Volwassen worden in geloof

Volwassen worden in geloof
Catechese in het leven van de Kerk
Inleiding
In een seculiere cultuur is het christelijk geloof geen maatschappelijke evidentie meer.
Geloofsoverdracht is onze belangrijkste uitdaging en opdracht geworden. Ze kan zich niet
beperken tot de catechese ter voorbereiding van eerste communie en vormsel. Ze moet in heel
onze pastoraal vorm krijgen. Hoe kan het evangelie het hart van de mens van deze tijd raken?
Hoe worden mensen volwassen in dat geloof? Dat is de vraag waarover we samen grondig
moeten nadenken. Een gezamenlijk debat waartoe de brief heel de kerkgemeenschap
uitnodigt.
Deel I Christen worden in deze tijd
Plaatbepaling van catechese
1. ‘Men wordt niet als christen geboren’
De veranderde situatie maakt dat men alsmaar minder vanzelfsprekend christen is. Het verlies
van vanzelfsprekendheid kan echter een genade zijn: om opnieuw de vreemdheid en dus de
nieuwheid van het geloof te ontdekken. Vandaar de belangrijke betekenis van catechumenen:
ze zijn verkenners van een nieuwe toekomst. “We moeten oog hebben voor hen die helemaal
door deze seculiere cultuur gegaan zijn en wier hart geraakt werd door het evangelie”.
2. Leerling van Jezus worden
Jezus roept leerlinge niet alleen om Hem te helpen maar om met Hem ook alles te delen. Het
is slechts binnen die leefgemeenschap met Jezus dat ze het evangelie gaandeweg ontdekken
als woord van leven. Jezus moet hen voortdurend ‘ter zijde nemen’. Zo worden ze volwassen
in het geloof. Dat is ook de betekenis van catechese. Het toont van meet af aan dat ze méér is
dan alleen kennisoverdracht.
3. Hoe komt men tot geloof?

Door te luisteren naar Gods Woord. Het geloof is niet louter het resultaat van mijn
reflectie over de zin van het bestaan. Het welt ook niet spontaan op uit de ervaring van
mezelf, de anderen en de wereld. Het geloof is uit het horen (Rom10,14). Je komt tot
geloof omdat je getroffen, geraakt wordt door Gods aanwezigheid en door zijn Woord.
Oorsprong van het geloof is dus het contact met de ‘eerste verkondiging’. Catechese komt
daarna: ze wil juist het beginnend geloof tot volle wasdom brengen. Daaruit volgt:
1) het grote belang van de eerste verkondiging;
2) veel van onze catechese komt neer op eerste verkondiging;
3) verschil tussen godsdienstonderricht op school en catechese.

Door het doopsel. Mijn innerlijke persoonlijke overtuiging van de waarheid van het
evangelie maakt me nog niet tot christen. Dat kan alleen als ik ‘naar de kerk ga’, dwz als
ik de geloofsgemeenschap vervoeg en gedoopt wordt. Het geloof is geen louter
2
individuele subjectieve overtuiging. Het doopsel geeft het geloof: het is meer iets dat ik
ontvang en dat mij overkomt, dan iets dat ik zelf beslis. Ook van hier uit wordt het
duidelijkk dat catechese geen loutere kennisoverdracht is.
Deel II Algemene oriëntaties voor een catechetische pastoraal
Het gaat om de noodzakelijke ingrediënten van de catechese en om de catechese als dimensie
van alle pastoraal (‘catechetische pastoraal’)
1. Catechese en Schrift
Er zijn de drie etappes: historisch verstaan (betekenis van de moderne exegese), gelovig
verstaan (de rode draad doorheen gans de Bijbel: dat we in Christus door God gekend en
bemind zijn ten einde toe), verstaan als Woord van God: niet louter een religieuze inhoud
maar iemand die me aanspreekt. Juist omwille van dit laatste, is catechetisch méér dan
bijbelse initiatie.
2. Catechese en Kerk
Je kunt de catechese niet losmaken van het leven van de Kerk en dan wel de Kerk als
geloofswerkelijkheid: volk van God, lichaam van Christus en tempel van de Geest; één,
heilig, katholiek en apostolisch. De band met de Kerk uit zich op twee wijzen:
1) het geloof is niet iets dat ik zelf heb gemaakt maar dat ik heb ontvangen: het is het
geloof van de Kerk. De ritus van de redditio symboli aan de catechumeen maakt dit
duidelijk. Vandaar ook het blijvend belang van het Credo voor de catechese.
2) Gods Woord verzamelt mensen tot zijn Kerk.Je leert het geloof pas kennen als men
stilaan gaat deelnemen aan het leven van de Kerk (verkondiging, liturgie, diaconie):
‘ondergedompeld in de geloofsgemeenschap’.
3. Catechese en liturgie
Het is in en door de liturgie dat ik het hart van het geloof leer kennen. ‘Het geloof is niet
alleen een visie over het leven, maar schenkt nieuw leven. En aan dat nieuwe leven
hebben we deel door de sacramenten’ (§84). Woord en sacrament zijn onafscheidelijk. Dit
inzicht wordt verduidelijkt door de beide initiatiesacramenten:
1) Doopsel. Catechese blijft altijd betrokken op het nieuwe leven (dus niet louter
kennisoverdracht) dat we in de doop ontvangen. Vandaar de blijvende
paradigmatische betekenis van het catechumenaat. §74 legt uit wat dit concreet
betekent.
2) Eucharistie. Geen initiatie in het geloof zonder initiatie in de eucharistie. Daar, rond
deze tafel, is alles te zien en te horen wat met geloof en Kerk wordt bedoeld.
Catechese leert de ‘volledige, bewuste en actieve deelname’ in de liturgie.
4. Catechese en gebed
In het hart van het geloof staat niet een theorie of een idee maar een Persoon. In het geloof
gaat het om de ontmoeting met Iemand. Binnenleiden in het geloof is daarom
binnenleiden in het gebed (niet alleen liturgisch maar persoonlijk). Catechese moet
spreken over het gebed én leren bidden. Concreet: Onze Vader en Lectio divina.
3
5. Catechese en moreel leven
Het antwoord op Gods ontmoeting is niet alleen het gebed maar ook de bekering. De
ontmoeting met God verandert mijn leven. Liefde verplicht. Catechese leert me niet
alleen het geloof kennen, maar er ook naar leven. Concreet: decaloog en bergrede.
6. Catechese en ethisch-maatschappelijke vragen
De Kerk deelt de fundamentele vragen van de tijd waarin ze leeft en neemt deel aan het
maatschappelijk debat daaromtrent. Het evangelie leert onderscheiden wat goed is en
menselijkheid bevordert. Ook langs deze weg kan de catechese de originaliteit en
humaniserende betekenis van het geloof beter doen kennen. Vandaar ook de band van de
catechese met de diaconie van de Kerk.
7. Catechese en zinvragen
De mens leeft niet van brood alleen. Hij is een zinzoeker. “Het grootste risico van een
volkomen seculiere cultuur is niet dat men niet meer gelooft maar dat men van alles
gelooft”. Vandaar:
1) Het is belangrijk mensen tegemoet te treden in hun spirituele zoektocht;
2) Het belang van de inhoud en de correcte verwoording van het geloof: ‘Veel mensen
leven met eenzijdige en ronduit verkeerde geloofsvoorstellingen. En meer en meer
wordt men geconfronteerd met een totaal gebrek aan religieuze cultuur’ (§110).
8. Catechese en ontmoeting van mens tot mens
Catechese gebeurt niet alleen binnen de ruimte van de Kerk, maar midden in de wereld
waar men christenen ontmoet die het geloof beleven en ervan getuigen.
Deel III Praktische aanbevelingen
1. Samen nadenken
De brief is allereerst een uitnodiging tot grondige reflectie over belang van catechese op
diocesaan en plaatselijk niveau. Het gaat om een eerste algemeen beraad van de hele
kerkgemeenschap. Met deze brief wordt het debat geopend.
2. Grondhouding: uitnodiging en getuigenis
Geen van beiden mag men loslaten: enerzijds open en ontvankelijk zijn voor iedere mens
in zijn gegeven situatie en anderzijds getuigen en oproepen tot geloof. Dus een ‘pastorale
de proposition’. Openheid en respect voor elke mens én de uitnodiging Jezus te volgen,
zijn de keerzijden van één en dezelfde houding. Opnieuw wordt in dit verband verwezen
naar het belang van het scheppen van mogelijkheden van eerste verkondiging.
3. Catechetische geheelheidspastoraal
Alle bestaande of nieuwe initiatieven moeten geïntegreerd worden in een bredere
geheelheidspastoraal met het oog op de noodzakelijke catechese met volwassenen. Dat
geldt bijzonder ook voor de traditionele sacramentenpastoraal.
4. Band met de liturgie
De liturgie is voor velen een plaats van herbronning waarop de catechese verder kan
bouwen. Vandaar het belang van de liturgie: levensnabij maar waarachtig en trouw aan de
4
geest van de liturgie en aan haar ritueel. Concreet: samenwerking tussen werkgroep
liturgie en catechese.
5. Aandacht voor de geloofsinhoud
Catechese is bijbels gefundeerd. Maar ook méér dan Schriftuitleg. Het geloof geeft
coherente visie op de zin van het bestaan. Vandaar het belang van de geloofsbelijdenis
met zijn overzicht van de grote geloofsinzichten van het christendom. Verwijzing naar
Katechismus en het Geloofsboek.
6. Pastorale structuren uitbouwen
Op diocesaan niveau: diocesane dienst. Op plaatselijk niveau: werkgroep catechese.
7. Aandacht voor plaatsen van catechese
Gezien de nauwe band met de liturgie is het kerkgebouw de eerste plaats van catechese
(kerk als liturgische en architecturaal-artistieke ruimte). Naast de parochielokalen of bij
christenen aan huis zijn er ook de abdijen, bedevaartsoorden, retraite- en
bezinningshuizen.
8. Bevorderen van het catechumenaat
Er moet een dienst catechumenaat opgericht worden verbonden met de dienst catechese.
Belangrijk is ook aandacht te hebben voor de ‘herbeginnners’.
9. Vorming van catechisten en begeleiders
Belang van een goede theologische vorming op het gebied van het geloven, het vieren en
het beleven (geloofsinhoud; gebed, liturgie en sacramenten; christelijk leven met zijn
ethische consequenties). Voor occasionele catechisten: lichtere modules van vorming (met
gebruikmaking van bestaande sessies van vorming en geloofsverdieping). Samenwerking
met vormingsdienst, instituten van theologische vorming en faculteiten.
10. Concreet getuigenis ondersteunen
Bijzonder zij die getuigen in de marge van de samenleving: bij zieken en stervende, bij
gevangenen, bij de armen. Ook deze diaconie deelt in de catechetische zorg van de Kerk.
Ze is veelal plaats van eerste verkondiging.
Tot besluit

§ 132 drukt tot slot nogmaals de bedoeling uit van dit schrijven. De gevraagde
vernieuwing en verdieping van de catechese impliceert perspectiefwijziging en
mentaliteitsverandering en dat vraagt tijd. Werk voor de komende jaren.

Waarschuwing tegen een overdreven en heilloos activisme dat riskeert nog meer te
ontmoedigen.

Oproep tot vertrouwen in de verborgen maar daadwerkelijke aanwezigheid van de Geest.