verslag bezoek gouverneur aan gevangenissen O

Bezoek van de provinciegouverneur aan
de gevangenissen op het grondgebied
Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
15 maart 2014
Inhoudstafel
A. Inleiding ............................................................................................................................. 3
B. Conclusies na de eerste bezoeken ......................................................................................... 3
1. Gedreven directie en personeel ..................................................................................... 3
2. Overbevolking .............................................................................................................. 3
3. Samenwerking ............................................................................................................. 4
C. Verslag van de individuele bezoeken aan de SI........................................................................ 4
1. Gevangenis van Dendermonde ...................................................................................... 4
Populatie ..................................................................................................................................... 4
Drugs........................................................................................................................................... 5
Bevoegdheden binnen de SI ........................................................................................................ 5
Nood- en interventieplannen ...................................................................................................... 5
Samenwerking provinciale brandweerschool ............................................................................. 5
2. Gevangenis van Oudenaarde ......................................................................................... 6
Populatie ..................................................................................................................................... 6
Infrastructuur.............................................................................................................................. 6
Onderwijs .................................................................................................................................... 6
Noodplanning ............................................................................................................................. 6
Personeel .................................................................................................................................... 6
Elektronisch toezicht ................................................................................................................... 6
Drugs in de gevangenis............................................................................................................... 6
3. Gevangenis van Gent .................................................................................................... 7
Populatie ..................................................................................................................................... 7
Overbevolking ............................................................................................................................. 7
Renovatie .................................................................................................................................... 7
Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden ...................................... 8
Nood- en interventieplan ............................................................................................................ 8
EPIRISK-lijst ................................................................................................................................. 8
Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent (FPC) ............................................................................ 8
Transport van gedetineerden ..................................................................................................... 8
D. 2014 .................................................................................................................................. 9
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
2
A. Inleiding
Het Wetboek van Strafvordering, meer bepaald artikel 611 van Hoofdstuk II: Gevangenissen,
van Titel VII, verplicht de gouverneur ten minste eens in het jaar alle huizen van arrest bij de
hoven van assisen en alle gevangenissen en alle gevangenen van de provincie te bezoeken.
Het Wetboek van Strafvordering stelt bovendien in artikel 605 dat de gouverneurs
zorgdragen dat de arresthuizen niet alleen veilig, maar ook zindelijk zijn, en in zodanige staat
dat de gezondheid van de gevangenen generlei schade kan lijden.
Kort na zijn aanstelling in februari 2013 als gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen
nam de gouverneur contact op met de drie directeurs-inrichtingshoofd om een eerste
bezoek te plannen. In de loop van 2013 bezocht de gouverneur achtereenvolgens de
gevangenis van Dendermonde op 1 juli 2013, Oudenaarde op 2 oktober 2013 en Gent op 5
december 2013 in aanwezigheid van de respectievelijke burgemeesters, zijn directeur
veiligheid en zijn arrondissementscommissarissen. Voorafgaandelijk aan de officiële opening
van de nieuwe strafinstelling in Beveren, de zogenaamde ‘Poort van Beveren’, bezocht hij
tevens op 7 februari 2014 deze strafinstelling in aanwezigheid van enkele burgemeesters en
secretarissen van de gemeenten uit het Waasland en van de gemeente Zwijndrecht.
Elke bezoek was ongeveer volgens de zelfde manier opgebouwd: na een rondleiding
doorheen het gehele complex door de directeur-inrichtingshoofd en zijn volledige directie,
werd een overlegvergadering gehouden waarbij een aantal knelpunten werden besproken.
B. Conclusies na de eerste bezoeken
Na de bezoeken aan de drie gevangenissen en de strafinstelling ‘Poort van Beveren’ in
opstart kwam hij grosso modo tot de hierna vermelde conclusies.
1. Gedreven directie en personeel
Alvorens de problemen tegen het daglicht te houden dient aangevat te worden met een
positieve noot.
Bij elk van de vier bezochte strafinstellingen ontmoette de gouverneur telkens een zeer
gemotiveerde directeur-inrichtingshoofd en zijn directieteam. Deze mensen en hun team
moeten soms roeien met de riemen die hen worden aangereikt en trachten de hen ter
beschikking gestelde infrastructuur zo optimaal mogelijk te benutten. Met uitzondering van
de SI Beveren die bij de opstart over een volledig nieuw complex zal kunnen beschikken. Dit
gecombineerd met niet de meeste eenvoudige populatie verdient dit in elk geval een pluim.
2. Overbevolking
Waar elke strafinstelling het meest mee af te rekenen heeft, en hiermee wordt een open
deur ingetrapt, is de overbevolking.
Alle strafinstellingen kampen duidelijk met een overbevolking. Dit blijkt niet alleen op papier
maar werd ook door de gouverneur de visu vastgesteld. In Gent zijn cellen met drie
gedetineerden vaak geen uitzondering maar de regel. Op dat vlak zijn de nieuw te openen
strafinstelling in Beveren en nog te bouwen strafinstelling in Dendermonde meer dan nodig.
In Dendermonde zitten momenteel zo'n 266 gedetineerden, daar waar de capaciteit 159
bedraagt. In Gent bedraagt de capaciteit 292, maar verblijven er gemiddeld 435. In
Oudenaarde hetzelfde probleem: capaciteit 120, effectief: 160. Geen cijfers dus om fier op
te zijn…
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
3
Hierop werd in december een reactie gevraagd van de minister van Justitie en ook zij erkent
dat dit een nationaal probleem is dat niet gemakkelijk aan te pakken is. Zij ziet meer
specifiek voor de overbevolking in de SI Gent een mogelijke verlichting door de opening van
Beveren, Marche, Leuze en het Forensisch Psychiatrisch Centrum in Gent. Hier wordt dieper
op ingegaan in het hoofdstuk waar verslag wordt uitgebracht van het bezoek aan de SI Gent.
Ook de nieuw te bouwen gevangenis in Dendermonde zou deze druk moeten kunnen
verlichten. Deze laatste kent, op zijn zachtst gezegd, een zeer moeilijke start. Recentelijk
vernietigde de Raad van State het provinciaal ruimtelijk uitvoeringsplan. Het is echter de
overtuiging van de gouverneur dat deze gevangenis er moet komen en want deze is van
groot belang voor de provincie Oost-Vlaanderen, niet in het minst voor de stad
Dendermonde.
3. Samenwerking
Uit de drie afgelegde bezoeken in 2013 is nogmaals gebleken dat een strafinstelling geen
alleenstaande entiteit is. Weliswaar omgeven door hoge, ondoordringbaar muren en zware
metalen deuren heeft een strafinstelling er alle belang bij om ook goed samen te werken
met andere actoren binnen onze samenleving. Zo bleek in alle strafinstellingen dat er een
goede samenwerking is zowel met de brandweerkorpsen als de lokale politie. Niet
onbelangrijk ten tijde van calamiteiten. Maar ook Vlaanderen heeft binnen deze federale
entiteit heel wat expertise binnen de muren gebracht. Denk daarbij aan het onderwijs, de
VDAB, de (psycho)sociale hulpverlening,…
C. Verslag van de individuele bezoeken aan de SI
Hieronder wordt, in chronologisch volgorde, verslag uitgebracht van de drie bezoeken die de
gouverneur achtereenvolgens heeft gebracht aan de SI van Dendermonde, Oudenaarde en
Gent.
1. Gevangenis van Dendermonde
Op 1 juli 2013 bezocht de gouverneur van Oost-Vlaanderen de gevangenis van
Dendermonde, in aanwezigheid van de burgemeester van Dendermonde, de heer Piet
Buyse, zijn veiligheidsdirecteur de heer Luc Bauwens en zijn kabinetschef, de heer Björn
Heirbrant.
Na een rondleiding doorheen het gehele complex door de gevangenisdirecteur, de heer
Rudy Van de Voorde, werd een overlegvergadering gehouden waarbij een aantal knelpunten
werden besproken.
Populatie
Uit dit gesprek en na het zien van de te krappe behuizing is gebleken dat de nieuwe
gevangenis er zeer snel moet komen. De huidige SI heeft een capaciteit van 159 gevangenen
+ 11 voor halve vrijheid, maar het werkelijk aanwezig aantal gevangenen bedraagt 266. Uit
het jaarverslag van 2012 van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen blijkt dat dit
in 2012 nog 224,6 bedroeg bij een ongewijzigde gemiddelde capaciteit.
Geïnterneerden, noch uit handen gegeven jongeren kunnen in de gevangenis verblijven. 86
veroordeelden staan onder elektronisch toezicht.
Qua populatie is meer dan 50% van vreemde origine. Waarbij bovendien een groot deel van
de andere 50% met Belgische nationaliteit initieel een andere etnische origine had.
Een meerderheid zit straffen uit van 6 maanden tot 5 jaar.
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
4
Drugs
De meest moeilijk te controleren problematiek is deze van de drugs in de gevangenis. De
problemen situeren zich voornamelijk bij dat deel van de populatie dat geniet van de
zogenaamde ‘halve vrijheid’ en die overdag de gevangenis kunnen verlaten tijdens de
weekdagen voor de uitoefening van een job of het volgen van een opleiding en ’s avonds
terugkeren naar de gevangenis.
Om controles uit te voeren is er een goede samenwerking met de lokale politie op dat vlak
en recentelijk ook met de federale politie waarbij drugshonden werden ingezet voor een
‘sweeping’ in de cellen.
Bevoegdheden binnen de SI
De instelling zelf en het intern regime (organisatie van de wandeling, de tewerkstelling
binnen de gevangenis,…) valt onder de federale overheid.
Waar voorheen ook de sociale hulpverlening onder de bevoegdheid viel van de FOD is dit nu
meer geëvolueerd naar expertise en adviesverlening naar bv de strafuitvoeringsrechtbank in
het kader van het bepalen van de risico’s voor de invrijheidstelling van een veroordeelde.
De (psycho)sociale hulpverlening valt nu onder de bevoegdheid van de Vlaamse overheid.
Daarvoor zijn verschillende Vlaamse ambtenaren tewerkgesteld binnen de muren van de
gevangenis.
Nood- en interventieplannen
Het nood- en interventiedossier dat door de preventiedienst van de gevangenis werd
opgesteld samen met de federale dienst noodplanning van de gouverneur van OostVlaanderen is vooruitstrevend te noemen. Het ligt in de bedoeling dit nationaal als canvas
ter beschikking te stellen van andere instellingen na advies van de federale dienst van de
gouverneur en de diensten in Brussel.
Een bijzonder nood- en interventieplan dient nadien nog te worden opgesteld.
Hierbij werd een belangrijk punt aangehaald waar zeker werk moet van gemaakt worden. Er
is immers nog geen duidelijk zicht op wat te doen met de gedetineerden in geval van een
grote calamiteit. Met andere woorden wat te doen indien alle gevangenen dienen
geëvacueerd te worden?
Hierover werden nog geen duidelijk afspraken gemaakt.
Op gemeentelijk niveau wordt door de burgemeester bekeken waar opvangmogelijkheden
zijn. Er zijn 2 cellencomplexen bij de lokale politie en ook in het justitiepaleis. Hierbij is het
van belang zo snel mogelijk een overzicht te krijgen van ‘vluchtgevaarlijke’ en deze die dit
niet zijn.
Hiertoe dient zo snel mogelijk een gemeentelijk BNIP opgemaakt te worden waarbij de
verschillende opvangmogelijkheden in kaart worden gebracht.
Het Medisch Interventieplan (MIP) is niet voorzien voor gevangenen. De individuele
ziekenhuizen voorzien dit wel.
Samenwerking provinciale brandweerschool
De vraag werd gesteld door de preventieadviseur of er niet kan gekeken worden om de
mensen van zijn 1ste interventieploeg opleiding te laten volgen (eventueel samen met het
brandweerkorps van Dendermonde) in PBO tegen een gunstig tarief.
Er zal nagegaan worden hoe dit zit bij bv het Gentse korps.
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
5
2. Gevangenis van Oudenaarde
Op 2 oktober 2013 bezocht de gouverneur van Oost-Vlaanderen de gevangenis van
Oudenaarde, in aanwezigheid van zijn veiligheidsdirecteur, de heer Luc Bauwens en zijn
kabinetschef, de heer Björn Heirbrant,
Het bezoek ving aan met een toelichting door de directeur-inrichtingshoofd, de heer Hans
Claus, zijn directieleden en de beleidscoördinator.
Populatie
Er verblijven gemiddeld 165 gedetineerden, daar waar er maar plaats is voor 120. Uit het
jaarverslag van 2012 van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen blijkt dat dit in
2012 nog 156,6 bedroeg bij een nagenoeg ongewijzigde gemiddelde capaciteit.
23 veroordeelden staan onder elektronisch toezicht.
Qua populatie is meer dan 50% van vreemde origine. Waarbij bovendien een groot deel van
de andere 50% met Belgische nationaliteit initieel een andere etnische origine had.
Het betreffen voornamelijk langgestraften (correctionele straffen van meer dan 7 jaar) met
een persoonlijkheidsstoornis.
Infrastructuur
Het gebouw zelf bestaat uit twee aparte vleugels met 3 gesloten niveaus.
De keuken is sterk verouderd maar momenteel zijn er geen financiële middelen om dit aan
te pakken.
Onderwijs
Ook het onderwijsaanbod werd besproken. De SI Oudenaarde werkt goed samen met o.m.
het CVO, het volwassenenonderwijs van de Vlaamse Ardennen, en biedt momenteel
cursussen aan. Voorheen lag de focus op kantoor en keuken, nu is dit eerder loodgieterij en
technisch tekenen.
Het aanbieden van een volledig leertraject blijft echter moeilijk.
Noodplanning
Ook het bijzonder nood- en interventieplan werd besproken.
De SI oefent wekelijk o.m. op het correct sluiten van deuren. Regelmatig zijn er ook
oefeningen ism de lokale politie en de brandweer.
Een belangrijke oefening was hierbij het oefenen op een gijzeling. Dit wordt gecoördineerd
vanuit de zogenaamde ‘bunker’ of vanuit de centrale.
Personeel
Momenteel werken er 160 personeelsleden in de SI van Oudenaarde.
Elektronisch toezicht
In 2013 liepen zo’n 40tal dossiers.
Drugs in de gevangenis
Gedetineerden zijn zeer vindingrijk om drugs binnen de muren van de gevangenis te
smokkelen. Het is voor het personeel dan ook erg moeilijk om dit aan te pakken. Veel
gedetineerden waren reeds gebruiker vooraleer ze de gevangenis betraden. Het betreffen
niet alleen de klassieke drugs (cannabis, cocaïne,…) maar ook amfetamines vormen een
groeiend probleem.
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
6
Bij het binnenkomen is er met elke gedetineerde een gesprek om de problematiek in kaart
te kunnen brengen. Tijdens het verblijf beschikt men over een preventiearts die instaat voor
de begeleiding.
Preventief tracht men dit op te vangen door extra opleidingen voor het personeel en meer in
het bijzonder cursussen in onderhandelingstechnieken.
De directeur-inrichtingshoofd wees de gouverneur op een ander pijnpunt. Voorheen
bestond er het systeem van een drugshulpverlener binnen de gevangenis. Dit heeft de
strafinstelling echter moeten stopzetten wegens gebrek aan financiële middelen.
3. Gevangenis van Gent
Op 5 december 2013 bezocht de gouverneur van Oost-Vlaanderen de gevangenis van Gent,
in aanwezigheid van de burgemeester van Gent, de heer Daniël Termont, de heer Walter
Dejaegher, arrondissementscommissaris, de heer Luc Bauwens, veiligheidsdirecteur en de
heer Björn Heirbrant, kabinetschef van de gouverneur.
Het bezoek ving aan met een toelichting door de directeur-inrichtingshoofd, de heer Luc
Stas, zijn 4 directieleden en de beleidscoördinator.
Hierbij werd de gouverneur en de burgemeester uitgebreid geïnformeerd over de aard van
de gevangenis, de populatie (enkel volwassenen, veroordeelden, beklaagden,
geïnterneerden, aantallen onder elektronisch toezicht,…), personeelssamenstelling,
Populatie
De gevangenis van Gent is voor 50% een arresthuis waar beklaagden verblijven in afwachting
van hun proces, voor 25% is dit een strafuitboetingshuis (i.c. veroordeelden) en is voor 25%
een psychiatrische annex (i.c. geïnterneerden). Op 12 november 2013 verbleven er 186
beklaagden, 150 veroordeelden en 101 geïnterneerden. De grootste groep van de
veroordeelden (zo’n 51 veroordeelden) zitten een straf uit tussen de 3 en 5 jaar. Slechts 4
kregen een levenslange straf.
Van de gemiddelde dagelijkse totale populatie (435 personen anno 2012) zijn er 57 vrouwen
en 378 mannen.
Een kleine minderheid (13 personen) genieten een regime van beperkte vrijheid
(geïnterneerden) of een beperkte detentie.
Overbevolking
Net zoals in de andere twee bezochte strafinstellingen is ook in de SI Gent het grootste
knelpunt binnen de gevangenis de overpopulatie. In 2012 nam de gevangenis van Gent dan
ook een betreurenswaardige hoge plaats in op de lijst van overbevolkte gevangenissen.
Nav dit bezoek werd op initiatief van de burgemeester en de gouverneur een schrijven
gericht aan de minister van Justitie, mevrouw Annemie Turtelboom, om de problematiek van
de overbevolking aan te kaarten. In haar reactie meldt de minister dat zij op de hoogte is van
de overbevolkingsproblematiek maar aangezien dit een nationaal probleem is, is dit niet
gemakkelijk aan te pakken.
Zij is echter van mening dat de opening van de gevangenis in Beveren op 14 februari 2014,
de opening van de gevangenis van Marche op het einde van 2013, de opening in de zomer
van 2014 in Leuze en de opening van het Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent, een
verlichting zouden moeten geven.
Renovatie
De renovatie van de gevangenis verloopt in meerdere fasen, gespreid over meerdere jaren.
De directeur-inrichtingshoofd is zeer tevreden over de samenwerking met de regie der
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
7
gebouwen tijdens deze renovatiewerken. De ‘Nieuwe Wandeling’ is stadsgericht en de
renovatie is gedurfd met een ‘open karakter’. Het gevoel van veiligheid van de cipiers is ook
goed te noemen.
Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
De heer Koen Polfliet, beleidscoördinator Vlaamse overheid, wees op het Vlaams strategisch
plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden dat in 2000 door de Vlaamse regering werd
gelanceerd.
Gent kwam erbij in 2007. In 2008 werd het strategisch plan van kracht in alle gevangenissen
van Vlaanderen en Brussel.
Op 8 maart 2013 werd een decreet van kracht over de organisatie van de hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden.
Het decreet vermeldt dat er per legislatuur van de Vlaamse Regering een strategisch plan
over de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden wordt goedgekeurd.
Binnen de legislatuur dient elke gevangenis twee actieplannen op te maken (met een
looptijd van 30 maanden).
Nood- en interventieplan
Inzake de nood- en interventieplannen is men momenteel bezig met de opmaak van een
canvas en begin 2014 zou dit moeten klaar zijn.
Ontsnappingen en opstand binnen de gevangenis is puur politioneel. Er werd een scenario
uitgewerkt met opmaak van CP OPS. De directie beklemtoont de goede samenwerking die er
op vandaag is met zowel de politie Gent, als de brandweer Gent. Men verwijst tevens naar
het aanbod van opleiding in geval van een opstand.
EPIRISK-lijst
Om de risico’s te verminderen maakt ook de SI Gent gebruik van de EPIRISK-lijst. Dit is een
lijst met de risicoprofielen van alle gedetineerden die toelaat om een overzicht te hebben op
de profielen van gedetineerden en dus van alle “gevaarlijke gevangenen”. Op die manier is
het mogelijk hen voldoende te spreiden over de gevangenis en hun regime indien nodig bij
te stellen.
Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent (FPC)
Met betrekking tot het Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent (FPC) hoopt de directie dat op
korte termijn een beslissing wordt genomen.
Op vandaag zitten meer dan 1000 mensen die met het gerecht in aanraking zijn gekomen en
ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard, in een gewone gevangenis, waar ze niet thuishoren.
Dit bleek ook zo bij de bezoeken. Het Forensisch Psychiatrisch Centrum Gent moet hieraan
een oplossing bieden. Men zou het eigenlijk een ziekenhuis in een gevangenis kunnen
noemen.
Eens het centrum volledig operationeel is, zullen hier zo'n 272 mannelijk geïnterneerden
kunnen opgenomen worden. Dit zijn 272 plaatsen die momenteel eigenlijk op een verkeerde
manier worden benut in een 'gewone' strafinstelling.
Transport van gedetineerden
Ook het transport van gedetineerden werd aangehaald. Het invoeren van een transfertstop
leek dan ook een noodzakelijke oplossing aangezien dit een extra aantal gedetineerden
betekent bovenop de reeds aanwezigen. De overdracht van gedetineerden is bovendien een
zware last voor de betrokken politiezone.
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
8
De suggestie werd gedaan om een zittingszaal te voorzien in de gevangenis in plaats van in
het Justitiepaleis. En dit in de namiddag en niet in de voormiddag.
Om en bij de 200 gevangenen zitten nu te wachten tot een overplaatsing mogelijk is.
De vraag wordt gesteld of er niet kan gekeken worden om deze gevangenen nu al over te
plaatsen naar hun uiteindelijke gevangenis in bv een apart afdeling.
D. 2014
Wat brengt de toekomst?
Ook in 2014 plant de gouverneur opnieuw de 4 strafinstellingen te bezoeken.
Op 7 en 14 februari werd reeds een bezoek gebracht aan de nieuwe strafinstelling in
Beveren, de Poort van Beveren.
Voor 2014 vat de gouverneur deze bezoeken echter ruimer op en zal hij de SI bezoeken in
aanwezigheid van een aantal belangrijke actoren. Naast de burgemeester van de betrokken
stad, zijn arrondissementscommissaris, zijn veiligheidsdirecteur en kabinetschef, zullen ook
de procureur des Konings, de korpschef van de lokale politiezone en de
brandweercommandant van de betrokken zone worden uitgenodigd.
Zo staat nu reeds vast dat op 9 september 2014 een bezoek aan de SI Oudenaarde, op 10
september 2014 een bezoek aan de SI Dendermonde en op 23 september 2014 een bezoek
aan de SI Gent zal plaatsvinden.
Afsluitend zal er samen met de 4 directeurs-inrichtingshoofd een overleg plaatsvinden met
de procureur-generaal, de administrateur-generaal van de Regie der Gebouwen, de
directeur-generaal van het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichting en de voorzitter van
het directiecomité van de FOD Justitie, om de knelpunten en bekommernissen te bespreken.
Bezoek van de provinciegouverneur aan de gevangenissen op het grondgebied van Oost-Vlaanderen in 2013
Verslag
9