SOP bio-elektrische impedantie

1
Standard Operating Procedures
Nutritional Assessment
UMC Utrecht afdeling Diëtetiek
Meting lichaamssamenstelling middels bio-elektrische impedantie
(Bodystat® QuadScan 4000 en Bodystat® 500)
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
2
Inhoud
1. Doel
2. Termen en afkortingen
3. Verantwoordelijkheden
4. Werkwijze
4.1 Exclusie van patiënten
4.2 Voorbereiding van patiënten
4.3 Benodigde materialen
4.4 Uitvoering van de meting
4.4.1 Meting middels Bodystat QuadScan 400
4.4.2 Meting middels Bodystat 500
4.5 Terughalen gegevens
4.5.1 Terughalen gegevens uit Bodystat QuadScan 4000
4.5.2. Terughalen gegevens uit Bodystat 500
4.6 Registratie en rapportage van gegevens
5. Literatuur
6. Bijlagen
6.1 Bijlage 1 Achtergrondinformatie BIA meting
6.2 Bijlage 2a Schoonmaak locatie
Bijlage 2b Onderhoud Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500
6.3 Bijlage 3 Handleiding Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500
6.4 Bijlage 4 Registratieformulier BIA meting
6.5 Bijlage 5 Formules berekening vetvrije massa
6.6 Bijlage 6 Referentiewaarden voor vetmassa, vetvrije massa en vetvrije massa
index.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
3
1.Doel
Het berekenen van de lichaamssamenstelling met behulp van bio-elektrische impedantie
geeft informatie over de hoeveelheid vetmassa (vetweefsel) en vetvrije massa van het
lichaam. Deze gegevens worden gebruikt bij het bepalen van de voedingstoestand van een
patiënt.
De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 meten zogenaamde ruwe data; impedantie (Z),
resistance (R), reactance (Xc) en phase angle (PhA) (zie ook bijlage 1). Met behulp van een
formule kan de lichaamssamenstelling berekend worden (zie bijlage 5). De Bodystat
QuadScan 4000 geeft naast de ruwe data, ook data van vetmassa, vetvrije massa, totaal
lichaamsvocht, intra- en extra cellulair vocht. De formules voor de berekening van deze
gegevens in de software worden door de fabrikant niet vrijgegeven.
2. Termen en afkortingen
BIA
:Bio elektrische impedantie
CGSM
:Continuous glucose monitoring system
CI
:Cochleair implantaat
ECW
:Extracellulair vocht
ICD
:Implantable Cardioverter Defibrillator
ICW
:Intracellulair vocht
LBM
:Lean Body Mass
LVAD
:Left Ventricular Assist Device
MF-BIA
:Multi-frequentie bio elektrische impedantie
PhA
:Phase angle; te berekenen door middel van de formule = (Reactance
(Xc)*180)/(Resistance(R)*π)
R
:Resistance
TBW
:Totaal lichaamsvocht
VM
:Vetmassa
VVM
:Vetvrije massa
Xc
:Reactance
Z
:Impedantie; te berekenen door middel van de formule = √(Reactance (Xc)2+
Resistance (R)2)
3. Verantwoordelijkheden
3.1 Schoonmaak locatie
De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 staan opgesteld in ruimte G01.114.
Deze ruimte wordt gereinigd volgens afspraak; zie bijlage 2a.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
4
3.2 Onderhoud apparaat
Het onderhoud van de Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 vindt jaarlijks plaats; zie
bijlage 2b.
4. Werkwijze
4.1 Exclusie van patiënten
De volgende patiënten kunnen/mogen niet gemeten worden met behulp van bio-elektrische
impedantie (Kyle et al. 2004, part II):
-patiënten met elektrische implantaten zoals een pacemaker, LVAD, ICD,
-patiënten met een biosensor zoals CGMS (glucosemeter),
-patiënten die zwanger zijn (geen betrouwbare referenties),
-patiënten met koorts (>39 graden),
-patiënten met brandwonden en decubitus,
-patiënten met een abnormale hydratiestatus (bv. perifeer oedeem, ascites, dialyse),
-patiënten die niet nuchter (kunnen) zijn,
-patiënten die fysiek actief zijn geweest.
4.2 Voorbereiding van patiënten
Informeer bij een poliklinische meting de patiënt een week van te voren schriftelijk over de
meting. Gebruik hiervoor de patiëntenbrochure ; ‘Het meten van uw
lichaamssamenstelling”, zie schijf (Zie; G:\Dietetiek\alleenlezen\werkmethoden\Nutritional
Assessment\Brochures). De patiënt krijgt de brochure meegestuurd met de
afspraakbevestiging.
4.3 Benodigde materialen
- Bodystat QuadScan 4000 of Bodystat 500
- 4 lange wegwerp elektroden
- Onderzoekstafel met papierenrol en kussen
- Meetlat (Seca 402 stadiometer) en weegschaal (Seca 701)
- Meetlint (meten afstand elektroden)
- Handdesinfectiemiddel (Sterillium) en tissues voor het ontvetten van voeten en
handen
- Handleiding Bodystat QuadScan 4000 of handleiding Bodystat 500 (bijlage 3)
- Registratieformulier voor noteren uitkomst (bijlage 4)
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
5
Aanvraag
Plan de patient
in voor meting
Is de patient zwanger? en/of
draagt de patient een elektrisch
implantaat en/of heeft de patient
koorts (39 °C) en/of brandwonden
en/of abnormale hydratie
ja
Voer geen
meting uit
Nee
Informeer
patient
schriftelijk
Weeg en meet
patient
Voer geen
meting uit
Is meting
links
mogelijk?
nee
nee
Is meting
rechts
mogelijk?
ja
ja
Voer meting
links uit
Voer meting
rechtsuit
Vul
registratieformulier
in
Kies juiste formule
(zie bijlage 4)
Vergelijk met
referentiewaardes
(zie bijlage 5)
Verwerking in HiX
(EDD)
Eventuele
aanvullende
metingen NA lab
Interpretatie
Documenteer
uitslagen in Excel
bestand
Rapportage
verwijzer
Figuur 1. Stroomschema aanmelding, selectie, meting patiënt en gegevensverwerking
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
6
4.4 Uitvoering van de meting
Voorbereiding
-informeer de patiënt mondeling over de meting,
-controleer of de patiënt nog vragen heeft voorafgaand aan de meting,
-controleer of de patiënt geen elektrische implantaat heeft,
-controleer of de patiënt geen biosensor bij zich draagt,
-controleer of de patiënt zwanger is,
-vraag na of de patiënt koorts heeft,
-controleer of de patiënt nuchter is. De patiënt dient 8 uur nuchter te zijn van eten, alcohol
en cafeïne en 2 uur van drinken,
-controleer of de patiënt tenminste 8 uur niet fysiek actief is geweest,
-bij herhaalde metingen, zorg dat de metingen op het zelfde moment van de dag wordt
uitgevoerd en aan dezelfde kant (links/rechts) zodat resultaten vergeleken kunnen worden,
-vraag of de patiënt implantaten heeft (bijv. kunstknie, kunstheup etc.), noteer dit op het
registratieformulier en meet de niet aangedane kant,
-de patiënt mag niet in contact komen met metalen voorwerpen (denk hierbij aan: geen
direct contact met de onderzoekstafel, laat de patiënt sieraden af doen, sleutels uit broekzak
etc.). Het dragen van oorbellen, piercings, broekriem en beugelbeha’s zijn toegestaan,
-vraag of de patiënt voor de meting geürineerd heeft (in de 30 minuten voorafgaand aan het
onderzoek), is dit niet het geval, laat de patiënt naar het toilet gaan om de blaas te legen.
4.4.1. Meting middels Bodystat QuadScan 4000
-meet de lengte van de patiënt (rond af op hele cm) met behulp van de Seca stadiometer
type 402 en noteer dit op het registratieformulier (bijlage 4),
-weeg de patiënt (0.1 kg nauwkeurig) met de Seca 701 en noteer dit op het
registratieformulier,
-vraag de patiënt rustig te gaan liggen op de onderzoekstafel voor tenminste 5 minuten voor
de meting start en maximaal 10 minuten voor de meting start,
-zet de Bodystat Quadscan 4000 één minuut voor de meting aan (zie figuur 2). Voer de
gegevens in:
-geslacht (man/vrouw)
-leeftijd (j)
-lengte (cm)
-gewicht (kg)
-activiteiten (Very Low invullen, de default waarden, dit heeft geen invloed op de
meting)
-waist (85 cm, de default waarde, dit heeft geen invloed op de meting)
-hip (90 cm, de default waarde, dit heeft geen invloed op de meting)
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
7
Figuur 2. Aan/uit QuadScan 4000
-controleer de houding: de armen in een hoek van 30 o t.o.v. de romp, de benen in een hoek
van 45o. Indien sprake is van overgewicht en de armen de romp raken en de benen elkaar
raken, kan isolerend materiaal (bv. kussen, deken) geplaats worden tussen de ledematen,
-desinfecteer en ontvet de huid van de rechter hand en voet met een tissue met
handdesinfectiemiddel (Sterillium),
-controleer de houdbaarheidsdatum van de lange wegwerp elektroden,
-meet bij voorkeur aan de rechterzijde,
-plaats de lange wegwerp elektroden (zie figuur 3) op 5 cm afstand t.o.v. elkaar met de tabs
(waaraan de knijpers bevestigd worden) in de richting waarvan de stroom komt (richting
apparaat). Indien te weinig ruimte op de hand of voet is, mogen de proximale elektroden
iets dichter op elkaar geplaatst worden. Registreer op het registratieformulier de afstand tot
de elektroden en zorg bij herhaalde metingen dat de afstand tussen de elektroden gelijk is
aan eerdere metingen. De lange wegwerp elektroden moeten op een intacte huid geplakt
worden (niet op moedervlekken, littekens, brandwonden, beharing);
-hand: plaats de proximale lange wegwerp elektrode op de pols, achter de
polsknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode boven de middelvinger in
rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode,
-voet: plaats de proximale lange wegwerp elektrode tussen de enkelknobbels. Plaats
de distale lange wegwerp elektrode op ongeveer 1 cm boven de tweede teen in
rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode,
Figuur 3. Locatie lange wegwerp elektroden
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
8
-controleer of de lange wegwerp elektroden volledig in contact zijn met de huid, druk deze
zo nodig aan,
-bevestig de knijpers aan de tabs van de lange wegwerp elektroden,
-zwart: proximaal (pols/enkel),
-rood: distaal (vingers/tenen),
-zorg dat de kabels niet langs apparatuur met hoog voltage lopen (computermonitor), om
elkaar heen gedraaid zijn of geknakt zijn,
-start de meting door op de enter knop te drukken (duurt enkele seconden),
-verwijder de kabels,
-verwijder de lange wegwerp elektroden na de meting
-beoordeel de uitslag van de meting op accuraatheid:
- de predictie marker dient <1.00 te zijn
- de impedantie waarden dienen aflopend te zijn (de frequentie loopt op en de
impedantie in Ohms neemt af).
-zet het apparaat uit (zie figuur2).
4.4.2 Meting middels Bodystat 500
-vraag de patiënt rustig te gaan liggen op de onderzoekstafel voor tenminste 5 minuten voor
de meting start en maximaal 10 minuten voor de meting start,
-zet de Bodystat 500 één minuut voor de meting aan (zie figuur 4),
Figuur 4. Aan/uit en bevestiging kabels BodyStat 500
-bevestig de kabels (figuur 4). Let op! De kabels zijn kwetsbaar en kunnen maar op 1 manier
bevestigt worden. Het rode stipje op de kabel moet aansluiten op het rode streepje op het
apparaat,
-controleer de houding van de proefpersoon: de armen in een hoek van 30o t.o.v. de romp,
de benen in een hoek van 45o. Indien sprake is van overgewicht en de armen de romp raken
en de benen elkaar raken, kan isolerend materiaal (bv. kussen, deken) geplaats worden
tussen de ledematen,
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
9
-start een nieuwe test, door op het scherm “New Test” aan te raken (zie figuur 5, li),
vervolgens verschijnt het scherm met het test nummer en wordt gevraagd de elektroden te
bevestigen “connect electrodes then press PROCEED” (zie figuur 5, re),
Figuur 5. Nieuwe test
-desinfecteer en ontvet de huid van de rechter hand en voet met een tissue met
handdesinfectiemiddel (Sterillium),
-controleer de houdbaarheidsdatum van de lange wegwerp elektroden,
-meet bij voorkeur aan de rechterzijde,
-plaats de lange wegwerp elektroden (zie figuur 3) op 5 cm afstand t.o.v. elkaar met de tabs
(waaraan de knijpers bevestigd worden) in de richting waarvan de stroom komt (richting
apparaat). Indien te weinig ruimte op de hand of voet is, mogen de proximale elektroden
iets dichter op elkaar geplaatst worden. Registreer op het registratieformulier de afstand tot
de elektroden en zorg bij herhaalde metingen dat de afstand tussen de elektroden gelijk is
aan eerdere metingen. De lange wegwerp elektroden moeten op een intacte huid geplakt
worden (niet op moedervlekken, littekens, brandwonden, beharing);
-hand: plaats de proximale lange wegwerp elektrode op de pols, achter de
polsknobbels. Plaats de distale lange wegwerp elektrode boven de middelvinger in
rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode,
-voet: plaats de proximale lange wegwerp elektrode tussen de enkelknobbels. Plaats
de distale lange wegwerp elektrode op ongeveer 1 cm boven de tweede teen in
rechte lijn met de andere lange wegwerp elektrode,
-controleer of de lange wegwerp elektroden volledig in contact zijn met de huid, druk deze
zo nodig aan,
-bevestig de knijpers aan de tabs van de lange wegwerp elektroden,
-zwart: proximaal (pols/enkel),
-rood: distaal (vingers/tenen),
-zorg dat de kabels niet langs apparatuur met hoog voltage lopen (bv. computermonitor),
om elkaar heen gedraaid zijn of geknakt zijn,
-start de meting door op het scherm “proceed” aan te raken (zie figuur 4, re). De meting
duurt enkele seconden,
-verwijder de kabels,
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
10
-verwijder de lange wegwerp elektroden na de meting,
-zet het apparaat uit (zie figuur 4).
4.5 Terughalen gegevens
4.5.1. Terughalen gegevens uit Bodystat QuadScan 4000
-houdt de “enter” knop (midden) gelijktijdig ingedrukt met de aan/uit knop (zie figuur 6)
terwijl de Bodystat Quadscan 4000 aan gaat, houdt deze ingedrukt tot “recall data” op het
scherm verschijnt. Selecteer het gewenste testnummer met de pijltjes toetsen, druk
vervolgens op “enter”, doorloop met de pijltjestoetsen de uitslagen van de patiënt met dit
testnummer (zie bijlage 3, Handleiding Bodystat QuadScan 4000 pagina 33).
Figuur 6. Recall data QuadScan 4000
4.5.2 Terughalen gegevens uit Bodystat 500
-zet het apparaat aan (zie figuur 4)
-raak op het scherm “Recall Data” aan (zie figuur 7)
Figuur 7. Menu Bodystat 500
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
11
-met behulp van de pijltjes kan je tussen subjects kiezen, door vervolgens “proceed” aan te
raken selecteer je de proefpersoon (zie figuur 8)
Figuur 8. Selectie proefpersoon t.b.v. recall data Bodystat 500
4.6 Registratie en rapportage van gegevens
- lees de resultaten uit en noteer de gegevens op het daarvoor bestemde
registratieformulier (Bijlage 4),
- noteer de ruwe data in het Excel bestand en kies de geschikte formule (bijlage 5) om de
vetmassa en vetvrije massa te bepalen,
-vergelijk de resultaten met eerdere metingen en/of met de referentiewaardes (Bijlage 6),
-verschoon de onderzoekstafel met nieuw papier,
-verwerk de gegevens in Diëtetiek dossier in HiX,
-verzorg de rapportage naar de verwijzer, gebruik hiervoor in Document tekstblok DIE NA
REE BIA HKK in HiX. Vul bij het genereren van de poliklinische brief als Onderwerp Nutritional
Assessment (nr 113) in.
-indien een meting middels de Bodystat 500 heeft plaats gevonden, worden de uitslagen op
de O schijf opgeslagen O:\Dietetiek\Nutritional Assessment\BIA bodystat 500. De gegevens
van de QuadScan 4000 worden overgezet in de bijbehorende software (zie hoofdstuk 4.7)
4.7 Data metingen overzetten van Bodytat QuadScan 4000 naar bijbehorende software
-iedere eerste dinsdag van de maand wordt de data overgezet van de Bodystat QuadScan
4000 naar de computer,
-zet de computer aan en start de software op via Programma’s > Bodystat Ltd >BIAS
Platinum,
-zet de Bodystat Quadscan 4000 aan (zie figuur),
-kies “Download data” en wacht tot er via bluetooth verbinding wordt gemaakt (houdt de
BIA op ca 20 cm afstand van de pc met bluetooth connector voor een goede verbinding). Als
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
12
de verbinding gemaakt is zie je een overzicht van de uitgevoerde metingen met
testnummers welke nog niet in de software zijn ingevoerd,
- kies vervolgens “Assign download”,
-selecteer de meting(en) welke je wilt importeren d.m.v het aanvinken van het juiste hokje
in de kolom “Select”,
-indien de meting is uitgevoerd bij een patiënt/proefpersoon waarvan er al testresultaten
aanwezig zijn in de software, zoek dan in het hokje “Search subjects” op naam van de
patiënt/proefpersoon.
-indien de meting is uitgevoerd bij een nieuwe patiënt klik dan op “New subject” en voer de
volgende gegevens in (zie figuur 9):
Name: Achternaam + voorletters
Subject Reference: patiëntnummer (indien van toepassing)
Date of Birth: geboortedatum dd-mm-jjjj
Gender: vink man of vrouw aan
Medical Condition: maak een keuze uit de categorieën in het keuzemenu
De overige vakjes hoeven niet ingevuld te worden.
Figuur 9. Software
-Klik op “Create subject”,
-klik op “Assign Tests”,
-nu worden de juiste testnummers gekoppeld aan de geselecteerde patiënt/proefpersoon en
wordt het opgeslagen in de software
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
13
Let op: de testen worden niet gewist van de BIA, pas bij overschrijding van de 100 ste test
worden metingen vanaf het begin (testnummer 1) gewist,
Zie ook “Platinum Software Handleiding Bodystat Quadscan mrt 2015” op
G:\Dietetiek\alleenlezen\materialen\apparatuur\Platiunum Software Handleiding Bodystat
Quadscan mrt 2015.
5. Literatuur
Kyle, U. G., Bosaeus, I., De Lorenzo, A. D., Deurenberg, P., Elia, M., Gomez, J. M.,
Composition of the, E. W. G. (2004). Bioelectrical impedance analysis--part I: review of
principles and methods. Clin Nutr, 23(5), 1226-1243.
Kyle, U. G., Bosaeus, I., De Lorenzo, A. D., Deurenberg, P., Elia, M., Manuel Gomez, J., Espen.
(2004). Bioelectrical impedance analysis-part II: utilization in clinical practice. Clin Nutr,
23(6), 1430-1453.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
14
6. Bijlagen
Bijlage 1 Achtergrondinformatie BIA meting
Bij een BIA meting wordt er vanuit gegaan dat verschillende lichaamsweefsels, verschillende
weerstanden (R = resistance) hebben bij een wisselstroom. Deze weerstand (R) is afhankelijk
van de samenstelling van het weefsel/ lichaamssamenstelling (Kyle et al., 2004 Part I; Allison
et al., 2011).
Bij gezonde personen is de hoeveelheid vocht (73%) in de vetvrije massa (VVM) vrij constant
en geeft een lage weerstand. De vet massa (VM) bevat relatief weinig vocht en heeft dus een
hoge weerstand (R) (Allison et al.,2011). De geleiding van een elektrische stroom is
afhankelijk van de frequentie van de stroom. Een lage frequentie gaat door het lichaam via
de extracellulaire ruimte, een hoge frequentie (≥50kHz) gaat door zowel de intracellulaire als
de extracellulaire ruimte (Kyle et al., 2004 Part I).
Impedantie (Z) bestaat uit 2 componenten (Allison et al., 2011):
-Resistance (R): weerstand van stroom bij passage via de extracellulaire ruimte
-Reactance (Xc): de vertraagde weerstand bij passage door de intracellulaire ruimte en het
celmembraan
Figuur 1. toont de invloed van de frequentie op R en Xc. Bij lage frequenties is R (resistance)
hoog en Xc (reactance) te verwaarlozen. Bij frequenties hoger dan 100-200 kHz, gaat de
stroom door de celmembranen, de Xc (reactance) stijgt en de R (resistance) daalt.
Figuur 1. Relatie tussen reactance (Xc) en resistance (R).
Om deze methode beter te kunnen begrijpen volgt nu een korte beschrijving: in een cilinder
(figuur 2) waarin zich een oplossing van water en elektrolyten bevindt, zal de Z (impedantie)
die gemeten wordt evenredig zijn met de lengte, de dwarsdoorsnede en het watergehalte
van de cilinder. Indien de helft van het water met elektrolyten vervangen wordt door een
olie, dan zal de R (resistance) verdubbelen, omdat vet slecht geleidt. De Z (impedantie) zal
groter zijn indien de cilinder langer is en een kleinere diameter heeft.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
15
Figuur 2. Cilinder.
V = p * L2/R
V= volume ; p= is een constante en staat voor de specifieke weerstand van een bepaalde
stof; L= lengte tussen elektroden; R= weerstand
Multi Frequency-BIA (MF-BIA): meet weerstanden bij meerdere frequenties, de Bodystat ®
QuadScan 4000 meet met 4 frequenties (5, 50, 100, 200 kHz). Meestal worden lage
frequenties (<50kHz) gebruikt voor het berekenen van extracellulair vocht (ECW) en hoge
frequenties (>100kHz) voor het berekenen van totaal lichaamsvocht (TBW). Bij deze
methode worden empirische regressie formules gebruikt voor het berekenen van de
compartimenten, en zijn populatie specifiek. Bij deze methode kan er dus onderscheid
gemaakt worden in intracellulair vocht (ICW), extracellulair vocht (ECW), totaal
lichaamsvocht (TBW) en er kan een schatting gemaakt worden van de vet vrije massa
(VVM/LBM) (Allison et al., 2011; Kyle et al., 2004 Part I).
Figuur 3. Lichaamssamenstelling
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
16
De ruwe data hebben een sterke voorspellende waarde voor voedingstoestand en klinische
uitkomsten (Haverkort et al., Ott et al., Schwenk et al., Maggiore et al, Fein et al., Selberg
and Selberg). Een lage PhA hangt bijvoorbeeld samen met screeningstools voor
ondervoeding nl: NRS-2002 en de SGA (Kyle et al, 2012). PhA is onder andere gerelateerd
aan overleving bij patiënten met HIV, kanker , nierziekten en chirurgische patiënten (Ott et
al. 1995). Er wordt steeds meer gepubliceerd over PhA, echter de uikomsten zijn niet
eenduidig. Een overzicht van de huidige publicaties m.b.t. PhA en referentiewaarden zijn te
vinden op G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en literatuur\BIA\Achtergrond
literatuur SOP\Phase Angle\Referentiewaarden bruikbaar (Document: Relevantie PhA en
Referentiewaarden 29062016 update)
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
17
Literatuur bij bijlage 1
Allison SP, Forbes A, Ljungqvist O, Meier RF, Pertkiewicz M, Soeters PB. Basics in clinical
nutrition. Fourth Edition 2011. ISBN 978-80-7262-821-6.
Fein PA, Gundumalla G, Jorden A, Matza B, Chattopadhyay J, Avram MM. Usefulness of
bioelectrical impedance analysis in monitoring nutrition status and survival of peritoneal
dialysis patients. Adv Perit Dial 2002;18:195–9.
Kyle UG, Soundar EP, Genton L, Pichard C. Can phase angle determined by bioelectrical
impedance analysis assess nutritional risk? A comparison between healthy and hospitalized
subjects. Clinical Nutrition (2012) 31, 875-881.
Kyle UG, Bosaeus I, de Lorenzo AD, Deurenberg P, Elia M, Gómez JM, Heitmann BL, KentSmith L, Melchior J, Pirlich M, Scharfetter H, Schols AMWJ, Pichard. Bioelectrical impedance
analysis – part I: review of principles and methods. Clinical Nutrition (2004) 23, 1226-1243.
Maggiore Q, Nigrelli S, Ciccarelli C, Grimaldi C, Rossi GA, Michelassi C. Nutritional and
prognostic correlates of bioimpedance indexes in hemodialysis patients. Kidney Int
1996;50:2103–8.
Ott M, Fischer H, Polat H, et al. Bioelectrical impedance analysis as a predictor of survival in
patients with human immunodeficiency virus infection. J Acquir Immune Defic Syndr Hum
Retrovirol 1995;9:20–5.
Haverkort E.B., Reijven P.L.M., Binnekade J.M., van Bokhorst-de van der Schueren M.A.E.,
Earthman C.P., Gouma D.J., de Haan R.J. Bioelectrical impedance analysis to estimate body
composition in surgical and oncological patients: a systematic review. In press
Selberg O, Selberg D. Norms and correlates of bioimpedance phase angle in healthy human
subjects, hospitalized patients, and patients with liver cirrhosis. Eur J Appl Physiol
2002;86:509–16.
Schwenk A, Beisenherz A, Ro¨mer K, Kremer G, Salzberger B, Elia M. Phase angle from
bioelectrical impedance analysis remains an independent predictive marker in HIV-infected
patients in the era of highly active antiretroviral treatment. Am J Clin Nutr 2000;72:496–501.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
18
Bijlage 2a
Schoonmaak locatie
De Nutritional Assessment ruimte, G01.114, wordt schoongemaakt volgens de Hygiënecode
Nutritional Assessment ruimte en materialen. (Zie; G:\Dietetiek\mededelingen\WG
A&E\energiehuishouding\Praktische zaken metingen)
Bijlage 2b
Onderhoud Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500
De Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500 kalibreren zichzelf. De gene die de meting
verricht kan controleren of het apparaat nog goed gekalibreerd is met behulp van de
Bodystat Calibrator (zie Hardware handleiding). Bij frequente metingen wordt aangeraden
dit wekelijks te controleren.
Bijlage 3 Handleiding Bodystat QuadScan 4000 en Bodystat 500
De handleiding van de BodyStat QuadScan 4000 en Bodystat 500 is te vinden bij de
apparatuur en op de G-schijf
(G:\Dietetiek\alleenlezen\materialen\apparatuur\handleidingen apparatuur).
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
19
Een instructiefilm van de Bodystat Quadscan 4000 is te zien via:
https://www.youtube.com/watch?v=Ipc66CBPSaE
Dit is voor als nog niet beschikbaar voor de Bodystat 500.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
20
Bijlage 4: Registratieformulier BIA
Algemene gegevens:
Naam patiënt:
_______________________________________________________
Patiëntennummer: |___|___|___|___|___|___|___|
|__| man
|__| vrouw
Geboorte datum (dd/mm/jjjj): ______- ______-____________
Datum meting (dd/mm/jjjj):
______- ______-____________
Leeftijd:
__________________jaar
Ja
Pacemaker
Zwanger
Alcohol <8 u*
Implantaat (zo ja,
soort)
Nee
Ja
Nee
Eten <8 u*
Drink <2u*
Fysiek actief <8u*
*bij één of meer keer met ja beantwoord, geen meting mogelijk of onbetrouwbare meting
Eerdere meting:
Indien eerder meting:
|__|ja
|__| links
|__| nee
|__| rechts
Meting:
Uitvoerder:
______________________________________________
Registratienummer Bodystat ® QuadScan 4000:_____________________
Registratienummer Bodystat ® 500: _______________________________
|__| links
|__| rechts
Toelichting (links):
____________________________________________________________
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
Afstand elektroden :
Lengte:
Gewicht:
________,__ cm
___________ cm
________,__ kg
Uitslagen Bodystat ® QuadScan of Bodystat 500
Impedantie (Z) 5kHz:
____________________________
Impedantie (Z) 50kHz:
____________________________
Impedantie (Z) 100kHz:
____________________________
Impedantie (Z) 200kHz:
____________________________
Resistance (R) 50 kHz:
Reactance (Xc) 50 kHz:
Phase Angle (PhA) 50 KHz:
____________________________
____________________________
____________________________
Fat
___________,______ %
Fat
___________,______kg
Lean
___________,________ kg
Dry lean weight ___________,________ kg
TBW
___________,________ %
TBW
___________,________ lt
ECW
___________,________ %
ECW
___________,________ lt
ICW
___________,________ %
ICW
___________,________ lt
BCM
___________,________ kg
3rd space water ___________,________ lt
Nutrition
____,_______________
PM
____,_______________
BFMI
___________,________
FFMI
___________,________
21
Bijlage 5 Formules berekening van vetvrije massa
Gebruik zoveel als mogelijk populatie-specifieke formules. Er komen steeds weer nieuwe
formules bij. Controleer altijd vooraf of er een populatie-specifieke formule beschikbaar is.
Bij de keuze van de formule moet gelet worden op de volgende criteria:
- Validatiestudie bij voldoende grote populatie uitgevoerd, bij de juiste doelgroep met
de juiste referentie methode?
- Correlatiecoëfficiënt (R) moet zo hoog mogelijk zijn (>0,9)
2
- Verklaarde variantie (R ) moet zo hoog mogelijk zijn (>0,8)
- Standaardfout (SEE) moet klein zijn (max. 1,5-2 kg)
Indien geen populatie-specifieke formule voorhanden is, wordt in de literatuur het meest
gekozen voor de formule van Kyle et al. (2001). Rapporteer altijd de ruwe data, indien er
geen ziekte specifieke formule voorhanden is.
Gevalideerde formules:
Tabel 1. Formules voor de berekening van de vet vrije massa (VVM) of vet massa (VM)
Referentie
Formule
Kyle et al. (2001)
VVM (kg) = -4.104 + (0.518 X lengte (m)2/Resistance50) + (0.231 x
gezonde personen
gewicht) + (0.130 x Reactance) + (4.229 x geslacht (0 = vrouw; 1
tussen de 18-94 j
=man))
Rutten et al (2010)
VVM (kg)= -11.81 + (0.245 x gewicht) + (0.298 x (lengte2
COPD
(cm))/Impedantie)) + (0.148 x lengte (cm)) + (5.284 x geslacht (0 =
vrouw; 1 = man))
Horie et al (2008)
VM= 23.25 +(0.13x leeftijd) + (1.00 X huidig gewicht(kg)) + (0.09x
Obesitas
Resistance50) – (0.80 x lengte (cm))
Op de G-schijf staat een document (zie G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en
literatuur\BIA\Registratieformulier BIA\BerekenenVMVVM04082014) waarin een aantal
gegevens ingevuld kunnen worden, en automatisch de lichaamssamenstelling uitgerekend
wordt middels Kyle (2001), Rutten (2010) en Horie (2008). Indien er nieuwe ziektespecifieke
formules bijkomen, kunnen deze toegevoegd worden aan dit bestand, zodat ook die direct
uitgerekend worden bij het invullen van de gegevens.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
22
Handleiding gebruik excel bestand voor het berekenen van de lichaamssamenstelling
Figuur 1. Excel bestand
Stap1)
Open het excel bestand, via de map op de G-schijf:
G:\Dietetiek\mededelingen\WG A&E\SOP en literatuur\BIA\Registratieformulier BIA
Stap 2)
Vul de datum van de meting in: dd-mm-jjjj
Stap 3)
Vul de algemene gegevens in:
-geboorte datum: dd-mm--jjjj
-geslacht: 0 = vrouw, 1= man
-lengte (cm): lengte in centimeter, afronden op hele cm
-lengte (m): wordt automatisch overgenomen als lengte (cm) ingevuld is
-gewicht (kg): gewicht in kg
-BMI: wordt automatisch overgenomen als gewicht (kg) en lengte (cm) ingevuld zijn
-leeftijd: wordt automatisch berekend als datum meting en geboorte datum ingevuld zijn
Stap 4) BIA meting
-resistance (50kHz): vul de gemeten resistance bij 50 kHz in
-reactance (50kHz): vul de gemeten reactance bij 50 kHz in, afgerond op 1 decimaal
-impedance (50kHz): vul de gemeten impdantie bij 50 kHz in (let op dat je hier de juiste
invult)
Stap 5)
-als alle gegevens ingevuld zijn wordt automatisch de VM (kg en %), VVM (kg en %), VMI en
VVMI berekend middels de formule van Kyle (2001), de formule van Rutten (2010) en de
formule van Horie (2008).
Stap 6)
-interpretatie, vergelijk de resultaten met de referentiewaarden (bijlage 6)
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
23
Literatuur
Horie, L.M., Barbosa-Silva M.C.G., Torrinhas, R.S., Cecconello, I., Waitzberg D. L. (2008). New
body fat prediction equations for severely obese patients. Clinical Nutrition, 27(3), 350-356.
Kyle, U. G., Genton, L., Karsegard, L., Slosman, D. O., & Pichard, C. (2001). Single prediction
equation for bioelectrical impedance analysis in adults aged 20-94 years. Nutrition, 17(3),
248-253.
Rutten, E.P.A., Spruit, M.A., Wouters, E.F.M. (2010). Critical view on diagnosing muscle
wasting by single-frequency bio-electrical impedance in COPD. Respiratory Medicine
104 :91-98.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
24
Bijlage 6: Referentie waarden voor vet massa, vet vrijemassa en vet vrijemassa index
Voor de ruwe data en phase angle zijn erop dit moment nog geen referentie waardes
(Haverkort et al.) om te vergelijken, maar zal zich in de toekomst verder ontwikkelen.
Gemeten waardes kunnen vergeleken worden met referentiewaardes van vet vrije massa
(kg), vet massa (%) vet massa index en vet vrije massa index. Er zijn referentiewaardes voor
vet vrije massa (kg) en vet massa (%) van Kyle et al, 2001. en van Pichard et al., 2000. De
referentiewaardes van Kyle zijn gebaseerd op een grotere groep volwassenen t.o.v. Pichard
en er zijn gegevens beschikbaar van volwassenen > 65 jaar. Daarom gaat de voorkeur uit
naar de referentiewaardes van Kyle et al., 2001. De referentiewaardes voor volwassenen >
85 jaar moeten met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden omdat deze groep relatief klein
is Kyle et al., 2001. Schutz et al., 2002 heeft referentiewaardes gepubliceerd van de vet
massa index en vet vrije massa index. De vet (vrije) massa index zegt iets over de verhouding
vet (vrije) massa t.o.v. de lengte.
Een gemeten waarde boven de P95 wordt gezien als verhoogd vet (vrije) massa en een
waarde onder de P5 wordt gezien als een verlaagd vet (vrije) massa.
De referentiewaarden zijn in tabel 1 voor mannen en in tabel 2 voor vrouwen weergegeven.
Verstorende factoren voor uitslag meting
- Dehydratie de weerstand gaat omhoog waardoor de vet massa overschat wordt en
een onderschatting geeft van de vet vrije massa
- Oedeem geeft een overschatting van de vet vrije massa en een onderschatting van
de vet massa
- Verhoging van de temperatuur verlaagt de weerstand en geeft een onderschatting
van de vet massa; overschatting vet vrije massa
- Niet nuchter meten, geeft een overschatting van de vet massa
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
25
Tabel 1. Referentiewaardes mannen vet massa (%), vet vrije massa (kg), vet massa index
(kg/m2), vet vrije massa index (kg/m2), Kyle et al,2001 en Schutz et al, 2002.
Percentielen voor vet massa (%) bij gezonde, blanke, mannen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
Alle
2735 19.7±5.6 10.9
12.6 15.7
15-24
424
16.2±4.5 9.3
10.7 13.1
25-34
656
18.5±4.8 11.0
12.4 15.2
35-44
694
19.7±5.3 11.0
13.0 16.1
45-54
449
20.3±5.1 11.8
14.1 16.5
55-64
227
22.1±6.0 12.0
13.8 17.7
65-74
162
24.0±5.2 14.6
17.2 19.8
75-84
91
24.7±5.0 15.5
18.0 21.1
>85
32
27.9±4.7 17.1
19.8 25.9
P50
19.2
16.0
18.2
19.5
20.3
22.8
24.2
25.2
28.6
P75
23.5
18.7
21.9
23.2
23.8
26.4
27.6
28.0
31.4
P90
27.0
22.1
25.0
26.3
27.0
29.1
30.7
30.3
32.7
P95
29.2
24.4
26.8
28.1
28.7
30.6
32.6
31.2
33.4
Percentielen voor vetvrije massa (kg) bij gezonde, blanke, mannen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
Alle
2735 59.1±5.7 50.3
51.9 55.1 59.0
15-24
424
58.5±5.4 49.4
51.6 54.7 58.6
25-34
656
60.2±5.5 51.3
52.9 56.5 60.3
35-44
694
60.3±5.8 51.4
53.0 56.3 59.8
45-54
449
58.6±5.1 51.4
52.4 55.3 58.1
55-64
227
58.2±5.5 50.4
51.8 54.0 58.1
65-74
162
57.3±5.8 48.9
50.4 53.2 56.9
75-84
91
54.4±5.5 46.5
47.8 50.5 54.0
>85
32
51.4±5.0 46.4
46.9 48.5 51.1
P75
62.7
62.4
63.6
63.7
61.6
61.6
61.1
58.2
53.3
P90
66.4
65.4
67.4
68.0
65.0
65.9
64.7
61.7
58.0
P95
68.8
67.5
69.2
70.7
67.7
67.7
66.4
62.9
60.9
Percentielen voor vet massa index (kg/m2) bij gezonde, blanke, mannen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
P75
18-34
1088 4.2±1.5 2.2
2.5
3.2
4.0
5.0
35-54
1323 4.9±1.7 2.5
2.9
3.7
4.8
6.0
55-74
448
5.9±2.1 2.8
3.4
4.3
5.7
7.2
>75
127
6.5±1.9 3.7
4.3
5.2
6.4
7.6
P90
6.1
7.2
8.4
9.0
P95
7.0
7.9
9.3
10.1
Percentielen voor vetvrije massa index (kg/m2) bij gezonde, blanke, mannen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
P75
18-34
1088 18.9±1.3 16.8
17.2 18.0 18.9 19.8
35-54
1323 19.3±1.4 17.2
17.6 18.3 19.2 20.1
55-74
448
19.4±1.5 17.0
17.6 18.4 19.4 20.3
>75
127
18.7±1.6 16.6
16.9 17.6 18.5 19.4
P90
20.5
21.1
21.1
20.9
P95
21.1
21.7
22.1
21.2
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
26
Tabel 2. Referentiewaardes vrouwen vet massa (%), vet vrije massa (kg), vet massa index
(kg/m2), vet vrije massa index (kg/m2), Kyle et al,2001 en Schutz et al, 2002.
Percentielen voor vet massa (%) bij gezonde, blanke, vrouwen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
Alle
2490 28.5±6.6 18.5
20.8 23.8
15-24
488
26.4±4.8 19.0
20.4 23.0
25-34
561
26.4±5.4 17.7
19.5 22.8
35-44
500
26.6±5.6 17.8
19.4 22.7
45-54
378
27.7±6.0 18.0
20.8 23.3
55-64
168
32.1±5.8 21.4
24.4 28.3
65-74
183
35.3±6.1 24.4
27.3 31.4
75-84
160
36.4±5.9 25.9
29.1 32.8
>85
52
36.2±7.8 22.6
24.3 31.2
P50
28.1
26.3
26.5
26.4
27.9
32.5
36.0
36.9
36.6
P75
32.6
29.7
29.8
29.9
32.0
36.0
39.9
40.4
42.5
P90
37.5
32.4
33.1
34.1
35.3
39.4
42.4
44.2
45.5
P95
40.5
34.9
35.4
35.9
36.5
40.5
44.4
45.2
46.9
Percentielen voor vetvrije massa (kg) bij gezonde, blanke, vrouwen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
Alle
2490 41.4±4.5 35.6
37.0 39.4 42.3
15-24
488
42.6±4.1 36.2
37.5 39.9 42.4
25-34
561
42.9±4.1 36.9
38.0 39.9 42.6
35-44
500
42.8±4.0 36.3
37.9 40.0 42.6
45-54
378
43.3±4.7 36.2
37.6 40.2 43.2
55-64
168
42.3±4.6 35.7
37.2 38.7 42.2
65-74
183
41.9±5.1 34.0
35.7 38.4 42.3
75-84
160
39.5±4.5 33.0
34.1 36.2 39.3
>85
52
37.1±5.0 27.7
30.2 33.6 37.4
P75
45.2
45.0
45.5
45.4
45.7
44.8
45.5
42.2
40.0
P90
48.0
48.2
48.2
47.7
48.2
48.2
48.2
44.8
43.7
P95
49.8
49.9
49.6
49.5
50.7
50.8
49.8
47.0
46.5
Percentielen voor vet massa index (kg/m2) bij gezonde, blanke, vrouwen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
P75
18-34
1019 5.8±1.7 3.5
3.9
4.6
5.5
6.6
35-54
1033 6.2±2.1 3.4
3.9
4.8
5.9
7.3
55-74
386
8.5±2.7 4.5
5.4
6.5
8.3
10.3
>75
211
9.4±3.0 4.9
5.6
7.5
9.3
11.4
P90
7.8
8.8
12.0
13.5
P95
8.7
9.9
13.5
14.3
Percentielen voor vetvrije massa index (kg/m2) bij gezonde, blanke, vrouwen
Leeftijd
N
Gem±SD Percentielen
P5
P10
P25
P50
P75
18-34
1019 15.5±1.2 13.8
14.1 14.7 15.4 16.2
35-54
1033 16.1±1.2 14.4
14.7 15.3 15.9 16.7
55-74
386
16.4±1.5 14.1
14.6 15.4 16.2 17.4
>75
211
15.9±1.8 12.9
13.7 14.7 15.9 17.0
P90
17.1
17.5
18.4
18.1
P95
17.6
18.0
19.0
18.7
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017
27
Literatuur
Haverkort E.B., Reijven P.L.M., Binnekade J.M., van Bokhorst-de van der Schueren M.A.E.,
Earthman C.P., Gouma D.J., de Haan R.J. Bioelectrical impedance analysis to estimate body
composition in surgical and oncological patients: a systematic review. In press
Kyle, U.G., Genton, L. Slosman D.O., Pichard, C. (2001). Fat-free and fat mass percentiles in
5225 healthy subjects aged 15-98 years. Nutrition 17:534-541.
Schutz, Y., Kyle, U.U.G., Pichard, C.(2002). Fat-free mass index and fat mass index percentiles
in Caucasians aged 19-98 y. International Journal of Obesity 26:953-960.
© Afdeling Diëtetiek U MC Utrech t
SOP Meting licha amssamens telling middel bio - elektris che im pedan tie maa rt 2017