1 Schizofrenie: een hersenziekte? Marko van Gerven Streamer: Een

Schizofrenie:eenhersenziekte?
MarkovanGerven
Streamer:Eenintegraalmensbeeldleidttoteengedifferentieerdewijzevandiagnostiek?
Samenvatting
Deauteurkijktterugopparadigmatischeuitsprakenoverschizofrenieenwijsteropdateen
reductionistischparadigmatoteenbeperkteaanpakleidtvanernstigepsychiatrische
ziekten.Ditkanleidentoteenonnodigversterkenvanhetchronischbeloopvandergelijke
ziekten.Vanuiteenantroposofisch,holistisch,paradigmawordteenschetsgegevenvaneen
omvattenderbenaderingvanderelatieschizofrenieentrauma.
Summary
Theauthorreflectsonparadigmaticviewsaboutschizophrenia.Heillustratesthatasa
consequenceofareductionisticparadigmthetherapeuticendeavourofseriousmental
illnesseswillbeanarrowone.Theconsequencemaybetheunnecessaryreinforcementof
thechroniccourseofthiskindofillnesses.Fromananthroposophic,holistic,paradigm,he
givesasketchofamoreinclusiveapproachoftherelationshipbetweenschizophreniaand
trauma.
KeyWords:schizophrenia,trauma,anthroposophy
Hersenziekte
Aanheteindevandejarennegentigvandevorigeeeuwwerdenerdooronderzoekers
vraagtekensgeplaatstbijdestellingdatschizofrenieeen(chronische)hersenziekteis.
HetNationalInstituteofMentalHealthsteldedatschizofrenieeenprogressieve
hersenziekteis(NIMH,2003).
Eenvandeeersteonderzoekersophetgebiedvanpsychoseentraumamerkten
daarentegenopdateenrapportagevantraumazeerveelvoorkomtbijpsychotische
patiënten,waarbijookopvallendveelkindermishandeling(Read&Argyle,1999).Maarook
vestigenzijdeaandachtophetprobleemhoeonderscheidtemakentussendeklinische
verschijnselenvanpsychoseentrauma?Indekliniekwasmijopgevallendathet
onderscheidmakentussenpositievesymptomenvanschizofrenie(zoalsdenkstoornissen,
hallucinatiesenwanen)endievandeposttraumatischestressstoornis(zoalsherbeleving,
stemmenhoren),niettedoenwas.Iemanddieineenherbelevingzit,ISineenbepaalde
situatieuitdiensverledengevangenenkanopdatmomentdaarnietin‘gecorrigeerd’
worden.Isdatniethetkenmerkvaneenpsychotischfenomeen?Endenegatieve
verschijnselenvanschizofrenie,zoalssociaalterugtrekgedrag,zelfverwaarlozingen
depressiezijnnietteonderscheidenvannegatievedissociatievesymptomen.Dezezijn
namelijkdezelfde.
Onderzoek
Ditdilemmaleiddeopdeacuteopnameafdelingwaarikdestijdswerkzaamwastoteen
onderzoekvandegroepacuutpsychotischepatiëntendieachtereenvolgenswerden
opgenomen.Daarvoormoestweleersteenvoorzorggenomenwordenopverzoekvande
1
Medisch-ethischeCommissie.Wewarennamelijkvanplanom,alsdepatiëntenredelijk
gestabiliseerdwaren,ookeenvragenlijstaftenemennaareventueletraumatainde
voorgeschiedenis.Decommissiemaaktebezwaaromdatdergelijkevragendepatiënt
zoudenkunnendestabiliserenofookwelonbetrouwbaarzoudenzijn,wantdepatiëntwas
immerspsychotisch?Achterafwasergeenenkelepatiëntdieweigerdemeetedoenaandit
deelvanhetonderzoek.En,belangrijkernog,velenzeidenhetzeeropprijstestellendatze
eengesprekkondenhebbenoverhunvoorgeschiedenis.Enerwasniemanddieterugvielin
hetherstelvandepsychose.Debetrouwbaarheidvanderapportageisaltijdeenlastigpunt,
maardewijzevanantwoordgevenmaaktegeenandereindrukdanbijdeniet-psychotische
patiëntendiewijdergelijkevragenookstelden.
Bevindingen
Indebetreffendegroepvan29patiënten(17mannenen11vrouwen),waarvanliefst93%
gehuwdwasofsamenwoonde,bleek86%eenvormvankindermishandelingterapporteren.
Wijsprakenvankindermishandelingalservoorhet16ejaarsprakewasvanemotionele,
fysiekeen/ofseksueleverwaarlozingofmishandeling.Daarbijmeldde58%vandepatiënten
tweeofmeerderevormenvankindermishandelingtehebbenmeegemaakt.Eenaantalvan
depatiëntenwasallangeretijdbekendindepsychiatrie,maargeregeldbevattedestatus
geengegevensoverdezezaken.Ookwijmistenbijonzepatiëntenopheteerstegezichtde
diagnoseposttraumatischestressstoornis,diebij50%vandezepatiëntenpopulatie
patiëntenaanwezigwas.Opvallenddatersprakewasvanveellichamelijkonverklaarde
klachten,zoalskrampen(buikpijnen)ofjuistgevoelloosheid.
Betekenis
Watishiervanteleren?Allereerstdatkindermishandelingbijeenpsychotischestoornisop
datmomentnietnagevraagdendusnietherkendwerd.Datheeftallestemakenmethet
vigerendeparadigma:bijeenchronischehersenziektekijkjenaarplaatjesvandehersenen
ofnaar‘stofjes’daarterplekke,diejeeventueelmetmedicatiezoukunnenbeïnvloeden.
Hettweedeleerpuntwasdatdebenaderingvan‘onesizefitsall’tekortschietalsjenaareen
persoonlijkediagnoseenbehandelingwiltgaan.Wantalleendanbenjebereidomook
anderedimensiesvaneenpersoononderogentezien.Erisdansprakevanmeerdanalleen
eenhersenziekte.Eenhersenziekteisietswatje‘hebt’enwaarjeeigenlijknietsaankunt
veranderen.
Dynamischdenken
Eenvandebelangrijkstelessendieikgeleerdheb,isdatikmoestlerenmijndenken
beweeglijkertemaken.Vannaturebenikeen‘platte’denker.Concreetdenkend,met
weinigdiepgang,feitelijk.Mijndenkenwerdpasinbeweginggebrachtdooreen
plantenstudiemetbehulpvandefenomenologischemethodedieteruggaatophet
natuurwetenschappelijkwerkvanGoethe.Ikbegonopbasisvaneenstudienaarde
metamorfosevaneenplantoogtekrijgenvoorhetwonderdatuitéénkiemplantje,
kiembladen,stengel,eventueelstam,kelkbladerenenbloembladeren,naastmeeldradenen
stampers,tevoorschijnkomen.Goetheisineersteinstantiebekendalsdichter,
romanschrijverenministervanstaat.Minderbekendisdathijeengrotekennisvande
plantenwereldhadendaarvelestudiesaangewijdheeft.Verschillendeonderzoekersna
hem,onderwieDarwin,bouwdenverderopzijninzichten.Indehuidige21eeeuwzijn
filosofenenonderzoekersalsWittgenstein,Merleau-Ponty,GadamerenBortoft(Bortoft,
2
2012)opzoeknaarhetformulerenvaneenkwalitatievewetenschap.Bijeenkwalitatieve
wetenschap,ofweleenwetenschapdieinstaatisdelevensprocessentebeschrijven,moet
hetdenken‘gedynamiseerd’worden.
Stroomopwaarts
Bortoftbeschrijfttreffend,inmijnwoorden,datwedeneiginghebbenalleentekijkennaar
heteindresultaatofsymptoomenonstevredenstellendattebenoemen(representatiedenken).Zozatikookinelkaarmetmijn‘denken’.Hijhoudteenpleidooiom
‘stroomopwaarts’tegaanmetjedenkenenjeterealiseren,inmijnwoorden,dateen
symptoom/verschijningsvormhetgevolgisvaneenproces.Hetisduszaakomhetprocesop
hetspoortekomenalsjeuiteindelijkwataanhetsymptoomwildoen.Dusinmijnvoorbeeld
vandehersenziekte:voordatjejezelftevredensteltmeteendergelijkeverklaring,probeer
terugtegaannaarhetverloopvandelevensgeschiedenis,enkijkdanofjehetproces
waarlangshetsymptoomtotstandgekomeniskuntbegrijpenenzomogelijkomtezettenin
eenbehandeling.Waarmeeiknietwilzeggendathetoplossenvandegevolgenvan
kindermishandeling,alsdatalmogelijkis,hetantwoordoppsychosezouzijn.
Organofrepair
Bijhetoplopenvaneenhuidverwondingdooreenscherpvoorwerp(ookeenvormvan
‘trauma’)zijnervierfaseninhetherstelprocesteonderscheiden.
1.Allereerstwordthetherstelbepaalddoorhoeingrijpendhettraumais.Isersprakevan
eengoedestollingenjuisteimmobilisatie?
2.Dandoetzicheenontstekingsfasevoor.Dekwaliteitvanhetimmuunsysteembepaaltof
hetluktdeontstekingindejuistebanenteleiden.
3.Dederdefasebestaatuitgroeivannieuwweefsel.Devoedingssituatiebepaaltonder
meerofdezegroeiindejuistebanenwordtgeleidennietovergaatineenniet-genezend
ulcus.
4.Totslotisersprakevandelittekenvorming,defasediehetlangsteduurt.Hetlitteken
wordt,alshetgoedis,ingepastindekrachtlijnenvanhuidenspierenterplekke.
VanderBie(2014)spreektvaneenmetafoor:het‘OrganofRepair’.Hetlijktofersprakeis
vaneenonzichtbaredirigentdiedevierverschillendefasenopelkaarweetaftestemmen
enindetijdordelijktelatenverlopen.Inmijnogenisdit‘orgaan’eenvruchtvandynamisch
denken.Eriseenprocesindetijddatgeorganiseerdverlooptenterugtevolgenis.Indiende
wondgenezingnietopjuistewijzetotstandkomt,isookteachterhaleninwelkefaseereen
ontsporingisgeweest.Alsderedeneringjuistis,dathet‘OrganofRepair’,hetsynoniem
voorhetprocesvanspontaanherstelzich‘bedient’vanvierverschillendesystemen,moeten
dezeookterugtevindenzijninhetdoorwerkenvandegevolgenvantraumatisering.
Trauma-fasering
1.Wekijkennunaardevraagopwelkewijzetraumazichmanifesteertindetijdeninde
lichamelijkorganisatie.Inhetgevalvankindermishandelingisermeestalgeensprakevan
eenenkelegebeurtenismaarvaneenpatroonmetexcessen.Ditleidtzondermeertot
problemenvandeontwikkelingvandeidentiteit.Denkaanhechtingsproblemen,diezichop
latereleeftijdvertalenineenonvermogeneenveiligerelatiemeteenanderevolwassene
aantegaan.Ditkanaanleidinggeventotdadergedrag,gewelddadigheidoftotaangeleerde
hulpeloosheid,katatonie,onhandigemotoriekofleegte/depersonalisatie.
3
2.Eentweedesysteemheefttemakenmetdewijzewaaroponzecommunicatietussen
buitenenbinnenverloopt.Bijtraumakennenwedereactiesdieviadethalamusen
amygdalageleidwordenenaanleidingkunnengeventotvechten-vluchten-bevriezen.Deze
snellereactiesgaanbuitendebewustesturingom.Stressmanagementkansuccesvolzijn
doormetbehulpvanaanraken/massage,ritmiek,muziek,bewegenenademoefeningenhet
teveelaanopgebouwdespanningaftekunnenlatenvloeien(VanderKolk,2014)(‘van
onderaf,viahetlichaam).Het‘tragerecircuit’verlooptvolgensVanderKolkviathalamushippocampus-cortexcingularis(belevingvanpijnenconflictsituaties)naardeprefrontale
hersenschors(planning,anticipatie,besefvantijdencontext,hetonderdrukkenvan
ongewenstehandelingen).Hierzijnjuistmindfulness,meditatie,yogabehulpzaam(van
‘bovenaf’,middelsdeaandacht).Dittweedesysteemheeftalsgevaardatmeteten,alcohol,
drugsdeonlustgedemptwordt.Hierpassendanookhetvoorkomenvan(zelf)beschadigend
gedrag,enstressmanagementzoalshierbovenbeschreven.
3.Inhetderdesysteemisersprakevanstoornissenvanhetimmuunsysteem.Hetik,onze
identiteit,werktnietalleeninbewusteprocessenmaarevenzeerhebbenwijeen
lichamelijke‘identiteit’.Doordissociërenheeftdat‘ik’veelmeermoeitedannormaalmet
zichinhetlichamelijkegebieduittedrukken.Oplangetermijntredenchronische,
lichamelijkeziektenopzoalsreuma,astmaenkanker(Feliitti,2016).Belangrijkeantwoorden
zijnhierophetgebiedvandeleefstijltevindenendekwaliteitvandeslaap.
Warmtebehandelingen,zoalspakkingenmetbijenwas,kunnenhierzeerbehulpzaamzijn.
4.Kijkenwenaarhetlichamelijke,hethersensysteem,danstaatderechterhersenhelftbij
beeldvormendonderzoekop‘alarm’.Datblijktuithyperactiviteitvande‘rookmelder’
(amygdala)inderechterhersenhelft.Derechterhersenhelftontvangtvooraldezintuiglijklichamelijkeindrukken.Opvallendisdatdelinkerhersenhelft(desturing)veelminderactief
isenhetspraakcentrumvanBrocazelfsinactiefis.Daarheeftmeetemakendatdeangsten
nietonderwoordenkunnenwordengebracht,maaranderzijds,zoalsVanderKolkdat
noemt,‘thebodykeepsthescore’.Hetlichaamhoudtfeilloosdestandvanzakenbij.De
spanningenenangstenzijngeregistreerd,maarkunnennietopeenbewustewijze
gehanteerdworden(gedissocieerd).Evenwichtsoefeningenzoalsbijeuritmie-therapie,die
hetondersteunenvanderelatietussenlinkerenrechterlichaamshelftstimuleren,kunnen,
naasttraumawerk,ondersteunendzijn.
Vogelvlucht
Hetmogeduidelijkzijndateenholistischmensbeeld,zoalsdatvanuitdeantroposofie
ontwikkeldkanworden,eengrotehulpisomveelpreciezerenduspersoonlijkertekunnen
werken.Eendergelijkecomplexebehandelinghoortthuisineenveelzijdigsamengesteld
teamenbehoeftdeskundigeaansturing.Voordeuiteindelijkeprognoseiscruciaaldatde
traumadynamiekherkendwordtenalszodanigeencentraleplaatsindebehandelingkrijgt.
Datgeldtookvoorpsychotischestoornissen!Depraktijklaatziendatmet
leefstijlinterventiesenstressmanagementaleenbelangrijkestabilisatievanhetdagelijks
levenbereiktkanworden.Ikheblatenziendatwatindehersenenzichafspeelteen
onmiskenbareresultantevantraumakanzijn.Tochhoopikookduidelijkgemaakttehebben
dathetnodigisvanditeindresultaatweer‘omhoog’tegaanende
ontwikkelingsgeschiedenisvandesymptomatologieinkaarttebrengen.Wantpasdoor
dynamischdenkenvindenweaansluitingbijdekernvandepersoontegenoverons.
Literatuur:
4
BortoftH(2012)TakingAppearancesSeriously.FlorisBooks,Edinburgh.
FellittiV(2016).https://www.cdc.gov/violenceprevention/acestudy/journal.html
ReadJ.,Argyle,N.(1999)Hallucinations,delusions,andthoughtdisorderamongadult
psychiatricinpatientswithahistoryofchildabuse.PsychiatrServ.1999Nov;50(11):1467-72.
VanderBieG.(2014).ZelfgenezendvermogenalsbasisvoorIntegrativeMedicine:een
fenomenologischestudie.TIG29,186-187.
VanderKolkB.(2014).Traumasporen.Mens!Eeserveen.
MarkovanGervenispsychiatern.p.encoördinerendbestuurslidvandeAcademyfor
IntegrativeMedicine(AIM)
[email protected]
5