Toegepaste anatomie en fysiologie

Anatomie / fysiologie
Nieren 1
Eliminatie en regulatie
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
1
Lever
Eliminatie van afvalstoffen
Darmen
Huid
Nieren
Longen
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
2
Ligging nieren
1 diafragma (middenrif)
2 vena cava inferior
(onderste holle ader)
3 crista
(bekkenbeenkam)
4 uterus (baarmoeder)
5 cystis (urineblaas)
6 glandula suprarenalis
(bijnier)
7 ren (nier)
9 aorta (grote
lichaamslagader)
10 ureter (urineleider)
11 snijrand peritoneum
(buikvlies)
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
3
Ligging nieren van
achteren gezien
1 ribben
2 nier
3 wervelkolom
4 bekken
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
4
Nieren
• ren (Latijn) b.v
– Peri-renaal steunvet
– Arteria renalis / vena renalis
• nefros (Grieks)
– Nefrologie / nefrectomie
• nefron is functionele niereenheid
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
5
Macroscopische bouw
Nierschors (cortex),
gespikkeld door
lichaampjes van
Malpighi
Niermerg,streperig
door verzamelbuizen in
piramiden, nierkelken
Nierbekken (pyelum),
aantal nierkelken naar
nierbekken, naar ureter
schors
nierkapsel
nierkelk
piramiden
nierbekken
merg
ureter
Naar blaas
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
6
Nier Doorsnede
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
7
Functies nieren
•
•
•
•
Uitscheiding van afvalstoffen
Regulatie water en zouthuishouding
Regulatie osmotische waarde
Regulatie van de pH (zuur-basehuishouding)
• Regulatie van de bloeddruk
• Calcium – fosfor huishouding
• Stimulatie aanmaak van erytrocyten
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
8
nefron
Juxta glomerulaire cellen
en macula densa
1 interlobulaire
arterie
2 vas efferens
3 glomerulus
4 kapsel van
Bowman
5 tubulus
contortus I
6 lis van Henle
7 interlobulaire
vene
8 juxtaglomerulaire cellen
9 vas afferens
10 tubulus
contortus II
11 verzamelbuis
12 nierbekken
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
9
nefron Functionele eenheid, die zelfstandig een druppel
urine kan produceren
• elke nier heeft er 1 miljoen.
• opbouw nefronen:
– Kapsel van Bowman
– tubulus contortus I of proximale tubulus
– lis van Henle
– tubulus contortus II of distale tubulus
– verzamelbuisjes
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
10
Filtratie
• T.b.v. filtratie een bijzondere
bloedcirculatie
• Aanvoer arteria renalis
• Afvoer vena renalis
• 1,2 liter doorstroom per minuut = 1700
l/dag
• concentrerend en verdunnend
vermogen, doel: osmotische waarde
constant houden
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
11
Kapsel van Bowman en glomerulus
Vas efferens
Juxtaglomerulaire
cellen
TC II
Proximale
tubulus (TC I)
Macula densa
Vas afferens
Kapsel van
Bowman
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
Glomerulaire
capillair
12
Macula densa en na de nier
• Meting osmolariteit van de urine aanwezig
aan begin van de tubulus contortus II
• Vanuit de nier => ureter (urineleider) =>
cyste (blaas) => urethra (urinebuis)
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
13
Filtratie
• (Ultra) filtraat (voorurine) o.i.v. de bloeddruk in
het Kapsel van Bowman
• Ultrafiltraat = plasma zonder eiwitten
• Bloeddruk in de glomerulus
= +50 mm Hg
• COD van plasma-eiwitten
= - 25 mm Hg
• Druk in het kapsel zelf
= - 15 mm Hg
______________
• Druk verschil (filtratiedruk)
= +10 mm Hg
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
14
Bloedaanvoer naar de nieren
• Cardiac output in rust 5 ltr/min
• 20 % daarvan naar nieren = 1 ltr/min
• 1 liter voor beide nieren
– 625 ml plasma en 375 ml cellen
– filtratiefractie = 0,2 => 125 ml per minuut wordt
gefilterd. (Glomerulaire Filtratie Snelheid)
– 125 ml x 60 min x 24 uur = 180 liter filtraat
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
15
Autoregulatie bij stijgende GFR
Vas efferens
Kapsel v. Bowman
glomerulus
GFR stijgt
JG cellen
Vas afferens
Tubulus flow
TC I
Flow Macula densa
Macula densa
Stimulatie JG cellen
TC II
Vasoconstrictie vas afferens
Weerstand vas afferens
verzamelbuis
Bloeddruk in glomerulus
Lis van Henle
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
Resultaat GFR
16
Bloeddruk en
concentratieverschillen
• Meeste processen draaien om druk
en concentratie verschillen:
– Filtratie in glomerulus (drukverschillen)
– Osmose in Lis van Henle
(concentratieverschillen)
– Actief transport in Lis van Henle en tubulus
contortus II
– Bloeddruk in de glomerulus = 40-50 mm Hg,
normaal in een capillair 35 mm Hg
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
17
Nefron processen/ terugresorptie
• Ultrafiltraat = bloedplasma zonder
eiwitten
• Van de 180 liter voorurine of ultrafiltraat
wordt 99% geresorbeerd, grootste
gedeelte van de opgeloste stoffen (80%)
al in de tubulus contortus I
(terugresorptie)
• Urineproductie per dag 0.5 – 1 ml/kg/uur
is de norm (volwassenen)
– 75 kg => 0,9 – 1,8 l valt binnen de norm
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
18
Voorurine of (ultra)filtraat
Voorurine ontstaat uit bloed waarvan het plasma
onder invloed van de bloeddruk in het kapsel
van Bowman wordt geperst. Deze vloeistof
bevat geen rode bloedcellen en grote eiwitten,
daar deze niet erdoor.
De voorurine bevat dus bij gezonde personen
geen grote eiwitten of rode bloedcellen, maar
wel water met alle opgeloste stoffen die zich in
het bloed bevinden.
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
19
Nefron processen/ terugresorptie
• Van de 180 liter voorurine of ultrafiltraat
wordt > 99% geresorbeerd
• Terugresorptie is selectief, nuttige stoffen
terug naar bloed, schadelijke stoffen naar
urine
glucose -> terug
ureum = afvalstof eiwitstofwisseling naar urine
Zout (NaCl) slechts 10 gram naar urine (1%),
terugresorptie van ruim 1 kilo zout
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
20
Nefron processen/ terugresorptie
• T Contortus I 80% terugresorptie van:
glucose, Na en water (alleen water met name in
lis van Henle en verzamelbuis)
• T Contortus II circa 6% terugresorptie
(selectief vooral Na+ K+ o.i.v. aldosteron)
• Verzamelbuis 0 – 13% terugresorptie van
water o.i.v. Anti Diuretisch Hormoon (ADH)
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
21
Lis van Henle
• Selectieve resorptie
– Concentrerend vermogen
– In stand houden vocht, elektrolytenbalans en
pH van het bloed
– Osmose
– Actief transport
• Carrier-eiwitten
• Natrium pomp
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
22
Concentreren - tegenstroomprincipe
10
9
8
7
6
5
0
1
2
3
4
5
A
B
10
9
8
7
6
5
4
3
9
8
7
6
5
4
3
2
A
B
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
23
Concentrerend vermogen
Figuur
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
24
Natriumpomp
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
25
Globaal overzicht
• Glomerulus:
– Filtratie van bloedplasma
– Vorming voorurine
• TC I:
– ionen, organische stoffen, vitaminen en water (80%)
• Lis:
– Dalend; water
– Stijgend; ionen
• TC II:
– Uitwisseling natrium / kalium o.i.v. aldosteron en selectieve
stoffen
• Verzamelbuis:
– Water o.i.v. ADH
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
26
Urine hoeveelheid..
• Afhankelijk van de opname
– Drinken
– Vocht in het eten
• Uitscheiding
– Zweten (ook onmerkbaar zweet)
– Vocht via uitademing
– Diarree
• Fysische beïnvloeding
– Alcohol
– Bloeddruk
– Medicijnen
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
27
Vochtverlies per dag
In aantal ml / 24 h. (totaal = 2500 ml)
350
350
1500
100
Huid
Luchtweg
Faeces
Transpiratie
Urine
200
Onmerkbare afgifte via de huid, is meer de uitdroging van de huid.
Vochtverlies middels transpiratie gaat via de zweetklieren
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
28
Vochtbalans
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
29
Regulatie urine vervolg
• ADH (anti-diuretisch hormoon) of
vasopressine bepaalt hoeveel vocht in de
urine
• Elektrolyten onder invloed van aldosteron
Na+  en K + 
– (ADH en aldosteron worden geproduceerd door
prikkeling van de JG-cellen zie bloeddruk)
• Diuretica of plastabletten zorgen ervoor dat de
nier minder zout resorbeert dus…
• ook minder water!!!!
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
30
ADH
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
31
Diurese
• Hoeveelheid door de nieren
geproduceerde urine
• Goede maat voor de circulatie:
verminderde diurese bij……?
• Urineproductie per uur meten
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
32
Klaring of clearance
(van een stof)
• Aantal ml. bloedplasma dat per minuut
volledig van een bepaalde stof wordt
gezuiverd; gedaan op 24-uurs urine
(virtueel, bloed wordt deels gezuiverd en
komt vaker langs de nier)
• plasmaconcentratie X hoeveelheid =
urineconcentratie X hoeveelheid
• Is een goede of nauwkeurige maat voor de
nierfunctie?
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
33
Creatinine bepaling
• Creatinine plasmaconcentratie lijkt een
goede maat voor het bepalen van
nierfunctie, dus NIET
• pas bij 50% nierfunctie verlies treedt
er stijging op van plasma-creatinine
waarde
• reserve functie van de nieren (donor,
je kunt met 1 nier leven)
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
34
Glomerulaire Filtration Rate (GFR)
• Norm = 125 ml plasma/minuut
• Te meten met inuline-infuus
– wel filtratie
– volledige excretie
– geen terugresorptie
• meestal creatinine klaring als maat voor
GFR.
• Creatinine bij 1 persoon vrij constant
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
35
Urinebestanddelen
normale
abnormale
•water, helder (doorzichtig) 95% •bloed (pas op menstruatiebloed)
•ureum afvalproduct eiwit
•eiwit (glomerulonefritis)
•urinezuur afvalproduct eiwit
•glucose (diabetes)
•creatinine afvalproduct spieren •ketonen (ernstige diabetes)
•zouten (o.a. NaCl)
•bilirubine (galkleurstof)
•lichtgeel van kleur
•ery’s (hematurie)
urobiline minimaal
geconcentreerd =oranje geel
•leuko’s (ontsteking blaas nieren)
•vitamine C (teveel)
•bacteriën (ontsteking)
•hormonen (zwangerschap)
•afbraakproducten medicijnen
•vormelementen (cellen)
FHV2009 / Cxx55 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Nieren 1
36