Arbeidshygiënische tools op het internet dr. ir. Tom Geens Wetenschappelijk Medewerker Studie- en Documentatiedienst PROVIKMO vzw [email protected] Voorzitter Belgische Vereniging voor Arbeidshygiëne BSOH vzw [email protected] Over Provikmo • Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk • www.provikmo.be • Ruwe structuur: – Afdeling medisch toezicht (+110 bedrijfsartsen voor +35000 bedrijven) – Afdeling risicobeheersing (vele PA veiligheid niv 1 & 2 of andere specialisten: +50 ings, irs, psychologen/sociologen, ergonomen, arbeidshygiënisten, veiligheidsdeskundigen,…) • Team ergonomie, psychosociaal, veiligheid • Team bedrijfshygiëne • Team metingen – Studie- en documentatiedienst (stafdienst) • Team documentatiedienst • Team wetenschappelijk onderzoek PreNNE Donderdag 02/12/2010 2 Over BSOH • Belgische Vereniging voor Arbeidshygiëne • www.bsoh.be • Vereniging – Bestuurd door twaalfkoppige raad (ervaren arbeidshygiënisten werkzaam bij de universiteiten, externe diensten, overheid en bedrijven) – Met een honderdtal leden actief in arbeidshygiëne – PreNNE Donderdag 02/12/2010 3 Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Interessante startsites Chemische agentia Fysische agentia Biologische agentia Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Interessante startsites Chemische agentia Fysische agentia Biologische agentia Interessante startsites • Bijzonder nuttige startsites – Beroepsverenigingen • • – – – – – – – – Binnenland: BSOH (tools sectie in opbouw) Buitenland: NVvA, BOHS, IOHA, SofHyt, AIHA, ACGIH,… OHLearning BeSWIC FOD WASO en pagina CODEX welzijn op het werk RIVM www.sobane.be www.deparisnet.be www.arbokennisnet.nl www.portaleagentifisici.it/?&lg=EN Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Interessante startsites Chemische agentia Fysische agentia Biologische agentia Chemische agentia • • • • Toxiciteit Grenswaarden REACH en GHS Berekening externe blootstelling – Inhalatoir – Dermaal – Oraal • Berekening interne blootstelling • Verwerking meetgegevens • Generische risicoanalysesystemen Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Toxiciteit (1) • Beoordeling van de toxiciteit van een stof – Deed men het voor jou? Indien ja: oud nieuw • Kijk naar etiket, CLP, MSDS, (eSDS), chemiekaart, IPCS • Kijk naar de grenswaarden (illustratieve vuistregel!) Toxiciteit (2) • Beoordeling van de toxiciteit van een stof – Deed men het voor jou? Indien neen: doe het dan zelf • Stap 1: verzamel toxiciteitsinfo en maak een overzichtstabel; Patchwork is hierbij een fantastisch hulpmiddel • Stap 2: stel zelf een kritisch effect vast (laagste DNEL, NOAEL,…) • Stap 3: bepaal een toxiciteitsklasse (vb. naar Sax, 1992) – – – – – 0: weinig giftig: alleen effecten bij overmatige expositie 1: laag giftig: reversibele effecten, enige hinder 2: matig giftig: niet permanente schade 3: zeer giftig: permanente schade U: onbekend; geen gegevens voorhanden • Internetbronnen toxiciteit – – – – PATCHWORK TOXNET, INCHEM ESIS (EU) en IRIS (VS) TOMES (betalend) Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Grenswaarden • Bestaat er een grenswaarde? – – – – In België of Europa Scientific Committe on Occupational Exposure Limits (SCOEL) In andere landen bv via GESTIS International Limit Values Zonee: zelf afleiden bv adhv Nederlandse Leidraad, ECETOC TR101, Bekman 2011,… • Kunnen we meten en toetsen tegenover de grenswaarde? – NIOSH manual of analytical methods – GESTIS analytical methods Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) REACH en GHS • Helpdesks Nederland: goeie startsites – www.REACHhelpdesk.nl – www.GHShelpdesk.nl • FOD WASO: site chemische agentia – Sectie REACH – verordening – Autorisatielijst – Kandidaatlijst – Restrictielijst – Sectie GHS – verordening • ECHA: C&L inventory • ESIS: indeling volgens DSD/DPD én CLP/EU-GHS Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Berekening externe blootstelling (1) • Algemene EU context: – Technical Guidance Document on Risk Assessment (2nd Ed. 2003) – – – – Part 1 Risk assessment for human health Part 2 Environmental risk Assessment Part 3 QSARs, Use Categories, RAR format Part 4 Emission Scenario Documents – Guidance on information requirements and chemical safety assessment (gids bij REACH) – – – occupational exposure estimation (D, R14) exposure of consumers (D, R15) exposure related to the environment (D, R16) • Context normering: – Bij schatten van inhalatoire blootstelling – EN689: Leidraad voor het evalueren van de blootstelling aan chemische agentia bij inademing voor vergelijking met grenswaarden en meetstrategie – Bij schatten van dermale blootstelling – Ontwerpnorm: technische specificatie CEN/TC 137/WG6 (2005-04-25) Dermal Exposure (NEN) (slapend) – Bij schatten van orale blootstelling Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Model Tielemans EN689 Model Schneider CEN/TC 137/WG6 Model Jongeneelen Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Berekening externe blootstelling (3) • Inhalatoire blootstelling: EN 689 – Identificatie blootstelling – Werkplaatsfactoren – Blootstellingsonderzoek • Initieel / basis • Globaal / kwalitatief – semikwantitatief – – – – Kwalitatieve en semikwantitatieve risicosocres Vroegere metingen inclusief biomonitoring Metingen in vergelijkbare installaties of processen (sectorbenadering) Betrouwbare schattingen inhalatoire blootstelling » EASE (disk1, disk2) voor gassen en dampen » ECETOC TRA (Targetted Risk Assessment) » Stoffenmanager » MEASE » EMKG-EXPO-TOOL (COSHH-BAuA tool) » ART (Advanced Reach Tool), BEAT (Bayesian Exposure Assessment Tool, biociden) » EASCIHMOD » ConsExpo & EUSES (biociden), DME (dieselmotoremissie), Lasrookassistent (lasrook),… – Met de schatting index berekenen: [voorspelling]/[grenswaarde]: I=C/GW Berekening externe blootstelling (4) • Dermale blootstelling: CEN/TC 137/WG6 – Identificatie blootstelling – Werkplaatsfactoren – Blootstellingsonderzoek • Initieel / basis • Globaal / kwalitatief – semikwantitatief – – – – Kwalitatieve en semikwantitatieve risicosocres Vroegere metingen inclusief biomonitoring Metingen in vergelijkbare installaties of processen (sectorbenadering) Betrouwbare schattingen dermale blootstelling » SkinPermCalc en FiniteDoseSkinPermCalc (NIOSH) » RISKOFDERM toolkit » DREAM » Skinperm en EASCIHSkinPerm » ECETOC TRA, EASE (disk1, disk2), Stoffenmanager, MEASE, ConsExpo,… – Met de schatting index berekenen: [voorspelling]/[grenswaarde]: I=C/GW » I < 0,1 Groen: kans op blootstelling verwaarloosbaar, OK » I > 1,0 Rood: kans op te hoge blootstelling, ACTIES nemen » 0,1 < I < 1,0 Oranje: kans op blootstelling reëel: METEN Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Berekening externe blootstelling (5) Theoretisch, REACH Conceptueel * / ** INHALATOIR DERMAAL EASE Mech, T1 X X ECETOC-TRA Mech, T1 X X Mech, T1 * / ** X X Emp, Mech, T2 ** X EMKG-EXPO-TOOL Mech, T1 X MEASE Mech, T2 X Stoffenmanager ART ORAAL Aan gebaseerd op gevalideerd gas, damp, vloeistof, vast (stof en vezels) X chemische stoffen in kader van REACH damp, vloeistof lage vluchtigheid, stof damp, mist, stof, rook (niet voor gas en vezels) vloeistof, vaste stof X metals and inorganic substances ja http://www.eteamproject.eu/ STEAMBASE ja Marquart et al., 2008, Schinkel et al., 2010 ja Tielemans et al., 2011 http://www.eteamproject.eu/ EMKG EASE, ECETOC TRA http://www.eteamproject.eu/ EBRC X chemische stoffen op de werkplaats Ja maar… DREAM Mech, T1 * X chemische stoffen op de werkplaats Ja maar… EASCIHSkinPerm Mech, T2 ChemSTEER EUSES Mech Emp, Mech, T1, T2 X X AIHA EASC, X chemicals during manufacturing etc X industrial chemicals and biocides BEAT Emp, Mech, T2 * ConsExpo Emp, Mech, T2 * X X SprayExpo Mech, T2 X X T3 X LasrookAssistent Schneider et al., 1999, Oppl et al., 2003 Van Wendel de Joode et al, 2003, Schneider et al., 1999 AIHA EASC X X ECETOC, Money et al., 2007 COSHH Mech, T1 * Mech, T2 Tickner et al, 2005 EASE, ConsExpo RISKOFDERM EASCIHMOD Referenties X x door EPA zelf TGD, ConsExpo, EASE (niet gebruiken) biociden in de landbouw non-food consumenten stoffen, biociden biociden in de landbouw lasrook Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) US EPA neen RIVM (EU) neen Philips et al., 2001, Schneider et al., 1999 neen RIVM ? BAuA ja IRAS Berekening externe blootstelling (6) • Blootstellingsmodellering (met/zonder tools) is nodig en heeft zeker een plaats • Maar accuraatheid en precisie moeten gekend zijn voor de tools op de markt komen • Vele moderne tools voor desktop research voor registratie onder REACH, daarvoor zijn ze ontworpen en moeten ze gebruikt worden • Voor echte werkplaatsanalyses zijn de meeste tools op dit moment onvoldoende accuraat en precies, ze zijn richtinggevend in de tweede stap van je blootstellingsonderzoek • Voor het gedetailleerd onderzoek hebben we vaak meetmethoden die meer valide en precies zijn Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Berekening externe blootstelling (7) • Vraag je eerste af of modelleren je zal helpen, en zoja, denk na ifv de toepassing welk model bruikbaar is • Modellen zijn nuttig maar niet altijd nodig • Gebruikt een getrapte aanpak (algemeen naar specifiek) • Ken de sterktes en beperkingen van het gekozen model, en respecteer de beperkingen ook: werk binnen het toepassingsgebied • De discussie over de tekortkomingen wordt niet altijd gevoerd • Typ een resultaat van zes cijfers na de komma niet over in je rapport (cfr onzekerheidsbereid van 10^6) • Er plakt meestal geen gevaarsetiket op een model… • Lees de handleiding of documentatie bij de modellen! Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Berekening interne blootstelling • Tool van Jongeneelen en Ten Berge • Presentatie NVvA congres 2012 • http://www.cefic-lri.org/lri-toolbox/induschemfate Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Verwerking meetgegevens • Enkele besproken op www.bsoh.be – – – – – – IHStat IHDataAnalyst SPEED Hyginist AltrexChimie … • Verwerking volgens – EN689 – BOHS / NVvA guidance – En nog andere: overzicht Grosjean 2011 Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Generische risicoanalysesystemen • Enkele besproken in Veiligheidsnieuws 172 (Prebes) – – – – – Aangepaste Kinney COSHH essentials CLARICE (INRS methode) Regetox Stoffenmanager Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Interessante startsites Chemische agentia Fysische agentia Biologische agentia Fysische agentia • • • • • • • Geluid Binnenklimaat Warmte- en koudebelasting Trillingen en schokken Ioniserende straling Niet ioniserende straling Verlichting Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Geluid • Wetgeving – KB Lawaai • Websites – – – – – – – – – Sobane brochure lawaai http://www.werk.belgie.be/ www.deparisnet.be en daar doorklikken naar bruit www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar geluid Niet-bindende praktijkgids “Lawaai op het werk” Noise Reduction Ideas Bank CDC Noise and hearing loss prevention HSE Noise protection and hearing loss calculators NIOSH HLsim (Hearing Loss Simulator) Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Binnenklimaat • Wetgeving – Binnenmilieubesluit versie 2004 • Websites – http://www.werk.belgie.be/ – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar Sick Building Syndrome – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar binnenklimaat • Ventilatieproblematiek – PHPCO2Vent – PHPAIDA – GGD-richtlijn ventilatie scholen via www.ggdkennisnet.nl Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Warmte en koude • Wetgeving – (ARAB Hoofdstuk II Afdeling I art. 64 tot 68) – (ARAB Hoofdstuk III Afdeling II art. 148 decies) – KB Thermische omgevingsfactoren komt eraan! • • BSOH studienamiddag 04/06/2012 FOD WASO Brussel PRENNE module thermische omgevingsfactoren 14/06/2012 FLEXPO Gent • Websites – – – – http://www.werk.belgie.be/ warmte en koude www.deparisnet.be en daar doorklikken naar ambiances thermiques Sobane brochure thermische omgevingsfactoren www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar extreme koude of extreme hitte – Overzicht websites Hittestress Van Hooste 2011 Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Trillingen en schokken • Wetgeving – KB Mechanische trillingen • Websites – www.deparisnet.be en daar doorklikken naar vibrations manubrachiales of vibrations corps total – Sobane brochure globale lichaamstrillingen – Sobane brochure hand- en armtrillingen – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar trillingen – Niet-bindende praktijkgids bij de EU richtlijn trillingen – www.ergonomiesite.be/arbeid/trillingen.htm (calculator) – http://www.vibration.db.umu.se/Default.aspx?lang=EN (dbase en calculatoren) – http://www.las-bb.de/karla/ – http://www.hse.gov.uk/vibration/hav/vibrationcalc.htm – http://www.humanvibration.com – http://www.portaleagentifisici.it/?&lg=EN Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Ioniserende straling • Wetgeving – KB ioniserende straling • Websites – http://www.werk.belgie.be/defaultTab.aspx?id=612 – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar ioniserende straling – http://www.nvs-straling.nl/cms/showpage.aspx Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Niet-Ioniserende straling • Wetgeving – KB KOS • Websites en software – – – – Elektromagnetische velden in arbeidssituaties Optische straling in arbeidssituaties Niet-bindende praktijkgids bij de EU richtlijn kunstmatige optische straling Checklist KOS (kunstmatige optische straling) van Steven Van Cauwenberghe (FOD WASO) en andere info mbt KOS – HSE brochure kunstmatige optische straling – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar elektromagnetische straling – Catrayon 4 is een programma van het INRS dat toelaat om blootstelling aan kunstmatige optische straling op de werkplek te berekenen en om beschermingsmiddelen te kiezen. http://www.inrs.fr/accueil/produits/mediatheque/doc/outils.html?refINRS=outil03 Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Verlichting • Wetgeving – ARAB Hoofdstuk II Afdeling I art. 59 tot 63bis • Websites en software – http://www.etaplighting.com/downloads.aspx?id=4378&LangType=2067&comp =etap – www.arbokennisnet.nl en daar doorklikken naar licht – Nederlandse stichting voor verlichtingskunde – Sobane brochure verlichting – Sobane brochure beeldschermwerk Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Inhoudstafel 1. 2. 3. 4. Interessante startsites Chemische agentia Fysische agentia Biologische agentia Biologische agentia • Wetgeving – KB Biologische agentia – Legionellabesluit versie 2007 – Binnenmilieubesluit versie 2004 • Websites – Sobane brochure biologische agentia – The European Guidelines for Control and Prevention of Travel Associated Legionnaires' Disease – http://www.werk.belgie.be/ – http://www.biosafety.be/ – http://www.bvfplatform.nl/ – http://www.dsmz.de/ – http://www.legionellavraagbaak.nl Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27) Bedankt voor jullie aandacht! Arbeidshygiënische tools op het internet Studiedag PCBA “Internet en andere informatiebronnen” (2012/04/27)