven. Zij leveren producten en diensten voor nichemarkten en moeten daarbij concurreren met
grote spelers uit andere landen. Die grote spelers weten steeds meer door te dringen in traditioneel lokaal
gedomineerde markten. Wil het Nederlandse bedrijfsleven zijn marktpositie behouden en versterken, dan
zal de sector proactief en gezamenlijk op deze ontwikkeling moeten inspelen.
Concurrentie opkomende landen deltatechnologie
28
Opkomende landen zullen meer gaan investeren in waterbouwkundige werkzaamheden en projecten; de
aanwezigheid van de Nederlandse watersector in deze economieën is dus belangrijk. Maar die landen
zullen zelf ook investeren in hun eigen watersector en daarmee mogelijk concurrenten worden op de
internationale markt. De baggervloot van het Chinese staatsbedrijf is op dit moment al de grootste
ter wereld. Als China zich richt op vragen vanuit de internationale markt, is dit een concurrentiefactor
van belang.
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Beperkte toegang tot een aantal grote markten
De Nederlandse watersector kan in een groot aantal landen niet profiteren van de groeiende vraag in de
markt doordat deze landen de toegang van buitenlandse bedrijven sterk beperken. Dit geldt onder meer
voor de toegang van Nederlandse waterbouwers tot markten in China, de Verenigde Staten, Canada en
Japan.
Terughoudendheid banken bij financiering ‘verre’ landen
Banken zijn terughoudend om projecten te financieren in landen met een lage rating. Hierdoor kunnen
kansen in ‘verre’ landen niet altijd worden benut.
Overnames door buitenlandse bedrijven
Als Nederlandse bedrijven door buitenlandse bedrijven worden overgenomen, kan dit uiteindelijk
negatieve gevolgen hebben. De regie over de ontwikkeling van de technologie en beslissingen over de inzet
daarvan op geografische (deel-)markten van die bedrijven komt dan in buitenlandse handen. Dit kan er toe
leiden dat de inzet van de watersector om in de wereld toonaangevend te zijn, op onderdelen achterblijft
of zelfs verdwijnt. Dit kan vervolgens doorwerken in de bijdrage van de watersector aan de Nederlandse
economie. Uiteindelijk kan hoogwaardige technologie en expertise daardoor uit de Nederlandse
watersector ‘weglekken’. Daarnaast zijn er potentiële effecten op de mogelijkheid tot samenhangende
clustervorming.
Geen level playing field
Bij de concurrentie op de wereldmarkt is de voortrekkersrol in nieuwe technologie hét visitekaartje
van de Nederlandse watersector. Grote internationale opdrachtgevers, zoals de Wereldbank, vragen in
hun tenders echter vaak oplossingen op basis van technologie van enkele jaren geleden. Dit beperkt de
mogelijkheden voor de Nederlandse watersector om de meerwaarde van betere oplossingen, soms tegen
lagere kosten, ten opzichte van bestaande technologie te demonstreren. Daardoor kan de Nederlandse
watersector op de internationale markt onvoldoende van zijn meerwaarde als voortrekker met nieuwe
technologie profiteren. Ook worden Nederlandse bedrijven geconfronteerd met verstoring van de
marktwerking door concurrentie van staatsbedrijven of door de staat gecontroleerde bedrijven, en met de
afsluiting van markten voor buitenlandse spelers.
Imitatie technologie
De Nederlandse technologie kan door bedrijven in andere (opkomende) landen worden nagebouwd tegen
veel lagere kosten. Dit zet de winstgevendheid van de sector onder druk.
R&D investeringen waar de vraag is
Watervraagstukken kunnen elders een zo groot maatschappelijk vraagstuk worden dat daardoor lokaal
de investeringen in R&D gaan toenemen. Landen met belangrijke vraagstukken kunnen zo uitgroeien tot
landen met veel kennis en technologie op het betreffende terrein.
Hier staat tegenover dat de Europese Unie kansen creëert voor R&D door Nederlandse kennisinstituten
en bedrijven in het buitenland. Zo financiert de EU onderzoek als Europese instituten en bedrijven dat in
samenwerking met niet-Europese partners uitvoeren.
Wateropleidingen onder druk
De positie van watergerelateerde opleidingen staat onder druk. In de academische omgeving krijgt het
behoud van deze opleidingen te weinig prioriteit vanuit de gedachte dat water engineering te weinig een
wetenschap zou zijn. Deze houding kan in de toekomst de internationaal toonaangevende positie van
Nederlandse watergerelateerde opleidingen in gevaar brengen.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
29
30
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
5. Visie ‘Water 2020:
Wereldleiders in Water’
Als watersector willen wij werken aan een toekomst waarin Nederland dé plek is waar integrale
oplossingen worden gevonden op de watervraagstukken van nu en de toekomst: Nederland als Water Valley
van de wereld. Aan het streefbeeld van ‘The Netherlands Water Valley’ verbinden wij twee uitgangspunten:
wij werken aan water voor een duurzame wereld, en wij verbinden koopmanschap met solidariteit.
Onze identiteit ...
Water maakt deel uit van onze identiteit. Zo zien wij dat, en zo ziet de wereld het. Al vele eeuwen tonen wij
de wereld innovatieve antwoorden op complexe vraagstukken. Die positie willen wij consolideren, versterken
en verbreden. Wij willen dat Nederland dé plek is waar integrale oplossingen worden gevonden op de
watervraagstukken van nu en de toekomst: Nederland als Water Valley van de wereld.
... geworteld in ons verleden ...
De benedenlopen van onze grote rivieren hadden eeuwenlang te kampen met overstromingen en
ondieptes voor de scheepvaart. Grootschalig baggeren was één van de oplossingen, en het ontstaan
van grote waterbouwers in juist dit gebied was het resultaat. De bakermat van ‘s werelds grootste
baggeraars illustreert de band van Nederland met het water en de worteling van de watersector in onze
watergeschiedenis.
De ligging aan de Noordzee en de monding van grote rivieren bood de randvoorwaarden voor een
zeevarende natie met een grote doorvoer naar het Europese achterland. Om dit mogelijk te maken, en
om de economische belangen en bevolking te beschermen, waren steeds grotere ingrepen nodig. Nieuwe
problemen werden beantwoord met innovatieve oplossingen bij het bouwen van dijken, het beteugelen van
rivieren, het baggeren van kanalen, het aanleggen van havens en het beheren van laaggelegen grond. Zo
ontstond ook de karakteristieke rol van Nederlandse overheden als regisseur van het waterbeheer.
Eeuwenlang liepen onze voorouders wereldwijd voorop, met hun ingrepen langs de kust, en in rivieren
en polders, en met hun organisatie en financiering van het waterbeheer. De relatie van ons land met het
water door de eeuwen heen staat aan de basis van onze ambitie voor de toekomst: leiders in water op het
wereldtoneel.
... verbreed over meer disciplines ...
Met de groei van de bevolking en de industriële revolutie kwamen onze voorouders voor nieuwe uitdagingen
te staan. Steeds meer belangen van steeds meer mensen moesten worden gecombineerd op een beperkte
ruimte. In de 19e eeuw werd het noodzakelijk om in de steden, vooral in het westen van het land waar vaak
geen grondwater aanwezig was om te kunnen drinken, centrale drinkwatervoorzieningen aan te leggen.
Vraagstukken werden complexer en vroegen om een inbreng van verschillende disciplines en een nauwere
samenwerking van overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven.
Het probleemveld werd ook breder. Tijdens de naoorlogse wederopbouw werd Nederland het afvoerputje
voor giflozingen in het stroomgebied van Rijn en Maas. De groei van de landbouw bracht een hoge belasting
van nutriënten op oppervlakte- en grondwater met zich mee. Maatregelen waren nodig om het afvalwater
te zuiveren en de bereiding van schoon drinkwater veilig te stellen. De watersector, van oorsprong
gedomineerd door waterbouw en waterbeheer, verbreedde zich met een groot aantal watertechnologische
initiatieven in de kenniswereld en bij het bedrijfsleven.
... klaar voor de toekomst
Onze sector staat in de startblokken om zich te versterken met het oog op de watervraagstukken van de
toekomst. Als Water Valley van de wereld nemen wij duurzaamheid als uitgangspunt en denken wij vooruit
in het licht van de mogelijke gevolgen van een veranderend klimaat. Wij zijn solidair met kwetsbare groepen
in de wereld en focussen ons evenzeer op kansen voor onze bedrijven.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
31
Streefbeeld:
‘Nederland wordt gezien als The Water Valley van de wereld’
Of het nu gaat om het realiseren van duurzame delta’s of technologie voor drinkwaterbereiding en
afvalwaterbehandeling: Nederland speelt een toonaangevende rol. Onze watersector levert integrale
oplossingen, inclusief governance en de nieuwste kennis en innovaties over de grenzen van disciplines en
sectoren heen. Nederland heeft een goed georganiseerde kennisinfrastructuur die regionaal en nationaal is
georganiseerd. Internationale bedrijven op watergebied vestigen zich in Nederland.
In The Netherlands Water Valley bundelen wij onze unieke kerncompetenties voor het vinden van
oplossingen voor mondiale watervraagstukken. De Nederlandse watersector is:
• hoogwaardig in kennis en innovatie;
• toonaangevend in uitvoering;
• ervaren in waterbeheer;
• strategisch in leiderschap.
In The Netherlands Water Valley komen kennis en innovaties van de wereldwijde watersector bij elkaar.
Nederland is topspeler met een breed pakket aan producten en diensten, en met een aantal wereldleiders
in water als boegbeeld voor de hele sector. Het brede pakket strekt zich uit over al die disciplines die nodig
zijn om tot integrale oplossingen te komen. The Netherlands Water Valley is voor jongeren een aantrekkelijk
wereld om in te werken. Wij weten onze kennis en ervaring op het gebied van, onder meer, techniek,
uitvoering, ruimtelijke ordening en bestuur te combineren binnen de context van andere landen en komen
zo, in samenwerking met lokale partners, tot oplossingen die daar werken. Wij zijn het kennisknooppunt
binnen een aantal nichemarkten van de watertechnologie.
Wij willen met de versterking van de watersector bijdragen aan de ambitie van het Kabinet om te behoren
tot de top 5 van kenniseconomieën10.
Uitgangspunten:
‘Nederland werkt aan water voor een duurzame wereld’
In The Netherlands Water Valley is water geen geïsoleerd thema maar onderdeel van vraagstukken
als klimaatadaptatie, voedselvoorziening, leefbaarheid en veiligheid. Water is de ‘blauwe draad’ die
verschillende vraagstukken en verschillende sectoren met elkaar verbindt.
Duurzaamheid kent meerdere dimensies: financieel, institutioneel, ecologisch, technisch en sociaal (FIETS).
Nederlandse oplossingen dragen bij aan de bestrijding van armoede, onveiligheid, en het tekort aan schoon
water en schaarse grondstoffen (door terugwinning uit afvalwater). Ze zijn gericht op de beperking van
het energieverbruik en de benutting van kansen voor het opwekken van energie uit water. Ze verbeteren
en beschermen de kwaliteit van de leefomgeving, en ze zijn een passend antwoord op de gevolgen van de
klimaatverandering. Niet alleen voor de huidige maar ook voor toekomstige generaties. Daarmee werken
wij aan water voor een duurzame wereld.
‘Nederland verbindt koopmanschap met solidariteit’
32
We nemen het als uitgangspunt dat Nederland zowel in koopmanschap als in solidariteit voorop wil lopen
en waar mogelijk die met elkaar verbindt. We zijn er van overtuigd dat door Nederlands koopmanschap de
oplossing van wereldwatervraagstukken dichterbij komt. De Nederlandse watersector kan de hele keten
aan: van de definitie van de vraagstukken tot en met de realisatie van de uitvoering, inclusief het makelen
voor het financiële traject van de uitvoering.
Wij willen maatschappelijke uitdagingen zoveel mogelijk verbinden met economische doelstellingen.
Ontwikkelingssamenwerking door te investeren in de zelfredzaamheid van bevolkingsgroepen en
marktkansen voor het bedrijfsleven gaan goed samen. Maatschappelijke organisaties hebben als
hoofddoel een bijdrage leveren aan het oplossen van problemen rond water, sanitatie en hygiëne in
ontwikkelingslanden, met name voor de arme groepen. Wij streven naar een samenwerking tussen
overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen die er mede op is gericht de
marktkansen voor de Nederlandse watersector te vergroten. Waar maatschappelijke organisaties in hun
werk geen koppeling met het bedrijfsleven kunnen leggen, blijven hun doelstelling en meerwaarde voor
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
ontwikkelingslanden van kracht. Ditzelfde geldt voor het bedrijfsleven en kennisinstellingen. Het werken
in ontwikkelingslanden biedt Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen innovatiekansen omdat ze
geconfronteerd worden met andere uitdagingen op het gebied van water en sanitatie.
Definitie Wereldleiderschap
Wereldleiderschap betekent niet voor alle geledingen van de watersector hetzelfde. Voor de centrale
overheid kan het betekenen een leidende rol te spelen in internationale fora en discussies, en daarin
agendabepalend te zijn. Voor de waterschappen en drinkwaterbedrijven kan het betekenen dat ze hun
rol in Nederland op zodanige wijze vervullen dat internationaal sprake is van wereldklasse. Dat brengt
met zich mee dat zulke expertise in de internationale arena van grote waarde is. Voor kennisinstellingen
is wereldleiderschap verbonden met een toonaangevende rol in onderzoek en onderwijs. Dat schept
mogelijkheden tot internationale samenwerking waarin die rol geconsolideerd kan worden. Voor
maatschappelijke instellingen bestaat leiderschap vaak uit een mobiliserende en agenderende rol. Het
bedrijfsleven kan zijn leiderschapspositie afmeten aan marktaandeel. Langs die meetlat kunnen de
Nederlandse waterbouwers zich wereldleiders noemen. Maar ook als het marktaandeel niet het grootst
of zelfs groot genoemd kan worden, kunnen leiderschapsrollen worden vervuld. Bijvoorbeeld door te
excelleren op nichemarkten of een cruciale rol te vervullen in clusters of internationale consortia.
33
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
34
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
6. Strategielijnen naar de toekomst
De startpositie van de Nederlandse watersector is goed, maar er moet nog veel gebeuren om de
streefbeelden te verwezenlijken. Door de juiste stappen te zetten, kunnen wij er voor te zorgen dat de
wereldgemeenschap de benaming Water Valley als vanzelf met Nederland verbindt. De stappen die volgens
ons als sector het belangrijkst zijn, en de kern vormen van onze strategie voor de komende 10 jaar, hebben
wij hieronder samengevat. Deze zijn:
a. Meer samenhang in de sector
b. Investeren in onderzoek en innoveren
c. Nederland als etalage voor de wereld
d. Vernieuwing door verbinding sectoren
e. De wereld als markt
f. Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen
g. Strategisch waterleiderschap
h. Een ‘wereld’imago
i. Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap
a. Meer samenhang in de sector
Om onze ambitie als wereldleider te kunnen waarmaken, moeten we als watersector internationaal nog
meer als eenheid optreden. De kwaliteiten (hoog niveau van kennis en innovaties) zijn aanwezig, maar de
samenhang binnen de sector is onvoldoende. Nederland heeft weliswaar een toppositie op de wereldmarkt,
maar die is met name verbonden aan een beperkt aantal grote tot zeer grote spelers.
Groot goed is dat in de afgelopen jaren de deelsectoren overheid, bedrijfsleven, maatschappelijke
organisaties en kennisinstellingen elkaar in toenemende mate hebben leren kennen en weten te vinden. Dit
voorbeeld heeft wereldwijd navolging gevonden.
Samenhang in water- en deltatechnologie
De markt vraagt om oplossingen die duurzaam zijn, en dus een antwoord bieden op maatschappelijke
vraagstukken zonder andere vraagstukken nu en in de toekomst te schaden. In die praktijk kunnen de
bekende onderscheiden tussen water- en deltatechnologie niet langer worden gehandhaafd. Waar wordt
gewerkt aan duurzaamheid, leefbaarheid en veiligheid zijn alleen integrale oplossingen op de lange termijn
effectief.
Samenhang in ontwikkelingssamenwerking
Er ligt een uitdaging om ontwikkelingssamenwerking te moderniseren langs lijnen die zijn uitgezet
in het Regeerakkoord van eind 2010. Op hoofdlijnen, uitgezet in het WRR-rapport ‘Minder pretentie,
meer ambitie’12, komt dit neer op het omvormen van ontwikkelingssamenwerking naar internationale
samenwerking waarbij andere dan traditionele partijen, zoals het bedrijfsleven en kennisinstellingen, en
uiteraard de maatschappelijke instellingen, kunnen bijdragen aan ontwikkelingssamenwerking en aan
gelijkwaardige relaties met OS-landen. De betrokkenheid van deze partijen schept meer mogelijkheden
voor gelijkwaardige economische relaties en veiligheid.
Meer eenheid binnen de sector
De sector als geheel heeft, met het oog op de buitenlandse markt, belang bij meer samenwerking
tussen onderzoeksinstituten, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheden. Daarbij levert
samenwerking de (voor bepaalde markten) benodigde schaalgrootte op en creëert het een extra rendement
(financieel, economisch, maatschappelijk) dat die partijen afzonderlijk niet kunnen behalen. Door
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
35
deskundigen in te schakelen die als ambassadeur partijen met elkaar verbinden, kunnen obstakels worden
overwonnen om te komen tot een brede organisatie van de sector.
Binnen het programma Water Mondiaal (het mondiale waterbeleid van Nederland) wordt in verschillende
landen ervaring opgedaan met een betere samenwerking tussen overheid en de rest van de watersector,
gericht op de buitenlandse markt. Als we die ervaring uitbreiden naar meer landen, wordt onze sector
sterker in het realiseren van oplossingen die passen binnen de lokale context van verschillende landen.
Door samen in het buitenland op te trekken, staat onze sector sterker ten opzichte van de internationale
concurrentie. Een goede aansluiting van onze niches op de behoeftes in de wereld staat hierbij centraal, niet
de concurrentie met de grootste spelers op het wereldtoneel. Die kunnen immers ook onze klanten zijn.
Bedrijven (samen met kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, waterschappen en
drinkwaterbedrijven) kunnen verschillende samenwerkingsvormen verkennen om in het buitenland meer
marktaandeel te verwerven.
Voor partijen die op zoek zijn naar mechanismen om de risico’s van individuele kleine bedrijven te mitigeren
kan worden verwezen naar het NEDECO gedachtegoed. In het verleden bleek NEDECO (Netherlands
Engineering Consultants) succesvol als koepel die samenhang bracht tussen Nederlandse bedrijven die als
eenheid op de wereldmarkt wilden opereren.
Meer
, eenheid en maatwerk in beleid
Eén van de belangrijkste aanzetten tot meer samenhang en minder versnippering ligt bij de overheid. De
en interdepartementale consistentie en samenhang van beleid, uitvoeringsprogramma’s en
financieringsinstrumenten voor de watersector moeten worden verbeterd.
De rijksoverheid zou het proces van meer samenwerking kunnen stimuleren door de watersector niet
te benaderen als veel individuele spelers met ieder een eigen loket, en eigen koepels en netwerken,
maar als geheel met onderling samenhangende stimuleringsprogramma’s en regelingen voor
innovatie, economische activiteit, opleidingen en werkgelegenheid. De rijksoverheid zou hierbij in zijn
stimuleringsbeleid moeten uitgaan van wat specifiek voor de watersector nodig is11.
De overheid moet zelf ook meer als eenheid opereren, bijvoorbeeld door departementale geldstromen te
bundelen of door de financiering vanuit verschillende departementen beter te coördineren.
Wij maken werk van onze ambities
Waterschappen werken steeds meer samen met andere actoren in de Nederlandse watersector zodat
hun kennis en kunde kan worden ingezet binnen sectorbrede programma’s zoals Water Mondiaal. De
samenwerking met Vietnam (Mekongdelta) is een voorbeeld van een sectorbrede aanpak waarbinnen
waterschappen in relatie tot andere partners een belangrijke rol kunnen spelen.
Binnen EcoShape (Building with Nature) werken beleidsmakers, ontwerpers, uitvoerders en beheerders
van projecten samen aan plannen waarbij bouwen met de natuur, in plaats van bouwen met beperking van
de gevolgen voor de natuur centraal staat. Hierbij trekt men gezamenlijk op om veiligheid, natuurlijkheid,
economisch potentieel, leefbaarheid en duurzaamheid met elkaar te verenigen en elkaar te laten
versterken.
De oprichting van het Technologisch Top Instituut Watertechnologie Wetsus heeft geresulteerd in een
multidisciplinair en vraaggestuurd onderzoeksprogramma. De brede samenwerking heeft bijgedragen aan
minder versnippering in onderzoek en meer dynamiek in R&D bij bedrijven en de sector als geheel. Wetsus
draagt substantieel bij aan de kennisreputatie van Nederland in de wereld.
36
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
b. Investeren in onderzoek en innoveren
Meer investeren in R&D, meer ondersteuning van innovaties
Van de totale Nederlandse export wordt 1,85 % gerealiseerd door de watersector (WEX 2008). Als sector zien
wij volop kansen om dit percentage te verhogen. Voor een sector die zijn kracht ontleent aan innovatieve
toepassingen is het noodzakelijk dat dan ook de investeringen in R&D toenemen. Voor de watersector als
geheel is het percentage investeringen in R&D 3,7% maar de verschillen binnen de sector zijn groot: 6,9%
voor deltatechnologie en 1,1% voor watertechnologie (getallen 2009).
Voor een krachtige ondersteuning van The Netherlands Water Valley is meer nodig. Niet alleen meer
publieke en private investeringen in R&D, maar ook meer samenhang in regelgeving voor het stimuleren
van innovaties, meer samenwerking tussen overheden bij de uitvoering hiervan, en meer ruimte
(regelgeving, proeftuin) en afspraken voor de lange termijn om innovaties te implementeren. Nederlandse
overheden, met name het rijk en waterschappen, zijn vaak launching customers voor innovatieve
oplossingen die in Nederland worden ontwikkeld. Zij zien dat nadrukkelijk als een belangrijk aandachtspunt,
ook waar het gaat om hun rol als launching customer voor de introductie van innovaties elders in de wereld.
Meer valorisatie van kennis en innovaties
Ons land is sterk in kennis en innovaties. Een groot deel van de watersector is ook sterk in de vertaling
hiervan naar producten, de valorisatie. Toch zijn er binnen de sector ook clusters waar deze valorisatie moet
worden versterkt. Investeren in kennis en innovaties alleen is daarom niet voldoende. De implementatie
hiervan in proefprojecten en de doorwerking naar (commerciële) toepassingen in de praktijk behoeft
aandacht. De valorisatie kan worden versterkt door, bijvoorbeeld, te stimuleren dat vanuit universiteiten
en kennisinstituten meer bedrijven ontstaan (spin offs) die innovaties verder brengen tot een toepassing op
de markt. Tussen nu en 2020 moet een groot aantal nieuwe bedrijven worden opgericht waarvoor water- of
deltatechnologie core business is.
Ook internationaal zijn er veel kansen om binnen de sector onderzoek en innovaties, en de doorwerking
naar toepassingen in de praktijk te versterken. In Europa kunnen kennisinstellingen en bedrijven
meer samenwerken binnen kaderprogramma’s. Nederlandse overheden kunnen koploper zijn met de
implementatie van innovaties binnen de Kaderrichtlijnen Water en Marien. Wereldwijd door allianties aan te
gaan met andere innovatieve hoofdrolspelers en kansrijke gebieden, en met multinationals.
Wereldtop
In de komende jaren willen wij de positie van Nederland versterken als het land waar de meest innovatieve
waterkennis wordt ontwikkeld, en waar zich de meest toonaangevende bedrijven, instellingen en
opleidingen op het gebied van water bevinden. Bedrijven en kennisinstellingen moeten dit uitdragen
en de overheid moet een stimuleringsbeleid ontwikkelen om dit te bereiken. De strategie is om met
doorbraaktechnologie wereldmarktleider in specifieke niches te worden en te blijven.
Wij maken werk van onze ambities
Om de valorisatie van kennis en innovaties te stimuleren zijn ruimtes/locaties gecreëerd waar
nieuwe concepten uitgewerkt, getest en gedemonstreerd kunnen worden. Voor het fysiek testen op
laboratoriumschaal is daarvoor een ‘Water Applicatie Centrum’ ingericht in Leeuwarden en komen een
toenemend aantal demosites voor zowel schoon als afvalwater beschikbaar. Voorbeelden van demosites
zijn: Decentrale sanitatie voor een nieuwbouwwijk (32 woningen) in Sneek, en Zeewaterontzouting en Blue
Energy in Harlingen. Zo ontpopt Noord-Nederland zich niet alleen als proeftuin voor watertechnologie maar
faciliteert ze een unieke innovatieketen van idee tot succesvolle business. Deze initiatieven zijn onderdeel
van het creëren van een ‘European HUB for Watertechnology’ dat ontstaat doordat in het verlengde van de
proeftuin (waterlab en demosites) ook andere activiteiten in Noord-Nederland zoals het Technologisch Top
Instituut Wetsus, opleidingsprogramma’s en business support in grote samenhang worden georganiseerd.
De Water Alliance stimuleert dit proces.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
37
Een mooi voorbeeld van samenhang in deltatechnologie is de innovatie Zandmotor volgens het concept
Building with Nature. De techniek van suppleren sluit aan op onze kennis van zandbeweging langs de kust
en biedt een milieuvriendelijk antwoord op de stijgende zeespiegel. Door de omvang van de zandsuppletie
af te stemmen op het tempo van de zeespiegelstijging kunnen we verantwoord omgaan met de onzekerheid
van de klimaatverandering zonder te hoeven investeren in overbodige of in de toekomst ongewenste
maatregelen. Bovendien kan veiligheid worden gerealiseerd in combinatie met meer ruimte voor natuur en
recreatie.
YES!Delft is het ondernemerscentrum dat technisch ondernemerschap uitdraagt en in al zijn fasen
ondersteunt. YES!Delft inspireert studenten, professionals en wetenschappers tot ondernemerschap en
biedt praktische ondersteuning bij de oprichting en ontwikkeling van nieuwe bedrijven.
c. Nederland als etalage voor de wereld
Publiek-private samenwerking op de thuismarkt
De bestuurders van Louisiana kwamen hier kijken hoe een stormvloedkering voor de bescherming van
New Orleans er uit zou kunnen zien. De Deltawerken hebben laten zien dat innovaties in eigen land kansen
creëren elders in de wereld. Investeringen in Nederland en marktkansen in het buitenland zijn aan elkaar
verbonden.
Het is voor ons als watersector van het grootste belang dat Nederland zichzelf in de etalage blijft zetten als
voorbeeld van een dichtbevolkte delta met een hoog niveau van bescherming tegen overstromingen, een
goede voorziening van zoetwater van hoge kwaliteit, duurzame water- en bodemsystemen en een goede
balans van wonen, werken en recreëren. Daar zijn innovaties voor nodig die tot de verbeelding spreken, en
een overheid die deze, als launching customer, mogelijk maakt.
Voor het versterken van de mondiale positie van de Nederlandse watersector is een ambitieuze overheid
die voorop wil lopen in innovatie en blijft investeren in baanbrekende projecten essentieel. Publiek-private
samenwerking op de thuismarkt vergroot de kansen op de wereldmarkt. Een meer proactieve houding van
de overheid, meer ruimte binnen contracten om innovaties toe te laten en minder lange doorlooptijden van
procedures bij het toepassen van innovaties zijn daarbij belangrijke aandachtspunten.
Veel meer dan Deltawerken
In onze etalage hebben wij de wereld veel meer te bieden dan de bekende beelden van stormvloedkeringen,
dijken en dammen. Onze drinkwatersector behoort tot de wereldtop in het verzorgen van de meest
veilige, duurzame en efficiënte watervoorziening. Mede dankzij onze strikte (milieu)regelgeving, en goede
samenwerking tussen technologiebedrijven en launching customers, hebben wij een hoogwaardige
thuismarkt voor watertechnologie.
Ontwikkelingen op onder meer het gebied van biotechnologie en membraantechnologie hebben ons
een vooraanstaande internationale concurrentiepositie opgeleverd. In de wijze waarop wij Europese
richtlijnen als de Kaderrichtlijn Water en de Kaderrichtlijn Marien implementeren (integrale aanpak, goede
beleidsvisies, sterke rol van governance) zijn wij een voorbeeld binnen Europa. Een voorbeeld dat ons,
mits goed uitgedragen, een sterkere concurrentiepositie kan opleveren tegenover landen als Zuid-Korea,
Amerika en China.
Wij maken werk van onze ambities
Nederland werkt aan zijn eigen duurzaamheid door publiek-private samenwerking in het nieuwe
Deltaplan. Met een deltacommissie, een deltacommissaris, een deltawet en een deltafonds is Nederland
toonaangevend in het bestuurlijk innovatief organiseren van onze waterveiligheid op lange termijn.
38
Internationaal ontsluiten we kennis en expertise, en sluiten we aan op de lokale vraag door inzet van
landenplatforms, participatie op beurzen en evenementen, en liaison offices of ‘water houses’ in
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
samenwerking met mondiale partners. Als sector tonen wij ons kunnen op internationale evenementen
georganiseerd door Nederlandse partijen als bruggenhoofd in nieuwe markten zoals de Verenigde Staten,
India, China en Zuid-Korea. In ons eigen land bieden wij buitenlanders die toegang via een Nationaal Water
Centrum, verbonden met regionale waterexpertisecentra. Ook organiseren wij vhet festival Dutch Delta
Design.
d. Vernieuwing door verbinding sectoren
Cocreatie als sleutelwoord
Het klassieke beeld van de watersector die zich bezig houdt met alleen de techniek van dijkenbouw
of waterzuivering is verlaten. Maatschappelijke vraagstukken vragen om innovatieve oplossingen die
en
duurzaam zijn, die passen in de complexe realiteit van dichtbevolkte delta’s, en die de
vergroting van welvaart en welzijn mogelijk maken. De watersector kan deze innovaties niet realiseren
los van andere sectoren die aan deze vraagstukken zijn verbonden. Cocreatie is het sleutelwoord.
Sectoren waarmee de watersector samen innovaties wil creëren zijn onder meer de land- en tuinbouw, de
voedingsindustrie de procesindustrie, bouw en infrastructuur (meervoudig ruimtegebruik), natuur/ecologie,
visserij/aquacultuur, ICT, duurzame energie, (nationale) veiligheid en de olie- en gasindustrie. Hier liggen
enorme mogelijkheden die nog veel te weinig worden aangepakt.
Innovatiebehoefte is sturend
De noodzaak om efficiënter om te gaan met water, grondstoffen en energie stimuleert de behoefte aan
innovaties bij watergebruikers in verschillende sectoren. Strategische allianties zijn nodig met andere
sectoren waarbij de innovatiebehoefte sturend is en niet het aanbod vanuit de watersector. In Nederland
zetten we vooral in op de sectoren die internationaal een leidende rol kunnen vervullen bij het efficiënter
omgaan met water, grondstoffen en energie.
Wij maken werk van onze ambities
Wij willen sectoroverstijgende programma’s opstarten waarin
innovatie van water- en deltatechnologie wordt vormgegeven
als antwoord op de behoefte binnen deze sectoren. De
glastuinbouw is een voorbeeld van een sector met watervragen
waar de watersector innovatieve oplossingen voor kan bieden.
Bijvoorbeeld waar het gaat om effectieve en betaalbare
watersystemen.
Artikel uit het Financieel Dagblad van 12 oktober 2010.
e. De wereld als markt
Een sterke sector
De wereld is de markt voor de producten en diensten van onze watersector. De grote Nederlandse
baggeraars en ingenieursbureaus fungeren hierbij als boegbeeld: voor de grote baggeraars is de wereld
de thuismarkt, voor een aantal grote ingenieursbureaus geldt dit ook steeds meer. De overheid stimuleert
water als één van de economische topgebieden van Nederland en richt zich daarbij op alle relevante
vestigings- en ondernemingscondities, waaronder regeldruk, aanbestedingsbeleid, duurzaamheid,
fiscaliteit, hoofdkantoren, onderzoek en innovatie, exportbevordering en financiering10. Met een betere
januari 2011
Water 2020 | Wereldleiders in water
39
aansluiting van het bedrijfsleven op de Holland Branding stimuleringsstrategie van Agentschap NL kan het
bedrijfsleven zijn internationale positie versterken.
Nog sterker dankzij diplomatie
Nederlandse bedrijven in de watersector hebben de overheid nodig om via diplomatie wegen te ontsluiten.
Zij zijn gebaat bij een uitbreiding van het Nederlandse diplomatieke netwerk met waterexpertise, en bij het
toekennen van meer gewicht aan de watersector bij internationale handels- en staatsbezoeken.
In het opereren op de internationale markt is het bestaan van een ‘level playing field’ van het grootste
belang. Regelmatig worden Nederlandse (en andere) bedrijven geconfronteerd met marktverstorende
praktijken. Daarbij valt te denken aan het opereren op de private markt van staatsbedrijven, fraude en
corruptie, onduidelijke of oneerlijke procedures rondom tendering en contracting (vooral waar gebruik
wordt gemaakt van nationale aanbestedingsprocedures). De Nederlandse overheid kan het bedrijfsleven
helpen om door middel van diplomatie bij de internationale financieringsinstellingen deze situatie te
verbeteren.
Nederland kan zijn invloed bij internationale financieringsinstellingen eveneens aanwenden om medefinanciering te verkrijgen voor waterprojecten/programma’s die met Nederlandse fondsen zijn ontwikkeld
en deels gefinancierd. Op deze wijze kan via een hefboomeffect de totale omvang van projecten en
programma’s worden vergroot.
De Nederlandse watersector heeft ambassadeurs nodig die internationaal werken aan de branding van
de sector en de marketing van zijn producten en diensten. De Nederlandse ambassades kunnen hier een
belangrijke rol bij vervullen. Zij kunnen ook helpen de positie van de Nederlandse watersector in andere
landen te versterken door het netwerk van de Nederlandse watersector met dat van andere landen te
verbinden.
Nog sterker door meer samenwerking
Het samenwerken met een groot aantal landen op basis van landenplatforms slaat bruggen tussen
prioriteitslanden en de Nederlandse watersector. Ook wordt samengewerkt met een vijftal delta’s binnen
het programma Water Mondiaal. Uitwisseling van kennis en onderwijs, de stimulering van publiek-private
samenwerking en de bevordering van de export staan hierbij centraal. Samenwerking creëert schaalgrootte
en diversiteit en maakt totaal services haalbaar, waardoor een betere toegang tot bepaalde markten
wordt verkregen. De essentie van deze samenwerking bestaat uit een interdepartementale aanpak (whole
of government) in sterke verbinding met de watersector zelf (whole of society). Het NWP als neutrale
sectorbrede publiek-privaat platform fungeert hierin als interface tussen de overheid en de rest van de
watersector.
Wij maken werk van onze ambities
Er zijn inmiddels landenplatforms actief voor: de Golfregio, Turkije, China, Roemenië, de Verenigde Staten,
Indonesië en Vietnam. Binnen Water Mondiaal wordt samengewerkt met een vijftal delta’s in Mozambique,
Egypte, Indonesië, Bangladesh en Vietnam. Als sector willen wij deze aanpak versterken en verbreden.
Met meer landen (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Korea, Zuid-Afrika) en meer samenwerking tussen
(decentrale) overheden, drinkwaterbedrijven, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en
bedrijfsleven.
Het platform met de Verenigde Staten laat zien hoe succesvol dit initiatief kan zijn. Met diplomatie heeft
Nederland zijn expertise en ervaring, meteen na de overstroming van New Orleans, onder de aandacht
van de Amerikanen gebracht. Het Nederlandse bedrijfsleven wist steeds meer werk op de Amerikaanse
watermarkt binnen te halen en beide landen trekken bij watervraagstukken steeds meer samen op. Het
directe economische resultaat is vele honderden miljoenen euroís aan opdrachten met slechts enkele
miljoenen euro investering via instrumenten van de overheid en het bedrijfsleven zelf.
40
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
f. Voor een duurzame wereld, solidair met kwetsbare groepen
Verantwoordelijkheid voor mens en milieu
De innovaties van onze watersector dragen bij aan duurzame oplossingen voor aan water gerelateerde,
mondiale problemen, zoals de klimaatverandering, de energieschaarste en de bedreiging van de
biodiversiteit. Als sector vertalen wij dit in uitgangspunten als bouwen met de natuur (Building with Nature)
en het reduceren van de water footprint. Het nemen van de verantwoordelijkheid voor bijdragen aan een
duurzame wereld is nauw verbonden met het tonen van solidariteit met bevolkingsgroepen die leven in
armoede en in een door droogte, overstromingen, vervuiling en overbevolking geteisterde leefomgeving.
Nederland heeft een sterke positie op het gebied van water en sanitatie. Wij zijn één van de voortrekkers
in de internationale lobby om het recht op water en sanitatie erkend te krijgen. Wij zijn een relatief grote
financier van multilaterale organisaties zoals de Wereldbank, en nemen binnen de VN en de Wereldbank
sleutelposities op het gebied van WASH in.
Bij de invulling van de verantwoordelijkheid voor mens en milieu spelen lokale overheden een centrale
rol, Op basis van de wet- en regelgeving waarborgen zij de bescherming van het milieu en faciliteren zij de
lokale bedrijvigheid in de afval(water)sector. De Nederlandse waterschappen hebben met hun ervaring en
expertise op dit terrein lokale overheden elders in de wereld veel te bieden.
Samenwerking maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven
Een globaliserende markt vraagt om slimmere coalities en diensten, afgestemd op lokale behoeften
en omstandigheden. Maatschappelijke organisaties worden ondernemender en bedrijven nemen hun
maatschappelijke verantwoordelijkheid. De grenzen tussen OS (ontwikkelingssamenwerking) en IS
(internationale samenwerking) vervagen en met name in dit middengebied heeft men behoefte aan
innovatieve oplossingen door cocreatie tussen maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven. Deze
veranderingen in rol, in combinatie met de diversiteit van onze Nederlandse watersector, maakt slimme
coalities mogelijk die elkaar vinden in complementariteit en effectiviteit.
Het maatschappelijk middenveld in Nederland met haar professionele maatschappelijke organisaties
en kennisinstellingen heeft een internationale betekenis, een enorm netwerk en belangrijke invloed
op mondiale water & sanitatie programmering. Deze unieke strategische positie biedt kansen aan
de watersector. De maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen hebben de expertise en
het netwerk om het Nederlandse bedrijfsleven te helpen de aansluiting te vinden op de Base of the
Pyramid. Nederlandse bedrijven kunnen maatschappelijke organisaties helpen bij opschalen van hun
projecten en kunnen met hun inzet een bijdrage leveren aan het verbeteren van water en sanitatie in
ontwikkelingslanden.
Er moet naar worden gestreefd dat maatschappelijke organisaties en de private sector zoveel mogelijk
samen optrekken om de water en sanitatie situatie in ontwikkelingslanden te verbeteren en tegelijk de
Nederlandse watersector marktkansen te laten oppakken. Hiernaast hebben maatschappelijke organisaties
een intrinsiek doel om zich ook in gebieden in ontwikkelingslanden waar zich nog geen marktkansen
voordoen, in te zetten om de situatie op het gebied van water, sanitatie en hygiëne te verbeteren.
Economische ontwikkeling en zelfredzaamheid als uitgangspunten
Bij internationale samenwerking (in plaats van ontwikkelingssamenwerking) zijn de zelfredzaamheid en
economische ontwikkeling van landen waarmee wordt samengewerkt de uitgangspunten. Investeringen
in infrastructuur zijn daarvoor essentieel. Het uitdragen van kennis of het leveren van consultancy is
onvoldoende: de Nederlandse watersector moet ook de financiering van de hele keten van contracting,
engineering en maintenance faciliteren. Met de instelling van een solidariteitsfonds kan de financiering van
klimaatadaptatie in (geselecteerde) delta’s worden georganiseerd.
Investeren in The Base of the Pyramid, om zo de zelfredzaamheid in ontwikkelingslanden te vergroten, biedt
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
41
onze sector veel kansen: er is veel vraag naar Nederlandse expertise op het gebied van schoon (drink)water
en sanitatie. Wij hebben een goede reputatie.
Klimaatadaptatie staat centraal
Bij het werken aan een duurzame wereld stellen wij als sector het aanpassen aan de gevolgen van
de klimaatverandering centraal. Deze gevolgen zullen zich in veel watergerelateerde vraagstukken
manifesteren en zullen de kwetsbaarheid van bevolkingsgroepen en regio’s vergroten. Nederlandse
bedrijven en kennisinstellingen bieden oplossingen voor waterschaarste met innovaties op het gebied
van drinkwaterbereiding en afvalwaterbehandeling. Zij hebben de expertise om de leefbaarheid van
dichtbevolkte (delta)gebieden te vergroten met een optimalisatie van de ruimtelijke inrichting. Zij bieden
handelingsperspectief in tijden van toenemende onzekerheid met hun ervaring met het beheersen van
overstromingsrisico’s, het beheren en verdelen van kwalitatief goed water, en het optimaliseren van de
voedselproductie in droge gebieden. Ook kan ons land zijn strategische positie in de wereld inzetten om
internationaal aandacht te vragen voor klimaatadaptatie in kwetsbare (delta)gebieden.
g. Strategisch waterleiderschap
Leidend dankzij aantoonbare expertise
De Nederlandse watersector wil op het wereldtoneel een hoofdrol vervullen bij het bieden van oplossingen
voor mondiale (water)vraagstukken. Wij tonen ons wereldleiderschap met expertise die varieert van
innovatieve oplossingen in nichemarkten tot de uitvoering van grote waterbouwwerken, in eigen land en
wereldwijd. Door internationaal (EU, VN) meer Nederlanders in te zetten op strategische posities waar het
om water gaat, kan ons land de meerwaarde van de expertise van de watersector internationaal sterker
uitdragen. Ook kunnen wij onze invloed op delen van de wereld met specifieke watervraagstukken vergroten
door onze partners in de wereld slim te kiezen.
Water en recht
Op het gebied van internationaal recht heeft ons land mondiaal een sleutelrol. Ook als het gaat om water
en sanitatie als mensenrecht, en de mogelijke gevolgen van ‘te veel, te weinig of te vies’ water voor
vraagstukken van vrede en veiligheid, kan ons land een sleutelrol vervullen. De rol van woordvoerder
namens de EU bij discussies over watergerelateerde vraagstukken, en die van initiatiefnemer bij het
internationaal agenderen van de reductie van de water footprint, en het oplossen van conflicten over water
tussen verschillende landen, zouden hier goed bij passen.
Verbonden met delta’s
Wij voelen ons in het bijzonder verbonden met andere dichtbevolkte delta’s in de wereld. Wij willen de
leiding nemen in de samenwerking met deze delta’s. Hierbij staat het klimaatbestendig maken en houden
van delta’s inclusief de financiering hiervan uit adaptatiefondsen en multilaterale middelen centraal.
Wij maken werk van onze ambities
De klimaatverandering leidt tot verscherping van de vraagstukken van teveel en te weinig water. Als het
om adaptatie bij teveel water gaat, is Nederland mondiaal leidend. Australië en Israël zijn leidend als het
om adaptatie bij te weinig water gaat. Door met deze landen samen te werken, kunnen wij onze invloed op
delen van de wereld met specifieke watervraagstukken vergroten.
42
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
h. Een ‘wereld’ imago
Gezamenlijke branding
Nederland moet watersectorbreed dezelfde sterke reputatie krijgen als de Nederlandse waterbouwers
als dé plek voor integrale oplossingen op het gebied van water. Daarvoor is een sterke branding nodig
vanuit de watersector als geheel, gericht op doelmarkten en met voorbeelden van integrale oplossingen
ontwikkeld op de hoogwaardige thuismarkt. De branding moet resulteren in een leidende positie van
Nederlandse kennisinstellingen in internationale kennisnetwerken en het aantrekken van nieuwe
internationale (kennis)netwerken en bedrijven. Mogelijk kan hierbij worden aangesloten bij de traditionele
‘Holland Branding’ waarbij tulp en klomp kunnen worden aangevuld met eigentijdse, watergerelateerde
‘iconen’.
Naast activiteiten voor de branding van de eigen watersector moet de sector aanhaken bij de sterke
profilering van andere sectoren zoals de land- en tuinbouw, de voedingsmiddelenindustrie en de chemie.
Nederland is van oudsher sterk in deze segmenten en heeft een sterke kennispositie en hoogwaardige
markt.
Ambassadeurs voor branding en marketing
Door ‘ambassadeurs’ in te schakelen op de internationale markt, kan de watersector in andere landen
werken aan de branding van de sector en de marketing van zijn producten en diensten. Bij de inzet van
waterattachés, verbonden aan de Nederlandse ambassades, zou nog meer gefocust kunnen worden op
het verbinden van de watersector in het betreffende land met de watersector in Nederland. Ook kan de
aanpak van het NWP worden doorgezet tot in andere sleutellanden door daar satellietvestigingen van het
NWP netwerk (voorbeeld: het Singapore Waterhouse) op te richten. Met een duidelijke aansturing vanuit
het NWP netwerk in Nederland kan het in samenhang werken van de Nederlandse watersector in andere
landen lokaal worden gefaciliteerd, en kan deze meerwaarde daar worden uitgevent voor een sterker
imago van de sector.
Sectorbrede communicatie
Het etaleren van de veelheid en diversiteit van de Nederlandse watersector vraagt om gecoördineerde
communicatie, zowel in binnen- als buitenland. Hiervoor is het nodig dat - meer dan tot nu toe gefocust wordt op gezamenlijke portals, toegankelijkheid, herkenbaarheid en aansluiting bij moderne
communicatieinstrumenten en -ontwikkelingen.
Wij maken werk van onze ambities
Een voorbeeld van branding is de Holland International Water Week (tweejaarlijks vanaf 2011), waaraan
naast Aquatech (Watertechnologie), Aquaterra (Deltatechnologie) ook Hortifair (tuinbouw) en NWP samen
met de International Water Association (IWA) een bijdrage zullen leveren.
i. Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemerschap
Goed gekwalificeerde professionals
De aanwezigheid van een voldoende groot aantal goed gekwalificeerde arbeidskrachten is een
noodzakelijke voorwaarde om de ambities van de watersector waar te maken. Zonder deze medewerkers
zal de beoogde groei niet gerealiseerd kunnen worden en zullen andere landen Nederland voorbijstreven
als vooraanstaand land op het gebied van water. De internationale concurrentie is immers groot en wordt
steeds sterker.
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
43
De watersector zet daarom in op (verdere) stimulering van toponderwijs en toponderzoek: attractief,
hoogwaardig, actueel, beroeps- en maatschappijgericht, zowel voor initiële studenten als voor
werknemers en werkgevers in de sector. Zo zijn werkgevers in staat de uitdagingen waar de sector voor
staat op effectieve en eigentijdse wijze te hanteren, zowel in Nederland als elders in de wereld.
Het succes van onze watersector is onder meer te danken aan onze state-of-the-art kennis en technieken.
Via intensieve samenwerking tussen onderwijs en werkveld, en tussen onderwijs, universiteiten en
onderzoeksinstellingen wordt de nieuwste kennis in het onderwijs toegepast, en wordt optimale
aansluiting tussen onderwijs en werkveld georganiseerd.
Voldoende professionals
Alle partijen in de watersector investeren in het vergroten van de instroom in de relevante opleidingen, met
name de technische, door aanzienlijk meer jongeren te laten kennismaken met de wereld van water, en
door hen te interesseren voor een opleiding en carrière in de watersector. Werkgevers investeren in het
scouten en binden van toptalent, en zetten bijvoorbeeld naast de bestaande high potential programma’s
voor management talent ook programma’s voor technisch talent op.
Als onderdeel van the Netherlands Water Valley positioneren we Nederland internationaal nadrukkelijk
als hét wateropleidingenland in de wereld. We investeren in het aantrekken van buitenlandse studenten,
promovendi en onderzoekers, en behouden ze voor de Nederlandse watersector.
Aantrekkelijke werkgevers
Life long learning en het bieden van volop ontplooiingskansen en aansprekende carrièremogelijkheden
kenmerken de werkgevers in de watersector. Hiermee is de sector aantrekkelijk voor zowel nieuwe
instromers op de arbeidsmarkt als zij-instromers uit andere sectoren.
Ondernemerschap
Bevordering van ondernemerschap is belangrijk voor een goede toekomst van Nederland, voor de
concurrentiekracht van de watersector en een efficiënte markintroductie van innovatieve producten. Vanuit
het onderwijs moet de koppeling met het ondernemerschap worden gelegd. Vanuit het hoger onderwijs en
bedrijfsleven moeten spin offs van nieuwe bedrijven met jong talent worden gestimuleerd.
Aansluiting bij internationale arbeidsmarkt
Onze internationale ambities leiden tot steeds meer vraag naar mensen die in het buitenland kunnen
en willen werken. Het is daarom noodzakelijk het bedrijfsleven in staat te stellen pas afgestudeerden
buitenlandervaring op te laten doen zodat zij inzetbaar worden voor opdrachtgevers. Het vroegere
programma voor assistent deskundigen (Junior Professional Officers) waarbinnen de overheid de inzet
van pas afgestudeerden op buitenlandse projecten van het bedrijfsleven financieel ondersteunde, kan als
voorbeeld dienen.
44
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Wij maken werk van onze ambities
Samenwerking werkt. In de Dutch Delta Academy werken de hogescholen Zeeland, Rotterdam en Van Hall
Larenstein samen met werkgevers die behoefte hebben aan afgestudeerden van goede bètaopleidingen
en kennis- en onderzoeksinstellingen aan de vernieuwing van het HBO-onderwijs op het gebied van de
deltatechnologie. Om onderzoek en onderwijs steviger te verbinden aan maatschappelijke vraagstukken
rondom deltatechnologie investeren 25 partijen vanuit de overheid, het bedrijfsleven en kennisinstellingen
in een vernieuwingscampagne van de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen (CiTG) van de TU
Delft.
In het kader van het Human Capital Water & Delta programma hebben Technologisch Top Instituut
Watertechnologie (TTIW) Wetsus en Rotterdam School of Management (RSM) hun kennis en expertise
gebundeld en lanceren zij samen een unieke MBA voor de watertechnologiesector. De start staat gepland
voor het eerste kwartaal van 2011. De Executive MBA for the Water Technology Sector is een programma
gemaakt voor getalenteerde, internationaal georienteerde mensen die hun activiteiten in de wereld van de
mondiale watertechnologie verder willen ontwikkelen. 45
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
46
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
7. Wat doen we NU?
Van Water 2020 naar NU
Water 2020 is een visiedocument. Het is de tekening van de architect: zo moet het worden. De volgende stap
is de uitwerking van de bouwtekening: het actieplan bij Water 2020.
Water 2020 geeft aan wat we willen zijn: wereldleiders in water. De grote meerwaarde van dit gezamenlijke
visiedocument is dat het gezamenlijk is. Een visie voor en door de hele watersector.
Er is een streefbeeld geschetst; er zijn uitgangspunten en generieke strategie-elementen geformuleerd.
Maar: er zijn nog geen keuzes gemaakt hoe dit te concretiseren. Er is geen antwoord gegeven op de vraag:
Wat doen we NU?
Op het moment van schrijven is de vraag naar de vertaling van de betekenis van Water 2020 voor het NU
urgent. Die vraag is tijdens de sectorbrede consultaties vaak gesteld. Dit betekent dat keuzes gemaakt
moeten worden binnen het raamwerk van Water 2020 en dat die, met behulp van de negen strategische
elementen kunnen worden uitgewerkt in concrete actieplannen.
Doorbraken
Uit de gesprekken met sectorvertegenwoordigers gedurende het wordingsproces van Water 2020 is
duidelijk geworden dat we durven te kiezen voor de ambitie van wereldleiderschap, met alle nuanceringen
die daar bij horen. Maar tegelijkertijd is duidelijk uitgesproken dat ‘business as usual’ de ambities niet gaat
waarmaken. Er moeten doorbraken komen!
ï
Doorbraken kunnen bestaan uit heldere keuzes (de wat-vraag). Stel dat we kiezen voor drie thema’s waarin
ons land wereldwijd het verschil kan maken, thema’s waarin we zelf excelleren en dat wereldwijd waar
kunnen maken.
Een doorbraak moet ook zijn om de wat-vraag te beantwoorden in de vorm van externe
resultaatsdoelstellingen (bv: we zetten onze expertise in op x delta’s en landen) gekoppeld aan
interne resultaatsdoelstellingen (bv: we willen de omzet met x zien toenemen) en die waar mogelijk te
kwantificeren.
Doorbraken zullen ook moeten bestaan uit een andere aanpak dan voorheen (de hoe-vraag). We moeten
het lef hebben om een eind te maken aan de bestaande cultuur van versnippering en opereren in grotere
samenwerkingsverbanden. We moeten er voor kiezen om de gekozen thema’s gezamenlijk op te pakken
en te concretiseren in actieprogramma’s. Gezamenlijk betekent hier: overheid samen met bedrijfsleven,
kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, in clusters van samenwerkende partijen. Gezamenlijk
betekent ook: de overheid als één geheel: een functionele harmonisatie van de taken, bevoegdheden en
geldstromen van de drie bij water betrokken ministeries. En gezamenlijk betekent ook: overeenstemming
dat waar dat mogelijk is we marktkansen creëren en benutten om onze expertise in te zetten, en waar nodig
met eigen financiering een hefboom te realiseren om nieuwe fondsen aan te boren.
Keuzes maken
Met Water 2020 wordt een instrumentarium aangereikt om keuzes concreet te maken. De visie,
streefbeelden, uitgangspunten en generieke strategie-elementen reiken daarvoor het kader aan. De
strategie-elementen kunnen als checklist fungeren om de benodigde stappen en doorbraken te benoemen.
Om dit te doen is een keuzeproces nodig. Een proces waarin de watersectorpartijen zelf de keuzes maken.
De organisatie van het proces kan in handen liggen van het NWP, in het verlengde van de organisatie van het
Water 2020-proces. Waar we in Water 2020 de aanzet hebben gemaakt, het kader hebben geschetst, moet
NU worden doorgepakt.
47
Door U!
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
48
Water 2020 | Wereldleiders in water
januari 2011
Literatuurlijst
1
Netherlands Water Partnership, 2005. Een wereld om water. Naar een nieuwe aanpak voor de
Nederlandse watersector.
2
Global Water Intelligence (GWI), 2011. Global Water Market 2011. Media Analytics Ltd., United Kingdom.
3
EIM - Panteia, 2010. Het Nederlandse Deltatechnologie-cluster. Economische waarde, internationale
concurrentiekracht en arbeidsmarktperspectieven.
4
EIM - Panteia, 2008. Basismeting Innovatieprogramma Watertechnologie.
5
EIM, 2005. Economische betekenis van waterzuiveringstechnologie.
6
VNO NCW en VEMW, 2010. Versterking Nederlandse Watereconomie.
7
UN Water, GLAAS Report 2010.
8
Wereld Natuur Fonds (WNF), 2010. Water - een kostbaar goed - De Nederlandse watervoetafdruk nader
bekeken.
9
Water Resource Group, 2009. Charting our Water Future.
10
Vrijheid en verantwoordelijkheid. Regeerakkoord VVD-CDA 2010.
11
Wientjes, B., L. Hermans en A.J. Maat. Naar ‘n nieuw industriebeleid. Het Financieele Dagblad 15
september 2010.
12
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, 2010, Minder pretentie, meer ambitie.
Ontwikkelingshulp die verschil maakt.
Europese Commissie, 2010. Europe 2020. Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei.
Colofon
Tekst: Wilfried ten Brinke, bureau Blueland
Schrijfteam NWP: Aleid Diepeveen, Frodo van Oostveen, Ben Lamoree
Foto credits: zie www.nwp.nl/water2020
Ontwerp: Onnink Grafische Communicatie
Mede mogelijk gemaakt door: Partners voor Water
januari 2011 Water 2020 | Wereldleiders in water
49
Mede mogelijk gemaakt door: