Dit jaar denken we eraan dat 500 jaar geleden, op 31 oktober 1517

Dit jaar denken we eraan dat 500 jaar geleden, op 31 oktober 1517, Maarten Luther
zijn vele stellingen (ongeveer 95) de bewoonde wereld instuurde. Op het
aanplakbord van de kerk, de houten deur, spijkerde hij zijn stevige papier. Opdat
men over wat hij geschreven had, zou praten en denken en men verder zou komen.
In de stad Wittenberg en daarbuiten. Dat de leiding van de kerk het zou zien en het
volk zou meepraten. Het papier op de deur van de Slotkerk in Wittenberg, Duitsland,
is wegens die plaats en de betekenis ervan een van de bekendste stukken tekst in
de geschiedenis en die kerkdeur éen van de bekendste deuren geworden.
Later publiceerde Maarten Luther nog veel meer en werd er ook uitvoerig óver hem
en zijn werk geschreven. 500 Jaar na dato denken we nog dankbaar aan deze man.
Op diezelfde dag, 31 oktober 1517, stuurde hij ook een brief met zijn stellingen naar
de belangrijke personen van de kerk in zijn regio zoals aartsbisschop Albrecht van
Mainz en bisschop Hieronymus van Brandenburg. En ook aan vrienden
enstudiegenoten.
Boekdruk was inmiddels in Duitsland in gebruik en zijn tekst werd verspreid. Dat
schijnt bijzonder snel te zijn gegaan. Er was dus echt belangstelling voor, de wens
om de kerk van die tijd te hervormen leefde breed. Maarten Luther wees een weg om
uit de impasse van de machtige hand van de roomse kerk te komen, de regels
waarvan, zoals de aflatenhandel, weinig meer met de betekenis van de goede
boodschap van Jezus te maken had. Luther had immers Romeinen 1:17 herontdekt:
dat wij mensen niet hoeven te lijden onder een zondig leven, maar dat Jezus voor
onze zonden gestorven is en wij uit Gods genade kunnen bestaan.
In Jesaja 30 zien we daar al een vorm voor die woorden van Paulus. Het concept dat
God er is voor mensen, ondanks alles wat ze doen of laten. En vers 15: in geduld en
inkeer ligt jullie redding, maar neen, zeiden jullie.. En toch wacht God, zo staat er, om
zich over jullie te ontfermen. Want de Heer is een God van recht. En het recht
geschiedt als God voor mensen kan zorgen, die op hem gewacht hebben…
Als Jezus hierover een gelijkenis vertelt gebruikt hij het beeld van de herder en zijn
schapen. Het gaat over God’s wens om ons terug te vinden als we verdwaald zijn.
Het is zo’n vriendelijk beeld. Hij spreekt van zoveel zorg van God voor de mens. Van
de onverbrekelijke band, de trouw tot in eeuwigheid.
Het is 500 jaar geleden dat Luther zich bezig hield met de vernieuwing van de kerk.
En sindsdien is de kerk zich blijven vernieuwen.
Het vertrek van hemzelf en andere gelovigen uit de Room-katholieke kerk was niet
het doel van Maarten Luther, en kerkstichting evenmin. De geleerde en innig
gelovige monnik wilde dat de kerk niet alleen van de machtigen was, maar van de
mensen, en dat het niet over een verkeerde uitleg van de Bijbel ging, maar over een
goede, die werkelijk Goed Nieuws was.
Hij was niet bang zich ervoor uit te spreken en overleefde het doodsvonnis. Hij bleef
ook Bijbeluitleg doceren en gesprekken bij hem thuis aan tafel hadden alles weg van
een college. Gelukkig zijn veel opmerkingen daarvan bewaard gebleven.
Vijftien eeuwen christendom in Europa… En waar stond men? Niet meer bij de
eenvoud van de woorden van Jezus. Maar bij een structuur van macht en
machtsmisbruik. Twintig eeuwen christendom en waar staan we nu? Inmiddels is het
geloof verspreid over heel de wereld, is de Bijbel vertaald in vrijwel iedere taal op
deze aarde, ontlenen mensen troost en geluk aan het kennen van God en verkennen
van de Bijbel, worden anderen erom vervolgd en laten anderen het geloof weer links
liggen. Maar zijn we een rechtvaardige wereld geworden, met mensen die zorgeloos
vanuit Gods genade leven? Het is indrukwekkend om te zien hoe in landen waar het
christelijk geloof korter deel uitmaakt van de maatschappij dan in Europa het weer
opnieuw begint. En mensen God willen horen met hart en ziel in hún bestaan, niet
zoals het voor anderen was, maar voor hen, nu. Dat is anders dan hoe het bij Jezus
in Israël was, anders dan bij Luther in Duitsland, anders dan bij ons. En zij ervaren
hoe God altijd spreekt altijd, en zijn trouw er is er voor alle mensen. Die boodschap
blijkt universeel en tijdloos.
Luther zag zijn eigen werk als iets wat toen en daar nodig was. En zeker niet voor
altijd. Zijn doel was erop te wijzen dat de Bijbel voor iedereen was. Niet alleen voor
Mozes en Jezus, niet alleen voor de rijke mensen van zijn tijd. Ons kan Luther – ook
na zoveel jaren - helpen verstaan dat de Bijbel er ook voor nu is en voor ons en alle
anderen. Tegelijkertijd werpt hij het licht op onze behoudzucht en onze hoogmoed,
opdat we niet vasthouden aan heilige huizen die we zelf hebben neergezet en alleen
voor onszelf goed zijn…
In die zin was Maarten Luther een Bevrijdingstheoloog. Het ging hem om God en de
mens. God zoekt en de mens mag zich laten vinden. Zoals wij hoorden van Jesaja
en Jezus. En in welke taal of met welke vormen dat gebeurt is niet belangrijk. Het is
goed ons in ons denken over leven en geloof bewust zijn van dat wat om ons heen
is, de context. Als we Luthers woorden lezen, komen we taal en begrippen van zijn
tijd tegen. En wij gebruiken die ook. Daarmee zijn we voor anderen niet altijd goed te
vatten. Ik hoorde het verhaal van christenen uit een afgelegen stukje India die vrijwel
geheel van en met de kokosnoot leven. Hun avondmaalsbrood is het vlees van de
kokosnoot, hun avondmaalswijn de sap. Is dat erg of is dat juist geweldig?
Christenen in Latijns-Amerika komen op voor sociaal recht voor zichzelf en anderen
met verhalen uit het Oude Testament in de hand. Wij hebben al een Twitterbijbel.
En laten we het niet in ons hoofd halen over al die buitenbijbelse vormen minachtend
over te doen, dan krijgen we met de gedachtenis aan Luther aan de stok.
Jesaja zegt het, Jezus zegt het - zo benadrukt Luther: In de wereld gaat het om God
en mensen! Al het andere is bijzaak. / Altijd en overal zijn er mensen nodig om dat
bericht te laten horen, in woorden en daden, in doen en laten. Met begrip voor de
actuele levenssituatie. Dat kunnen ook wij zijn en doen. Bijvoorbeeld als we aan tafel
gaan en dankbaarheid voelen voor het leven dat ons gegeven is. En ook als we hier
in de kerk het Laatste Avondmaal van Jezus en God’s liefde en trouw gedenken.
Dat we weten dat het gaat om Jezus Christus die ons vinden wil als wij dwalen. Die
de aanwezigheid van God vernieuwde. Hij is opgestaan, hij kon niet anders. “Jezus
Christus is het!”, die woorden voegde Luther in in zijn bewerking van Psalm 46. Dat
wij ook wij ons geloof durven vernieuwen om God te ontmoeten en zijn roep te horen.
2 juli 2017, Grote Kerk Naarden
Lezingen: Jesaja 30: 15-18 en Lucas 15: 1-10
Ds. Véronique Lindenburg, predikant Protestantse Gemeente Naarden © (Overnemen, geheel of
gedeeltelijk, met bronvermelding + bericht aan auteur)