20131029 Gemeente Zevenaar

Zevenaar
GEZONDE VOLWASSENEN
GEZONDE GEMEENTE
Inzicht in de gezondheid en zelfredzaamheid van volwassenen tussen 19 en 65
jaar in de gemeente Zevenaar
Deze rapportage is een bijlage bij de rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen,
gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden’
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
Deze rapportage behoort bij de regionale rapportage ‘Gezonde volwassenen, gezonde ouderen,
gezonde gemeenten in de regio Gelderland-Midden’. In het voorliggende document komt een
aantal opvallende resultaten van de gemeente aan bod voor de doelgroep volwassenen. Voor een
verdere verdieping, regionale gegevens over 65-plussers en een beeld van de gemeente in
regionaal perspectief verwijzen wij u graag naar de regionale rapportage.i
pagina 2
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
ALGEMEEN
Demografische opbouw
De gemeente Zevenaar heeft op 1
januari 2013 32.405 inwoners.ii Van
de volwassen inwoners is 83% van
Nederlandse afkomst. Dit is 5% meer
dan landelijk, maar vergelijkbaar met
de regio Gelderland Midden. In 2008
was dit percentage nog hoger.
Negen procent van de volwassenen
heeft een etnische achtergrond die
valt binnen de categorie ‘westerse
allochtoon’, dit percentage is gelijk
aan het percentage in de regio
Gelderland-Midden.iii
Demografische opbouw
20
Nederland
Gemeente
18
16
14
12
10
8
6
4
De leeftijdsopbouw van de inwoners
in Zevenaar wijkt niet erg af van de
Nederlandse, hoewel er in
verhouding wel minder volwassenen
tussen de 10 en 50 jaar- en naar
verhouding meer 50 plussers zijn.
2
0
< 10 jr 10 tot 20 tot 30 tot 40 tot 50 tot 60 tot 70 tot 80 tot > 90 jr
20 jr 30 jr 40 jr 50 jr 60 jr 70 jr 80 jr 90 jr
Gezinssamenstelling
Gehuwde mensen leven langer dan nooit-gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn.
Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. De lagere sterftekans voor gehuwden geldt niet
alleen voor belangrijke doodsoorzaken als kanker en hart- en vaataandoeningen, maar voor
nagenoeg alle
doodsoorzaken. Ook
Woonsituatie
Gemeente
bestaan er grote
woont samen met kinderen > 18 jr
Gelderland-Midden
verschillen in zorggebruik
woont samen met kinderen < 18 jr
afhankelijk van het type
huishouden waarin
huishoudens met thuiswonende kinderen
mensen wonen.
een-oudergezin
Gescheiden mensen en
alleenwonend
leden van
eenpersoonshuishoudens
woont samen met partner
maken meer gebruik van
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
de gezondheidszorg.iv
De woonsituatie van inwoners van Zevenaar is nagenoeg hetzelfde als die van andere volwassen
inwoners in de regio Gelderland-Midden. Een groot deel van de inwoners woont samen met een
partner (64% versus 67% in de regio) en net als regionaal heeft 45% een huishouden met
thuiswonende kinderen.
pagina 3
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
Sociaal economische status
Gezondheid is ongelijk verdeeld in Nederland. De gezondheid van mensen in lagere
sociaaleconomische groepen is over het algemeen slechter dan die van mensen met een hogere
sociaal economische status (SES). Zo leven mensen met alleen basisschool zeven jaar korter dan
mensen met een hbo- of universitaire opleiding; het verschil in levensverwachting zonder
lichamelijke beperkingen is zelfs meer dan vijftien jaar. Deze verschillen tussen sociaaleconomische
groepen zijn de afgelopen tien jaar niet kleiner geworden. Laagopgeleiden hebben over het
algemeen ook meer gezondheidsproblemen dan hoogopgeleiden en hun ervaren gezondheid is
slechter.v Het opleidingsniveau, inkomen en arbeidsmarktpositie zijn belangrijke indicatoren voor
de SES.vi
Uit de resultaten van de monitor komt geen volledig congruent beeld van de SES in Zevenaar naar
voren. Er zijn minder volwassenen in Zevenaar met een laag inkomen dan in de regio GelderlandMidden. In vergelijking met Nederland hebben de volwassen inwoners van Zevenaar iets minder
moeite met rondkomen: 38% versus 43% geeft aan geen moeite te hebben met rondkomen. Get
Zevenaarse cijfer komt overeen met het regionale percentage van 42%. Bijna de helft van de
respondenten (47%) geeft aan altijd in staat te zijn een onverwachte noodzakelijke uitgave van
€ 1.000,- op te kunnen vangen; regionaal is dit percentage nagenoeg gelijk: 50%.
Uit de tabel blijkt dat het grootste deel van de volwassen inwoners een betaalde baan heeft (72%);
dit percentage is echter lager dan het percentage voor heel Nederland (77%) maar vergelijkbaar
met de regio (75%). Wanneer gekeken wordt naar het hoogst behaalde opleidingsniveau blijkt dat
er minder Zevenaarse volwassenen hoger zijn opgeleid: de percentages hoog opgeleiden zijn 25%
(gemeente Zevenaar), 35% (regio Gelderland-Midden) en 34% (Nederland).
Hoogst behaalde opleidingsniveau
Werksituatie
Gemeente
Nederland
Betaald werk
72 %
77 %
Werkloos
7%
4%
Gepensioneerd
5%
3%
5%
5%
6%
7%
Student
4%
7%
10
Gepensioneerd met
baan
0%
0%
0
Gedeeltelijk werkloos
0%
1%
Gedeeltelijk
arbeidsongeschikt
1%
1%
Volledig
arbeidsongeschikt
Fulltime huisvrouw /
man
50
40
30
20
laag (LO)
midden 1 midden 2 hoog (HBO,
(MAVO,
(HAVO,
WO)
LBO)
VWO, MBO)
Gelderland-Midden
Nederland
Gemeente
pagina 4
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
GEZONDHEID
Fysieke gezondheid
Gezondheid
Lichamelijke (of fysieke) gezondheid is belangrijk, zeker
op momenten dat de weerstand minder groot is. Een
goede fysieke gezondheid helpt bij het beschermen
tegen ziekte en letsel en draagt bij aan een sneller
herstel.
Ervaren gezondheid
De ervaren gezondheid, ook wel gezondheidsbeleving
(Zeer) goed
genoemd, weerspiegelt het oordeel over de eigen
Gaat wel
gezondheid van een persoon. Wie positief oordeelt over
(Zeer) slecht
de eigen gezondheid heeft vaak ook een ‘gezonde’
houding ten aanzien van het eigen welbevinden. Hoewel
de lichamelijke gezondheid voor veel mensen zwaarwegend is, spelen ook sociaal en psychisch
functioneren veelal een rol in het oordeel over de eigen gezondheid. Het totale oordeel geeft een
indicatie over hoe men wat gezondheid betreft in het leven staat. Hoe slechter iemand zijn/haar
eigen gezondheid ervaart, hoe hoger de kans op overlijden. Ondanks dat dit een open deur lijkt,
blijkt dat er weinig maten zijn die zo sterk voorspellend zijn voor sterfte.vii
Een groot deel van de volwassenen in de gemeente Zevenaar (78%) beoordeelt zijn/haar eigen
gezondheid als goed tot zeer goed. Dit percentage is ongeveer gelijk aan het regionaal (82 procent)
en landelijke percentage (81 procent). Volwassenen met een hoog inkomen beoordelen hun
gezondheid positiever dan volwassenen met een laag inkomen.
In gemeente Zevenaar zijn, net zoals in Nederland en in de regio Gelderland-Midden, de twee
belangrijkste doodsoorzaken (kwaadaardige) nieuwvormingen en ziekten van het hart- en
vaatstelsel. De Standardised Mortality Ratio (SMR) geeft aan of er sprake is van oversterfte of
ondersterfte in een gemeente ten opzichte van de sterfte in de Nederlandse bevolking. De sterfte is
in gemeente Zevenaar gelijk aan de sterfte in Nederland. Er is een oversterfte aan psychische
stoornissen (circa een derde).viii
Chronische ziekten en multimorbiditeit
Een chronische ziekte is een onomkeerbare aandoening zonder uitzicht op volledig herstel en met
een relatief lange ziekteduur (en daarmee een langdurig beroep op zorg). Veel chronisch zieken
hebben meer dan één chronische aandoening (multimorbiditeit). Veel voorkomende combinaties
van chronische ziekten zijn astma en eczeem, depressie en angststoornissen, en diabetes en
coronaire hartziekten.
Chronisch zieken hebben een verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met mensen zonder
een chronische aandoening. Multimorbiditeit kan een extra negatief effect op de kwaliteit van
leven hebben. Mensen met multimorbiditeit hebben niet alleen een verminderde kwaliteit van
leven, maar worden ook vaker en langer opgenomen in het ziekenhuis en hebben meer kans op
complicaties na een operatie. Tot slot is ook de kans op vroegtijdige sterfte groter.ix
In de gemeente Zevenaar heeft minder dan de helft van de volwassenen (45%) geen chronische
aandoening; dit is gelijk aan het landelijke percentage (46%). Van de volwassenen heeft 20% de
twaalf maanden last gehad van migraine/ernstige hoofdpijn, dit is ongeveer gelijk aan het
Nederlandse percentage. Dit is tevens de chronische aandoening die het meest voorkomt, gevolgd
pagina 5
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
door hoge bloeddruk (15%) en ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (inclusief hernia)
(15%) en gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën (12%). Ten opzichte van
regionale en landelijke percentages zijn er in Zevenaar relatief veel volwassenen met ernstige of
hardnekkige aandoening van de rug (inclusief hernia); 15% in Zevenaar, 9% regionaal en 10%
landelijk.
Psychische gezondheid
Psychische ongezondheid vormt een groot deel van de totale ziektelast onder de volwassen
bevolking. Psychische ongezondheid heeft niet alleen in veel gevallen verstrekkende gevolgen voor
de persoon zelf, maar ook voor de omgeving van de persoon en de maatschappij. Hierbij kan
gedacht worden aan arbeidsongeschiktheid en daardoor verlies van werk en inkomen, maar ook
aan sociale uitsluiting, fysieke klachten of zelfmoordneigingen.x Om deze redenen is het van belang
om psychische klachten vroegtijdig te onderkennen.xi
Uit de Vraag Aanbod Analyse Monitor (VAAM) blijkt dat in 2011 in de gemeente Zevenaar naar
schatting 522 (deel)contacten met de huisartsenpraktijk per 1.000 inwoners hebben
plaatsgevonden binnen het ziektecluster ‘psychische en sociale problemen’.xii Ter vergelijking: voor
heel Nederland is de schatting dat 497 (deel)contacten per 1.000 inwoners hebben
plaatsgevonden. Voor de toekomst (2016) wordt voor de gemeente Zevenaar geen wijziging in
deze verwacht (een toename van 0,0%), landelijk wordt een toename van 3,4 procent voorspeld.xiii
Uit de monitor blijkt dat evenveel volwassenen in de gemeente Zevenaar risico lopen op een
angststoornis of depressie als landelijk: zes op de tien volwassenen lopen geen of een laag risico.
Het percentage mantelzorgers die zich tamelijk zwaar tot zwaar belast voelt is één procent, ook dit
komt overeen met het landelijke beeld. In vergelijking met de volwassenmonitor uit 2008 zijn de
percentages voor de gemeente Zevenaar niet noemenswaardig veranderd. Wanneer gekeken
wordt naar het percentage volwassenen dat de afgelopen twee weken slaap- of
kalmeringsmiddelen heeft gebruikt op doktersvoorschrift is dit 5%; gelijk aan het regionale
percentage.
Stress
Het langdurig ervaren van stress kan de gezondheid en het welzijn van mensen negatief
beïnvloeden. Zo kan het leiden tot een verminderde werking van het immuunsysteem. Ook hebben
mensen die veel stress ervaren de neiging zich ongezond te gedragen, door bijvoorbeeld te roken
of te drinken.xiv
In totaal geeft 78 procent van de volwassenen aan geen behoefte te hebben aan ondersteuning bij
spanningen of stress; dit percentage is nagenoeg gelijk aan het regionale percentage. Veertien
procent geeft aan hier geen hulp voor te ontvangen, maar dit wel graag te willen. Dit percentage is
eveneens ongeveer gelijk aan het regionale percentage. Jonge volwassenen (19-34 jaar) en mensen
met een laag inkomen zeggen vaker dat ze ondersteuning willen hebben bij stress of spanningen
dan de andere groepen.
Regie over het eigen leven
Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met
(gezondheids)problemen. Regie hebben over het eigen leven vormt een beschermende factor
tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. Het heeft ook
een direct beschermend effect tegen depressieve symptomen, onafhankelijk van de aanwezigheid
van één of meerdere chronische ziekten. Regie over het eigen leven is vooral voor chronisch zieke
ouderen belangrijk voor het behouden en bevorderen van hun welbevinden en autonomie.xv, xvi
pagina 6
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
In de gemeente Zevenaar geeft zes procent van de volwassen inwoners aan geen regie te hebben
over hun eigen leven. In de hele regio Gelderland-Midden ligt dit percentage ook op zes procent.
Leefstijl
De manier waarop we leven en het gedrag dat we vertonen zijn van invloed op onze gezondheid.
Elementen die hierop betrekking hebben zijn onder meer voeding, bewegen, genotmiddelen
(alcohol, drugs en roken), stress en reizen.xvii
Gewicht
Overgewicht, en vooral ernstig overgewicht (obesitas), hangt samen met tal van chronische
aandoeningen waaronder diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, een aantal soorten kanker
en aandoeningen aan galblaas en het bewegingsstelsel. En het heeft ook invloed op psychische
gezondheid. Mensen met overgewicht hebben meer te maken met stigmatisering en lopen meer
kans op psychische en psychosociale problemen als eenzaamheid, verdriet en gespannenheid.
Mensen met ernstig overgewicht zijn ook vaker depressief. Overgewicht kan zowel de oorzaak als
het gevolg zijn van psychische problemen.xviii, xix
Energiebalans
Bij overgewicht is er sprake van een verstoorde energiebalans: teveel energie-inname bij een te laag
energieverbruik. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren, zoals emoties een rol. Ook
de sociale en fysieke omgeving zijn van belang. Overgewicht neemt toe in een samenleving die mensen uitnodigt tot
veel eten en weinig bewegen, de zogenoemde obesogene samenleving. Denk aan reclame voor ongezonde voeding,
gewenning aan grote porties, hoog suikergehalte in snoep / frisdranken, veel TV kijken of achter de computer zitten
en weinig lichamelijke arbeid.xx
Het deel van de
Zevenaarse
Ernstig overgewicht
volwassenen dat op basis van de
Matig overgewicht
ingevulde
waarden van
Normaal gewicht
lengte en gewicht
Ondergewicht
- een ‘normaal
gewicht’ heeft, ligt
Ernstig ondergewicht
elf procent onder
het landelijke
0
25
50
75
100
percentage.
Veertig procent van de volwassenen heeft matig overgewicht en veertien procent heeft ernstig
overgewicht. Ruim de helft is dus te zwaar. Dit ligt boven het landelijke cijfer (46% matig tot
ernstig overgewicht) en regionale cijfer (44% matig tot ernstig overgewicht). Ten opzichte van 2008
is het percentage volwassenen met matig tot ernstig overgewicht toegenomen.
Gewicht
Gemeente
Nederland
Bewegen
Regelmatige lichamelijke activiteit bevordert de kwaliteit van leven en kent diverse
gezondheidsvoordelen. Regelmatig matig intensief bewegen, zoals fietsen of stevig wandelen, kan
het risico verlagen op coronaire hartziekten, diabetes, beroerte, botontkalking, dikke darmkanker
en borstkanker. Intensief bewegen, zoals hardlopen, voetballen en tennis, bevordert bovendien de
conditie van hart en longen, ofwel de cardiorespiratoire fitheid. Tevens heeft voldoende beweging
een gunstig effect op het beloop van chronische ziekten.xxi
pagina 7
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
Normen voor bewegen: Nederlandse Norm Gezond Bewegen en Fitheidsnorm
Om te meten hoeveel Nederlanders bewegen, sporten, zitten of lichamelijk inactief zijn, zijn verschillende normen
en richtlijnen opgesteld waaronder de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en de fitheidsnorm. De NNGB is
vooral gericht op het onderhouden van gezondheid op de lange termijn en verschilt per leeftijdsfase.xxii De norm
voor volwassenen is een half uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteitxxiii op minimaal vijf, maar bij
voorkeur alle dagen van de week.xxiv De fitheidsnorm is voor jong en oud gelijk en vereist tenminste drie keer per
week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensieve lichamelijke activiteit. Deze norm is vooral gericht op het
onderhouden van fysieke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen).xxv
In Zevenaar is 72% van de volwassenen gezond bezig wat betreft bewegen. Zij voldoen of aan de
Nederlandse Norm Gezond Bewegen of aan de fitheidsnorm. Dit is een hoger percentage dan in de
regio (+5%).
Voeding
Gezonde voeding kan een kwart van alle soorten kanker en hart- en vaatziekten voorkomen. Een
ongezond voedingspatroon is een belangrijke risicofactor voor een aantal chronische ziekten,
waaronder kanker, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2 en osteoporose.xxvi
Richtlijnen gezonde voeding
De richtlijn gezonde voeding geeft aan dat men gevarieerd en regelmatig dient te eten (inclusief ontbijt en warme
maaltijd) met dagelijks voldoende groente, fruit en volkoren graanproducten. Daarnaast adviseert de richtlijn het
regelmatig eten van (vette) vis, het beperken van de inname van keukenzout en het zo min mogelijk gebruik maken
van producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren en enkelvoudige trans-onverzadigde vetzuren.
Daarnaast wordt geadviseerd om voldoende vocht te drinken. Een volwassene heeft gemiddeld 1,5 liter vocht per
dag nodig om de vochtbalans op peil te houden. De richtlijn wijst ook op het belang van matig alcoholgebruik en
voldoende lichaamsbeweging.xxvii
GelderlandMinder Zevenaarse volwassenen eten in
Voeding
Gemeente
Midden
vergelijking met volwassenen uit de regio
Gelderland-Midden iedere dag groente.
Eet dagelijks fruit
29 %
33 %
Vooral mensen met een midden inkomen en
Eet dagelijks groente
36 %
41 %
jonge volwassenen eten minder groente.
Het percentage volwassenen dat dagelijks fruit eet is in Zevenaar op een zelfde niveau als in de
regio Gelderland-Midden.
Alcohol
De Gezondheidsraad geeft het advies om de alcoholconsumptie te beperken tot twee
standaardglazen voor mannen of één standaardglas voor vrouwen per dag. Het risico op
gezondheidsschade door alcohol hangt af van het totale alcoholgebruik van de drinker, maar ook
van het drinkpatroon dat iemand heeft. Overmatig alcoholgebruik hangt samen met een hoger
risico op (acute) aandoeningen aan de hersenen, lever, maag, hart en vaten, maar ook een hoger
risico op verwondingen. Voor vrouwen neemt het risico op borstkanker toe met het aantal
glazen.xxviii, xxix
In vergelijking met landelijke gegevens
Alcohol
Gemeente Nederland
gebruikt ongeveer een gelijk deel van de
Zevenaarse volwassenen alcohol. De
Alcoholgebruiker
86 %
83 %
percentages ‘zware drinker’ en ‘overmatige
xxx
Zware drinker
14 %
12 %
drinker’ zijn ook vergelijkbaar met die in
xxxi
Overmatige drinker
10 %
8%
Nederland. Wanneer in meer detail gekeken
wordt naar de volwassenen die overmatig
drinken blijkt dat dit voor het merendeel mannen betreft (16% man versus 4% vrouw) en dat zowel
12% van de 19- tot 34-jarigen als van de 50- tot 64-jarigen tot deze categorie behoort.
pagina 8
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
Roken
Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en
kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor diverse
andere aandoeningen, zoals aandoeningen aan hart en bloedvaten. Behalve rokers lopen ook
mensen die meeroken (passief roken) meer risico op onder meer longkanker en hart- en
vaatziekten.xxxii
Meer dan een kwart van de volwassenen in de gemeente Zevenaar rookt. Dit is gelijk aan het
landelijke percentage (26%). Mannen en vrouwen roken ongeveer even vaak (27% van de mannen
versus 25% van de vrouwen). Ook het aandeel ex-rokers wijkt niet af van regionale of landelijke
cijfers.
Omgeving
De omgeving heeft een belangrijke invloed
op onze gezondheid. Hierbij kunnen drie
groepen worden onderscheiden: sociale
leefomgeving (waaronder bijvoorbeeld
sociale cohesie en sociale steun), fysieke
leefomgeving (bijvoorbeeld
luchtverontreiniging) en
arbeidsomstandigheden (sociale en fysieke
omgevingsfactoren op de werkvloer).xxxiii
Geluids- en geurhinder
10
GelderlandMidden
Gemeente
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Bedrijven/industrie
Landbouw en veeteelt
Open haard/allesbrander
Riolering/zuivering
Wegverkeer <50 km/u
Wegverkeer >50 km/u
Buren
Bedrijven/industrie
Vliegverkeer
0
Treinverkeer
Geluids- en geurhinder
Hinder van geluid en geur of ongerustheid
in verband met nabijgelegen industrie of
veehouderijen beïnvloedt de kwaliteit van
leven in belangrijke mate. Het geeft in veel
gevallen stress gerelateerde
gezondheidsklachten.
In de gemeente Zevenaar ervaren de
volwassen inwoners in vergelijking met de
geluidshinder
geurhinder
regio in gelijke mate ernstige geluids- en/of
geurhinder: het percentage volwassenen
dat ernstige geluidshinder ondervindt is 10% (-2% ten opzichte van de regio), voor ernstige
geurhinder is het percentage met drie procent gelijk.
Infectieziekten
In de onderstaande alinea’s is informatie opgenomen die betrekking heeft op infectieziekten. Niet
in iedere gemeente is uit de cijfers direct een risico af te leiden op dit terrein. Van belang is om
hierbij op te merken dat de verspreiding van infectieziekten zich niet beperken tot
gemeentegrenzen. Dit betekent dat - ondanks dat in een bepaalde gemeente het risico beperkt lijkt
- vanwege de omstandigheden in een nabijgelegen gemeente risico’s niet uit te sluiten zijn.xxxiv
Risico op zoönosen
Het aantal landbouwdieren en –bedrijven brengt naast eventuele geur- en geluidsoverlast ook
risico’s met zich mee die betrekking hebben op zoönosen (infectieziekten die van dieren op
mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld Q-koorts of de ziekte van Lyme).
pagina 9
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
In de gemeente Zevenaar is het aantal landbouwbedrijven en –dieren niet erg hoog.xxxv
Vaccinatiegraad
De levensbeschouwelijke
overtuiging heeft invloed op
de vaccinatiegraad in een
gemeente; er zijn enkele
groepen die bewust afzien
van vaccinatie: bevindelijk
gereformeerden,
antroposofen en mensen met
een kritische houding
tegenover vaccinaties. In
gemeenten met een lage
vaccinatiegraad is het risico
op uitbraak en verspreiding
van de ziekten bof, mazelen,
rode hond en polio relatief
hoog vanwege het hoge
aantal vatbare personen.
Levensbeschouwing
Rooms-katholiek
Protestantschristelijk
Islam
34,4
Jodendom
51,9
Boeddhisme
Hindoeïsme
Ander geloof
3,9
8,6
Geen geloof
In de gemeente Zevenaar geeft meer dan de helft van de inwoners aan het rooms-katholieke
geloof aan te hangen. Daarna is de groep zonder geloof, met een derde van de inwoners (34,4%),
de grootste groep wat betreft levensbeschouwing.xxxvi De gemeente Zevenaar is een gemeente met
een hoge vaccinatiegraad (>95%).
pagina 10
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
ZELFREDZAAMHEID
Sociale leefomgeving
In de onderstaande alinea’s komt de invloed van een aantal
factoren van de sociale leefomgeving op de gezondheid aan
bod. Het gaat hierbij om sociale cohesie en steun,
eenzaamheid en huiselijk geweld.
Sociale steun beschermt
tegen het ontstaan van harten vaatziekten. Vooral
emotionele steun zorgt voor
een gunstiger prognose bij
mensen die al aan hart- en
vaatziekten lijden.
Sociale cohesie heeft betrekking op de samenhang tussen
mensen. Het is de mate waarin mensen in hun gedrag en
beleving uitdrukking geven aan hun betrokkenheid bij
maatschappelijke verbanden in hun persoonlijke leven, als burger in de maatschappij en als lid van
de samenleving. In meerdere onderzoeken zijn positieve verbanden gevonden tussen gezondheid
en sociale cohesie. Gemeenschappen met meer sociale cohesie blijken gezonder dan
gemeenschappen met minder cohesie.xxxvii Het beschikken over sociale steun bevordert niet alleen
de lichamelijke en psychische gezondheid, in het (voorgenomen) kabinetsbeleid speelt de sociale
omgeving (de eigen kracht en het sociale netwerk) eveneens een grotere rol (bij het ondersteunen
van inwoners bij het naar hun vermogen (blijven) participeren in de maatschappij.xxxviii
Sociale cohesie en sociale steun
In Zevenaar hebben de volwassen inwoners wat meer contact met hun buren dan in de regio
Gelderland-Midden. Bijna zeven op de tien volwassen inwoners heeft minstens 1 keer per week
contact met de buren, dit is vijf procent hoger dan het regionale percentage. Het percentage van
de volwassenen dat aangeeft wel eens wat te doen voor de buren is met 65% gelijk aan het
regionale percentage. Wanneer in meer detail naar de resultaten wordt gekeken blijkt dat zowel
mannen als vrouwen af en toe iets doen voor de buren (62% van de mannen en 69% van de
vrouwen). Het overgrote deel van de volwassenen (74%) is het (een beetje) oneens met de stelling
‘Mensen in de buurt kunnen slecht met elkaar opschieten’; in de regio is dit een nagenoeg gelijk
percentage (77%).
In de gemeente Zevenaar verricht 28 procent van de volwassen inwoners vrijwilligerswerkxxxix; in
Gelderland-Midden ligt dit percentage op een vergelijkbaar niveau (32%). Wanneer in meer detail
wordt gekeken naar de vrijwilligers blijkt dat dit zowel mannen als vrouwen zijn (29% van de
mannen en 26% van de vrouwen). Wanneer gekeken wordt naar het deel van de volwassenen dat
mantelzorgerxl is, is dit percentage (10%) ongeveer gelijk aan het regionale percentage (9%). Het
grootste deel van de mantelzorgers is vrouw (12% van de vrouwen versus 8% van de mannen) en
het grootste deel van de mantelzorgers valt in de leeftijdscategorie tussen 50 en 65 jaar.
Uit de resultaten blijkt eveneens dat veel inwoners dagelijks of wekelijks tijd besteden aan
verenigingsactiviteiten: 45% van de inwoners geeft aan hier tijd aan te besteden, regionaal is dit
percentage 40%. Een even groot deel van de mannen, als van de vrouwen besteedt hier tijd aan.
pagina 11
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
70
GelderlandMidden
60
Mensen in de buurt kunnen slecht met
elkaar opschieten
Gemeente
50
(Beetje) eens
40
Niet eens / niet
oneens
30
(Beetje)
oneens
20
10
0
Vrijwilligerswerk
Ik doe af en toe
iets voor de buren
Mantelzorger
Eenzaamheid
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat
Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief
eenzaamheid tot een depressie kan leiden.
ervaren verschil tussen de gewenste en
Daarnaast tonen diverse onderzoeken
gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale
verbanden tussen eenzaamheid en suïcide.
contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale
Er zijn ook aanwijzingen dat eenzaamheid de
contacten zijn bepalend voor gevoelens van
kans op het krijgen van hartaandoeningen
vergroot. Eenzame mensen vertonen minder
eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld
gezondheid bevorderend gedrag.
eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of
helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal
netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten.xli, xlii
In de gemeente Zevenaar is het deel van de
volwassenen dat aangeeft eenzaam te zijn gelijk
aan dat in heel Nederland (respectievelijk 38
versus 37 procent) maar hoger dan in de regio
Gelderland-Midden (33%). Van de mensen met
een laag inkomen is bijna de helft (47%)
eenzaam.
Eenzaamheid
100
90
Nederland
Gemeente
80
70
60
50
Huiselijk geweld
40
Huiselijk geweld is geweld dat door iemand in de
30
huiselijke kring wordt gepleegd (door
20
gezinsleden, familieleden, (ex)partners of
10
huisvrienden). Jaarlijks hebben naar schatting
0
tussen de 200.000 en 230.000 mensen te maken
Niet
Matig Ernstig
Zeer
Is
met ernstig of herhaald huiselijk geweld.
ernstig eenzaam
Vrouwen vormen de grootste groep slachtoffers,
maar ook mannen, kinderen en ouderen zijn
slachtoffer van huiselijk geweld. Huiselijk geweld komt binnen alle lagen en groeperingen van de
bevolking voor. Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling, maar dit is niet altijd het geval.
Waar mensen de zorg voor hun naasten of cliënten niet meer aankunnen, kan hun gedrag
ontsporen met mishandeling tot gevolg.xliii
In de tabel is weergegeven hoeveel volwassen inwoners aangegeven slachtoffer te zijn van huiselijk
geweld en om welke soorten huiselijk geweld het ging.
pagina 12
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
In de gemeente Zevenaar zijn de
percentages van de inwoners
die aangeven ooit slachtoffer te
zijn geweest van één of
meerdere vormen van huiselijk
geweld nagenoeg gelijk aan de
regionale percentages.
Lichamelijke en functionele
beperkingen
Ooit slachtoffer geweest van
huiselijk geweld
Psychisch of emotioneel geweld
Lichamelijk geweld
Ongewenste seksuele
toenadering
Seksueel misbruik
Gemeente
GelderlandMidden
10 %
9%
7%
6%
4%
5%
2%
1%
1%
1%
Lichamelijk functioneren betreft
het uitvoeren van lichamelijke en dagelijkse routine-activiteiten, zoals lopen, eten, aan- en
uitkleden en boodschappentassen dragen. Moeilijkheden hiermee duiden we aan met
beperkingen. Lichamelijke beperkingen zijn onder meer beperkingen in horen, zien, mobiliteit en
beperkingen in het dagelijks leven. De mate waarin een persoon beperkingen heeft in zijn
functioneren, bepaalt voor een groot deel de maatschappelijke participatie en het gebruik van zorg
en voorzieningen.
In de tabel hiernaast is
opgenomen hoeveel
procent van de
volwassenen één of
meerdere lichamelijke
beperkingen heeft en
welke beperking het
betreft.
Gemeente
Nederland
Heeft één of meer lichamelijke beperkingen
9%
11 %
Heeft gezichtsbeperkingen
5%
5%
Heeft gehoorbeperkingen
3%
3%
Heeft mobiliteitsbeperkingen
3%
6%
Het deel van de doelgroep dat aangeeft één of meer lichamelijke beperkingen te hebben is gelijk
aan de regionale waarde (9%) en nagenoeg gelijk aan de landelijke waarde (11%).
Activiteiten van het dagelijkse leven
Beperkingen kunnen onder meer invloed hebben op het vermogen om activiteiten van het
dagelijkse leven uit te voeren. Onder algemeen dagelijkse levensverrichtingen (ADL)-activiteiten
vallen onder meer traplopen, gaan zitten en opstaan uit een stoel, in en uit bed stappen, zichzelf
volledig wassen en zich binnen- en buitenshuis verplaatsen.xliv
Een groot deel van de inwoners ondervindt weinig problemen in het kunnen verrichten van ADLactiviteiten: 96% geeft aan licht huishoudelijk werk te kunnen verrichten, 88% geeft aan dat dit ook
geldt voor zwaar huishoudelijk werk.
pagina 13
Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM):
Brandweer, Regionale ambulancevoorziening en GGD onder één dak.
Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden
Postbus 5364
6802 EJ ARNHEM
T 0800 8446 000
E [email protected]
I www.vggm.nl
A016
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
EINDNOTEN
i Voor het opstellen van de rapportages zijn de resultaten van de monitor volwassenen en ouderen gebruikt. Daarnaast zijn deze gegevens
aangevuld met andere informatie. Het gaat hierbij zowel om interne informatie als informatie uit externe bronnen. Aanvullende gegevens van
VGGM zijn afkomstig van medische milieukunde, de regionale ambulancedienst, infectieziekten en de openbare geestelijke gezondheidszorg
(OGGz). Voor de externe bronnen gaat het hier onder meer om de Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) en het Centraal Bureau voor Statistiek
(CBS).
ii CBS
iii
Voor de indeling naar etniciteit is de volgende CBS-classificatie aangehouden: Nederlands, Marokkaans, Turks, Antilliaans/Arubaans, Overig
niet-westers en Overig westers. Een westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen in Europa (exclusief
Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Een niet-westerse allochtoon is een allochtoon met als herkomstgroepering een van
de landen in Afrika, Latijns-Amerika en Azië (exclusief Indonesië en Japan) of Turkije.
iv
Verweij, A. (RIVM), Sanderse, C. (RIVM), Beer, J. de (NIDI) (maart 2010)
v
Verweij, A. (RIVM), Dam, J.J.M. ten (NIGZ) (2010)
vi Mulder, M. (RIVM) (2013)
vii Nationaal Kompas (2010)
viii Bron RGI (basisbron CBS)
ix
Hoeymans, N. (RIVM), Schellevis, F.C. (NIVEL) (december 2009)
x Driessen, M. (2011)
xi
Psychische klachten omvatten gevoelens van bijvoorbeeld angst, depressie, slaapverstoring en stress. Psychische stoornissen zijn o.a.
dementie, schizofrenie, depressie en angststoornissen. Schoemaker C. (2010).
xii Een aantal voorbeelden van symptomen en ziekten die vallen onder het ziektecluster: depressief gevoel, depressie, slapeloosheid,
Alzheimer/dementie, anorexia nervosa, problemen met werkloosheid, relatieproblemen.
xiii In de toekomstramingen 2011-2016 wordt de geschatte procentuele ontwikkeling weergegeven voor de zorgvraag van 2016. De procentuele
ontwikkeling wordt weergegeven met plussen en minnen om aan te geven dat het een ontwikkeling is ten opzichte van 2011. Grote procentuele
stijgingen of dalingen moeten geïnterpreteerd worden op basis van de absolute cijfers voor 2011. VAAM
xiv Hoeymans, N. (RIVM), Melse, J. (RIVM), Schoemaken, C. (RIVM) (2010)
xv
Bisschop, I. (2004)
xvi Behoud van regie over eigen leven is nodig om de zelfredzaamheid te bewaren en bij afnemende gezondheid en optredende beperkingen zich
aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden. Op het moment dat de regiecapaciteit afneemt tot onder een kritische grens dreigt het risico
van afhankelijkheid. Schuijt-Lucassen, N.Y., Deeg, D.J. (2006)
xvii www.nationaalkompas.nl
xviii Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012)
xix
Met de Body Mass Index (BMI) kan bepaald worden of iemand een gezond gewicht heeft. De BMI wordt berekend door het gewicht te delen
door de lengte in het kwadraat. Voor volwassenen is een BMI tussen de 20 en 25 normaal. Bij een BMI tussen 25 en 30 is er sprake van licht tot
matig overgewicht. Bij een BMI van 30 of hoger spreekt men van ernstig overgewicht, oftewel obesitas. www.nationaalkompas.nl
xx Visscher, T.L.S. (VU-Windesheim), Bakel, A.M. van (RIVM), Zantinge, E.M. (RIVM) (november 2012)
xxi www.nationaalkompas.nl
xxii Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012)
xxiii Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij volwassenen zijn: wandelen met 5-6 km/uur (dus flink doorwandelen) en fietsen
met 15 km/uur.
xxiv Ooijendijk, W.T.M., Hildebrandt, V.H., Hopman-Rock, M. (2007)
xxv Wendel-Vos, G.C.W. (RIVM) (juni 2012)
xxvi Harbers, M.M. (RIVM) (december 2011)
xxvii
Gezondheidsraad (2006)
xxviii
Kuunders, M.M.A.P. (RIVM), Laar, M.W. van, (Trimbos-instituut) (maart 2010)
xxix
www.gezondheidsraad.nl
xxx Zware drinker: minstens eenmaal per week minstens zes glazen per dag voor mannen en vier glazen voor vrouwen.
xxxi Overmatige drinker: meer dan eenentwintig glazen per week voor mannen of meer dan veertien glazen per week voor vrouwen.
xxxii Zeegers, T. (STIVORO), Harbers, M.M. (RIVM) (juni 2012)
xxxiii
www.nationaalkompas.nl
xxxiv Zie voor meer informatie de regiorapportage.
xxxv
CBS (gegevens jaar 2012)
xxxvi
Monitor volwassenen 2008.
xxxvii
Sociale steun bestaat uit interacties tussen mensen die tegemoet komen aan sociale basisbehoeften (zoals affectie, goedkeuring, erbij horen
en veiligheid) van de ontvanger. Voorbeelden van sociale steun zijn advies of hulp bij klussen in en om het huis. Onder sociale steun valt ook de
tevredenheid over de steun (de mate waarin de geboden sociale steun overeenkomt met de behoefte). Ruijsbroek, J.M.H. (RIVM), Verweij, A.
(RIVM) (december 2009)
xxxviii Gebrek aan sociale steun voor kinderen voorspelt psychische problemen op volwassen leeftijd. Bij volwassenen beschermt emotionele steun
tegen het ontstaan van depressies en angststoornissen. Ook bij mensen met reuma, kanker en diabetes heeft sociale steun invloed op de
psychische gezondheid. Savelkoul, M. (RIVM) (2011)
xxxix Vrijwilligerswerk is werk dat, in georganiseerd verband, wordt uitgevoerd zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. Meestal is dit
werk met een maatschappelijk doel en voor anderen. Dit kunnen allerlei taken en activiteiten zijn. In 2010 doet 45,1% van de bevolking van 15
jaar en ouder aan een of meer vormen van vrijwilligerswerk in georganiseerd verband. Dit zijn 6,1 miljoen mensen. Vooral vrijwilligerswerk voor
een sportvereniging is populair (13,7%), gevolgd door vrijwilligerswerk voor school (10,2%) en levensbeschouwing (8,2%). Het merendeel van de
pagina 15
GEZONDE VOLWASSENEN, GEZONDE GEMEENTE
mensen (57%) verricht één soort vrijwilligerswerk. Bijna 30% doet twee soorten vrijwilligerswerk en ruim 10% verricht drie soorten. De groep
mensen die vier of meer soorten vrijwilligerswerk doet is relatief klein (ruim 4%). Post, N. (RIVM), Lucht, F. van der (RIVM) (2012)
xl Definitie Mantelzorger’ volgens de Lokale en Nationale monitor: een persoon die momenteel al drie maanden of langer mantelzorg geeft of die
momenteel gemiddeld per week (reistijd meegerekend) minstens 8 uur per week mantelzorg geeft. Mantelzorg is zorg, die gegeven wordt aan
een bekende uit de eigen omgeving (partner, ouders, vrienden), als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De
zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enz. Mantelzorg wordt niet
betaald. Mantelzorgers geven deze zorg, omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. In tegenstelling tot
vrijwilligerswerk is mantelzorg vaak geen bewuste keuze.
xli
Savelkoul M (RIVM), Tilburg TG van (VU) (2010)
xlii Aanvulling op de tekstbox. Dit geldt zowel voor een combinatie van lichaamsbeweging, gezond eten, ontspanning zoeken, matig
middelengebruik, veilig gedrag en regelmatige gezondheidscontroles als specifiek voor lichaamsbeweging en roken.
xliii
www.rijksoverheid.nl
xliv Lichamelijke beperkingen kunnen ook betrekking hebben op beperkingen bij het uitvoeren van huishoudelijk werk (HDL). Tot deze activiteiten
worden gerekend het klaar maken van ontbijt, lunch en warm eten, boodschappen doen, huishoudelijk werk, beddenopmaken, wassen en
strijken. www.nationaalkompas.nl
pagina 16