Psychose door virusinfectie?

Nummer 5, 10 oktober 2006
Psychose door virusinfectie?
Het herpesvirus zou wel eens een rol kunnen spelen bij het ontstaan van psychosen. De PET-scan moet
uitsluitsel geven. Over de relatie tussen de koortslip en schizofrenie.
Dr. Hans Klein, psychiater bij GGz Winschoten, weigert te geloven dat schizofrenie een puur psychische oorzaak
heeft. “Ik vergelijk het wel eens met een maagzweer. Omdat patiënten vroeger het advies kregen veel melk te
drinken, zochten psychoanalytici de oorzaak in een latente behoefte aan de moederborst. Nu weten we dat een
bacterie de boosdoener is.”
Klein doet al enkele jaren onderzoek op de afdeling Nucleaire Geneeskunde en Moleculaire Beeldvorming van het
UMCG naar het verband tussen microbiële infecties en schizofrenie. Dát er een verband bestaat wordt al langer
vermoed. Artsen weten bijvoorbeeld al sinds 1900 dat de syfilis, een bacteriële geslachtsziekte, uiteindelijk kan
leiden tot hersenziekten. “Syfilis werd destijds de Grote Imitator genoemd”, vertelt Klein. “Als de ziekte niet wordt
behandeld met antibiotica — en dat was voor de Tweede Wereldoorlog per definitie het geval — kan de bacterie een
breed scala aan psychiatrische ziektebeelden veroorzaken. Psychosen en manische beelden met grootheidswaan, of
depressieve beelden met kleinheidswaan.”
Herpes
Ook een infectie met het herpesvirus kan gevolgen hebben. Meestal blijft het bij een koortslip. Een enkele keer
maakt het virus echter ook amok in de hersenen. Klein: “We weten dat het virus bij veel mensen latent in de
hersenen aanwezig is. Diverse onderzoekers hebben bij patiënten én gezonde proefpersonen virusfragmenten
aangetroffen in de hippocampus, een hersengebied dat bij schizofrenie vaak afwijkingen vertoont. De hypothese is
dat het virus door psychische factoren als stress geactiveerd kan worden en ontstekingen veroorzaken. En een
ernstige hersenontsteking met het herpesvirus begint nogal eens met een psychose.”
De theorie is gemakkelijker te formuleren dan te bewijzen. Daarvoor zou je mensen mét en zonder een psychose
moeten onderzoeken op de aanwezigheid van actief virus in de hersenen. Gelukkig helpt de natuur een handje. “Bij
de replicatie van herpesvirus komt een uniek eiwit vrij, dat niet bij mensen voorkomt: het HSV thymidinekinase. Dat
eiwit kun je opsporen door een zogenoemde tracer in de bloedbaan te brengen. Zodra deze tracer het vreemde
eiwit vindt zal het daarmee gaan reageren. Die stofwisselingsactiviteit kun je vervolgens zichtbaar maken met een
PET-scan.”
Er zijn nog meer mogelijkheden. Zo werkt Klein sinds kort met de onderzoekers Janine Doorduin en Erik de Vries
met een tweede tracer die, volgens hetzelfde principe, lichaamseigen ontstekingseiwitten kan opsporen in de
hersenen. Ook dat kan duiden op een virusinfectie.
Uniek
De beide tracers blijken bij dieren goed te werken. De onderzoekers bekijken nu of dit soort metingen ook bij
mensen mogelijk is. Twaalf psychotische patiënten zijn al gescand. “Maar het is nog te vroeg om te zeggen of er
verschillen zijn”, aldus de onderzoeker.
Het onderzoek wordt goeddeels gefinancierd door het Stanley Medical Research Institute. Dit particulier fonds uit
het Amerikaanse Bethesda heeft veel geld over voor research naar schizofrenie. Klein: “Meestal krijgen alleen
Amerikaanse groepen subsidie. Dat geeft wel aan hoe uniek ons onderzoek is.”
Eddy Brand