Klik hier om het volledige programma te downloaden

Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
Voorbeeldreis Eeuwig Rome
Bakermat van Europa
Samen en actief de veelzijdigheid en ‘samen-werking’ van
Europa en de groep ontdekken aan de hand van Rome
Met diverse verblijfsmogelijkheden
UITGEBREID BASISPROGRAMMA 7 + 2 – daagse reis
A.
Voorbereidingsdag Nederland
- Presentatie basisprogramma
- Uitwisseling achtergronden, hobby’s/interesses en reiswensen en suggesties
- Leggen van accenten, vaststellen definitieve programma
- Bepalen eigen creatieve bijdragen, gekoppeld aan programmaonderdelen
- Afspraken over te leggen contacten voor inspirerende lokale ontmoetingen
gekoppeld aan programmaonderdelen
B. 7-daagse reis
Aankomstdag Rome
Dag 1 Inspirerend op weg door Europa in Rome (veranderingen maatschappij,
bestuur, economie)
Ontstaan en ontwikkeling van Rome en Italië in Europees verband van de oudheid tot nu: Via Appia
Antica, Terme di Caracalla, Capitool en musea, Campo dei Fiori/Bruno, Palazzo del Cancelleria, Piazza
Pasquino/pratende beeld, Piazza Navona, Vredesaltaar en Mausoleum van Augustus, Piazza del
Popolo, Auditorium Parco della Musica
Dag 2 De grandeur van Rome (politieke geschiedenis)
Ceasar, Paus Gregorius de Grote, Cola di Rienzo, Paulus III/Ignatius Loyola, recente pausen, Mussolini
en ‘republikeins Europees Italië van o.a Craxi, Prodi en Berlusconi’ als spelbepalers in de Europese
politieke geschiedenis met bezoeken aan Colloseum, ‘sporen van Ceasar’/Forum Romanum en
keizerlijke fora, EUR, Vaticaan/Borgo en Pauselijke sporen in combinatie met Joodse Getto, sporen
van het vroege christendom in Trastevere en sporen van dissident Bruno en rebel Christina van
Zweden, Museum Nazionale Romano Palazzo Altemps en Quirinale
Dag 3 Het platteland van Rome (natuur en landschap)
De relatie tussen mens en natuur aan de hand van landschappen en parken in en rond Rome met
bezoeken aan: Castelli Romani, wandeling van Garibaldi monument in trastevere-park via Orto
Botanico, Volkswijk Trastevere naar Parco Savello en Rozentuin in Aventino
Dag 4 Rome avant-garde (wetenschap en bouw/techniek, kunst)
Rome als Europees cultuurcentrum van vernieuwing en vooruitgang in bouw, techniek en kunsten:
Pantheon, sporen van Borromini vs. Bernini, Caravaggio en Mama Roma/Anna Magnani in en rond het
Centro Storico, Museo e Galleria Borghese, Galleria Nazionale d’Arte Moderna
Dag 5 Roma internazionale (cultuur)
Ontdekkingstocht en stadswandeling langs cultuur en dagelijks leven van verschillende groepen in
diverse wijken: Testaccio, Aventino, Joodse Getto, Monti, omgeving Termini, Porta Pia, Salario, Villa
Torlanio, Nomentano
Vertrekdag
C.
Evaluatiedag Nederland
- Terugblik met foto’s
- Uitwisseling persoonlijke ervaringen en inzichten
- Bespreking samenwerking
- Gedachten die zijn opgekomen/opkomen over eigen toekomst, toekomst
Rome/eigen stad/ander steden, toekomst Italië/Nederland/andere landen,
toekomst Europa en rol van Europa in de wereld
- Woord van dank en attentie voor de deelnemers
Inschrijving en deelname conform algemene voorwaarden Stichting de Blauwe Vlag. De beschreven
reis is een voorbeeld van een uitgewerkte reis. Daar kunnen geen rechten aan worden ontleend. Op
basis van het eigen concept en de eigen methode maakt Stichting de Blauwe Vlag reizen op maat voor
diverse doelgroepen.
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
BASISPROGRAMMA EEUWIG ROME, Bakermat van Europa
Bij dit basisprogramma biedt Stichting de Blauwe Vlag nog een informatiepakket met
inspiratiemateriaal en extra achtergronden en voorbeelden uit diverse bronnen over de
geschiedenis van Europa, Italië en Rome en de Europese samenwerking van nu.
Het inspireert tot het leggen van verbanden en het trekken van lijnen en paralellen, en
geeft stof tot nadenken. Belangstellenden kunnen het gratis en vrijblijvend aanvragen en
verkrijgen.
Het basisprogramma biedt ruimte voor het leggen van accenten, inpassing van eigen
creatieve bijdragen van alle deelnemers, en het maken van afspraken met lokale mensen,
initiatieven en projecten. Tijdens de voorbereidingsdag maken we daar op basis van de
wensen, interesses en mogelijkheden in onderling overleg afspraken over. De Blauwe Vlag
geeft opties op basis van inschrijvingen en kennismaking.
Uitwerking 5-daagse programma
Hier vind je een verkort overzicht van de bezoeken en activiteiten die de leidraad vormen
voor de ontdekkingstocht.
Dag 1 Inspirerend op weg door Europa in Rome (veranderingen
maatschappij, bestuur, economie)
Ontstaan en ontwikkeling van Rome en Italië in Europees verband van de oudheid tot nu:
Via Appia Antica, Terme di Caracalla, Capitool en musea, Campo dei Fiori/Bruno, Palazzo
del Cancelleria, Piazza Pasquino/pratende beeld, Piazza Navona, Vredesaltaar en
Mausoleum van Augustus, Piazza del Popolo, Auditorium Parco della Musica
We staan stil bij verschillende perioden in de Europese geschiedenis en de rol en de
invloed van verschillende mensen en groepen in veranderingen in maatschappij, bestuur
en economie. We volgen daartoe de volgende sporen van Zuid naar Noord.
Via Appia Antica
Alle wegen leiden náár Rome. Dit is de beroemdste en mooiste, een van de oudste wegen
van de wereld, die niet ver van het vliegveld al begint. De eerste 90 km dateren uit 312
v.C. In 190 v.C. werd de weg uitgebreid tot aan Brindisi. De weg wordt omzoomd door
exclusieve villa’s en vele Romeinse ruines. Behalve verharde wegen en vele andere
materiele zaken brachten de Romeinen het christendom naar Europa door het tot hun
staatsgodsdienst te maken. Ook veroorzaakten ze de Diaspora, de verspreiding van de
Joden over Europa, een andere belangrijke bijdrage aan de Europese geschiedenis en
cultuur. De Via Appia is het beroemdst vanwege de mausoleums en catacomben,
overblijfselen van de vroege pausen en christenen. Drie ervan zijn er nog steeds en
kunnen nog worden bezocht door pelgrims en toeristen. Aan een daarvan brengen wij een
bezoek. In de catacomben gewijd aan San Sebastiaan rusten o.a. de resten van de
apostelen Petrus en Paulus en vind je een gepleisterde muur met honderden
ingegraveerde eerbetuigingen aan hen. In de gelijknamige basiliek vind je een stuk
marmer met volgens overlevering voetafdrukken van Jezus.
Terme di Caracalla
De ruines van deze voormalige badhuizen vormen een indrukwekkende herinnering aan de
enorme schaal waarop de Romeinse keizers graag bouwden. Veel latere opgravingen op
deze plek zijn beland in de collectie van de familie Farnese. Twee enorme badkuipen vind
je bijvoorbeeld terug als twee fonteinen op het Piazza Farnese in het Centro Storico.
Capitool en musea
Rond de Piazza del Campidoglio van Michelangelo staan drie Palazzi. In een ervan is de
Italiaanse Senaat gevestigd, in de twee andere de musea, de oudste musea ter wereld,
begonnen in 1471 toen Sixtus IV een aantal bronzen beelden aan de stad Rome schonk die
een onderkomen nodig hadden. De klassieke sculpturen en de belangrijke
schilderijencollectie zijn indrukwekkend. In het Palazzo dei Conservatori vind je in de Sala
della Lupa de beroemde bronzen Wolf uit de 5de eeuw v.C. met, toegevoegd in 1471!, de
mythische Romulus en Remus aan haar tepels. In de Sala degli Orazi e Curiazi is in 1957
het Verdrag van Rome ondertekend ter oprichting van de EEG, het begin van de unieke
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
supernationale Europese samenwerking. In weer een andere zaal vind je de resten van de
tempel van Jupiter, een van de twee tempels die hier stonden in de Republikeinse periode
van het antieke Rome. Via een tunnel naar het Palazzo Nuovo kom je eerst in de Galleria
Lapidaria en het Tabularium. De belangrijkste aspecten van het antieke Rome worden
geïllustreerd aan de hand van meer dan 3000 inscripties onderverdeeld in negen thema’s:
Talen, Ambachten en Handel, Spelen/Sporten, Begrafenissen, Religie/Aanbidding,
Recht/Wetten, Wegen en Aquaducten, Soldaten/Leger, en ‘Romeinse Aristocratie’. In het
Tabularium onder het Senatorium heb je spectaculair uitzicht over het Forum Romanum.
Hier bevond zich het openbare archief van het oude Rome en werden de bronzen Tabulae
bewaard waar de wetten en officiële staatsbesluiten op stonden.
Vanaf het terras van het museumcafé heb je schitterend uitzicht over de koepels van
Rome.
Pal naast deze schitterende heuvel domineert Il Vittoriano de skyline van het antieke
Rome, het huis van het vaderland, bijgenaamd de ‘typemachine’. Het is het symbool van
de Italiaanse unificatie en wordt door de Romeinen over het algemeen gehaat.
Campo dei Fiori/Bruno
Dit is een brandpunt in het Romeinse economische en sociale leven sinds de 15de eeuw en
was ook het toneel van openbare executies. De filosofische monnik Giordano Bruno die
misstanden en dogma’s in de kerk aan de kaak stelde werd hier in 1600 verbrand wegens
ketterij. Het plein wordt gedomineerd door het sinistere beeld dat hem vereeuwigt.
Palazzo del Cancelleria
Dit paleis, gebouwd door een kardinaal rond 1500, volgens de geruchten voor een derde
deel gefinancierd uit gokwinsten, werd geconfisceerd door de Medici’s en gebombardeerd
tot pauselijke kanselarij toen de Medici’s op de pauselijke troon kwamen te zitten. Het is
nog steeds Vaticaans bezit. In de constructie is een christelijke basiliek uit de 4de eeuw
geïncorporeerd, een van de oudste van Rome.
Piazza Pasquino/pratende beeld
Een zwaar verweerd, groezelig beeld bedekt met inkervingen en papiertjes is nu Rome’s
beroemdste pratende beeld. In de 15de eeuw was er geen enkel veilig heenkomen voor
dissidenten. Een Vaticaanse kleermaker, Pasquino, begon toen anonieme briefjes op dit
beeld te plakken met satirische verzen die de kerk en de aristocratie te kijk zetten.
Anderen namen deze gewoonte over en al snel waren er pratende beelden door de hele
stad te vinden. Zelfs vandaag laten Romeinen op deze wijze berichten achter, die bekend
staan als Pasquinade.
Piazza Navona
Het Barokke showplein van Rome. Voor 300 jaar, van de 15de tot de 18de eeuw, was het
het belangrijkste marktplein van Rome – het plein nam het stokje over van de Campidoglio
en haf het door aan de Campo dei Fiori – en vandaag de dag trekt het een bonte menigte
van straatartiesten, toeristen, zakkenrollers en duiven. Ook deze Romeinse
bezienswaardigheid is zoals zo vele andere gebouwd op de plek van een antiek monument,
een stadion waar spelen werden gehouden dat plaats bood aan 30.000 toeschouwers.
Navona is afgeleid van het Griekse woord voor openbare spelen. In de 15 de eeuw lag het
er totaal vervallen bij en werd het onder handen genomen door de nieuwe Katholieke
machthebbers die er later op het hoogtepunt van hun macht en ter ere van de Katholieke
overwinning in de Contrareformatie hun macht en bijbehorende barokke pracht en praal
tentoonspreidden. Bernini’s extravagante Fontana dei Quattro Fiumi in opdracht van paus
Innocentius X ui 1651 trekt de meeste aandacht.
Vredesaltaar en Mausoleum van Augustus
Een plek waar diverse controversiële aspecten van de Romeinse geschiedenis aan kleven.
Een omstreden modern ontwerp van Richard Meier dat na jaren van gehakketak in 2006
eindelijk kon worden geopend dreigt het Vredealtaar van Augustus eerder te
overschaduwen dan dat het het in de schijnwerpers zet zoals de bedoeling was. In de loop
der eeuwen is veel van het beroemde altaar verdwenen in kunstcollecties. In 1936
verplaatste Mussolini het altaar naar zijn huidige plek, een operatie waar verscheidene
Romeinse straten en huizen voor moesten wijken. In hetzelfde jaar restaureerde hij het
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
verwaarloosde mausoleum met de bedoeling om er zelf ook begraven te worden als
opvolger van de Romeinse keizers in de moderne tijd.
Piazza del Popolo
Aangelegd in 1538 vormde het de noordelijke toegangspoort tot Rome van waaruit drie
hoofdwegen uitwaaieren de stad in met de Centrale Viale del Corso in het midden. Heel
Rome komt hier langs. De poort werd gedecoreerd door Bernini ter ere van de bekering tot
het katholicisme van Christina van Zweden. Twee barokke kerken bepalen het beeld van
het sinds 1823 neoklassieke plein.
Auditorium Parco della Musica
Drie concerthallen in de vorm van gigantische muggen of ruimtevaartuigen van Renzo
Piano (2002) vormen een waardige bijdrage van Rome aan de 21ste eeuw. De architectuur
is vernieuwend. De akoestiek fantastisch. Geweldig dat ook hier weer tijdens de bouw de
resten van een Romeinse villa uit 300 v.C. werden ontdekt. De concerthallen zijn rond
deze resten en een modern openlucht amfitheater opgetrokken. In de enorme foyer is ook
een klein archeologisch museum opgenomen. In Rome is het verleden, de bakermat van
Europa, nooit ver weg.
Niet ver hier vandaan kom je bij de Foro Italico, een indrukwekkend fascistisch
sportcomplex met een 17m hoge marmeren obelisk waarop staat ‘Mussolini Dux’. Vandaar
leidt een brede avenue naar de atletiekbaan Stadio dei Marmi omgeven door 60
marmeren naakten, later uitgebreid met het Stadio Olimpico, in 1960 gebouwd voor de
Olympische spelen en in 1990 opgeknapt voor het WK voetbal. Tegenwoordig is het de
thuisbasis van Rome’s twee voetbalteams en biedt het plaats aan 80.000 mensen. De
moderne sport- en speltempel, brood en spelen voor het volk.
Een stukje verder langs de Tiber kom je bij de Ponte Milvio. In 312 v.C. vond hier een
beslissende slag plaats in de Romeinse geschiedenis. Nu is het een populaire
voetgangersbrug vooral bij verliefde stellen. In 109 v.C. werd hier de eerste brug
gebouwd. In 1849 werd het door Garibaldi’s troepen opgeblazen om de Fransen te
stoppen. Pius IX liet de brug een jaar later weer herbouwen.
Dag 2 De grandeur van Rome (politieke geschiedenis)
Ceasar, Paus Gregorius de Grote, Cola di Rienzo, Paulus III/Ignatius Loyola, recente
pausen, Mussolini en ‘republiekeins Europees Italië van o.a. Craxi, Prodi en Berlusconi’ als
spelbepalers in de Europese politieke geschiedenis met bezoeken aan Colloseum, ‘sporen
van Ceasar’/Forum Romanum en keizerlijke fora, EUR, Vaticaan/Borgo en Pauselijke
sporen in combinatie met joodse Getto, sporen van het vroege christendom in Trastevere
en sporen van dissident Bruno en rebel Christina van Zweden, Museum Nazionale Romano
Palazzo Altemps en Quirinale
De geschiedenis en lessen van oorlog en vrede (vreedzame samenwerking) en van
onderdrukking en vrijheid (gelijkwaardigheid, democratie) komen deze dag tot leven.
Colloseum
‘Macht corrumpeert, absolute macht corrumpeert absoluut’. Het Colloseum is het symbool
van het antieke Rome en het symbool van rauwe genadeloze macht. Gebouwd onder
keizer Vespanianus in Nero’s paleiscomplex werd het geopend door keizer Titus, zoon en
opvolger van Vespanianus. Hij organiseerde spelen die 100 dagen en nachten duurden, en
gedurende welke 5000 wilde dieren werden geslacht. Trajanus zou dit later nog overtreffen
door het 117 dagen volgen te houden ten koste van 10.000 wilde dieren. Dodelijke
gladiatorgevechten en gevechten tussen veroordeelde gevangenen en wilde dieren
opgezweept door bloeddorstige menigten. Om het grootst mogelijke speltakel te
garanderen moesten ze in paren optreden, waarbij de een werd uitgerust met een groot
zwaard en zwaar schild en de ander, bijna naakt, niet meer droeg dan een net en een
kleine speer. Met 50.000 zitplaatsen was het wel een stuk kleiner dan Circus Maximus dat
250.000 toeschouwers kon bergen. Vrouwen, uitgezonderd de Vestaalse maagden,
moesten helemaal bovenin zitten. Verval, gebruik als fort door militaire families in de
Middeleeuwen, gebruik als marmer- en travertijnmijn voor pauselijke paleizen, vervuiling
en verkeersrillingen hebben allemaal hun tol geëist. Niettemin staat de ruïne na 2000 nog
fier overeind.
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
Forum Romanum en keizerlijke fora, Ceasar
Julius Ceasar was de eerste die als eerste keizer een eigen monumentaal complex met
plein aan het Forum vast bouwde. Als generaal en hervormer werd hij de machtigste man
en absolute heerster van Rome en zelf onderwerp van het eeuwige machtspel dat hij
uiteindelijk met de dood moest bekopen. We laten ons rondleiden aan de hand van zijn
nog zeer actuele verhaal dat met een beetje fantasie en begeleiding tot leven komt.
EUR, Mussolini
Mussolini’s Orwelliaanse wijk met grote boulevards en strakke, rationele, lineaire
architectuur, een van de weinige geplande stadsuitbreidingen uit Rome’s geschiedenis.
Tegenwoordig kan er los van de politieke wortels wat vrijer over de architectonische
merites en waarde worden gediscussieerd. Wat vast staat is dat hier anders is dan op
enige nadere plek in Rome en dat er weer van alles gebeurt. Het werd gebouwd voor een
internationale tentoonstelling in 1942 die door de oorlog nooit plaats zou vinden. De
afkorting van de naam van die tentoonstelling leeft niettemin voort als naam van de wijk:
EUR. Mussolini idealiseerde de macht en grootsheid van het keizerlijke Rome en wilde die
doen herleven en uitdrukken in dit soort projecten. Als zovele andere liep die illusie, die
veel aantrekkingskracht had en heeft, uit op een catastrofe die de machthebber zelf ook in
dit geval met zijn leven moest bekopen.
Vaticaan/Borgo en pauselijke sporen in combinatie met Joodse Getto, sporen van
het vroege christendom in Trastevere en sporen van dissident Bruno en rebel
Christina van Zweden, Gregorius de Grote, Cola di Rienzo, Paulus III, Ignatius
Loyola, en recente pausen
We lopen van het Joodse getto over de Tiber naar Trastevere. We bezoeken de Santa
Maria in Trastevere, een kerk die nog ingetogenheid uitstraalt en daarmee in schril
contrast staat met de barokke pracht en praal van de St. Pieter en vele andere (grote)
kerken in Rome. Volgens sommigen kwamen op deze plek de eerste Joodse christenen
samen om hun geloof te belijden en te vieren. Van daar naar het Vaticaan komen we langs
het Palazzo Corsini waar ooit Christina van Zweden woonde. Een eigenzinnige en rebelse
vrouw, een van de weinige die je in onze door mannen gemaakte mannengeschiedenis niet
over het hoofd kan zien, die Rome destijds behoorlijk op zijn kop zetten en alles behalve
een modelkatholiek was. Niettemin werden haar intocht en bekering van het
protestantisme tot het katholicisme en later haar begrafenis door de kerk aangegrepen om
qua propaganda alles uit de kast te halen. Ze heeft zelfs, als een van in totaal vier
vrouwen, een plaatsje gekregen in het mannenbolwerk van het Vaticaan in een crypte in
de St. Pieter, waar ze nu ligt naast de gigant Johannes Paulus II. Volgens haar eigen
woorden was ze niettemin vrij geboren, had ze vrij geleefd en zou ze bevrijd sterven.
Opmerkelijk genoeg passeer je op weg naar de St. Pieter vlak na haar paleis een heus
vrouwenbolwerk. Vroeger was dit een kerkelijk instituut waar vrouwen tegen hun wil
werden opgevangen: prostituees en alle andere vrouwen die door de maatschappij werden
verstoten moesten hier verplicht een gelofte van trouw aan de kerk en aan Jezus afleggen.
Later werd het een vrouwengevangenis. In 1983 werd het gekraakt door feministen en tot
vrouwenhuis uitgeroepen. Na veel geharrewar heeft het een officiële status gekregen. In
de vrouwenstrijd voor gelijke rechten en een gelijkwaardige positie is inmiddels veel
bereikt maar ook nog steeds een lange weg te gaan.
In en rond het Vaticaan staan we stil bij de rol en betekenis van Gregorius de Grote, Cola
di Rienzo en recente pausen. Aan de orde komen de verhouding tussen kerk en staat,
tussen geestelijke en wereldlijke macht, en de verhouding met de Joden. Specifieke
aandacht hebben we voor leven, proces, martelgang en verbranding van de dissident
Giordano Bruno. Hij was een zwerver vol kennis en een filosoof met onwesterse ideeën die
zich slecht verhielden met de dogma’s van de kerk. Zoals zo vaak in de geschiedenis heeft
Bruno zich in de loop van de jaren ontwikkeld tot een figuur die door verschillende
groeperingen wordt ingezet voor de eigen doeleinden. Voor de een een martelaar en
symbool, voor de ander een afvallige. Los van de heersende tijdgeest en los van de vraag
of hij werkelijk een geniale denker was of iemand die het geluk heeft gehad dat zijn ideeën
grotendeels door de wetenschap zijn bevestigd, niemand zou ooit waar ook ter wereld
vervolgd moeten worden om die ideeën. Daarom heeft hij zijn standbeeld dubbel en dwars
verdiend.
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
De geschiedenis van middeleeuws Rome wordt bepaald door de machtsstrijd tussen het
pausdom en het Heilige Roomse Rijk, een strijd die de adellijke families in de stad tegen
elkaar opzette in een bittere, vaak bloedige concurrentiestrijd om de invloedrijkste posities
in de kerkelijke hierarchie. In een periode van grote neergang, vervallen aquaducten,
ontbreken van schoon water en ziekte werd de roep om een leider steeds sterker. In dit
krachtenveld trok het instituut van de paus de macht naar zich toe. Gregorius de Grote
deed rond 600 n.C. belangrijk werk. Hij was een vooruitziende leider die veel vrienden
maakte door gratis brood te versrekken aan de hongerende bevolking en door de
aquaducten te repareren. Hij trok ook ten strijde tegen de plunderende Lombarden. Door
deze rol van de kerk in de strijd tegen de Lombarden ontstonden de constructie van het
Heilige Roomse Rijk en een onafhankelijke pauselijke staat. Dit laatste na een alliantie met
de Franse koning die een einde maakte aan de aanwezigheid van de Lombarden in Italië.
In 800 werd de zoon van deze koning Pepijn, Karel de Grote, door de paus tot keizer van
het Heilige Roomse Rijk gekroond in de St. Pieter in Rome. Om zo de relatie met de
Frankische koningen verder te verstevigen. Het was natuurlijk geen heilig huwelijk en de
genoemde machtsstrijd in Europa en Rome brandde al snel in alle hevigheid los. In deze
strijd speelde Cola di Rienzo een opvallende rol. Hij herontdekte de Romeinse erfenis en
idealiseerde daaruit de hoogstaande cultuur en staatspraktijk van het Romeinse Rijk met
zijn wetten, rechtspraak e.d. Die wilde hij op eigen wijze voortzetten in zijn tijd. Zoals de
Griekse en Romeinse cultuur en staatspraktijk later nog veelvuldig zouden worden
geïdealiseerd en gebruikt gedurende Renaissance en Verlichting. Op die leest geschoeid
wilde hij Rome uit het moeras en de verlammende adellijke machtsstrijd trekken. Pausen
en/of adellijke families steunden hem zolang het hen uitkwam, maar uiteindelijk moest
ook hij zijn regeringspogingen met een gewelddadige dood bekopen.
Uiteindelijk werden de puinhopen van Rome pas gedurende de Renaissance weer
opgebouwd tot een schitterende hoofdstad onder leiding van opeenvolgende pausen. De
machtsstrijd in Europa ging echter onverminderd door en gedurende de Contrareformatie,
de bloedige reactie van de katholieke kerk op de Reformatie van Luther, gingen de
registers helemaal open met de barok en maakte de nieuwsgierige ruimheid van geest van
de Renaissance plaats voor niets en niemand ontziende intolerantie. Met de volle zegen
van Paulus III stichtte Ignatius Loyola eerst de Jezuïeten in 1540 en twee jaar later de
Holy Office als het hoogste hof van beroep in zaken waarin mensen werden aangeklaagd
door de Inquisitie vanwege hun van de goede leer afwijkende ideeën of gedrag. De
oppositie van Paulus III tegen het protestantisme leidde tot een wijdverspreide campagne
van terreur, marteling en angst. Intellectuelen en vrijdenkers werden vervolgd, waaronder
Galileo Galilei en Bruno. Ironisch genoeg, hoe harder de autoriteiten de vrije gedachten
probeerden te onderdrukken, hoe creatiever de architecten en kunstenaars van Rome
werden. Deze explosie bereikte zijn hoogtepunt in de barokke 17 de eeuw geleid door
Bernini en zijn gehate rivaal Borromini.
Museum Nazionale Romano Palazzo Altemps
Via de Engelenburcht en de gelijknamige brug komen we weer in het Centro Storico. Via
de historische Via dei Coronari lopen we naar het Museum Nazionale Romano Palazzo
Altemps. De formidabele collectie klassieke beeldhouwwerken, prachtig tentoongesteld in
dit mooie 15de eeuwse paleis, past in het programma van vandaag. Veel werken zijn
afkomstig uit de privé collectie van kardinaal Ludovisi, een neef van de toenmalige paus
Gregorius XV. Hij maakte net als andere verzamelaars zonder enige scrupules gebruik van
zijn connecties om klassieke kunst te vergaren die uit de grond tevoorschijn kwam bij de
bouwexplosie in het Rome van de Contrareformatie. Ludovisi bracht zo een van de
grootste en meest gevierde private collecties aller tijden bijeen. De formidabele kunst kan
nu bewonderd worden door het grote publiek maar de oorspronkelijke intenties en
methoden van Ludovisi dienden allerminst een nobel en publiek doel. Onder pausen en
kardinalen was net als onder Koninklijke families en adel en andere heersende elites op
grote schaal sprake van grootheidswaan en ongebreidelde graaicultuur en zelfverrijking.
Quirinale, ‘republiekeins Europees Italië van o.a. Craxi, Prodi en Berlusconi’
Hoe meer je je verdiept in de kronieken van de tijd van Ceasar, des te meer valt op
hoeveel parallellen er zijn tussen het oude Rome en de moderne Italiaanse maatschappij.
De religie is veranderd, de slavernij afgeschaft en de democratie ingevoerd, maar nog
altijd wordt de politiek bepaald door een spel van geven en nemen tussen machtige
groeperingen die proberen hun privileges te beschermen. In dit ondoorzichtige spel met
vele verborgen agenda’s spelen de connecties tussen kerk/Vaticaan en staat nog steeds
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
een belangrijke rol, ondanks de formele scheiding tussen kerk en staat. Ook de formele
scheiding der machten wordt nogal eens aan de laars gelapt en corruptie is schier
onuitroeibaar.
In Rome vind je nog steeds de naam van Mussolini en de symbolen van het fascisme op
allerlei plekken en ook op de gevels van overheidsgebouwen. Niemand vindt dat vreemd of
aanstootgevend. Tekenend is dat de Italianen – wellicht ook bij gebrek aan een
gezamenlijke identiteit en traditie – zich ook na WO II nooit in een collectief
verwerkingsproces hebben gestort en nooit definitief hebben afgerekend met de geest van
de Duce. Ook in het onderwijs heeft men het qua geschiedenis liever over de nationale
eenwording in de 19de eeuw dan over de ongemakkelijke tijd van het fascisme met zijn
onvermijdelijke vragen over goed en fout. De mythe die in stand wordt gehouden is toch
die dat de grootste fout van Mussolini was dat hij in zee ging met Hitler en dat hij eigenlijk
veel goeds heeft gedaan voor Italië. In dit klimaat is stemmen meer emotioneel dan
rationeel en staan links en rechts traditioneel recht tegenover elkaar waarbij oud en jong
vaak blijven stemmen zoals hun families altijd al stemden. De partijen zien elkaar veelal
zwart-wit als communisten en fascisten in een daardoor sterk verdeeld land waarin
gematigde stromingen veelal weinig lansen breken, en staat, politiek, democratie,
samenwerking, grondwet en grondrechten weinig tot geen natuurlijke aanhangers hebben.
Hoofdstad Rome kent dezelfde verhoudingen als landelijk het geval is en is een tot op het
bot verdeelde stad waar of de ene of de andere partij een nipte meerderheid heeft.
Niettemin worden de vrijheden van burgers in een democratisch Italië ingebed in een
democratisch samenwerkend Europa beter gewaarborgd dan ooit.
Dag 3
Het platteland van Rome (natuur en landschap)
De relatie tussen mens en natuur aan de hand van de landschappen en parken van Rome
met bezoeken aan: Castelli Romani, wandeling van Garibaldi monument in Trastevere-park
via Orto Botanico, Volkswijk Trastevere naar Parco Savello en Rozentuin in Aventino
Castelli Romani
’s Ochtends maken we een tour naar de Castelli Romani, 20km ten zuiden van Rome. Al in
de oudheid trokken de Romeinen naar dit groene gebied om de stad even te ontvluchten.
Vooral in de hete zomerweekends trekken ze er nog steeds in groten getale naar toe. Van
de dertien stadjes die er verspreid in de heuvels liggen zijn Castel Gandolfo, de
zomerresidentie van de paus, en Frascati, van de gelijknamige witte wijn, het beroemdst.
Middag- en avondwandeling van Garibaldi monument in Trastevere-park via Orto
Botanico, Volkswijk Trastevere naar Parco Savello en Rozentuin in Aventino
Deze Route verbindt twee parken en uitzichtpunten via de volkswijk Travestere.
Hoogtepunten op de route:
Orto Botanico
Ooit de tuin van het Palazzo Corsini waarvan de oorsprong terug gaat tot de 13de eeuw, in
hun huidige vorm werden de botanische tuinen aangelegd in 1883 en beheerd door de
universiteit. Ze bevatten 8000 verschillende soorten planten inclusief enige van de meest
zeldzame in Europa. Een geweldige plek om even te relaxen.
Tempietto Bramante
Een beroemd en veel geïmiteerd meesterwerk uit de Renaissance op de plek waar Petrus
zou zijn gekruisigd. De nabijgelegen kerk is de laatste rustplaats van de tragische Beatrice
Cenci.
Parco Savello
Een prachtig ommuurde sinaasappelboomgaard met schitterende uitzichten over de Tiber
Trastevere en de St. Pieter, met een beetje geluk in het licht van de ondergaande zon.
Ook de nabijgelegen rozentuin is fantastisch.
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
Dag 4
Rome avant-garde (wetenschap en bouw/techniek, kunst)
Rome als Europees cultuurcentrum van vernieuwing en vooruitgang in bouw, techniek en
kunsten: Pantheon, sporen van Borromini vs. Bernini, Caravaggio en Mama Roma/Anna
Magnani in het rond Centro Storico, Museo e Galleria Borghese, Galleria Nazionale d’Arte
Moderna
Pantheon
Deze 2000 jaar oude tempel, nu een kerk, is met recht een opmerkelijk gebouw, een
magnifiek monument voor de vaardigheiden van de visionaire architecten van het antieke
Rome.
Sporen van Borromini vs. Bernini
Borromini was eigenlijk een veel groter mysterie en in veel opzichten ook originelere
architect dan zijn beroemde tijdgenoot Bernini. Beiden zijn bepalend geweest voor het
barokke aanzicht van Rome, en van de Centro Storico in het bijzonder, een aanzicht dat
het tot de dag aan vandaag heeft behouden. Borromini was net als Caravaggio een
immigrant uit het Noorden van Italië. Hij ligt begraven in de Florentijnen kerk. Om succes
te kunnen hebben in Rome, moest je net als nu, goede relatie hebben met de
machthebbers. Toen waren dat de pausen en kardinalen. Bernini verstond die kunst.
Borromini ontbeerde diens sociale gaven volkomen, was nukkig en moeilijk in de ogen van
tijdgenoten, en had het dan ook altijd moeilijk met en in zijn opdrachten. Hij leefde voor
zijn kunst. Daarin was hij een anarchist – althans in de ogen van tijdgenoten – die speelde
met de strakke proporties en hoofdvormen van Renaissance en ook Barok, maar dat
niettemin deed met een allesoverheersende precisie. E.e.a. wordt duidelijk aan de hand
van de in eerste instantie onopvallende facade van het Oratorium, de Santivo alla
Sapienza en de San Carlino.
Sporen van Caravaggio
Caravaggio was ook een vernieuwer uit het Noorden die een onuitwisbaar stempel heeft
gedrukt op de (Italiaanse) schilderkunst. Met zijn excentrieke en gewelddadige levensloop
en weergaloze gebruik van kleur en licht en donker spreekt hij enorm tot de verbeelding.
In Palazzo Madama kreeg Caravaggio aanvankelijk onderdak van zijn brood- en
beschermheer kardinaal Del Monte. In de San Luigi en San Agostino vinden we
voorbeelden van de schilderijen die hem beroemd maakten.
Sporen van Mama Roma/Anna Magnani
Anna Magnani, nog een onmogelijk mens ... Maar verreweg de grootste actrice die Rome
ooit heeft voorgebracht. En voor velen de belichaming van deze stad, de essentie van de
Romeinse ziel. Ze leeft voort in de collectieve herinnering als Nannarella, de vrouw die
door de Duitsers wordt doodgeschoten in Rosselini’s Roma citta aperta, de Mama Roma uit
Pasolini’s gelijknamige film, de heldin van Visconti’s Bellissima. Op de dag van haar
begrafenis in 1973 stroomde de hele stad uit. De laatste 20 jaar van haar leven woonde ze
de op de bovenste etage van het Palazzo Altieri midden in haar Rome om uitzicht te
hebben over de koepels en daken van haar stad. Aan het Largo Argentina is nog steeds
een stukje van haar erfenis van nachtelijke zwerftochten door de stad te vinden waarop ze
vaak de zwerfkatten voerde. Onder het wegdek zit hier een van de oudste kattenkolonies
van de stad. Anna kwam hier vaak en was gek op ze.
Museo e Galleria Borghese
In het beroemdste park van Rome is deze koningin en moeder van alle private
kunstcollecties ondergebracht, een perfecte introductie wat betreft Renaissance en Barok.
Galleria Nazionale d’Arte Moderna
Hier vind je het werk van de belangrijkste vertegenwoordigers van moderne Italiaanse
kunst van de Italiaanse impressionisten en de futuristen.
Alle rechten voorbehouden  2004 – 2009 Tom de Boer, Stichting de Blauwe Vlag
T 06-55918486  Website www.deblauwevlag.nl  E [email protected]
Dag 5
Roma internazionale (cultuur)
Ontdekkingstocht en stadswandeling langs cultuur en dagelijks leven van verschillende
groepen in diverse wijken: Testaccio, Aventino, Trastevere, Joodse Getto, Monti en
omgeving Termini, Porta Pia, Salario, Villa Torlanio, Nomentano
Testaccio wordt beschouwd als een van de meest authentieke wijken van Rome en kent
o.a. een van de levendigste markten. Aventino is rustig en gewild als woonwijk. Monti is
de meest multiculturele wijk met zelfs iets van een Chinatown. Er zijn nauwe
middeleeuwse straten vol eethuizen, boetiekjes en barretjes. Voorbij Stazione Termini
komen we bij Porta Pia, het laatste architectonische werk van Michelangelo uit 1561. In
1871 kwamen de Italiaanse troepen hier binnen om de Paus Rome uit te jagen en
onderdeel te maken van een geünificeerd Italië. Voorbij de oude Romeinse muur komen
we na 1km bij Villa Torlonia, een prachtig 19de eeuws park. In de neoklassieke villa
Casino dei Principi woonde ooit ook de Mussolini familie. Tegen het einde van WO II werd
het het geallieerde hoofdkwartier. Een geschikte omgeving om af te sluiten en nog eens
stil te staan bij het belang van vrijheid en democratie in, voor en n.a.v. deze turbulente
stad met zijn turbulente verleden, de bakermat van onze Europese cultuur.