Schoolloopbaanbegeleiding

Schoolloopbaanbegeleiding
Dat um:
Aut e ur:
O nderw erp:
26/03/2009
Johan David
Schoolloopbaanbegeleiding: aanvulling bij de visietekst:
“SLB in de Centra voor Leerlingenbegeleiding, een visie voor de CLB-praktijk”
naar aanleiding van het “Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot
vaststelling van de operationele doelstellingen van de Centra voor
Leerlingenbegeleiding”.
Bijlage 1: Decreet van 1 december 1998 betreffende de Centra voor
Leerlingenbegeleiding
Bijlage 2: Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de
operationele doelstellingen van de Centra voor Leerlingenbegeleiding
Bijlage 3: Schoolloopbaanbegeleiding in de centra voor leerlingenbegeleiding
Een visie voor de CLB-praktijk. (Filip Mels, 2005)
Bijlage 4: Werken aan schoolloopbaanbegeleiding in de scholengemeenschap
M-VVKSO-2007-072 + bijlagen
Bijlage 5: SOHO – overgang van het secundair naar het hoger onderwijs
M-VVKSO-200912 + bijlagen
Bijlage 6: Materialen bij de voorbereiding van de bespreking “bijzondere bepalingen”
http://vclb.bmgroup.be/index.php?ID=30891 (Filip Mels, 2006)
Bijlage 7: Overzicht kwaliteitscriteria.doc
Bijlage 8: Doelstellingen voor het GOK-thema:”doorstroming en oriëntering”
Bijlage 9: De taxonomie van problemen tijdens het beslissingsproces m.b.t. een
loopbaan van Gati, Krausz & Osipow, 1996
Het “Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de operationele
doelstellingen van de Centra voor Leerlingenbegeleiding” formuleert een aantal
operationele doelstellingen die aansluiten bij de strategische doelstellingen, vermeld in
artikel 16, 17, 18, 19, 22, 23 en 24 van het “Decreet van 1 december 1998 betreffende
de Centra voor Leerlingenbegeleiding”.
De vraag stelt zich welke consequenties dit BVR, of “CLB-profiel”, meebrengt voor de
praktijk van het verzekerd aanbod inzake schoolloopbaanbegeleiding in en door de
CLB’s.
SLB-visie: aanvulling 2009
1
1
referentiekader
De visietekst: “SLB in de Centra voor Leerlingenbegeleiding, een visie voor de
CLB-praktijk” van Filip Mels uit 2005 schetst een referentiekader waaraan de centra
hun SLB-werking kunnen toetsen.
Ook met het voorliggende ontwerp van BVR blijft de dynamiek van dit kader zowel
inzake doelstellingen, inhouden, acties als maatschappelijke context
correct en actueel. Centra die dit referentiekader voor hun werking hebben gehanteerd
zullen de operationele doelstellingen niet als een breuk of koerswijziging ervaren.
Niettemin enkele aanvullingen betreffende:



Het informatieaanbod in het kader van schoolondersteuning
Het
hulpverleningsaanbod
inzake
zorgvragen
op
het
domein
van
onderwijsloopbaanbegeleiding en zorgvragen i.v.m. problematische keuzes:
- t.a.v. de leerkracht
- t.a.v. ouders en leerlingen
Schoolondersteuning: een geïntegreerde schoolloopbaanbegeleiding
Een preventieve werking
2
schoolondersteuning SLB: informatieverstrekking
Objectieve informatieverstrekking vindt haar plaats zowel in het leerlinggebonden
aanbod als in de schoolondersteuning. Vooral inzake schoolondersteuning op dit vlak
legt het BVR (art.18, art.19) stevige accenten. Het maatschappelijk draagvlak voor - wat
in de competentieagenda “de geïnformeerde studiekeuze” wordt genoemd - is
aanzienlijk toegenomen. Zowel de overheid als de sociale partners vragen op dit gebied
een duidelijk engagement van de CLB’s.
inhoud:
Het decreet formuleerde de inhoud van informatieverstrekking als volgt:
1°
2°
3°
4°
5°
de structuur en de organisatie van het Vlaamse onderwijs;
het volledige onderwijsaanbod;
de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt;
de welzijnsvoorzieningen;
de gezondheidsvoorzieningen.
In onze visie op schoolloopbaanbegeleiding is het voor leerlingen en ouders ook van
belang toegang te hebben tot:
6°
7°
8°
9°
10°
de spelregels in het Vlaamse onderwijs;
de pedagogische reglementering;
de realisatie inschrijvingsrecht en LOP-werking;
schoolkenmerken;
opleidingsmogelijkheden in het buitenland;
SLB-visie: aanvulling 2009
2
11°
ondersteuning van ouders en leerlingen bij het zelfstandig verzamelen van
informatie op maat, eventueel samen met de cliënt schoolkenmerken leren
kennen, verkenning van opleidingskansen coachen, ervaringskansen creëren.
Artikel 19 van het BVR voegt aan dit lijstje weliswaar niets toe maar, maatschappelijke
ontwikkelingen zoals opvattingen over het verwerven van loopbaancompetenties in de
context van een levenslange loopbaan en het belang van de sociaal-economische
context van schoolloopbaanbegeleiding maken duidelijk dat van leerlingen, leerkrachten,
ouders en keuzebegeleiders een grotere kennis van de arbeidswereld, beroepen en
sectoren en de arbeidsmarkt verwacht wordt.
CLB is weliswaar niet de leverancier van deze informatie – daarvoor netwerken we met
de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling, de Sociaal Economische Raad van
Vlaanderen en de sectoren – maar dient dit aspect zowel in haar hulpverlening als in
haar schoolondersteuning “zichtbaar” te valoriseren: in de informatiesessies, in de
stappenplannen, in werkmiddelen en in ondersteuning van de leerkrachtkeuzebegeleider.
De huidige wildgroei van initiatieven vanuit de sectoren en de overheid op dit vlak vraagt
een doelbewuste selectie en coördinatie. Het centrum kan de school hierin
ondersteunen.
Wie doet wat?
Het decreet bepaalt dat het centrum informatie verstrekt “aan leerlingen, ouders en
schoolpersoneel” en dit “op een gestructureerde wijze, preventief en tijdig” (art 16). Het
BVR (art 19) preciseert dat de informatie bedoeld is voor “alle leerlingen” van:
1° het zesde leerjaar basisonderwijs;
2° het tweede jaar van de eerste graad secundair onderwijs;
3° het zesde jaar secundair onderwijs, met het oog op het vervolgaanbod en de
arbeidsmarkt …”.
Het BVR spreekt niet van ouders als afzonderlijke doelgroep, het decreet schrijft dit
echter wel uitdrukkelijk voor (decreet, art 16).
Daarenboven voert het centrum deze opdracht uit op “volledige en neutrale” wijze.
In het kader van deze informatieverstrekking:
“organiseert het centrum acties rond studie- en beroepskeuze in samenwerking met de
school én participeert actief in de uitvoering ervan”.
“Actief participeren aan de uitvoering” kan vele vormen aannemen maar het moge
duidelijk zijn dat dit verder dient te gaan dan louter meeplannen of meewerken aan de
voorbereiding van een activiteit.
SLB-visie: aanvulling 2009
3
Of het nu gaat om:






een infosessie over het secundair onderwijs voor leerlingen en ouders van de
derde graad basisonderwijs;
het verzorgen van een klassikaal informatiemoment “onderwijslandschap” in het
kader van het werken met het keuzewerkboek (denk aan “lesje 4”) met leerlingen
van het zesde leerjaar;
het klassikaal verkennen van studierichtingen van het secundair onderwijs in
relatie tot de kansen voor beroepen of studierichtingen van het hoger onderwijs
met leerlingen van de eerste graad SO;
het verkennen van het onderwijslandschap aanvullend op het schooleigen aanbod
voor ouders en leerlingen bij de overgang naar de tweede graad;
de klassikale voorbereiding van het bezoek aan de SID-IN en beroepenbeurs voor
laatstejaars SO;
…
1°
Het centrum denkt na over de plaats van deze informatieve activiteit in het geheel
van het keuzebegeleidingsaanbod van school en CLB.
2°
Het centrum werkt mee aan het ontwerp van een stappenplan dat alle aspecten van
het studie- of beroepskeuzeproces omvat, (zie schoolloopbaanbegeleiding).
3°
Het centrum bepaalt in overleg met de school wie welke informatieve
keuzebegeleidingsactie – exclusief of in ondersteunende samenwerking – best
opneemt in functie van de nagestreefde doelstellingen.
4°
School en centrum leggen dit vast in de bijzondere bepalingen van het
beleidscontract en communiceren dit aan alle betrokkenen.
Criteria om te beoordelen in welke mate men de beoogde doelen i.v.m.
“informatieverstrekking” realiseert . ( zie ook bijlage 7: overzicht kwaliteitscriteria )
1.
Kwaliteit van de informatie
Onderwijsaanbod (objectief en volledig).
Aansluiting op de arbeidsmarkt (objectief en volledig).
(Informatiebronnen over onderwijsaanbod en arbeidsmarkt), (emancipatorisch en
subsidiair werken).
2.
Grondigheid van de informatieverstrekking en -verwerking
- Schriftelijke informatie bezorgen.
- Informatie (grondig) bespreken.
- Actief leren gebruiken van schriftelijke/digitale infobronnen.
3.
Bereiken van de doelgroep
- De acties richten zich tot alle leerlingen op de vermelde scharniermomenten.
- De acties werken drempelverlagend voor leerlingen om CLB te contacteren bij
keuzevragen of -problemen.
- (Ook initiatieven om ouders te informeren (mede door CLB).
- (? Wel in 6de en niet in 7de jaar BSO/TSO?).
SLB-visie: aanvulling 2009
4
4.
Betrokkenheid CLB
- Organisatie en planning van de acties.
- Selectie en samenstelling van de infomaterialen (brochure, …).
- Uitwerken van de acties.
- Participeren in de uitvoering.
5.
Kadering
van
de
informatieverstrekking
in
een
keuzebegeleidingsprogramma
- Emancipatorisch perspectief.
- Aandacht voor de verschillende taken in het keuzeproces.
- Systematisch en voldoende intensief.
- Goede materialen en methodieken.
- Aandacht voor vorming, preventie en individuele begeleiding.
6.
Andere aandachtspunten
- Nieuwe voorstellen van CLB inzake SLB/infoverstrekking mogen de rol (en
goede initiatieven) van de school als eerste verantwoordelijk inzake SLB niet
verzwakken maar moeten deze versterken.
- De infoverstrekking kadert in het verzekerd aanbod. De school is niet verplicht
om op het CLB-aanbod in te gaan. Als ze niet ingaat op het aanbod, kan/moet
ze dit aangeven/motiveren in de Bijzondere bepalingen of Afsprakennota.
kwaliteitsvol
Loopbaancompetentie inzake informatie
SLB staat voor het bevorderen van actorkwalificaties van leerlingen, ouders én
leerkrachten. Informatieverstrekking in emancipatorisch perspectief beoogt de
bevordering
van
keuzevaardigheden
van
de
leerling
en
de
keuzebegeleidingsvaardigheden van zijn/haar ouders.
Ondersteuning inzake informatie gaat dan ook verder dan het “meegeven” van kennis,
van data. Het gaat ook om het kennen, het leren hanteren én het leren interpreteren van
bronnen en de daarin vervatte informatie. Criterium van een informatieve activiteit is dan
ook “wat heeft deze leerling, ouder, … hiermee geleerd”? Kan deze leerling, ouder, …
deze correcte informatie desgewenst ook zelfstandig opzoeken en interpreteren?
Partners/netwerk
Het Centrum “vertaalt” informatie over het onderwijslandschap, de beroepenwereld en
arbeidsinformatie van partners zoals VDAB, SERV en sectoren ….
CLB als zichtbaar aanwezige partner
Actieve informatieverstrekking maakt het CLB zichtbaar als geëngageerde partner van
leerlingen, ouders en leerkrachten met expertise op het vlak van keuzebegeleiding. De
betrokken cliënten weten dan ook waar naartoe met zorgvragen inzake
onderwijsloopbaanbegeleiding en problematische keuzes.
SLB-visie: aanvulling 2009
5
3
Het leerlingengebonden hulpverleningsaanbod
Zorgvragen op het domein van onderwijsloopbaanbegeleiding kunnen handelen over:


Informatieverwerving
Leerkansen voor leerlingen die in hun leerkansen beperkt worden:
- ziekte, lichamelijke beperkingen
- bijzondere noden (leerstoornissen, taalproblemen…)
- kansarmoede
Keuzeprocessen die vastlopen
Ongewone overgangen (bvb. bij verhuis uit of naar het buitenland, verlate instap in
studierichtingen …)
Keuzeprocessen die verweven zitten in een complexere problematiek:
- socio-emotionele of gedragsproblemen
- familiale of sociale problematiek
Schoolloopbaanbeslissingen waar CLB-tussenkomsten verplicht zijn:
- verplicht advies
- GON
- BuO
Leerplichtproblemen





De begeleiding van vastlopende keuzeprocessen richt zich op:

moeilijkheden om informatie te verwerken en te structureren omwille van cognitieve
of emotionele beperkingen;
moeilijkheden om een helder en realistisch zelfconcept te ontwikkelen (eventueel
met behulp van diagnostische hulpmiddelen);
moeilijkheden om te beslissen omwille van objectieve of subjectieve
moeilijkheidsgraad van het keuzeprobleem;
hulp bij de voorbereiding en de realisatie van een keuze.



De taxonomie van problemen tijdens het beslissingsproces m.b.t. een loopbaan van
Gati, Krausz & Osipow, 1996 geeft hiervan een meer gedetailleerde beschrijving (bijlage
9).
3.1
hulpverleningsaanbod t.a.v. de leerkracht
De school is en blijft de eerste verantwoordelijke inzake schoolloopbaanbegeleiding en
het hulpverleningsaanbod van CLB wordt subsidiair aan het begeleidingsaanbod van de
school uitgewerkt.
Op het vlak van hulpverlening zal de CLB-ondersteuning vooral bestaan in consultatieve
begeleiding van leerkrachten, waarbij ze met de begeleidingsvragen waarmee ze zitten
bij
de
CLB-medewerker
terechtkunnen
en
samen
verkennen
welke
begeleidingstussenkomsten wenselijk zijn.
SLB-visie: aanvulling 2009
6
3.2
hulpverleningsaanbod t.a.v. ouders en leerlingen
methodiek bij zorgvragen en problematische keuzes
Artikel 5 van het Ontwerpbesluit van de Vlaamse Regering beschrijft de onderdelen van
een dergelijk leerlinggebonden begeleidingsaanbod: de kernactiviteiten.
1° onthaal
Het eerste contact met de cliënt, de school of een netwerkpartner en het beluisteren van
het aanmeldingssignaal; indien nodig aansluiting bieden met al dan niet zelf
aangeboden vraagverheldering of andere vormen van hulp;
2° vraagverheldering
vraagverheldering: samen met de cliënt, de school of een netwerkpartner de problemen
inventariseren, systematisch in kaart brengen en ontrafelen; oplossingsalternatieven
verkennen en die toetsen aan een mogelijk aanbod;
3° informatie en advies
- het informeren en handelingsgericht adviseren over keuzemogelijkheden en
gedragsalternatieven en eventueel het aanraden van bepaalde hulp aan ouders,
opvoedingsverantwoordelijken, leerlingen of personen uit de leefomgeving;
- het verstrekken van een handelingsgericht advies aan leerkrachten om hun
draagkracht te versterken bij de opvang van leerlingen met zorgvragen;
4° diagnostiek
diagnose: een op systematische wijze opgebouwd, geobjectiveerd en gedetailleerd
beeld van de problematiek en de onderwijsnoden van een leerling. Het centrum neemt
zowel verhelderende, onderkennende als indicerende diagnostische vraagstellingen op
en maakt bij de analyse hiervan gebruik van wetenschappelijk verantwoorde methoden
en, waar die voorhanden zijn, van vastgelegde standaarden. Het centrum werkt waar
nodig samen met externen. De diagnostiek resulteert in een advies aan de betrokkenen.
Bij leerlingen met een specifieke onderwijsgerelateerde behoefte wordt een advies
gegeven over ondersteunende maatregelen in onderwijs, al of niet geformaliseerd zoals
bepaald in de onderwijsregelgeving;
5° kortdurende begeleiding
Het bieden van een multidisciplinaire en professionele ondersteuning, in eerste instantie
gefocust op het samen met de cliënt zoeken naar antwoorden en oplossingen voor de
problematische situatie. De kortdurende begeleiding bestaat uit een aanbod van twee tot
acht sessies;
6° netwerk
Het centrum werkt samen met relevante netwerkpartners in functie van de begeleiding
van de leerling en de ondersteuning van ouders, de school of personen uit de
leefomgeving.
SLB-visie: aanvulling 2009
7
Artikel 10 wijst deze kernactiviteiten toe aan zorgvragen binnen het domein OLB in het
algemeen én aan zorgvragen bij problematische keuzes. Het verschil tussen beide ligt
bij het al of niet aanbieden van een kortdurende begeleiding (bij problematische keuzes
wel).
Hiermee worden hulpverlenende acties geënt op de methodiek van
handelingsgerichte diagnostiek en/of handelingsgericht werken die op het gehele
veld van de professionele leerlingenbegeleiding van toepassing is.
Deze manier van werken ligt geheel in de lijn van het SLB-gedachtengoed zoals
beschreven in “diagnostisch handelen in de schoolloopbaanbegeleiding” door Walter
Magez (2004).
Noot: een evidence-based handleiding bij keuzevragen met inbegrip van een checklist,
voor het verzamelen van informatie over het verloop van het keuzeproces en
beïnvloedende factoren tijdens de intakefase, kan een houvast bieden voor een
kwaliteitsvolle omgang met SLB-zorgvragen. Een dergelijk overzicht is te vinden in het
hoofdstuk over Studie- en beroepskeuzeprocessen (Germeijs, Verschueren en Mels) in
het handboek “Diagnostiek in de leerlingenbegeleiding” (Verschueren & Koomen, Garant
2007).
doorlooptijden bij zorgvragen en problematische keuzes
Niet enkel de methodiek ook de te tijd waarbinnen een zorgvraag dient behandeld wordt
door het BVR omschreven:
1° “tien werkdagen voor een traject dat leidt tot vraagverheldering, informatie of advies”;
2° “veertig werkdagen voor een traject dat leidt tot een diagnose”,
3° “vijftig werkdagen voor een traject dat leidt tot een diagnose met geformaliseerd
advies”.
“… In noodsituaties stelt het centrum alles in het werk om de doorlooptijd in te korten en
snel te reageren. Onder noodsituatie wordt verstaan: een acuut beleefde, ernstige
zorgvraag die niet op voorhand kon worden ingeschat en waarin onmiddellijke hulp moet
worden geboden …”.
In schoolloopbaanbegeleiding komt dit soort noodsituaties wel eens vaker voor.
“… Het centrum kan van de doorlooptijd afwijken in het belang van leerlingen die door
hun persoonlijke kenmerken, sociale achtergrond of leefsituatie leerbedreigd zijn of
indien de samenwerking met de netwerkpartner dit vereist …”
prioritaire groepen
Het centrum besteedt bij zorgvragen i.v.m. problematische keuzes “… bijzondere
aandacht aan de keuzeprocessen in de onderwijsloopbaan ter voorbereiding van de
overgang …”:
SLB-visie: aanvulling 2009
8
1°
2°
3°
4°
5°
6°
7°
8°
van de derde graad basisonderwijs naar de eerste graad secundair onderwijs;
van de eerste graad naar de tweede graad secundair onderwijs;
van de tweede graad naar de derde graad secundair onderwijs;
van de derde graad van het secundair onderwijs naar het hoger onderwijs;
van het buitengewoon onderwijs naar het gewoon onderwijs;
van het gewoon onderwijs naar het buitengewoon onderwijs;
van het voltijds onderwijs naar de deeltijdse leersystemen;
van de deeltijdse leersystemen naar het voltijds onderwijs.
Een dergelijke prioritering was ook al in het decreet (artikel 24) opgenomen, zij het
minder uitgebreid, en blijft vragen oproepen.
Ook het advies van de Vlaamse Onderwijsraad in dezen (AR/RHE/ADV/006 van 23
oktober 2008) stelde: “…De VLOR heeft vragen bij de manier waarop het traject bij
kritische overgangen in het artikel 10 is omschreven…. De vraag rijst of het besluit wel
moet omschrijven wat bedoeld wordt met “problematische keuzes”? De VLOR opteert
ervoor dat het CLB alle problematische keuzes kan begeleiden …”.
Het is niet duidelijk hoe dit onderscheid in de begeleiding van problematische keuzes bij
de verschillende overgangen dient vormgegeven.
anderstalige nieuwkomers
Het hulpverleningsaanbod, bestaande uit de kernactiviteiten: onthaal, vraagverheldering
en informatieadvies wordt nog steeds volgens artikel 10 “actief” aangeboden aan
anderstalige nieuwkomers “met het oog op de instap in het onderwijs en de
studiekeuze”. ”Heldere afspraken met de school” zijn hier aangewezen.
SLB-visie: aanvulling 2009
9
4
Schoolondersteuning: een geïntegreerde schoolloopbaanbegeleiding in een raamplan keuzebegeleiding van school
en CLB
VCLB gaat voor een geïntegreerde schoolloopbaanbegeleiding op vier niveaus:




Loopbaanbegeleiding in de klas gericht op eindtermen en ontwikkelingsdoelen;
Loopbaanbegeleiding geïntegreerd in de tijd: eenzelfde structuur van basis- naar
hoger onderwijs of beroep;
Loopbaanbegeleiding met alle co-actoren: leerlingen en ouders, school en CLB,
scholengemeenschap en pedagogische begeleiding;
Integratie van de begeleiding in de klas, preventieve acties naar risicogroepen en
het hulpverleningsaanbod voor problematische keuzes.
Het zwaartepunt van een geïntegreerde schoolloopbaanbegeleiding ligt op het
pedagogisch-didactische vlak waarbij de school eerste verantwoordelijke is: het
educatieve luik van SLB.
Het ontwerp “BVR operationele doelstellingen” besteedt wel aandacht aan de specifieke
CLB-opdracht inzake het hulpverleningsluik en geeft in artikel 23 wel een algemene
preventieve opdracht maar behandelt de schoolondersteunende rol van het CLB op
het educatieve vlak niet.
Deze rol dient nochtans verduidelijkt in het raamplan keuzebegeleiding dat door
school en CLB in het kader van de “bijzondere bepalingen” van het beleidscontract
wordt opgemaakt om het geheel van haar keuzebegeleiding in kaart te brengen.
Waar decreet noch BVR behulpzaam zijn, kan de gezamenlijke visietekst van VSKO en
VCLB “Werken aan schoolloopbaanbegeleiding in de scholengemeenschap” wel
inspirerend en richtinggevend zijn. Ook de VSKO-mededeling “SOHO-overgang van het
secundair naar het hoger onderwijs” (bijlagen 4 & 5) om met school en
scholengemeenschap in gesprek te treden.
Hulpmiddelen bij een stapsgewijze aanpak van een dergelijk raamplan zijn te vinden op
http://vclb.bmgroup.be/index.php?ID=30891 (bijlage 6: bijzondere bepalingen)
SLB-visie: aanvulling 2009
10
5
Een preventieve werking
Aansluitend op het educatief aanbod voorkomen we ernstige keuze- en
loopbaanproblemen door ouders en leerlingen bewust maken van risico’s en valkuilen.
Preventieve acties zijn er op gericht hen te sensibiliseren om gerichte hulpvragen te
stellen. door bijzondere acties op te zetten naar risicogroepen. Een goede
bekendmaking van het hulpaanbod stimuleert vroeg signaleren van keuzevragen of problemen.
Naar gekende risicogroepen kunnen gerichte acties opgezet worden.

Deze werking beantwoordt aan de opdrachtsverklaring in het CLB-decreet:
“… heeft het centrum bijzondere aandacht voor bepaalde opdrachten in bepaalde
groepen en voor de leerlingen die door hun sociale achtergrond bedreigd worden in
hun ontwikkeling en in hun leerproces …” (artikel 6 lid 8°).

Artikel 23 van het BVR heeft het in het kader van schoolondersteuning over:
“In het kader van de participatie in projecten op school, vermeld in artikel 18, 4°,
ondersteunt het centrum de school bij projecten, geïnitieerd door de school of het
centrum, die als doel hebben groepen van leerlingen die leerbedreigd zijn door hun
sociale achtergrond of hun leefsituatie, maximaal kansen te bieden binnen het
onderwijs. Daarvoor werkt het centrum samen met de ouders, de leerlingen en hun
maatschappelijke omgeving.”

Artikel VI.16 van het GOK-decreet bepaalt dat:
“… De scholen betrekken in het ontwikkelen en realiseren van de in artikel VI.15, §1,
bedoelde doelstellingen het centrum voor leerlingenbegeleiding waardoor zij worden
begeleid en de in artikel VI.21 bedoelde extra begeleiding …”.

Een lijst van doelstellingen waarop school en clb zich, in een preventieve GOKwerking gericht op doorstroming en oriëntering, kunnen richten is te vinden bij
“referentiekader – andere bronnen”. (bijlage 8)
SLB-visie: aanvulling 2009
11