Money - KU Leuven

Money... Interview met Kardinaal Danneels over geld, (zwart)werk en (ethisch) beleggen en
ondernemen.
Ook de kerk kan er niet onderuit om te spreken over zwart geld, fiskale fraude, speculeren... Zij kan niet voorbijgaan
aan het feit dat de noord-zuidverhouding met schuldenregeling en financieel beleid, erg scheef zit als er over geld
gesproken wordt. Een gesprek met kardinaal Dannee/s die de kerkelijke visie over sociale rechtvaardigheid toelicht, vooral
ais het over geld gaat.
Geld en kerk: het zijn twee begrippen die niet met elkaar rijmen - ze vloeken eerder. Hoewel, ook in de
katholieke kerk gaat het om miljoenen en miljoenen franken. 'Geld is natuurlijk een zeer dubbelzinnig gegeven',
zegt kardinaal Danneels. 'Het is een instrument waarmee je het beste en het slechtste kan doen. Ik vind geld
goed: het is een van de onmisbare middelen om aan de primitieve ruilhandel te ontsnappen. Er zit in geld
echter een innerlijke dynamiek, die je tot materialisme kan brengen. Het kan leiden tot zedelijk verval. Als je niet
oplet, krijgt geld zelfs een goddelijk karakter'.
De kardinaal weidt dan uit over de rol van het geld in het Oude en het Nieuwe Testament: 'In het Oude
Testament staat eerder: zorg er voor dat je zaken draaien: iemand die rijk is, is door God gezegend. Dat is op
zich ook niet helemaal onjuist. In het evangelie wordt geld echter de mammon genoemd. Dat betekent dat geld
niet meteen morele gaafheid met zich brengt, meer zelfs: in het geld zelf zit een zuigkracht naar beneden.
Vanuit het Nieuwe Testament staan we dus zeer gereserveerd tegenover geld. Ook Christus waarschuwt bijna
altijd: Laat je niet vangen door de macht van het geld'. De kardinaal besluit: 'Geld is als drijfzand: het zuigt de
mensen neer beneden. Wie zich erop begeeft, moet dus opletten dat hij er niet aan ten onder gaat.'
Nefast
Het communisme is gevallen, het kapitalisme overwon. Wat denkt de kardinaal over het zegenvierende
kapitalisme? 'Ik zou toch wel willen waarschuwen om niet te veel te triomferen na de val van het communisme:
het kapitalisme in zijn extreme vormen, zoals het hier en daar voorkomt, geeft aanleiding tot heel veel
onvrijheid en armoede'.
De kardinaal verwijst onder meer naar het excessieve kapitalisme, zoals het eind de jaren 80 in de VS heerste.
Hij maakt ook onmiddellijk een onderscheid tussen het kapitalisme en de vrije markt-economie: 'Dat valt niet
helemaal samen, al is het waar dat het kapitalisme de vrije markt-economie promoot. De kerk kan niet
instemmen met het kapitalisme als dusdanig, waarbij het kapitaal boven de mens wordt gesteld. We vinden ons
wel terug in een vrije markt die gecorrigeerd wordt'.
Menselijk kapitaal
In hoeverre is 'winst' een principe dat overeenstemt met het mensbeeld van de kerk: mag een ondernemer geld
verdienen met het zweet van anderen? 'Winst maken is een goede zaak en is ook absoluut noodzakelijk. Het is
een graadmeter van de competentie, de kracht van de organisatie. Als een bedrijf geen winst maakt, zit er iets
fout in die onderneming. In één adem voegt de kardinaal daaraan toe: 'Winst is echter niet de enige
graadmeter: een bedrijf is niet in de eerste plaats een verzameling van kapitaal, wel een verzameling van
mensen. Een onderneming is een levende gemeenschap. Kapitaalbezit is in mijn ogen vandaag zelfs
economisch niet het voornaamste: het creatief samenwerken van mensen is een veel groter kapitaal'. Maar een
aandeelhouder brengt kapitaal aan voor een bedrijf en verwacht dan ook een opbrengst. 'Dat is zijn goed recht,
als de opbrengst die hij verwacht niet ten koste gaat van het welzijn van de mensen die er werken. Vaak zijn de
arbeiders ondergeschikt aan het kapitaal en de winst van de aandeelhouders. Daar heb ik het moeilijker mee'.
Om deze stelling te illustreren neemt de kardinaal als voorbeeld de ontwikkeling van een anti-aidsmiddel: 'Dat
zal er niet zozeer komen dank zij financieel kapitaal, wel dank zij de menselijke creativiteit'. Dan komt de vraag
hoe zo'n anti-aidsmiddel op de markt moet gebracht worden. Danneels: 'Natuurlijk moet dat geneesmiddel
geoptimaliseerd worden maar niet zo dat dat geneesmiddel in de eerste plaats dient om winst te maken, wel
om de wereld te genezen.'
Financiële agressie
Nog meer bedenkingen heeft de kardinaal bij beursbeleggingen of muntspeculaties: 'Ik kan niet zeggen:
speculeren mag nooit, want je kan het sparen van mensen niet veroordelen. Maar het criterium is: als ik geld
maak met geld, dan moet dat dienen om arbeid mogelijk te maken.
1
'Geld speculatief gebruiken tegen de arbeid is onaanvaardbaar', vervolgt Danneels. Mensen afdanken alleen
maar om de rendabiliteit, om de opbrengst van de aandelen te verhogen, is pure verrijking. Het zijn stille
dodingen. Het is onaanvaardbaar. Het zijn mechanismen die de nationale welstand ten gronde richten, waarop
je geen enkele greep hebt. Het is financiële agressie, het heeft iets van oorlog.'
"Geld is als drijfzand:
het zuigt de mensen
naar beneden."
Belastingen ontwijken
Zo komen we bij een ander thema: Caesar niet geven wat Caesar toekomt. Wat denkt de kardinaal over
ontwijking van belastingen of zelfs fraude? 'Met fraude ga je tegen de wet in. Je stelt dan een laakbare civiele
en morele daad. En het witwassen van geld, dat is u eigenlijk bekeren, want je maakt het geld wit, maar weigert
een penitentie te doen over je vroegere zonden. Dat kan niet.'
'Frauderen om aan de belastingen te ontsnappen, gebeurt dat nog wel veel bij ons?' zo vraagt kardinaal
Danneels zich af. 'Er bestaat zoiets als een fiscale spitstechnologie, waarbij je de letter van de wet wel
respecteert maar tegen de geest ingaat. Het ontwijken van belastingen is bij ons een nationale sport'. Opnieuw
komt de kardinaal met een sprekend voorbeeld dat vele bedrijfsleiders uit eigen ervaring wel zullen kennen: De
ene onderneming is verlieslatend, de andere winstgevend. De verlieslatende zal geen belastingen betalen, de
winstgevende wel. Voeg ze samen en je moet minder belastingen betalen met het systeem van fiscaal
recupereerbare verliezen. Wat is er gebeurd? Je respecteert de letter maar niet de geest van de wet. Dat is een
typisch geval van ontwijking, niet strafbaar. In mijn ogen is ontwijking echter even erg als fraude.'
En wat dan te denken van het 'Belgian dentist'-fenomeen, van landgenoten die hun spaarcenten naar
Luxemburg brengen en de daar geïnde intresten 'vergeten' aan te geven aan de Belgische belastingen, zodat
ze de 10 procent roerende voorheffing niet moeten betalen? 'Ik hoop dat dit in de toekomst, naarmate de
Europese grenzen artificiëler worden, niet meer mogelijk zal zijn. Wie zijn spaarcenten naar Luxemburg brengt
en de 10 procent roerende voorheffng niet betaalt, onttrekt zich aan een deel van zijn noodzakelijke bijdrage
aan het algemene welzijn en de herverdeling van de goederen. Die onttrekt zich dus aan de fundamentele
solidariteit. Voor mij is dit fenomeen dan ook gewoon hetzelfde als belastingontduiking', aldus Danneels. Hij
vervolgt: 'Sommige mensen zeggen: Je moet daar niet te veel mee inzitten, dat is er toch al ingerekend: de
belastingen zijn zo hoog omdat ze weten dat er een deel zal ontweken worden. Dat kan wel zijn maar als het
een principe wordt dat de staat de zonde al mee inrekent, dan is dat de uitholling van elke ethische waarde van
de wet. Die heeft dan geen morele betekenis meer.
Beleggen in idealen is ook rendabel
Op het Europese continent is er de laatste jaren sprake van een ware wildgroei van groene en ethische fondsen maar
slechts een minderheid van deze fondsen neemt a/leen bedrijven op die grondig zijn doorgelicht door een onafhankelijke
instelling.
Artikel 3 van de statuten van Ethibel: "De vereniging heeft tot doel het publiek gevoelig te maken voor
investeringen in vennootschappen die gekozen hebben voor een ondernemings-ethiek zowel op ecologisch vlak
als op sociaal gebied. Zo kan zij ondermeer een label toekennen aan beleggingen die eenduidig beantwoorden
aan de ethische criteria opgenomen in het huishoudelijk reglement."Ethibel is dus een screeningsorganisatie en
treedt op als onafhankelijk ethisch consulent van een aantal banken en beursvennootschappen die een ethisch
fonds wensen te creëren.
Bonafide
Ethibel voert een ecologisch en sociaal onderzoek uit door middel van uitgebreide vragenlijsten, bezoeken aan
bedrijven en eventuele gespecialiseerde externe audits. Het screenen gebeurt door eigen personeel en vindt
zijn beslag in een omstandig rapport dat wordt voorgelegd aan de registercommissie. In die commissie zetelen
2
een zestal externe deskundigen op het vlak van economie en ethiek, leefmilieu of sociale verhoudingen. De
registercommissie adviseert de raad van bestuur van Etbibel en die neemt dan de definitieve beslissing."Het
interne milieuzorgsysteem manifesteert zich in alle fasen van de bedrijfsactiviteiten...".
Een kritische raad van bestuur overigens. Ethibel is immers een gezamelijk initiatief voor een aantal
(koepel)organisaties die actief zijn op het vlak van het leefmilieu, sociale actie, ontwikkelingssamenwerking,
vredespolitiek en alternatieve financiering. Bekende namen zijn het NCOS, de Bond Beter Leefmilieu, Netwerk,
Pax Christi, Hefboom...
Discreet
Heel recent werd Etn. Fr. Colruyt N.V. in het register van Ethibel opgenomen. Wanneer de belegger vraagt
naar de motivatie van deze beslissing, dan krijgt hij of zij een bondige tekst: "Colruyt heeft een welomschreven
milieubeleidsprogramma met twee grote luiken: een voorde klanten, een ander bedrijfsintern. Het interne
milieuzorgsysteem manifesteert zich vrijwel in alle fasen van de bedrijfsactiviteiten: de aankooppolitiek, het
energiebeleid, afvalverwerking, recyclage, verpakking, transport enzovoort. Er is permanente vorming gericht
op milieuvriendelijker werken. Tweemaal per jaar wordt een milieu-onderzoek uitgevoerd door een
verantwoordelijke die zich volledig toelegt op de milieuzorg. Colruyt tracht via het Green /./ne-project ook de
klant te betrekken in een proces dat tot permanente vergroening van het productengamma moet leiden. Door
zijn opmerkelijke realisaties is het programma uitgegroeid tot meer dan een vrijblijvende marketingsstunt."
Na het milieubeleid komt dan het sociaal beleid: "De Belgische distributiesector is volop in beweging en staat
onder sterke druk, wat ook doorweegt in de sociale verhoudingen. Colruyt voert een wat apart, eigenzinnig
beleid dat gericht is op sterke betrokkenheid en inzet van de werknemers. De arbeidsorganisatie is stevig en
steunt ondere andere op doorgedreven opleiding en vorming, flexibiliteit en automatisering. Binnen zijn sector
scoort Cohuyt boven het gemiddelde voor het aantal sociale cijfers en het personeel is gemiddeld zeer tevreden."
Maar bij screening wordt dus wel gekozen voor "meetbare" parameters. "In de eerste plaats wordt nagegaan of
het bedrijf aan alle wettelijke bepalingen voldoet", aldus Ethibel. "Vervolgens worden een aantal
uitsluitingscriteria bekeken: betrokkenheid bij kernenergie, handel of productie van wapens, dierproeven, verkoop in andere landen van producten die bij ons verboden zijn (pesticiden bijvoorbeeld)..."
Colruyt staat nu naast Ahold, het Andere Beleggingsfonds, Stork, Oxfam-Wereldwinkels, Wolters-Kluwer en
Natuurreservaten vzw en is dus de eerste grote Belgische onderneming die het Ethibel-label krijgt opgeplakt en
opgenomen wordt in een ethisch fonds. (De Morgen 11 dec. 1993)
3