Italië: een chaos als het leven zelf

Tekst mét voetnoten: Ic Hou nr 98 p.10 en 11
Erik Bielen, een ancien reisbegeleider
Italië: een chaos als het leven zelf
En wij daar orde in proberen brengen…1
Parking Stadsschouwburg Sint-Niklaas:
Vrijdag 4/4/2014 om halfvier ’s morgens (’s nachts dus): een
ongeordende troep van tientallen jonge reizigers laden hun
bagage in de bus om naar Zaventem te vertrekken. Zoals vóór
hen duizenden jongvolwassen Noordeuropeanen vanaf de 17de eeuw
beginnen ze aan hun Grand Tour2, hun reis naar Italië. De
papa’s en de mama’s nemen met gemengde gevoelens afscheid en
wensen hen van alles toe. Iedereen krijgt meermaals de vraag
of hij zijn identiteitskaart wel bij heeft.
Brussel Nationaal:
We nemen nog eens afscheid: het grootste deel van de groep
vertrekt naar Spanje, wij naar Italië. We weten waarom. De
leerlingen nog niet. Vanaf nu mogen we nog een tijdje alleen
maar braaf wachten en alles laten gebeuren: nog even rust vóór
de opwindende en soms chaotische drukte van bijna tien dagen
lang.
Rome:
Het voordeel van het onzalig vroege vertrekuur is dat we ruim
vóór de middag in Rome zijn, in onze hotels aan de via Cavour.
1
In deze tekst staan voetnoten: de lezer kan ze overslaan, om niet alles te moeten lezen; wie ze wel leest, krijgt
wat meer: dikwijls staat het interessantste in de voetnoten.
2
De ‘Grand Tour’ was vooral voor jonge Britten van adel een onderdeel van hun opvoeding tussen hun
opleiding en het ‘echte’ leven, een soort ‘rite de passage’. Ze reisden gedurende maanden dwars door Europa
naar Italië om kennis te maken met de wortels van onze cultuur, om vlotte omgangsvormen te leren, passend
bij hun stand, om ingewijd te worden in allerlei aspecten van het leven, en dit zonder ouderlijk toezicht… Zo’n
jonge aristocraat werd begeleid door een ‘cicerone’, een gids, die men soms ook de veelzeggende naam van
‘bearleader’ gaf.
We gaan samen eten en dan beginnen we eraan. Een verkennende
wandeling vanuit de Subura langs de Fori Imperiali naar het
Campo Marzio: Romeinse resten, bewaard of gereconstrueerd,
hier en daar een Middeleeuws gebouw, kerken en paleizen uit
Renaissance en Barok, en negentiende- en twintigste- eeuwse
gebouwen3.
Architectuur: wat is er indrukwekkender: de ruïnes van het
forum van Trajanus of het Vittoriano, dat de eenmaking van
Italië gedenkt (o meneer, ik wil op die trappen!)? Het
reusachtige palazzo Farnese van o.a. Sangallo en Michelangelo
of de optische misleiding van de gang van Borromini in het
palazzo Spada er vlakbij? Kijken naar details: waarom zijn er
gaten in die Romeinse stenen en waarvoor dient dat gaatje in
het buisje van die fontein (niet om de leraar nat te
spuiten…)4?
Verhalen over mensen: over Giordano Bruno die in 1600 verbrand
is om zijn afwijkende mening; over het verdriet van Octavianus
om Marcellus, zijn verwachte opvolger, die overleed toen hij
negentien was; over pausen die in harnas te paard aan het
hoofd van hun troepen ten strijde trokken; over Romeinse
generaals die de graantoevoer afsloten om hun politieke
tegenstander te boycotten; over keizers die zich als een god
lieten vereren, en over Mussolini die zich gedroeg alsof hij
een Romeinse keizer was5.
Busreis:
Vanuit Rome vertrekken we naar het noorden met de bus van
Mario, al jaren onze sympathieke en stijlvolle chauffeur. De
bus kent zijn eigen rituelen. Naast slapen en praten, werd er
dit jaar veel gezongen. Bijzonder grappig waren wel de slogans
die af en toe uit de boxen rolden. Soms vindt iemand van de
begeleiders het zonde dat de leerlingen zo weinig rondkijken
en dan kan hij zich niet houden om de microfoon te nemen en
wat uitleg te geven. “Beste vriendjes en vriendinnetjes:
bedenk dat tienduizenden mensen van de andere kant van de
3
Soms zelfs een van de 21ste eeuw, zoals het lichtjes controversiële gebouw dat de Amerikaanse architect
Richard Meier ontwierp ter vervanging van dat van Mussolini, om de Ara Pacis van Augustus te beschermen.
4
Overal in Rome spuiten de ‘nasoni’ (grote neuzen) ononderbroken drinkbaar water, net als de fonteinen van
tweeduizend jaar geleden: de permanente beschikbaarheid van fris drinkbaar water in alle steden is één van de
indrukwekkendste technologische realisaties van de Romeinen.
5
Eerst nam Mussolini Iulius Caesar als voorbeeld van een sterke figuur die orde bracht in een chaotische
maatschappij. Later vond hij Augustus passender, die werd namelijk niet vermoord. Toch worden nog elk jaar
op de Iden van maart bloemen gelegd op de plaats op het Forum Romanum waar het lijk van Caesar verbrand
werd.
wereld naar hier reizen om dit unieke Toscaanse landschap te
kunnen bewonderen.” Niet iedereen luistert even aandachtig,
maar sommigen zullen nog wel weten wat een bullepees is of een
décolleté à la Veneziana…6
En elke dag weer iets anders: in Rome de Oudheid en de Barok
en de rest: het verleden in allerlei lagen geplooid; in Assisi
het mystiek momentje bij het beluisteren van het Zonnelied van
Franciscus bij het Middeleeuwse kerkje van San Damiano; in
Florence de Renaissance, een vernieuwingsbeweging onder het
mom van imitatie van de Oudheid; in Bologna een stadsrally met
als hoogtepunt een loopwedstrijd op het centrale plein van de
stad; op het einde van de reis Venetië: een ander geluid en
ondanks het massatoerisme toch hier en daar sfeervolle rust.
Voor de leerlingen:
Wat betekent dit alles voor de leerlingen (want voor hen doen
we het)? Zouden ze het gevoeld hebben, die onvoorstelbare
gelaagdheid van de eeuwenoude stad Rome… de weemoedige sfeer
van een wegzinkend Venetië… de spanningen en conflicten die
zichtbaar gemaakt worden in beroemde kunstwerken… de pracht en
praal van kerken die triomfantelijk de mensen willen
overbluffen, maar soms ook de ontroerende authenticiteit van
sommige kunstwerken,… de actualiteit van het verleden, dat
zowel cynisch als naïef altijd gebruikt en altijd misbruikt
wordt… de grote verbanden en ontwikkelingen, …maar dat een
mens wel altijd een mens blijft…
Ach, laat ons nuchter blijven: ze hebben veel plezier gemaakt,
ze hebben genoten van eten en drinken (sommigen te veel), ze
hebben elkaar beter leren kennen (soms te goed), ze hebben
zichzelf beter leren kennen en ze hebben hun leerkrachten op
een andere manier leren kennen, en ze hebben onze diepzinnige
uiteenzettingen vrolijk naast zich neergelegd terwijl ze een
fles wijn doorgaven op de trappen van de piazza di Spagna7.
Deze laatste opmerking komt absoluut niet voort vanuit een
licht weemoedige ontgoocheling. Ook wij als begeleiders hebben
veel bijgeleerd en hebben veel plezier gemaakt, met de
leerlingen en onder elkaar… Bovendien hebben we zonder enige
6
Omwille van de welvoeglijkheid en om het morele niveau van ons schoolblad niet te degraderen, kan ik deze
begrippen niet toelichten.
7
Er gebeuren op reis nu eenmaal dingen die … hoe zal ik het zeggen zonder sommige ouders ongerust te
maken… situaties waarin wij als begeleiders van jonge mensen terecht komen… en die verklaren waarom de
Britten die begeleiders van de ‘Grand Tour’ de naam ‘bearleaders’ gaven…
pedagogische richtlijn te volgen een onvoorstelbaar aantal
‘vakoverschrijdende eindtermen geïmplementeerd’8. Wat heeft een
leerkracht meer nodig om gelukkig te zijn?...
8
Het pedagogisch jargon in deze zin betekent in feite niets meer dan alles wat in dit verslag staat: wat er
gebeurd is en gebeurt tussen mensen: ‘humaniora’. Daarover gaat het. Altijd.