Avatars god Eywa: religie in wording?

Avatars god Eywa: religie in wording? - Trouw
Page 1 of 3
Religie | Film
29 maart 2010
Markus Davidsen
Avatars god Eywa: religie in wording?
De Na'vi Neytiri (rechts) en Jake, de
blauwe personages uit 'Avatar'.© FOTO
AP
• reacties (9)
• print
• stuur artikel door
De film ’Avatar’ brengt veel fans ertoe de planeet Pandora en haar bewoners te bezoeken: via
droomreizen of astraalreizen. Kan het tot een religieuze beweging leiden?
’Ik heb hem gevonden”, schrijft een fan van de sciencefictionfilm ’Avatar’ op een internetsite
waar liefhebbers van de film elkaar ontmoeten. Wat ze gevonden heeft? De weg naar de exotische
planeet Pandora en haar metershoge blauwe bewoners, de Na’vi, edele wilden die leven in
ecologische en spirituele harmonie met de natuur. „Je hoeft niet te reizen met een ruimteschip,
maar met je eigen geestkracht”, schrijft de vrouw. „Als ik in slaap val, kan ik er bijna altijd heen
wanneer en zoals ik wil.”
De vrouw is één van de miljoenen mensen die de bioscoopfilm Avatar van regisseur James
Cameron inmiddels hebben bezocht en die zijn betoverd door de weelderige natuur op planeet
Pandora en de spiritualiteit van de Na’vi. Dat de fascinatie voor Pandora en de Na’vi onder
Avatarfans immens is, wordt al snel duidelijk bij een bezoek aan de grote fansites van de film. Een
liefhebber schrijft: „Ik zou mijn huidige leven opgeven om een Na’vi te kunnen worden.” Omdat
dat natuurlijk fysiek onmogelijk is, proberen fans op andere manieren die geliefde fictieve wereld
dichter naar zich toe te halen. Al duizenden mensen hebben de ’Na’vi Pocket Guide’ gedownload
om zich te bekwamen in het Na’vi, de voertaal op Pandora. Een deel van hen heeft plannen om
werkelijk als een Na’vi-stam te leven – voor altijd of voor de duur van een zomer. Ecologisch
activistische fans hebben de Na’vibeweging opgericht, die wil strijden voor de rechten van mens
én natuur, en de wereld wil redden met veganisme en het aanplanten van bossen.
http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/religie/article3027960.ece/Avatars_god_... 13-09-2010
Avatars god Eywa: religie in wording? - Trouw
Page 2 of 3
’Gewoon’ in slaap vallen en in je dromen naar Pandora reizen, is voor de fans maar één van de
manieren om Pandora te bereiken. De techniek is heel gemakkelijk, maar heeft nadelen: je kunt je
dromen niet sturen en je kunt je vaak achteraf niet meer herinneren wat je hebt gedroomd. Daarom
is er een levendige discussie onder fans over hoe je je ervan bewust kunt worden dát je droomt, of
liever nog, hoe je je dromen kunt sturen. Eén van de meest aanbevolen methoden om bewuste
dromen over Pandora op te wekken, is je intens te concentreren op Pandora in combinatie met
auditieve zelfhypnose – jezelf in een lichte trance brengen met behulp van ritmische geluiden.
Fans beschrijven hun dromen op fora of weblogs en inspireren zo nieuwe dromers om ook te
beginnen.
Die nadruk op dromen als toegangsweg naar Pandora is niet toevallig, maar gebaseerd op het
Avatar-verhaal zelf. De kern daarvan is dat het anno 2154 mogelijk is een kunstmatig lichaam, een
’avatar’, te maken op basis van menselijk en Na’vi-DNA. Deze avatar heeft dezelfde uiterlijke
kenmerken als een Na’vi, maar kan worden bestuurd door de mens uit wiens DNA de avatar mede
gevormd is. Deze mens neemt plaats in een ingenieuze machine van waaruit hij in slapende
toestand de avatar kan besturen met zijn geest. De Na’vi noemen deze avatars ’droomwandelaars’.
Dat begrip ’avatar’ komt overigens uit het hindoeïsme, waar het een benaming is voor een
incarnatie van een god. Het bekendst zijn de incarnaties van de god Vishnu – onder andere Rama
en Krishna – die volgens de overlevering beide blauw zijn. De duidelijke verwijzing hiernaar in de
film heeft zowel positieve als negatieve reacties opgeroepen bij hindoes. Het leidde zelfs tot
speculaties over de vraag in hoeverre Jake Sully, de hoofdpersoon van Avatar, gezien moet
worden als de verwachte tiende avatar van Vishnu.
Onder fans circuleert het gerucht dat James Cameron het idee voor Avatar kreeg in een droom.
Sommigen beschouwen die droom als een openbaring of kanalisering uit een hogere wereld.
„Misschien bestaat Pandora wel echt”, stelt een fan. En: „De dromen waarover Cameron sprak,
zijn misschien visioenen.”
Regisseur James Cameron als een medium of moderne profeet dus. Pandora is volgens deze fans
geen droom of fantasie, Pandora bestáát. Alleen niet op dezelfde manier als een appeltaart.
Pandora bestaat in een andere werkelijkheid, ’op astraal niveau’, zoals zij dat noemen. Volgens
deze ’astraalreizigers’ is het ook mogelijk om, in tegenstelling tot dromen die per definitie
individueel beleefd worden, gezamenlijk naar het astrale Pandora te reizen. Een fan: „Je kunt in
wezen vrienden uitnodigen om je in het astrale te komen bezoeken. Je kunt dan met elkaar dingen
beleven terwijl je je wellicht in verschillende uithoeken van deze wereld bevindt.”
Maar er zijn op internet tot nu toe nog geen verslagen verschenen van daadwerkelijke succesvolle
collectieve bezoeken aan Pandora.
De vraag kan gesteld worden in hoeverre er onder de liefhebbers van Avatar sprake is van een
religieuze praktijk. Zowel de droomreizigers als de astraalreizigers beschouwen hun uitstapjes
naar Pandora volledig als wetenschap en niet als geloof, omdat ze deze reizen naar eigen zeggen
daadwerkelijk beleven. Niettemin kun je de opvatting van de astraalreizigers – dat Pandora
wérkelijk bestaat op astraal niveau – beschouwen als een religieuze overtuiging, omdat ze een
bovennatuurlijke wereld veronderstelt. Vanuit religiewetenschappelijk oogpunt kun je daarom die
astraalreizen (maar niet de droomreizen, die niet het bovennatuurlijke bestaan van Pandora
veronderstellen) als religieus fenomeen kwalificeren.
De astraalreizen vormen het belangrijkste religieuze fenomeen dat op de film Avatar is gebaseerd,
maar er zijn er nog twee.
Het eerste is het zogenaamde ’Na’vi kin’ (Na’vi-geslacht): mensen die ervan overtuigd zijn dat ze
zelf Na’vi zijn. Een deel bedoelt dit slechts overdrachtelijk. Een ander deel meent echter een Na’vi
http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/religie/article3027960.ece/Avatars_god_... 13-09-2010
Avatars god Eywa: religie in wording? - Trouw
Page 3 of 3
-ziel te zijn die per ongeluk gevangen zit in een menselijk lichaam, en die zich pas bij het zien van
de film realiseerde waar hij werkelijk thuishoort.
Het tweede fenomeen is de discussie onder Avatarfans of het acceptabel is de Na’vi-god Eywa te
aanbidden. In het bijzonder neopaganisten, die het gewend zijn de Godin te aanbidden, en
ecospirituele aanhangers van de zogenaamde Gaiahypothese (volgens welke de aarde een
goddelijk bewustzijn heeft), kunnen hun eigen spiritualiteit in de god Eywa herkennen.
Er zijn grofweg twee visies. Aanhangers van de ene visie aanbidden voortaan Eywa en niet langer
de Godin of Gaia. Anderen hebben Eywa opgenomen in een omvangrijk pantheon. Zij
beschouwen alle goden, ook de evident verzonnen goden, als legitiem. Een kersverse Eywaaanbidder op internet: „Ik heb Taproot (een bepaalde meditatietechniek, red.) gebruikt om in
verbinding te komen met Eywa, en ik kan zeggen dat ik het pad gevonden heb dat ik voortaan wil
volgen.”
Een andere fan heeft op meerdere fora voorgesteld een nieuwe religie te stichten: The Way of
Eywa (Eywa’s weg). Dat werd de moderatoren te veel – zij hebben zijn bijdragen verwijderd. Zij
vreesden dat niemand nog iets te maken zou willen hebben met de fanbeweging, als die zich tot
een religie zou ontwikkelen.
Die vrees is waarschijnlijk overtrokken. Een religie gebaseerd op de film ’Star Wars’ en op het
idee van the Force (de kracht) – het jediïsme – is op succesvolle wijze ontstaan vanuit een
fanbeweging, zonder dat die daardoor werd geschaad. De Washington Post schreef zomer 2009
dat ’jedi’ inmiddels op de tiende plaats staat op de ranglijst van meest genoemde religieuze
zelfidentificaties op de vriendenwebsite Facebook. Dat is een hogere score dan het bahaigeloof of
het paganisme. En in een onderzoek uit 2001 in Groot-Brittannië, Canada, Australië en NieuwZeeland noemden meer dan een half miljoen mensen zichzelf jedi-ridder. Een (waarschijnlijk
bijzonder klein) deel van hen heeft zich georganiseerd in groepen waarin het jedi-geloof actief
beleefd en beleden wordt. Enkele daarvan zijn in de Verenigde Staten en Canada daadwerkelijk
erkend als geloofsgemeenschap.
Het jedïsme is het duidelijkste voorbeeld van een nieuwe religie die is gebaseerd op één bepaalde
tekst uit de populaire cultuur, maar er zijn vele voorbeelden van nieuwe religies die op de één of
andere manier voortkomen uit populaire fictie. Het aantal jonge heksen nam sterk toe na de
televisieserie ’Charmed’, en de zogenaamde Otherkin-beweging, waarvan de leden zeggen dat zij
elven, vampiers, draken en andere niet-menselijke wezens zijn, is ontstaan onder fans van fantasyliteratuur en rollenspelen. De Church of Satan is geïnspireerd door de horrornovellen van H. P.
Lovecrafts over de monstergod Cthulhu, en Scientology is gebaseerd op elementen uit
parapsychologische sciencefiction uit de jaren ’40.
De religieuze en spirituele gebruiken rond de film ’Avatar’ zijn kleinschalig en ongeorganiseerd
en staan (nog) in de kinderschoenen. Kunnen ze uitgroeien tot een nieuwe religie? Als het nog te
verschijnen tweede deel van de film meer uitweidt over de god Eywa en de Na’vi-religie, is het
zeker niet ondenkbaar dat de voorzichtige spirituele uitingsvormen op het internet zullen
uitgroeien tot een echte religieuze beweging.
© Trouw 2010, op dit artikel rust copyright.
http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/religie/article3027960.ece/Avatars_god_... 13-09-2010