Zorgpad Prostaatkanker Deze informatie is bedoeld voor patiënten

Zorgpad Prostaatkanker
Deze informatie is bedoeld voor patiënten die (mogelijk) prostaatkanker hebben en voor hun
naasten. Als u op zoek bent naar informatie om erachter te komen of uw klachten samenhangen met
prostaatkanker, dan kunt u het best contact opnemen met uw huisarts. Uw huisarts kan u informeren
over prostaataandoeningen. De diagnose kanker, of de mogelijkheid dat daar sprake van is, roept
vaak vragen en emoties op. In korte tijd krijgt u veel te horen: over de ziekte, onderzoeken en
mogelijke behandelingen. De informatie op deze website kan u wellicht ondersteunen in een onzekere
tijd.
Algemeen
Op dit deel van onze website leest u over de gang van zaken bij de onderzoeken en behandeling van
prostaatkanker. In een zogenoemd zorgpad hebben wij deze gang van zaken met alle betrokken
hulpverleners goed op elkaar afgestemd. De regieverpleegkundige oncologie is de coördinator van het
zorgpad prostaatkanker.
Onderzoek en behandeling via het zorgpad prostaatkanker heeft voor u als voordeel:
• dat u niet onnodig lang hoeft te wachten voor uw eerste afspraak en er weinig tussentijdse
wachttijden zijn;
• dat u vooraf weet wat er achtereenvolgens staat te gebeuren;
• dat de regieverpleegkundige oncologie voor u een vast aanspreekpunt is;
• dat er veel aandacht is voor psychosociale begeleiding gedurende uw behandeltraject.
Een zorgpad wordt gebruikt om een proces een naam te geven waarbij voor een groep patiënten de
zorg rondom een bepaalde ziekte, diagnose of behandeling van begin tot eind wordt beschreven.
In ziekenhuis Röpcke-Zweers Ziekenhuis is er volop aandacht voor zorgpaden. De patiënt en zijn
wensen staan centraal in het ziekenhuis. Om goede patiëntenzorg te waarborgen is stroomlijning in de
organisatie en standaardisatie van zorgprocessen noodzakelijk. Een efficiënt en georganiseerd
zorgproces via een zorgpad komt iedere patiënt ten goede. In de totstandkoming van het zorgpad
hebben alle betrokken hulpverleners, zowel binnen als buiten het ziekenhuis, hun inbreng geleverd.
Hierbij is ook de patiëntenvereniging SCP betrokken. Op dit zorgpad kunnen we continu verbeteringen
aanbrengen. Het doel van een zorgpad is om de zorg voor een bepaalde patiëntencategorie beter te
stroomlijnen met de patiënt als uitgangspunt. Met andere woorden het optimaliseren van het primaire
proces rondom de patiënt. Hierdoor wordt de zorg nog patiënt gerichter en zal de patiëntenlogistiek
verbeteren, waardoor wachttijden en doorlooptijden verkort worden.
Wat is Prostaatkanker
De diagnose kanker, of de mogelijkheid dat daar sprake van is, roept vaak vragen en emoties op. In
korte tijd krijgt u veel te horen: over de ziekte, onderzoeken en mogelijke behandelingen. De
informatie op deze website kan u wellicht ondersteunen in een onzekere tijd. Deze website schetst
een algemeen beeld van het zorgpad prostaatkanker zoals dit in het Röpcke-Zweers Ziekenhuis is
vastgesteld. Omdat iedere patiënt in ons ziekenhuis een individueel traject doorloopt, kan het zijn dat
de gang van zaken bij u anders verloopt dan op deze site beschreven staat.
U vindt informatie over de functie van de prostaat, onderzoeken die nodig zijn om tot de diagnose
prostaatkanker te komen en behandelmogelijkheden.
Als u vragen heeft, blijf daar dan niet mee rondlopen. U kunt bij vragen of twijfels contact opnemen
met de regieverpleegkundige oncologie. Ook kunt u terecht bij de patiëntenvereniging, Stichting
Contactgroep Prostaatkanker, die lotgenotencontact en informatie biedt. Meer informatie over
Prostaatkanker vindt u op de website van de Stichting Contactgroep Prostaatkanker (SCP)
Artsen en zorgverleners
In het Röpcke-Zweers Ziekenhuis hebben we de zorg voor oncologie zoveel mogelijk geconcentreerd
in onze hoofdvestiging in Hardenberg, hier ligt de focus met name op voor en nazorg. Hier staan alle
diagnostische mogelijkheden met de bijbehorende hulpverleners voor u klaar. In de eerste
polikliniekbezoeken wordt u geconfronteerd met urologen en regieverpleegkundigen Oncologie. Bij
operatie wordt u verwezen naar het Scheper Ziekenhuis in Emmen.
Wat is een prostaat
De prostaat is een klier die ongeveer zo groot is als een kastanje. De klier bevindt zich onder de
urineblaas, rondom de plasbuis. De plasbuis loopt van de blaas tot aan het uiteinde van de penis. De
prostaat produceert een vloeistof die bij de zaadlozing samen met de zaadcellen naar buiten komt
(sperma).
Prostaatklachten
Niet iedere afwijking aan de prostaat is kwaadaardig. Als de huisarts een vergroting van de prostaat
vaststelt, verwijst hij u naar de poli Urologie voor een eenmalig onderzoek door de uroloog. Een
vergroting van de prostaat geeft plasklachten (veel moeten plassen, ’s nachts er vaak uit moeten om
te plassen, een zwakke urinestraal, nadruppelen).
Prostaatkanker geeft niet altijd (plas)klachten. Wel kan een verhoogde PSA-waarde (prostaat specifiek
antigeen) in het bloed en/of een afwijkende uitslag bij rectaal onderzoek duiden op prostaatkanker. Bij
verdenking van prostaatkanker verwijst de huisarts u naar de polikliniek Urologie.
Prostaatkanker
We spreken van prostaatkanker als de prostaat kwaadaardige cellen bevat. Als het gezwel zich tot de
prostaat zelf beperkt, hebt u geen of weinig klachten. Als het gezwel zich heeft uitgezaaid naar andere
organen, dan kunt u wél klachten hebben. Bijvoorbeeld pijn in de botten of de rug, afhankelijk van de
plek waar de uitzaaiing zich bevindt. Prostaatkanker groeit onder invloed van het mannelijke hormoon
testosteron.
Erfelijkheid
Bij 5 tot 10 procent van alle mannen met prostaatkanker is sprake van erfelijke aanleg. Dan is bij twee
of meer direct verwante familieleden (grootvader, vader, broers, ooms of neven) ook prostaatkanker
vastgesteld. Als u een afspraak hebt op de polikliniek Urologie, vraagt de uroloog of in uw familie
prostaatkanker voorkomt.
Wilt u weten of u een verhoogd risico op prostaatkanker hebt omdat meerdere familieleden dit hebben
(gehad), dan kunt u dit door familieonderzoek laten vaststellen. Voor het onderzoek is een bloedtest
nodig die wordt opgestuurd naar de afdeling Medisch Genetica van het UMCG Groningen. Meer
informatie over erfelijkheid vindt u opwww.kwfkankerbestrijding.nl of www.stoet.nl. STOET staat voor
Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren.
Afspraak huisarts
De huisarts informeert u over prostaataandoeningen en kan zonodig lichamelijk onderzoek doen.
Meestal laat de huisarts ook uw bloed onderzoeken. Als de huisarts afwijkingen van de prostaat
aantreft, verwijst hij u door naar de uroloog. De afwijkingen kunnen zowel goedaardig als kwaadaardig
zijn. Bent u onzeker over de doorverwijzing, vraagt u de huisarts dan waarom u wordt doorverwezen.
Afspraak ziekenhuis
Als de huisarts u verwijst naar de polikliniek Urologie van het Röpcke-Zweers Ziekenhuis te
Hardenberg, dan kunt u een afspraak maken via telefoonnummer 0523-276325. Soms maakt de
huisarts of de assistent de afspraak voor u.
Second opinion
Een second opinion is een andere term voor een tweede mening. Dit kan gaan over de diagnose,
maar ook over de behandeling. U bent altijd vrij om een tweede mening van een specialist in een
ander ziekenhuis te vragen. Ook bij ons kunt u terecht voor een tweede mening over uw diagnose of
behandeling.
Rechten en plichten
U hebt recht op informatie over de behandeling. Alle gegevens die betrekking hebben op uw
behandeling staan in uw dossier. U kunt dit dossier inzien en eventueel een kopie krijgen. Alle
zorgverleners die bij uw behandeling betrokken zijn, moeten vertrouwelijk omgaan met uw
persoonlijke en medische gegevens.
Tevredenheid
Wij gaan ervan uit dat de onderzoeken en de behandeling naar tevredenheid verlopen. Mocht dit niet
het geval zijn, dan horen wij dit graag. Bespreekt u zaken waarover u niet tevreden bent allereerst met
degene die hiervoor direct verantwoordelijk is.
Polikliniek en afdeling
Als u voor de behandeling van prostaatkanker in het Röpcke-Zweers Ziekenhuis wordt opgenomen,
krijgt u te maken met de polikliniek Urologie, het multidisciplinair behandelteam, de
regieverpleegkundige oncologie en mogelijk met een zorgafdeling.
Polikliniek
Op de polikliniek Urologie komen patiënten voor onderzoek, controle en poliklinische behandelingen.
Nadat u een verwijsbrief van de huisarts hebt gekregen, maakt u telefonisch een afspraak via
telefoonnummer 0523-276325. Bijna altijd maakt de huisarts gebruik van een zogenaamde plexus
verwijsafspraak. Zie voor meer informatie over de verwijsafspraak in het volgende hoofdstuk. Bent u
verhinderd, geef dit dan zo snel mogelijk door.
Neem bij uw bezoek aan het ziekenhuis altijd uw spreekuurkaart, identiteitsbewijs, medicijnkaart of uw
actuele medicatie en zorgpas mee. Als u dit nog niet hebt, kunt u deze laten maken bij de receptie in
de centrale hal. Daarvoor hebt u uw identiteitsbewijs en zorgpas nodig. Als er wijzigingen in uw
gegevens zijn, kunt u bij de receptie een nieuwe inschrijving laten maken.
Operatie
Als u een operatie moet ondergaan, wordt u opgenomen in het Scheper Ziekenhuis in Emmen.
Informatie over de operatie krijgt u daar.
Multidisciplinair Behandelteam
Een zogenoemd multidisciplinair behandelteam behandelt prostaatkanker. Dit team komt wekelijks bij
elkaar in het zogenaamd MDO (Multi Disciplinair Overleg). Hier hebben ook medisch consulenten van
het IKNL zitting. Met de aanwezige vakkennis in dit team is het mogelijk om de diagnose
prostaatkanker vroegtijdig en met zekerheid te stellen. De Nederlandse Vereniging voor Urologie
(NVU) heeft een landelijke richtlijn ontwikkeld voor het stellen van de diagnose prostaatkanker en de
behandeling ervan. De urologen van het Röpcke-Zweers Ziekenhuis volgen deze richtlijn, de
Oncoline. Meer informatie hierover vindt u op www.oncoline.nl.
Het multidisciplinaire behandelteam voor prostaatkanker bestaat uit een:
• Uroloog: de uroloog doet de onderzoeken voor het stellen van de juiste diagnose en voert de
operaties uit.
• Regieverpleegkundige oncologie: deze gespecialiseerde verpleegkundige zorgt er voor dat alle
gegeven informatie voldoende duidelijk is, start met u een traject voor psychosociale begeleiding en
regelt als dat nodig is voor vervolgafspraken. De regieverpleegkundige oncologie is uw vaste
aanspreekpunt tijdens het gehele zorgtraject.
• Radioloog: de radioloog onderzoekt patiënten met behulp van röntgenfoto’s en straling. Vrijwel
alle operaties worden voorafgegaan door radiologisch onderzoek. Het oordeel van de radioloog is
vaak doorslaggevend voor de keuze van de behandeling.
• Radiotherapeut-oncoloog: de radiotherapeut is een specialist op het gebied van behandeling met
behulp van straling. Het Röpcke-Zweers Ziekenhuis werkt nauw samen met de radiotherapeuten van
het RISO te Deventer. Omdat deze behandeling vaak wordt ingezet bij kanker, spreken we ook wel
van radiotherapeut-oncoloog.
• Patholoog: de patholoog onderzoekt cellen, weefsels, vocht of ander lichaamsmateriaal.
• Nucleair geneeskundige: deze specialist maakt met behulp van radioactieve stoffen foto’s van
een plek in het lichaam, zoals de prostaat.
• Bekkenfysiotherapeut: de bekkenfysiotherapeut helpt bij het leren herkennen en trainen van de
bekken- en bekkenbodemspieren, om zo weer controle over de blaas te krijgen.
• Internist-oncoloog: de internist-oncoloog kijkt vanuit zijn vakgebied mee met de diagnose en
behandelindicaties. Mocht er sprake zin van een chemobehandeling zal hij deze als deelbehandeling
overnemen.
Spreekuur regieverpleegkundige oncologie
De regieverpleegkundige oncologie begeleidt u gedurende het traject van onderzoeken, de
behandeling, nazorg en folluw up. Zij is het aanspreekpunt voor uw vragen. Ook is de
regieverpleegkundige oncologie aanwezig bij een eventueel slechtnieuwsgesprek. U kunt de
regieverpleegkundige oncologie bereiken op werkdagen tussen 09:00 – 09:30 uur en tussen 13:15 –
14:00 uur via telefoonnummer 0523-27 63 48.
Onderzoek en uitslag
Om de diagnose prostaatkanker met zekerheid te kunnen stellen, zijn verschillende onderzoeken
nodig. Niet iedereen heeft dezelfde voorgeschiedenis en klachten. Daarom doorloopt u een individueel
onderzoekstraject. De uroloog bespreekt met u welke onderzoeken in uw situatie nodig zijn.
Grootte en gradering
Door inwendig onderzoek en echo-onderzoek wordt de grootte van de prostaattumor vastgesteld. Dit
varieert van T0 tot en met T4. De T staat hierbij voor tumor. Zie de afbeelding hieronder:
Tx Primaire tumor kan niet worden vastgesteld.
T0 Geen bewijs voor een primaire tumor.
T1 Klinisch onduidelijke tumor, niet voelbaar of zichtbaar met beeldvorming.
T2 De tumor beperkt zich tot de prostaat.
T3 De tumor strekt zich uit buiten de prostaat.
T4 De tumor zit vast of groeit buiten de zaadblaasjes naar de blaashals, kringspier, endeldarm,
levatorspieren of de bekkenwand.
Als bij een prostaatbiopsie kankercellen in het prostaatweefsel zijn aangetroffen, wordt de gradering
(de mate van agressiviteit) van de prostaatkankercellen bepaald. Deze gradering wordt uitgedrukt in
de Gleasonscore. Deze score is een optelsom van de uitkomst van meerdere biopten (score 1 tot en
met 5) en resulteert in een totaalscore van 2 tot en met 10.
Bloed- en urineonderzoek
Uw bloed en urine worden onderzocht voor de beoordeling van uw algemene gezondheid en op
bijvoorbeeld het bloedgehalte of het functioneren van de nieren. In het bloed wordt ook het PSAgehalte gemeten. De prostaat geeft PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) af aan het bloed. PSA is een
stof die aanwijzingen geeft over eventuele prostaatafwijkingen. De uitslag van dit onderzoek krijgt u bij
het eerstvolgende onderzoek dat u in overleg met de arts hebt gepland.
Inwendig onderzoek
Bij een inwendig onderzoek (rectaal toucher) gaat de uroloog met een gehandschoende, goed
gladgemaakte vinger via de anus in de endeldarm. Op deze manier kan hij de grootte, vorm,
stevigheid en de oppervlakte van de prostaat beoordelen. Het is een eenvoudig onderzoek, dat niet
lang duurt. Het is niet pijnlijk, maar kan wel als vervelend worden ervaren. De uitslag van het inwendig
onderzoek ontvangt u direct na afloop.
Prostaatbiopsie
Een prostaatbiopsie is nodig als het bloed een afwijkend PSA-gehalte bevat en/of als de uitslag van
het rectaal toucher een afwijking aangeeft. Bij een prostaatbiopsie wordt met gebruik van
echoapparatuur of via de toucherende vinger van de arts een naald via de anus naar binnen gebracht.
De uroloog haalt vervolgens met een dunne naald door middel van meerdere biopten wat weefsel uit
de prostaat. Dit weefsel gaat voor onderzoek naar de patholoog. Na afloop van de prostaatbiopsie
wordt gelijk een vervolgafspraak met u gepland, waar u de uitslag van het onderzoek krijgt. Dit is na
ongeveer een week tot tien dagen. Klik hier voor de folder prostaatbiopsie (pdf).
Echografie
Een echografie is een onderzoek waarbij een
orgaan met behulp van geluidsgolven in beeld
wordt gebracht. Met uitwendig echografisch
onderzoek worden via de buikwand de nieren en
de blaas zichtbaar gemaakt. Zo wordt vastgesteld
of na het plassen urine in de blaas achterblijft. De
uitslag van een uitwendige echografie krijgt u
tijdens uw volgende afspraak in het ziekenhuis. Als
het onderzoek op de polikliniek Urologie
plaatsvindt, krijgt u de uitslag direct na afloop. Bij
een inwendige echografie worden via de anus en
de endeldarm de grootte en eventuele afwijkingen
van de prostaat bepaald. De uitslag van de
inwendige echografie ontvangt u direct na het
onderzoek. Echografisch onderzoek duurt ongeveer 10 minuten.
Straalmeting
Een straalmeting, ook wel flowmetrie genoemd, vindt alleen plaats als u plasklachten hebt. De
flowmeter is een meter die de kracht van de urinestraal meet. U plast hiervoor in de meter/trechter; dit
gebeurt in een aparte ruimte. De meting en registratie van de urinestraal vindt automatisch plaats. Het
onderzoek duurt enkele minuten. De uitslag van de straalmeting ontvangt u direct na afloop. Klik hier
voor de folder straalmeting (pdf).
Cystoscopie
Een cystoscopie is een inwendig onderzoek van de plasbuis, blaas en prostaat. Dit onderzoek vindt
alleen plaats als u plasklachten hebt. Na het aanbrengen van een verdovende gel, brengt de uroloog
een dun en flexibel slangetje via de plasbuis naar binnen. Dit instrument, de cystoscoop, bevat een
kijker en verlichting. Zo kan de uroloog in de plasbuis, prostaat en blaas kijken. Het onderzoek duurt
ongeveer 15 minuten. De uitslag van de cystoscopie ontvangt u direct na afloop.
Botscan
Een botscan, of isotopenscan, is een nucleair onderzoek van het skelet, waarbij eventuele
uitzaaiingen in de botten zichtbaar worden. In uw arm wordt een zwakke radioactieve stof (isotoop)
gespoten, dat op eventuele uitzaaiingen gaat zitten. Deze verschijnen zo op de foto. Het duurt een
paar uur voordat de stof uw botten bereikt, waarna de foto’s worden gemaakt. De hoeveelheid straling
van de radioactieve stof is verwaarloosbaar. De uitslag van de botscan ontvangt u na een week tot
tien dagen.
CT-scan
Een CT-scan (Computer Tomografie) is soms nodig om zeer nauwkeurige foto’s te maken. Deze
brengen de prostaat, andere organen en de lymfeklieren in beeld. Een CT-scan werkt met
röntgenstralen en een computer. Vaak krijgt u eerst contrastvloeistof in uw arm gespoten. Soms moet
u vooraf aan de scan een contrastvloeistof drinken. De uitslag van de CT-scan ontvangt u na een
week tot tien dagen. De CT-scan staat niet in de landelijk richtlijn Prostaatcarcinoom, maar wordt op
indicatie wel uitgevoerd.
MRI-scan
Een MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging) kan
soms andere details zichtbaar maken dan een CTscan. Een MRI-scan werkt niet met röntgenstralen,
maar met magneetvelden en zogenaamde
radiofrequente energie. Ons ziekenhuis heeft een
zogenaamde open-MRI, waarbij u niet door een
tunnel gaat. In Hardenberg kunnen wij niet
specifiek een prostaat MRI doen, dit kan op
indicatie van de arts plaastvinden in een
specialistisch centrum. Een MRI kan de botten wel
zichtbaar maken, een MRI vindt vaak plaats als
aanvullend onderzoek op bijvoorbeeld een
botscan. De uitslag van de MRI-scan ontvangt zo
spoedig mogelijk. De MRI-scan staat niet in de landelijk richtlijn Prostaatcarcinoom, maar wordt op
indicatie wel uitgevoerd.
Laparoscopische lymfeklierdissectie
Als de tumorgrootte het volume heeft van T3 of T4 kan de uroloog met u besluiten om een
lymfeklierdissectie te verrichten. Dit wordt uitgevoerd via een kijkbuisje via een klein sneetje in uw
buik. Dit onderzoek kan alleen op de operatiekamer uitgevoerd worden en u dient daarvoor
opgenomen te worden. De opnameduur is 2 dagen en u kunt meestal de dag na operatie naar huis.
De informatie die vanuit een lymfeklierdissectie wordt verkregen is nodig om te beslissen of een totale
verwijdering van de prostaat kan volstaan of dat juist radiotherapie (bestraling) nodig is.
Verwijzing
Huisartsen en urologen in het werkgebied van het Röpcke-Zweers Ziekenhuis hebben met betrekking
tot de diagnose verdachte prostaat ’een verwijsafspraak ‘ gemaakt. In deze verwijsafspraak zijn
afspraken gemaakt waardoor er al op het spreekuur van de huisarts voorbereidingen in gang gezet
worden waardoor de verwijzing en het eerste polikliniekbezoek sneller kunnen verlopen en u hierdoor
beter voorbereid bent. Uw verwijsgegevens worden bijna altijd middels een fax naar de polikliniek van
de uroloog gestuurd. Als de huisarts echt een spoedindicatie heeft belt hij met de uroloog. Op de
polikliniek wordt op basis van uw urgentie een polikliniekafspraak gemaakt bij de uroloog. U krijgt
hiervoor een oproepbrief thuisgestuurd met een informatiefolder.
Klik hier als u de folder over de verwijsafspraak wilt zien (pdf).
1e polikliniekbezoek
Als er bij u een verdenking op prostaatkanker is, wordt u door de huisarts verwezen naar onze
urologische polikliniek. De polikliniek is erop gericht een diagnose te stellen en u een goede
begeleiding te geven tijdens het zorgpad dat u ingaat.
Eerste bezoek aan de urologische polikliniek
Als eerste ziet u de uroloog. De medisch specialist voert een gesprek met u waarin u kunt vertellen
wat uw klachten zijn. Ook bespreekt hij/zij de vragenlijst met betrekking tot mogelijke plasklachten en
vraagt hij/zij u een flow-metrie te doen (urinestraalmeting). Verder wordt er een lichamelijk onderzoek
en een echo blaas en prostaatonderzoek verricht. Soms is aanvullend onderzoek zoals
bloedonderzoek of een urinekweek nodig.
Daarna voert de uroloog een rectaal toucher uit. Hierna kan op basis van de gegevens die er nu zijn
een vervolgafspraak gemaakt worden voor een 2e polikliniekbezoek waarin prostaatbiopten worden
afgenomen. Dit vindt plaats op de polikliniek. De uroloog zal u alles uitleggen en u krijgt een folder
mee over “prostaatbiopten”, een recept voor antibiotica en een recept voor eenmalige pijnbestrijding.
Als u antistolling gebruikt houdt de uroloog daar rekening mee. Dit houdt in dat de antistolling voor het
vervolgonderzoek aangepast moet worden en dat u op de dag van de bioptie eerst op het
laboratorium een INR moeten laten prikken. De uroloog geeft u begeleidende informatie en bespreekt
hoe te handelen bij neveneffecten en complicaties.
2e polikliniekbezoek
Op deze afspraak zal bij u via een echo biopten/weefsel afgenomen worden van uw prostaat.
Dit is een belangrijk onderzoek, want het afgenomen weefsel wordt door de patholoog
onderzocht en gaat kijken of er sprake is van aan kwaadaardige tumor. Binnen 5 werkdagen is
deze uitslag bekend en de polikliniekassistente zal na dit onderzoek ook een afspraak
meegeven. Zowel de informatiefolder, uitleg en advies zult u krijgen over het afnemen van het
biopt. Klik hier voor de folder prostaatbiopsie (pdf).
3e polikliniekbezoek
De aanloop naar het 3e polikliniekbezoek zal voor u en uw omgeving een spannende en onzekere
periode zijn. In dit polikliniekbezoek zal op basis van de uitslag van de patholoog verteld worden dat u
prostaatkanker hebt of niet. Het kan gaan om het volgende:
• Geen kwaadaardigheid (geen maligniteit)
De uroloog geeft u in dit geval informatie over de resultaten van het onderzoek. Daarnaast wordt
informatie gegeven over het vervolgtraject en wordt er met u een vervolgafspraak gemaakt.
• Wel kwaadaardigheid (maligniteit)
Vertellen dat er sprake is van kanker heet een slechtnieuwsgesprek. Het is beter dat u niet alleen
komt, maar iemand meeneemt. Bij dit gesprek is de regieverpleegkundige oncologie aanwezig.
De uroloog geeft u informatie naar aanleiding van de resultaten van de onderzoeken die u al heeft
gehad. Daarna worden de mogelijke vervolgonderzoeken besproken zoals: MRI, botscan en
lymfklieronderzoek.
Naast deze informatie bespreekt de uroloog ook:




Behandelmogelijkheden
doel en opzet behandeling
duur van het vervolgtraject
Slechtnieuwsgesprek
Samen met de uroloog bespreekt u de diagnose en het behandelplan. Er wordt een vervolgafspraak
gemaakt, meestal een combinatieafspraak met de regieverpleegkundige oncologie, om ongeveer na 1
week nog een keer met u te spreken of u alles goed begrepen heeft en start met u een traject van
psychosociale begeleiding op. Het is dan handig dat u, als u thuis vragen hebt, deze op papier te
zetten en mee te nemen. U ontvangt eventueel aanvullende folders. Als de tumor de grootte heeft van
een T3 of T4 tumor kan de uroloog besluiten om een lymfeklierdissectie te verrichten. Mocht dat nodig
zijn zult u hiervoor kort opgenomen moeten worden, want een dergelijk onderzoek kan alleen maar via
een kijkoperatie op de operatiekamer. Via dit onderzoek wordt lymfeklierweefsel afgenomen in het
omliggend gebeid van de prostaat in uw buik. Ook dit materiaal gaat naar de patholoog en deze zal
kijken of er sprake is van uitzaaiingen. Voor deze uitslag is een 4e polikliniekbezoek nodig.
Polikliniekassistente
De polikliniekassistente maakt met u een afspraak voor een botscan en soms een MRI. Daarnaast
spreekt u met de polikliniekassistente een datum af voor het vierde consult. De afspraak vindt plaats
binnen 7 tot 10 werkdagen na de onderzoeken.
Huisarts
Na het slechtnieuwsgesprek wordt uw huisarts vrijwel direct geïnformeerd via een brief. In complexe
situaties zal de uroloog hiernaast uw huisarts ook telefonisch op de hoogte brengen.
4e Polikliniekbezoek
Mocht aanvullend onderzoek nodig zijn en de uitslagen hiervan bekend zijn, heeft de uroloog alle
gegevens om u een passende behandeling te bespreken.
De uroloog zal u op de mogelijkheid wijzen om, een seconde opinion te laten doen in een ander
ziekenhuis. In het hoofdstuk over behandelingen kunt u alle behandelmogelijkheden lezen. Mocht een
operatie nodig zijn dan zult u ruim voor de operatie verwezen worden naar de fysiotherapie voor
bekkenbodemtherapie.
Behandelingsmogelijkheden
De behandelingsmethode van prostaatkanker hangt af van het stadium waarin de kanker zich bevindt:
• Mogelijkheid a: geen uitzaaiingen elders in het lichaam, wel behandeling nodig: operatie
waarbij de prostaat wordt verwijderd, eventueel in combinatie met radiotherapie.
• Mogelijkheid b: wel uitzaaiingen elders in het lichaam: een behandeling die erop gericht is de
voortgang van de ziekte een halt toe te roepen.
• Mogelijkheid c: geen uitzaaiingen elders in het lichaam, geen behandeling nodig: ‘actief
volgen of afwachtend beleid’, oftewel regelmatige controle van de prostaat. Hier wordt voor gekozen
als de tumor in de prostaat niet levensbedreigend is en u er geen lichamelijke klachten van
ondervindt.
In dit gedeelte van het zorgpad leest u meer over de verschillende behandelingsmogelijkheden.
Mogelijkheid a: geen uitzaaiingen elders in het lichaam, wel behandeling nodig
Als de tumor zich beperkt tot de prostaat bestaat de behandeling uit een operatie en/of radiotherapie
(bestraling).
 Lymfeklierdissectie
Soms is het niet duidelijk of er uitzaaiingen aanwezig zijn in de lymfeklieren vanuit de prostaat.
In dat geval zal, voordat voor een behandeling wordt gekozen, eerst een lymfeklierdissectie plaats
vinden om uitzaaiingen uit te sluiten. Een lymfeklierdissectie is geïndiceerd als het resultaat
consequenties heeft voor de uiteindelijke behandeling.(richtlijn pallialine IKNL)
Bij dit onderzoek verwijdert de arts lymfeklieren uit uw onderbuik, in de buurt van de prostaat. Dit heet
een lymfeklierdissectie. Dit kan via een “normale’ operatie of via een kijkoperatie ( laparoscopie).
Bij een laparoscopie brengt de uroloog, door een klein sneetje in de buikwand, een kijkinstrument (
laparoscoop) in uw buik. Door enkele andere sneetjes brengt hij kleine instrumenten in uw buik
waarmee hij de lymfeklieren verwijdert. Het weggenomen weefsel wordt in het laboratorium
onderzocht. Als blijkt dat er geen lymfeklieruitzaaiingen aanwezig zijn, verwijdert de arts soms
aansluitend de prostaat als onderdeel van de behandeling. (bron: kankerwiehelpt.nl)
 Radicale prostatectomie - operatief verwijderen van de prostaat
Als de tumor zich uitsluitend in de prostaat bevindt, kan de hele prostaat, inclusief de zaadblaasjes,
met een operatie worden verwijderd.
 Andere operaties
Bij een laparoscopische prostatectomie wordt de prostaat met een kijkoperatie via de buik geheel
verwijderd.
Nieuw is het inzetten van een robot bij prostaatverwijdering. Deze vorm van opereren is nog maar in
enkele ziekenhuizen in Nederland mogelijk. De uroloog kan u meer informatie geven over deze
nieuwe ingreep en waar deze wordt uitgevoerd.
 Radiotherapie
Radiotherapie is een behandeling met radioactieve stralen. Deze bestraling kan zowel inwendig als
uitwendig plaatsvinden. De bestraling vernietigt kankercellen. Voor uitwendige radiotherapie heeft het
Röpcke-Zweers Ziekenhuis een samenwerking met het RISO te Deventer. De radiotherapie van het
RISO houdt ook wekelijks spreekuur in ons ziekenhuis. Iinwendige radiotherapie (brachytherapie)
vindt ook plaats bij het RISO te Deventer. Bij deze vorm van bestraling moet u worden opgenomen.
Kleine radioactieve bronnen, ook wel ‘zaadjes’ genoemd, worden met naalden in de prostaat
geplaatst.
Mogelijkheid b: wel uitzaaiingen elders in het lichaam
Als uit onderzoek is gebleken dat elders in het lichaam uitzaaiingen zijn, krijgt u een behandeling die
erop is gericht de voortgang van de ziekte een halt toe te roepen. Het doel is eventuele pijn en andere
klachten te verlichten. De behandeling bestaat uit hormoontherapie, soms aangevuld met
radiotherapie. Een operatie is ook mogelijk.
 Hormoontherapie
Er zijn verschillende medicijnen die de aanmaak van hormonen beïnvloeden. Meestal worden
zogenaamde LH-RH-preparaten en anti-androgenen gebruikt. Deze medicijnen verminderen de
productie en werkzaamheid van het mannelijk hormoon testosteron. Dit remt de groei van
kankercellen. Sommige hormoonpreparaten kunnen ingrijpende veranderingen in uw lichaam
veroorzaken. Zo bestaat de kans op (blijvende) impotentie. Ook kunt u last krijgen van zogenaamde
opvliegers en van enige borstvorming. De uroloog bespreekt deze bijwerkingen met u.
 Chemotherapie
De meeste vormen van prostaatkanker reageren goed op hormonale therapie. Wanneer hormonale
therapie niet meer werkt en bestraling niet kan worden toegepast, wordt soms chemotherapie ingezet.
Chemotherapie remt de celdeling van kankercellen. Deze therapie richt zich op de kankercellen die
door het hele lichaam kunnen voorkomen. Met een chemotherapie kan de ziekte voor korte of langere
tijd worden geremd en kunnen de klachten worden verminderd.
 Operatie aan de zaadballen
Bij een operatie aan de zaadballen (subcapsulaire orchidectomie) verwijdert de uroloog het weefsel uit
de zaadballen dat het hormoon testosteron aanmaakt. Dit stopt de hormoonproductie in de
zaadballen, dat de groei van kankercellen remt. Ook vermindert eventuele pijn. Deze operatie kan
soortgelijke bijwerkingen hebben als hormoontherapie. De uroloog bespreekt dit met u.
 Radiotherapie ter bestrijding van pijn
Radiotherapie kan worden toegepast wanneer er bijvoorbeeld uitzaaiingen in de botten aanwezig zijn.
De bestraling is er dan op gericht om de pijn die de botkanker soms veroorzaakt te verminderen.
Mogelijkheid c: geen uitzaaiingen elders in het lichaam, geen behandeling nodig
In sommige gevallen stelt de behandelend arts voor om geen behandeling te starten, maar u wel
nauwkeurig te blijven controleren. We noemen dit : afwachtend beleid. Bijvoorbeeld als bij een
vergroting van de prostaat door goedaardige cellen toch enkele kankercellen zijn gevonden. Deze
vorm van prostaatkanker hoeft niet levensbedreigend te zijn. Ook hoeft het u geen klachten te geven.
Opname
Op de dag voor de operatie wordt u opgenomen op verpleegafdeling in het Scheper Ziekenhuis in
Emmen. Het tijdstip van de opname vindt u in de schriftelijke oproep. U meldt zich bij de opnamebalie
in de centrale hal. Als u dit wilt kan een gastvrouw u naar de verpleegafdeling brengen.
Hier leest u meer over de gang van zaken bij een opname voor een radicale prostatectomie in het
ziekenhuis.
Pre-operatief spreekuur
Een aantal weken voor de operatie hebt u een afspraak voor het preoperatief spreekuur op de
polikliniek Anesthesiologie. U ontvangt dan informatie over de algehele narcose die u voor de operatie
krijgt. Verder meet de anesthesioloog uw bloeddruk, temperatuur, gewicht en lengte om uw
gezondheid te bepalen.
In het Bloedafnamelaboratorium wordt uw bloed afgenomen. Soms is aanvullend onderzoek nodig,
zoals een hartfilmpje (ECG) of een röntgenfoto van de longen.
Opnamedag
Meer informatie over de opname krijgt u in het Schepers Ziekenhuis.
Nazorg
Nadat u een prostaatverwijdering hebt ondergaan, begint het herstelproces. Hier leest u over de gang
van zaken na uw ontslag uit het ziekenhuis.
Mictiecystogram en heropname
Een mictiecystogram wijst uit of de verbinding tussen de blaas en de plasbuis goed is hersteld. Op de
dag van heropname gaat u voor dit onderzoek eerst rechtstreeks langs de röntgenafdeling. Bij uw
ontslag heeft u hiervoor een afspraak meegekregen. Voor een mictiecystogram hoeft u niet nuchter te
zijn. Via de katheter wordt een vloeistof (contrastmiddel) in de blaas gespoten, waardoor op de foto
zichtbaar wordt of er vloeistof uit de verbinding van de blaas met de plasbuis lekt.
Nadat het mictiecystogram is gemaakt, wordt u verwacht op verpleegafdeling. De uroloog of
verpleegkundige vertelt u de uitslag van het onderzoek. Als er lekkage voorkomt, krijgt u een afspraak
mee om het mictiecystogram later te herhalen. U gaat dan eerst weer met de katheter naar huis. Lekt
er geen vloeistof, dan verwijdert de verpleegkundige de katheter, na toestemming van de uroloog. U
blijft dan nog die dag op de verpleegafdeling. Daar wordt gecontroleerd hoe het plassen gaat.
Aansluitend op het mictiecystogram hebt u ook een gesprek met de uroloog. Hij geeft u de uitslag van
het weefselonderzoek. Ook bespreekt hij de voortgang van de behandeling met u.
Seksualiteit
Een radicale prostatectomie heeft invloed op het seksueel functioneren. Omdat de prostaat en de
zaadblaasjes zijn verwijderd, is een zaadlozing niet meer mogelijk. Een orgasme kunt u nog wel
hebben.Tijdens de operatie kan het gebeuren dat zenuwen beschadigd raken. Daardoor kunnen
erectiestoornissen optreden. Dit is niet altijd te voorkomen. Als deze erectiestoornissen aanhouden,
kunt u dit met de uroloog bespreken. Hij kan samen met u naar een oplossing zoeken.
Ongewild urineverlies
Het is mogelijk dat u na de verwijdering van de katheter minder controle hebt over de sluitspier.
Hierdoor kan ongewild urineverlies (incontinentie) optreden. U krijgt een startpakket voor
incontinentiemateriaal mee voor ontslag. Meestal herstelt zich dit na verloop van tijd vanzelf. U
bevordert het herstel door goed te drinken en uw bekkenbodemspieren te trainen. Voor de operatie
hebt u al een begin gemaakt met het trainen. De bekkenfysiotherapeut bespreekt dan ook met u
wanneer u na de operatie het trainen weer oppakt.
Thuiszorg
Indien nodig regelt Het Transferpunt in het ziekenhuis regelt uw aanvraag voor thuiszorg.
Als u huishoudelijke hulp nodig hebt, dan vraagt u dit zelf aan bij het zorgloket van uw gemeente.
Psychosociale begeleiding
De diagnose prostaatkanker kan veel impact hebben op uw leven, zowel fysiek, emotioneel, sociaal
als materieel.
De regieverpleegkundige oncologie heeft u voor het eerst ontmoet vlak na het eerst
slechtnieuwsgesprek. Hierna heeft zij een traject voor psychosociale begeleiding in gang gezet. Vanuit
die systematiek is de mogelijkheid om op basis van een Lastmeter aanvullende hulp op te sporen.
Hierdoor kunt u op basis van uw specifieke hulpvraag met de volgende hulpverleners te maken
krijgen:
Medisch maatschappelijk werk
De maatschappelijk werkers van ons ziekenhuis bieden u een luisterend oor. Zij kunnen u
ondersteunen bij het omgaan met het ziek zijn. Ook geven de maatschappelijk werkers praktische
adviezen. Deze hulpverlening kost u niets. Als u dit wilt, kan de regieverpleegkundige oncologie een
maatschappelijk werker inschakelen.
Geestelijke verzorging
Het is goed mogelijk dat u of uw naasten door uw ziekte worden geconfronteerd met levensvragen.
Onze geestelijk verzorgers bieden de mogelijkheid om daar met u bij stil te staan, wat uw
levensovertuiging ook is. U kunt via de regieverpleegkundige oncologie of de
afdelingsverpleegkundige contact opnemen met een geestelijk verzorger
Klinisch psycholoog/seksuoloog
Door zorgen over uw ziekte kunt u psychisch ernstig uit balans raken. Ook kan het zijn dat u
toenemend problemen ervaren in uw seksuele leven. Soms worden mensen depressief of angstig.
Voor een beoordeling van uw psychische klachten kan de regieverpleegkundige oncologie u naar de
klinisch psycholoog van ons ziekenhuis verwijzen. Deze geeft u advies en biedt als dat nodig is een
behandeling aan.
Oncofit
De behandeling van kanker kan vermoeidheid en conditieverlies tot gevolg hebben. De vermoeidheid
neemt meestal gedurende de behandeling toe en kan op langere termijn blijven bestaan. Mensen zijn
geneigd om rust te nemen om vermoeidheid te voorkomen.
Gebleken is dat bewegen een positief effect heeft op vermoeidheid en conditieverlies gedurende de
therapie en daarna.
Een trainingsprogramma "op maat" geeft verbetering aan de conditie en dat kan via Oncofit.
Voor vermoeidheid zoals die voorkomt bij ex-kankerpatiënten, bestaat tot nog toe geen afdoende
verklaring en geen concrete behandeling. Het is ook anders dan gewone vermoeidheid:
• deze overvalt je, zonder waarschuwing
• er lijkt geen verband te zijn met inspanning
• deze is extreem en het voelt als uitputting
• de herstelperiode is langer dan normaal
De vermoeidheid kan naast de fysieke klachten ook maken dat je meer labiel en emotioneel bent. De
regieverpleegkundige oncologie kan u verwijzen naar Oncofit.
Diëtiste
Een goede voeding of juist het oplossen van voedingsproblemen, doordat u bijvoorbeeld veel voedsel
niet meer kunt verdragen, door teveel gewichtsverlies of juist aversie van eten kunt e bespreken met
een diëtist. De regieverpleegkundige oncologie kan u verwijzen.
Café Soelaas
Palliatief Café Soelaas moet een plek worden waar
lotgenoten en mantelzorgers elkaar kunnen
ontmoeten in een ontspannen sfeer en de
mogelijkheid hebben om met elkaar te spreken en
informatie uit te wisselen.
Vandaar ook de naam van het café; Palliatief Café
Soelaas. Soelaas bieden is nl. verlichting,
bemoediging geven.
Vandaar ook het logo; ook in moeilijke tijden willen
we (helpen met) elkaar vasthouden, warmte geven
en zicht houden op de lichtpuntjes die er zijn.
Het Palliatief Café Soelaas is op initiatief van de
Saxenburgh Groep ontstaan door samenwerking
tussen de Stichting Hospice Hardenberg, Stichting
Saxenburgh Groep, Stichting Vechtgenoten,
Stichting Vrijwillige Thuiszorg Overijssel en het
Netwerk Palliatieve Zorg NoordOost Overijssel.
Vechtgenotenhuis
Stichting Vechtgenoten biedt (ex)kankerpatiënten en hun naasten een plek om elkaar te ontmoeten
als lot- en als vechtgenoten. Een plek om even op adem komen in haar inloophuis ‘het
Vechtgenotenhuis’, dàt is de doelstelling van Stichting Vechtgenoten.
Kanker, voor velen een beladen woord en het is helaas een ziekte die veel verdriet en onzekerheid
met zich mee brengt. Hoewel het genezingspercentage steeds hoger wordt en de diagnose lang niet
altijd een doodvonnis betekent, staat voor veel mensen na het krijgen van kanker, de wereld even stil.
Als patiënt komt u terecht de hectiek van de medische molen. Operaties, behandelingen, uitslagen,
angst en stress beheersen dan voor een groot deel uw leven en dat van uw naasten en vergt veel
van iedereen.
In die periode gebeurt het soms dat u als patiënt
de medische wereld even helemaal zat bent en dat
u graag wilt praten met mensen die hetzelfde
meemaken als u.
Of u bent als partner, ouder of kind soms te moe
om steeds steunpilaar te moeten zijn en hebt er
behoefte aan om zonder masker uw verhaal kwijt
kunnen aan mensen die in dezelfde situatie
verkeren.
Ook al kunnen wij uw last niet overnemen, Stichting Vechtgenoten wil er in die situaties graag voor u
zijn en probeert een lichtpuntje te zijn in die donkere periode en ook nog lange tijd daarna.
Pro Elan
PRO-Elan is een initiatief van de Saxenburgh Groep. Met dit centrum wil de Saxenburgh Groep zich
richten op preventieve gezondheidszorg als aanvulling op de klinische medische zorg totale zorg
aanbieden, met mogelijkheden voor zelfbewustwording, ontspanning en zingeving.
Het geheel vindt plaats in een natuurlijke omgeving op Landgoed Stekkenkamp.
Contact met lotgenoten
Misschien hebt u behoefte aan contact met lotgenoten. Het uitwisselen van ervaringen en het delen
van gevoelens met iemand in een vergelijkbare situatie kan u helpen. Lotgenoten hebben vaak aan
een half woord genoeg om elkaar te begrijpen. Daarnaast kan het krijgen van praktische informatie
belangrijke steun geven.
U kunt in contact komen met een lotgenoot via de Stichting Contactgroep Prostaatkanker (SCP). Deze
contactgroep is opgericht voor mannen met prostaatkanker en hun partners. Meer informatie over de
SCP vindt u op www.scp.nl. U kunt ook de afdelingsverpleegkundige naar informatie over de SCP
vragen.
Follow up
Het doel van follow-up is enerzijds vroegtijdige detectie van recidief ziekteactiviteit en anderzijds de
zorg voor de patiënt door middel van voorlichting. Recidief ziekteactiviteit na een primaire behandeling
van prostaatcarcinoom kan onderscheiden worden in PSA-stijging zonder of met geringe kans op het
aantonen van een lokaal recidief of metastasering op afstand. In vrijwel alle gevallen zal een PSAstijging aan een aantoonbaar recidief vooraf gaan. Globaal ziet een follow-up schema er als volgt uit:
Operatiepatiënten
• Controle 4-6 weken
• Daarna na een half jaar
• En daarna jaarlijks gedurende 10 jaar
Radiotherapiepatiënten :
• 1x per jaar bij de uroloog en 1x per jaar bij de radiotherapeut gedurende 5 jaar
Huisarts en medebehandelaar krijgen steeds bericht over uw laatste gegevens en stand van zaken.
Palliatieve fase
We gaan ervan uit dat de meeste patiënten kunnen genezen van hun kanker. Gelukkig is het
genezingspercentage bij kanker in het algemeen zeer hoog. Toch kan het voorkomen dat er door
uitzaaiingen geen perspectief op genezing meer is en dat verlenging van het leven met behoud van de
kwaliteit van uw leven centraal komt te staan. U komt dan in de zogenaamde palliatieve fase.
Palliatie betekent letterlijk verzachting.
Palliatieve zorg is zorg die gericht is op palliatie, dat wil zeggen verzachting of verlichting. Het wordt
meestal gebruikt als impliciet contrast met curatieve zorg, medisch en verzorgend handelen met als
doel genezing te bereiken. Palliatieve zorg is dus meestal van toepassing als genezing niet (meer)
mogelijk is. Toch wil dat niet zeggen dat er dan niets meer gebeurd. Het kan zijn dat uw uroloog
voorstelt om in bepaalde situaties toch chemotherapie, radiotherapie of een operatie te ondergaan.
Deze staan dan niet meer in het teken dat u hiervan zult genezen, maar zijn erop gericht om het
proces te vertragen of juist bepaald klachten voor een bepaalde tijd op te heffen.
Juist ook in die palliatieve fase hebt u goede begeleiding en ondersteuning nodig. Niet alleen voor u
maar ook voor degene die in uw nabijheid worden. De regieverpleegkundige oncologie kan u ook in
deze fase helpen. In ons ziekenhuis is continu een palliatief consultteam, dat bestaat uit oa. een
anesthesioloog, internist, verpleegkundig specialist, geestelijk verzorger en maatschappelijk werker en
die kan anticiperen op specifiek zorgvragen. Aan het zorgpad palliatieve fase wordt momenteel hard
gewerkt door alle betrokken hulpverleners in de keten (huisarts, ziekenhuis, thuiszorg etc).
Belangrijke adressen
• Blue Ribbon: de Stichting Blue Ribbon is een initiatief van de Stichting Contactgroep
Prostaatkanker (SCP). Blue Ribbon wil bij het grote publiek, de media en de politiek aandacht vragen
voor prostaatkanker. De stichting werkt vooral met vrijwilligers en ambassadeurs.
• IKNL: Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is het kennis- en kwaliteitsinstituut voor
zorgverleners in de oncologische zorg. Ons doel is: de beste zorg zo dicht mogelijk bij huis. IKNL
benadert de keten van preventie, diagnose, behandeling, revalidatie en nazorg tot en met palliatieve
zorg als een proces waarin de patiënt centraal staat. Om kwalitatief goede zorg te waarborgen, kijkt
IKNL zowel naar de inhoud als de organisatie van het zorgproces.
Doelgroep
IKNL richt zich primair op de zorgverleners, onderzoekers en besturen van zorginstellingen en verder
op zorgverzekeraars, wetenschappelijke verenigingen en koepelorganisaties in de zorg.
Taken
IKNL draagt bij aan het verbeteren van de zorg rond kanker door:
• registratie en onderzoek
• brede toegankelijkheid van expertise
• snelle implementatie van producten en diensten
• landelijke invulling van het organiseren van het zorgproces
• integreren van oncologische en palliatieve zorg
• organiseren van gegevensuitwisseling binnen en tussen zorginstellingen
• inzicht geven in prestaties binnen en tussen zorginstellingen.
Deze taken zijn gebundeld in de volgende aandachtsgebieden:
• cijfers & onderzoek
• ontwikkeling en implementatie van richtlijnen
• organisatie van zorg
• palliatieve zorg
• revalidatie en nazorg
• scholing
Om te waarborgen dat de kwaliteit van zorg overal zo gelijk mogelijk is, voert IKNL zijn taken zoveel
mogelijk landelijk uit maar mét oog voor de regionale verschillen. IKNL draagt nationaal en
internationaal bij aan de beleidsvorming op het gebied van oncologische en palliatieve zorg.
• KWF Kankerbestrijding: KWF Kankerbestrijding is een particulier gezondheidsfonds. Dat betekent
dat het geen geld ontvangt van de overheid, maar haar inkomsten krijgt via collectes, erfenissen en
andere giften. Zo financiert het KWF onderzoek en opleidingen voor artsen en wetenschappers, geeft
de stichting voorlichting over kanker aan patiënten en hun familie en organiseert zij
voorlichtingscampagnes. Het KWF steunt daarnaast kankerpatiëntenorganisaties en de
overkoepelende organisatie NFK.
• NFK: de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiënten (NFK) is de overkoepelende organisatie van
24 kankerpatiëntenorganisaties in Nederland. Deze organisaties geven informatie over verschillende
soorten kanker. Ook biedt een aantal van deze organisaties lotgenotencontact aan. Samen met de
patiëntenorganisaties behartigt de NFK de belangen van (ex-)kankerpatiënten in Nederland.
• Oncoline: De website Oncoline is gemaakt door de Vereniging van Integrale Kankercentra (VIKC).
Op deze website kunnen specialisten landelijke en regionale richtlijnen nalezen voor de diagnose en
behandeling van kanker. Ook staan er richtlijnen op voor palliatieve zorg.
• SCP: de Stichting Contactgroep Prostaatkanker (SCP) is een landelijk actieve patiëntenorganisatie
met drie hoofddoelen:
• patiënten met prostaatkanker en hun naasten met lotgenoten in contact brengen;
• informatie geven over de behandeling, nazorg, en medische en maatschappelijke ontwikkelingen op
het gebied van prostaatkanker;
• belangenbehartiging.
• STOET: de Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren (STOET) bevordert en coördineert het periodieke
onderzoek van familieleden die een verhoogd risico hebben op kanker door een erfelijke belasting.