Toekomstbestendige en duurzame aardbevingsbestendige bouw

CLUSTER LOKAAL ROADMAP
Toekomstbestendige en duurzame aardbevingsbestendige
bouw & renovatie
Urgentie
De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) wint
sinds 1963 aardgas uit het Groninger veld in NoordoostGroningen. Vanaf 1996 treden in toenemende mate aardbevingen op in Noordoost-Groningen. Alle partijen zijn
het er inmiddels over eens dat de aardbevingen worden
veroorzaakt door de aardgaswinning. De aardbevingen
veroorzaken schade aan gebouwen in het gebied. Er is
een toenemende zorg ontstaan over de veiligheid & welzijn van de bewoners in Noordoost-Groningen.
staan gevoelens van onmacht, boosheid, zorgen en dientengevolge stress. Dit kan zijn door een gevoel van onveiligheid, vanwege de onzekerheid over de verkoopbaarheid of waardedaling van een huis, vanwege ondoorgrondelijke en langlopende schadeherstel- of versterkingsprocedures, het doorgaan van de gaswinning of een combinatie van factoren. Dit heeft een negatief effect op de
leefbaarheid in het gebied. Uit het onderzoek blijkt dat
de problemen in het aardbevingsgebied zich opstapelen.
De tevredenheid over de leefbaarheid van de woonomgeving is laag en de verhuisgeneigdheid wijkt behoorlijk
Er is volop schade opgetreden aan de gebouwde omge-
af van het landelijk gemiddelde. Mensen voelen zich on-
ving als gevolg van de door gaswinning veroorzaakte be-
veilig, de woningmarkt functioneert niet goed meer en
vingen. De schade is ontstaan aan zowel woonhuizen,
het vertrouwen in overheid is tot een dieptepunt gedaald.
gebouwen met een openbare functie, zoals scholen en
kerken, waaronder ook monumenten en/of beeldbepalende gebouwen. Daarnaast zijn er bedrijven en zorginstellingen die met eenzelfde schadebeeld te maken hebben en hier hinder van ondervinden bij de uitvoering van
de bedrijfsvoering. In totaal zijn bij de NAM en het CVW
sinds 2012 tienduizenden schademeldingen binnen gekomen. Voor wat betreft de infrastructuur lopen nog
volop onderzoeken.
De maatschappelijke urgentie ligt in het terugkrijgen van
het gevoel van veiligheid, gezondheid en leefbaarheid in
de getroffen gebieden. Veilig kunnen wonen, werken en
naar school kunnen gaan. Maar dat kan, én moet, samen-
In de kern van het aardbevingsgebied staan ongeveer
gaan met de opgaven op het gebied van verduurzaming.
22.000 woningen en 1.500 andere gebouwenwaarvan
Reguliere aanpakken die overheden, ondernemers en
binnen vijf jaar beoordeeld moet worden of ze versterkt
kennisinstellingen tot nu toe gewend waren toe te pas-
moeten worden. Het door de Nationaal Coördinator Gro-
sen voor de bewoners, voldoen hier niet. Er is dringende
ningen (NCG) opgestelde Meerjarenprogramma Aardbe-
noodzaak tot een specifieke op deze uitzonderlijke situ-
vingsbestendig en Kansrijk Groningen (MJP, actualisatie
atie passende aanpak die gunstige voorwaarden schept
2017-2021 vastgesteld in december 2016) is leading voor
voor tempoversnelling en herstel van vertrouwen. Cruci-
de uit te voeren inspecties van woningen en gebouwen
aal daarbij is het organiseren van een daadkrachtige ken-
in het aardbevingsgebied, de vaststelling van de te ne-
nisontwikkeling en daadkrachtige doorzettingsmacht om
men versterkingsmaatregelen en de uitvoering daarvan.
de maatregelen in een hoger tempo uitgevoerd te krijgen.
De aardbevingen en afhandeling van schades veroorzaken allerlei emoties bij de bewoners in het gebied. Er ont-
Pagina 53 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
Uitdaging
Vertrouwen herwinnen
Het terugwinnen van vertrouwen van de inwoners ligt
aanmerking komt. Toch kiezen velen ervoor (ca. 70%) zelf
rechtstreeks - gelukkig veelal erkende - aannemers in te
schakelen.
voor een belangrijk gedeelte in het ‘grip krijgen op de eigen situatie’. Er is behoefte aan helder inzicht in de bestaande situatie van de eigen woning, afspraken over de
te treffen maatregelen nu en in de toekomst en de financiële afwikkeling daarvan.
Inzicht in risico
Veilig scholen en zorg
Binnen vijf jaar moet in beeld worden gebracht via uitge-
In het gebied moeten schoolgebouwen worden versterkt,
breide inspecties en engineering welke woningen vol-
nieuw gebouwd of gesloopt worden. Tevens is men op dit
doen aan de norm van 10-5 (een kans van 1:100.000 per
moment bezig om zicht te krijgen op het versterkingspro-
jaar om te overlijden door het instorten van de woning).
gramma voor de zorgbouw. Schoolbesturen en gemeenten starten, deels door de druk, snel om tot een veilige
Treffen van maatregelen
Zodra de resultaten van inspecties en berekeningen bekend zijn, moeten woningen die versterkt moeten worden, zo snel mogelijk, maar uiterlijk binnen vijf jaar, worden versterkt om ze te laten voldoen aan de norm. De
aanpak gaat dus niet alleen over versterking, maar ook
situatie te komen, elk individueel. Afspraken over de verdeling van budgetten zijn gemaakt maar een meer gezamenlijke aanpak om samen te komen tot de beste scholen van Nederland komt nog onvoldoende uit de verf.
Monitoring
over versterking binnen een korte periode. Uiterlijk in
Het krijgt aanbeveling om monitoring in te stellen van de
2026 moeten alle woningen en gebouwen in het aardbe-
bestaande kwaliteit en achteruitgang door bevingen.
vingsgebied duurzaam versterkt zijn en voldoen ze aan
Mede omdat er veel kleine bevingen zijn die niet direct
de wettelijke norm.
schade opleveren maar gecombineerd over langere termijn wel. De aangegeven versterking binnen vijf jaar ziet
Erkenning aannemer en toekomstig schadeherstel
Schadeherstel is een terugkerend fenomeen. Goed is te
beseffen dat ook bij versterken van gebouwen vervolgschade bij bevingen kan optreden. Een woning kan worden versterkt zijn, maar iedere beving veroorzaakt mogelijk nieuwe schade. De gebouwen worden naar “nearcollapse” versterkt. Ofwel, men kan het pand veilig verklaren, maar schade aan het pand kan blijven ontstaan.
Dit is een wezenlijk punt en belangrijk voor het managen
van verwachtingen richting de bewoners/eigenaren. Na
het versterken kunnen mensen schade en dus overlast
blijven ondervinden.
niet toe op de achteruitgang van dezelfde en andere panden in de tussentijd.
Perspectieven
Werkgelegenheid en opleidingen
Schadeherstel en het versterken van gebouwen en infrastructuur vormen een grote opgave en vormen tegelijkertijd ook een grote kans. Er komt vooral in de bouwsector
extra werkgelegenheid door middel van de uitvoering van
herstelwerk en het verstevigingsprogramma. Dit betreft
naar verwachting enkele honderden nieuwe banen, hoewel de precieze aantallen niet beschikbaar zijn. Daar-
Mensen die hun schade niet laten deugdelijk laten her-
naast zijn er bij de overheidsinstanties en bij het CVW
stellen of de schade niet door het Centrum Veilig Wonen
extra werkplaatsen voor de begeleiding van alle werk-
(CVW) - onder regie CVW door erkende aannemer - laten
zaamheden. De werkzaamheden leiden indirect weer tot
herstellen kunnen op termijn in de problemen komen. Is
meer lokale bedrijvigheid voor leveranciers. Het is van
het tijdig hersteld, is het onder regie van de bewoner zelf
belang dat het regionale bedrijfsleven daarop voorbereid
wel deugdelijk hersteld? Dit maakt dat onduidelijk is of
is en dat zij een sterke positie inneemt bij de uitvoering.
men op termijn voor een (volledige) schadevergoeding in
Pagina 54 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
Opleidingen
een ‘bevingsbestendige’ en meer comfortabele toe-
Groei van de vraag naar meer vakmensen vereist dat op
komstbestendige woning geleverd kan worden die zowel
grote schaal werknemers zijn opgeleid, omgeschoold en
binnen als buiten weer voldoet aan de eisen van deze
gecertificeerd zijn. Opleidingsprogramma’s maken het
tijd.
ook mogelijk om innovatie en opleidingen slim te combineren en aan te jagen.
Innovatie
De mogelijkheden tot (het toepassen van) innovatie zijn
groot. Zowel in producten als in processen wordt in Groningen het huis van de toekomst gebouwd, met dien verstande dat versterking van gebouwen centraal straat en
deze versterking uniek is in Nederland. Er ligt een groot
perspectief in een innovatieprogramma dat een impuls
geeft aan de economie en waarmee Nederland internationaal aanzien kan verwerven. Van pilot naar pilot werkt
daarbij niet afdoende, omdat daarmee niet de noodzakelijke grote innovatiestappen kunnen worden gezet. Het
initiatief BuildinG is een grote stap op weg naar het
nieuwe bouwen en wonen in Groningen. BuildinG is het
kennis- en innovatiecentrum gaat ervoor zorgen dat er in
Noord-Nederland innovatieve en betaalbare oplossingen
worden bedacht voor een veilige en comfortabele woonomgeving.
Condities
Gevoel van veiligheid ontbreekt
Voorwaarde om met de uitrol van het meerjarenprogramma te kunnen aanvangen is dat mensen in de regio
nog beter worden betrokken. Door ze beter te bevragen
hoe zij zelf er tegenaan kijken waar zij oplossingen zien.
Een transformatie van werken in het gebied naar gebiedsgericht samenwerken. Zolang de bewoners het gevoel hebben in een onveilige situatie te verkeren is het
voor hen lastig met een helder hoofd na te denken over
de kansen. Mensen in een chronische stress situatie zijn
aan het overleven. Veel mensen in dit gebied zitten in een
dergelijke situatie. Dit is voor buitenstaanders lastig voor
Meekoppelen verduurzaming, en langer thuis wonen
te stellen. Het zijn toestanden die je in Nederland niet
In samenhang met de uit te voeren versterkingsmaatre-
verwacht: te leven met het continue besef dat er elk mo-
gelen liggen er volop mogelijkheden om de betreffende
ment een stevige aardbeving kan komen die mogelijk het
woningen en gebouwen ook toekomstbestendig(er) te
leven van jezelf en je kinderen bedreigt.
maken. Energiebesparing (verduurzaming), het levensloopbestendig maken (‘langer thuis wonen’) en gezonde
en duurzame scholen kunnen worden ‘meegekoppeld’,
waarbij ook rekening wordt gehouden met demografische ontwikkelingen specifiek in deze regio (ontgroening
en vergrijzing).
Respect voor het Groningse landschap
Vervangende aardbevingsbestendige nieuwbouw
Mensen uit de regio zijn trots op de regio, identificeren
Er zijn situaties waarbij de investering voor het verster-
zich hiermee en hechten waarde aan de authentieke uit-
ken van bestaande woningen niet in verhouding staat tot
straling. Als dat bij de uitrol van een grootschalige aan-
de kwaliteit of waarde van de woning. In die bepaalde
pak uit het oog wordt verloren, wordt een belangrijke
gevallen zou het een reëlere meer haalbare optie kunnen
kwaliteit onherstelbaar beschadigd. Gebrek aan planolo-
zijn om tot vervangende nieuwbouw over te gaan. Zoals
gische borging van landschappelijke kwaliteiten is daar-
eerder aangegeven moet hierbij de wens en de wil van
van de oorzaak, vooral omdat de meeste ingrepen op ob-
de bewoners centraal staan. Wel is het zeer aannemelijk
jectniveau plaatsvinden. Maar mensen hechten aan de
dat er gevallen zijn waarbij tegen een lagere investering
kwaliteiten van landschapselementen en aan de manier
Pagina 55 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
waarop monumenten onderdeel vormen van een land-
aandacht voor regionaal ondernemerschap, bewoners-
schap of dorpsgezicht. De monumenten zijn inmiddels
voorkeur en tempo van versterking, is cruciaal. Aan-
geïnventariseerd. Voor beeldbepalende elementen moet
nemers en opdrachtgevers hebben nu heel veel extra
nog een slag gemaakt worden. Deze zullen ook geïnven-
werk vanwege moeizaam verlopende procedures en
tariseerd moeten worden. Vervolgens zal moeten worden
voortdurend schuiven in normering en grenzen. Er is een
gekeken op welke wijze de versterkingsmaatregelen
bepaalde mate van zekerheid nodig om tot innovaties en
kunnen worden ingepast met respect voor de uitstraling
slimme oplossingen te kunnen komen. Voor iedereen zijn
of geschiedenis van een object en de relatie met de di-
de te volgen procedures, wet-/regelgeving en normen nu
recte omgeving.
te grillig. Hierdoor zijn bedrijven en leveranciers niet genegen op voorhand te investeren.
Tempo versterkingen moet omhoog
Afgesproken is dat per jaar (vanaf 2017) 5.000 inspecties
worden gehouden. Dat is een hoog aantal. Om dat te halen is uitbreiding van capaciteit nodig op de meest geavanceerde rekenmethoden. Daarnaast zal het echter
noodzakelijk zijn om ook minder geavanceerde methoden
toe te passen om dit aantal te kunnen halen. Voor de eer-
Lastige coördinatie en programmatische aanpak
ste 1.450 geïnspecteerde woningen worden de sterkte-
Er is sprake van veel ‘schijven’ en partijen, wat leidt tot
berekeningen momenteel omgezet in versterkingsadvie-
een moeilijk te coördineren situatie. De reeks partners is
zen en versterkingsplannen. De uitvoering van de ver-
groot en de verbindingen nog niet stevig genoeg. Het
sterkingsplannen zal starten in het 4e kwartaal van 2017.
gaat om kennisinstellingen, lokale, regionale en natio-
Wel is duidelijk dat elk object versterkt moet worden.
nale overheden, cultuursector, agrarische sector, onderwijssector, bewonersorganisaties, ondernemers. Boven-
Middelen voor verduurzaming zijn in omvang en tijd te
beperkt
De koppelkansen met verduurzamingsmaatregelen zoals
STEP en Energie Besparing Eigen Huis zijn beperkt.
dien passen al deze organisaties hun regels en uitgangspunten doorlopend aan, wat voor iedereen leidt tot onduidelijkheid.
Beide lopen tot en met 2018, terwijl de versterking van
Onafhankelijk kennisprogramma
veel woningen en gebouwen later dan 2018 zal plaatsvin-
Er is dringend behoefte aan een onafhankelijk kennisont-
den. Dat betekent dat de meekoppelkansen voor ver-
wikkelingsprogramma, want er zitten nog gaten in de
duurzaming minder aantrekkelijk worden.
kennis waardoor men nu nog conservatief moet rekenen.
Er is behoefte aan een flexibel langjarig programma
Vertrouwen in de NAM is laag: geen baas over eigen huis
Er zullen naar verwachting discussies blijven over omvang, de mate en daarmee de kosten van versterking. Dat
heeft geleid tot gebrek aan vertrouwen in de overheid.
Het feit dat bewoners geen of onvoldoende zicht krijgen
op hun eigen woning situatie op basis van gedane onderzoeken wekt veel argwaan.
waarin bedrijven samen met opdrachtgevers en andere
stakeholders kunnen leren over projecten heen en gaandeweg het programma aanpassen. Dit om nog betere
randvoorwaarden te creëren zodat de beoogde doelen
van het programma ook gehaald worden. Daarnaast is
het voor het ontwikkelen van een collectieve leercurve
van groot belang dat opgedane kennis goed wordt gedo-
Onduidelijkheid over procedures en normen
cumenteerd en voor een ieder beschikbaar wordt ge-
Er zijn beperkingen en onduidelijkheid rondom wat be-
steld. Dit is een vereiste als we de markt optimaal willen
drijven en overheden wel en niet samen mogen doen, ter-
betrekken bij de uitvoering van het versterkingspro-
wijl duidelijk is dat een vergaande samenwerking nodig
gramma.
is om deze opgave aan te gaan. Een gunningsystematiek
op basis van kwaliteitscriteria, met daarin voldoende
Pagina 56 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
Richting 2021
Bewoners hebben vertrouwen en trots

Versterking, schadeherstel en afhandeling claims
heeft topprioriteit.


Bewoners voelen zich gehoord, en hebben inzicht
in hun eigen situatie en mogelijkheden.
Passend en effectief werkaanbod
De individuele bewoner wordt ondersteund worden

Er is een gezonde verstandhouding tussen op-
met een digitale woonomgeving. Zo’n systeem is
drachtgever en opdrachtnemer. Vanuit een geza-
voor agrariërs al beschikbaar en in onderwerp van
menlijk belang (kwaliteit voor Groningen) is in
onderzoek in de city deal digitale woonomgeving
gezonde mate overleg mogelijk en worden pro-
(Brabant) waarin ook Groningen al wordt genoemd
cessen gestroomlijnd, zonder de concurrentie uit
als toepassingsgebied.
het oog te verliezen.

Erkende bedrijven met gecertificeerde producten
kunnen rechtsreeks aanbieden aan de wooncon-
Woningen en maatregelen in kaart

sument
Deadline van het MJP is dat binnen 5 jaar, dus uiterlijk in 2021, alle woningen en gebouwen zijn ge-

branches wordt hoogwaardige werkgelegenheid
inspecteerd en voor alle (typen) woningen en ge-
toegevoegd
bouwen zijn de te nemen versterkingsmaatregelen
in kaart zijn gebracht.


Waar mogelijk kansen om mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt en leerlingen bij het
Groningers hebben regie over hun eigen woning-
werk te betrekken gerealiseerd. Een en ander
dossier en hebben keuze uit pluspakketten in ver-
conform de afspraken die hierover door partijen
duurzaming en levensloopbestendigheid en com-
zijn gemaakt (Bouwplaats Noord / CVW).
fort.

Door crossovers met ICT, marketing en andere
Alle beschikbare data is gebundeld en makkelijk
toegankelijk.
Innovatief vermogen ontplooid

Processen en werkwijzen voor het versterken, verduurzamen en levensloopbestendig maken (toe-
Gebiedsvisie voor toekomst dorpen en steden

komstproof) van de woningenvoorraad worden opti-
In 2021 hebben de dorpen zelf een toekomstgericht
maal op de wensen van bewoners afgestemd. De
plan. Door krimp en klimaatopgave is heroriënte-
bewoners staan centraal en zijn aan zet.
ring op de toekomst van de dorpen en het (maatschappelijk) vastgoed noodzakelijk. Vanuit de

kosteneffectieve oplossingen te creëren in co-crea-
krimp, die al langer speelt dan de bevingen, zijn er
tie.
al heel veel bewonerscollectieven actief met allerlei plannen. Dorpsbewoners bepalen zo mee wat er

wen en woonproducten..
de versterkingsoperatie het “eigen” karakter kun-

De aanpak in de wijk Roombeek na de vuurwerkramp is een voorbeeld als het gaat om bouwplannen maken die rekening houden met verlaters en
blijvers.
Pagina 57 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
Het noorden beschikt over laagdrempelige test en
validatiefaciliteiten voor aardbevingsbestendig bou-
met het dorp gebeurt. Dit maakt dat de dorpen bij
nen bewaren.
Bedrijven worden uitgedaagd nieuwe slimme en

De kennisontwikkeling in Groningen is onderdeel
van het nationale kennisnetwerk; hogescholen, universiteiten en kennisinstellingen werken samen aan
regionale speerpunten.
Passende en consistente normen en regels

Relevante initiatieven
Duidelijkheid over toepassing/aanpassing van het
Bouwbesluit in relatie tot de aardbevingsproblema-

tiek.

Toegang tot (extra) financiering en regelingen is
eenvoudig en overzichtelijk.

Heeft de overheid een ondernemersklimaat moge-
school Groningen, TNO, BNL).

Centrum Veilig Wonen.

Nationaal Coördinator Groningen.

EPI-Kenniscentrum
lijk gemaakt waar de gemeentelijke en provinciale
procedures en regels tot een absoluut minimum
zijn teruggebracht en samengevoegd. Regelingen
en (vergunnings)procedures zijn overzichtelijk en
werkbaar niet alleen voor professionals ook voor
bewoners.
Daadkrachtige doorzettingsmacht organiseren

Een daadkrachtige doorzettingsmacht georganiseerd om de maatregelen in een hoger tempo uitgevoerd te krijgen.
Pagina 58 / Roadmaps Bouwagenda versie 29 maart 2017
BuildinG (Economic Board Groningen, Hanzehoge-
.